İlköğretim Öğretmen Adaylarının Meraklılık Düzeylerinin İncelenmesi

492 İlköğretim Öğretmen Adaylarının Meraklılık Düzeylerinin İncelenmesi Deringöl, Yasemin, İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği ABD, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi, Vefa, 34070, İstanbul-Türkiye, dyasemin@istanbul.edu.tr Yaman, Yavuz, İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi ABD, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi, Vefa, 34070, İstanbul-Türkiye, yavuzyamanus@gmail.com Özsarı, İsmail, İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği ABD, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi, Vefa, 34070, İstanbul-Türkiye, ismailozsari@gmail.com Gülten, Dilek Çağırgan, İlköğretim Bölümü Matematik Eğitimi ABD, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi, Vefa, 34070, İstanbul-Türkiye, dilek.cgulten@gmail.com Abstract "The individual life-long learning" concept has gained importance today,, as a requirement of learning the characteristics of the individual should have is one of curiosity It is known that when curiosity motion is enacted in any teaching and learning process, learning will take place spontaneously. Curiosity is accepted as the igniter in learning process and it is recommended to the teachers that to draw attention to learning experiences and to be more rigorous at raising the curiosity levels. The purpose of research is determining the curiosity level of elementary teacher candidates. Research was conducted with teacher candidates studying in senior classes of Elementary Education Departments at Istanbul University Hasan Ali Yücel Education Faculty in the 2009-2010 academic year. "Curiosity Scale" adapted into Turkish by Demirel and Coşkun (2009) was used for data collection tools. SPSS 13.0 statistics package program was used for determine if there is a relationship between data. Elementary, social studies, science and mathematics student teachers' curiosity levels and differences according to the sex were examined and some suggestions were made. Key Words: Life-Long Learning, Curiosity, Curiosity Scale, Elementary Teacher Candidate Ozet Yaşam boyu öğrenen birey kavramının önem kazandığı günümüzde, öğrenmenin bir gereği olarak bireyin sahip olması gereken özelliklerden birisi meraklılıktır. Herhangi bir öğrenme öğretme sürecinde merak güdüsü harekete geçirildiğinde öğrenmenin de kendiliğinden gerçekleşeceği bilinmektedir. Merak, öğrenme sürecinin de ateşleyicisi olarak kabul edilmekte ve öğretmenlere öğrenme yaşantılarında dikkati çekme, merak uyandırma aşamalarını daha titiz ele almaları önerilmektedir. Bu doğrultuda İlköğretim öğretmen adaylarının meraklılık düzeylerinin belirlenmesi araştırmanın amacıdır. Araştırma, 2009 2010 eğitim-öğretim yılında İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü dördüncü sınıfındaki öğretmen adaylarıyla gerçekleştirilmiştir. Veri toplama aracı olarak, Demirel ve Coşkun (2009) tarafından Türkçe ye uyarlama çalışması yapılan Meraklılık Ölçeği kullanılmıştır. SPSS 13.00 ile verilerin arasında ilişki olup olmadığına bakılmıştır. Sınıf, Sosyal Bilgiler, Fen Bilgisi ve Matematik Öğretmen adaylarının meraklılık düzeyleri ve cinsiyete göre farklılığı incelenerek önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Yaşam boyu öğrenme, Merak, Meraklılık Ölçeği, İlköğretim Öğretmen Adayı

493 Giriş İnsanoğlunun doğal merakı büyük bir ivme ile bilimsel keşiflerin yapılmasına ve medeniyetin ilerlemesinde etkiye sebep olmuştur (Berlyne, 1978, Loewy, 1998). Meraklılıkla ilgili öncül çalışmalar 1960 lı yıllarda yapılmıştır. Merakla ilgili yapılan ilk çalışmalar üç noktada yoğunlaşmıştır. İlk olarak meraklılığın kuramsal çerçevesi ve meraklılığın altında yeten nedenler belirlenmeye çalışılmış, daha sonra ilginç ve farklı gelen şeylerin neden insanların meraklarını harekete geçirdiği incelenmiş, son olarak meraklılığın durumsal belirleyicilerinin ne olduğuna ilişkin sınırlı deneyler içeren çalışmalar yapılmıştır (Loewenstein, 1994). İlgili alan yazında merak güdüsü ile ilgili öncü çalışmaları gerçekleştiren Berlyne in ortaya koyduğu kuram geniş bir kabul görmektedir. (Reio, 1997; Ünal, 2005). Berlyne (1960) merak kuramını, iki tür meraklılık ile açıklamaktadır. Bunlar; algısal ve epistemik meraklılıktır. Algısal meraklılık (görme, işitme) gibi duyusal kavramların karmaşık veya belirsiz nesneler hakkında yeni bilgi edinmek için -görsel inceleme gibi- yönlendirilmiş davranışlarını kapsar (Berlyne, 1957; Akt : Ünal, 2005). Epistemik meraklılık ise kavramsal belirsizlik veya karmaşık fikirler (bilgi teorileri, zihinsel bulmacalar gibi) tarafından harekete geçirilen ve doğru bilgiyi elde etmek için sorulan sorular ve önermeleri sınamaktır (Berlyne, 1954; Akt: Ünal, 2005). Meraklılık hayatımızın bütün aşamalarında olumlu veya olumsuz yönlerden insan davranışlarını sürekli etkileyen bir kavramdır. Meraklılık çocuk gelişimini etkileyen itici bir kuvvet (Stern, 1973 ve Wohlwill, 1987) ve eğitimdeki en önemli güdüleme araçlarından birisi olarak tanımlanmaktadır (Day, 1982). Herhangi bir öğrenme öğretme sürecinde merak güdüsü harekete geçirildiğinde öğrenmenin de kendiliğinden gerçekleşeceği bilinmektedir. Çünkü bir anlamda merak, öğrenme sürecinin de ateşleyicisi olarak kabul edilmekte ve öğretmenlere öğrenme yaşantılarında dikkati çekme, merak uyandırma aşamalarını daha titiz ele almaları önerilmektedir (Demirel ve Coşkun, 2009). Yaşam boyu öğrenen birey kavramının önem kazandığı günümüzde, öğrenmenin bir gereği olarak bireyin sahip olması gereken özelliklerden birisi meraklılıktır. Bu bağlamda, geleceğin öğretmeni olacak İlköğretim öğretmen adaylarının meraklılık özelliklerinin araştırılması önemlidir. Arastırmanın Amacı İlköğretim öğretmen adaylarının meraklılık düzeylerinin belirlenmesi araştırmanın amacıdır. Bu amaç doğrultusunda araştırmanın alt problemleri: 1) Meraklılık özelliğinin cinsiyete göre farklılık göstermekte midir? 2) Meraklılık özelliği anabilim dalı değişkenine göre farklılık göstermekte midir? 3) Ölçeğin toplam puanıyla, boyutların puanları arasındaki ilişki var mıdır? Araştırmanın Yöntemi Bu araştırmada, ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Karasar a (1998) göre İlişkisel tarama modelleri, iki ve daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını ve/veya derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modelleridir. Evren ve Örneklem Araştırmanın evreni, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi nde öğrenim gören son sınıf öğrencileri; örneklemini ise İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf (N:49), Sosyal Bilgiler (N:23), Fen Bilgisi (N:38), ve Matematik Öğretmenliği (N:45), Anabilim Dalı son sınıfında öğrenim gören 155 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Öğrencilerin %71 i (N:110) bayan, %29 u (N: 45) ise erkek öğrencilerden meydana gelmiştir. Veri Toplama Aracı Veri toplama aracı olarak, Demirel ve Coşkun (2009) tarafından Türkçe ye uyarlama çalışması yapılan Meraklılık Ölçeği kullanılmıştır. Ölçek, iki alt boyuttan oluşmaktadır. Bunlar genişlik (27 madde) ve derinlik (20 madde) olarak adlandırılmıştır. Genişlik, kişinin geniş kapsam ve çeşitlilikteki bilgileri incelemesidir. Meraklılık özelliğinin bu boyutunda kişi teşvik edici çeşitli deneyimler yaşamayı

494 arzular. Derinlik ise kişinin belirli bir konu, fikir, kişi ile ilgili merak duyması ve bunlarla ilgili bilgileri süreklilik gösterecek biçimde öğrenmeye çalışmasıdır. Bu boyutta kişi ilgilendiği özel bir alan ya da konuya ilişkin olabildiğince ayrıntılı araştırma yapmak ve kazanımlarını arttırmak ister (Fulcher, 2004; Akt. Demirel ve Coşkun, 2009). Meraklılık ölçeği toplam 47 maddeden oluşmaktadır. Ölçek maddelerine ilişkin yanıtlar 1. Çok Uyuyor, 2. Kısmen Uyuyor, 3. Çok Az Uyuyor, 4. Çok Az Uymuyor, 5. Kısmen Uymuyor, 6. Hiç Uymuyor olarak Likert tipi derecelendirme ölçeğindedir. Buna göre 6 lı Likert tipi ölçekte başlangıç noktası 1 alındığında 3,5 değeri çok az uyuyor ile çok az uymuyor değerlerinin orta noktası varsayılmıştır. Bu çalışmada da ölçeğin genel ortalamasında ölçekten alınabilecek minimum puan (47x1) 47, ortanca puanı (47x3,5) 165 ve maksimum puan (47x6) 282 olarak belirlenmiştir. Meraklılık İndeksi 3. versiyonun güvenirliği p<0,01 düzeyinde. 93 olarak bulunmuştur. Bu çalışmada ölçeğin güvenirliliği, p<0,01 düzeyinde. 91 olarak belirlenmiştir. Verilerin Çözümlenmesi 1. Meraklılık özelliğinin cinsiyete göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek için İlişkisiz Grup t-testi, 2. Yine meraklılık özelliğinin anabilim dalı değişkenine göre farklılık gösterip göstermediğini anlamak için ise Varyans Analizi (ANOVA), 3. Ölçeğin toplam puanıyla, boyutların puanları arasındaki ilişkinin belirlenmesinde Pearson Korelasyon Katsayısı Tekniği kullanılmıştır. Bulgular ve Yorum Bu bölümde, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf, Sosyal Bilgiler, Fen Bilgisi ve Matematik Öğretmenliği Anabilim Dallarında öğrenim gören öğrencilerin meraklılık düzeylerinin belirlenmesi amacıyla ölçekten elde edilen verilerin betimsel istatistikleri kullanılmıştır. Meraklılık özelliğinin çeşitli değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek için Korelasyon Katsayısı Tekniği, İlişkisiz Grup t-testi, Varyans Analizi (ANOVA) sonuçlarına yer verilmiştir. Tablo 1. Öğrencilerin Meraklılık Düzeylerine İlişkin Betimsel İstatistikler N Min Max Ss Meraklılık Puanı 155 146,00 258,00 212,86 25,80 Meraklılık ölçeğinden alınabilecek en yüksek alınabilecek puan 282; en düşük alınabilecek puan 47, beklenen ortanca puan ise 165 dir. Buna göre meraklılık ölçeğinden alınan puanlar incelendiğinde alınan en düşük puanın 146, en yüksek puanın 258 olduğu, ölçek ortalamasının ise 212,86 olduğu görülmektedir. Buna göre öğretmen adaylarının meraklılık düzeylerinin ölçek orta puanının üstünde olduğu görülmektedir. Bu bulguyu, Demirel ve Coşkun (2009) tarafından yapılan araştırma destekler biçimdedir. İlgili araştırmada üniversite öğrencilerinin meraklılık düzeylerinin ölçek orta puanının üstünde olduğu görülmektedir. Bu durum üniversite öğrencilerinin yüksek merak düzeyine sahip olduğunu göstermektedir. Ancak üniversite öğrencilerinin yüksek meraklılık düzeyine sahip olması merak özelliğinin hangi doğrultuda yoğunlaştığını tek başına açıklamamaktadır.

495 Tablo 2. Meraklılık Ölçeği Alt boyutlarına İlişkin Betimsel İstatistikler Ölçek Alt Boyutları N Genişlik 155 118,20 13,96 Ss Derinlik 155 94,66 13,89 Meraklılık ölçeği alt boyutlarına ilişkin istatistikler incelendiğinde öğretmen adaylarının genişlik boyutuna ilişkin puan ortalamasının ( =118,20) derinlik alt boyutu ortalamasından ( =94,66) daha yüksek olduğu görülmektedir. Demirel ve Coşkun (2009) tarafından üniversite öğrencileriyle yapılan araştırmada da öğrencilerin genişlik boyutuna ilişkin puan ortalamasının derinlik alt boyutu ortalamasından daha yüksek olduğu bulunmuştur. Buna göre üniversite öğrencilerinin merak duydukları ilgi alanlarının çeşitlilik kazandığı, tek bir konuda yoğunlaşmaksızın, ilgi duydukları, merak ettikleri her konuyla ilgilenmeye açık oldukları düşünülmektedir. Çünkü meraklılık genel olarak yeni bir bilgiyi öğrenmede olumlu bir özellik olmakla birlikte iki biçimde ele alınmaktadır. Genişlik özelliğine sahip kişiler, çok sayıdaki bilgi kaynaklarından yeni bir bilgiyi bulmak için zaman harcar ve birbirinden farklı türdeki bilgiye ulaşma isteği taşır. Derinlik özelliğine sahip kişiler ise ilgi duydukları özel bir alan veya konuya ilişkin olabildiğince ayrıntılı araştırma yapma isteğindedirler. Tablo 3. Alınan Puanların Cinsiyet Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Cinsiyet N x S sd T p Genişlik Boyutu Puanı Kız 110 119,9 13,52 4 Erkek 45 113,93 14,25 Derinlik Boyutu Kız 110 96,66 13,66 Puanı Erkek 45 89,77 13,37 Meraklılık Ölçeği Kız 110 216,60 24,68 Toplam Puanı Erkek 45 203,71 26,45 153 2,472 0,015 153 2,866 0,005 153 2,891 0,004 Örneklemin cinsiyet değişkenine göre alınan puanlar arasında anlamlı bir fark olup olmadığına bakmak için yapılan İlişkisiz Grup t-testi sonucunda, öğretmen adaylarının aritmetik ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Kız öğretmen adaylarının, erkek öğretmen adaylarına göre Genişlik Boyutu puanları ( x =119,94), Derinlik Boyutu puanları ( x =96,66) ve Meraklılık Ölçeği Toplam puanları ( x =216,60) daha yüksektir. Bununla birlikte Demirel ve Coşkun (2009) tarafından yapılan araştırmada, Meraklılık düzeylerinin karşılaştırılması sonucunda kız ve erkek öğrencilerin ortalama puanlarının anlamlı biçimde farklılaştığı ve farkın erkek öğrenciler yönünde yüksek olduğu görülmektedir. Bu durum erkek öğrencilerin meraklılık özelliklerinin kız öğrencilere göre daha baskın bir özellik olarak görüldüğünü düşündürmektedir. Ancak meraklılık özelliği ile ilgili alan yazın incelendiğinde farklı ölçeklerle gerçekleştirilen araştırmalarda cinsiyete ilişkin farklı sonuçlar elde edilmiştir. Bu durum meraklılık özelliğinin kültür, çevre ve diğer etkenlere göre şekillenmekte olabileceğini düşündürmektedir.

496 Meraklılık Ölçeği aritmetik ortalamalarının Anabilim dalı değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) sonucunda Anabilim dalı gruplarının aritmetik ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildir. Tablo 4. Meraklılık Ölçeği Toplam Puanı ile Boyutlardan Alınan Puanlar Arasındaki İlişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Pearson Çarpım Moment Korelasyon Analizi Sonuçları Değişken N r p Ölçek Toplam Puanı Genişlik Boyutu Puanı 155 0,927 0,000 Ölçek Toplam Puanı Derinlik Boyutu Puanı ** Korelasyon 0.01 düzeyinde anlamlıdır. 155 0,926 0,000 Tablo 4 den de anlaşılacağı üzere, Meraklılık Ölçeği Toplam Puanı ile boyutlardan alınan puanlar arasındaki ilişkiyi belirlemek üzere yapılan Pearson Çarpım Moment Korelasyon analizi sonucunda puanlar arasında istatistiksel açıdan p<.01 düzeyinde pozitif yönde anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Buna göre Meraklılık Ölçeği Toplam Puanı, Genişlik Boyutu Puanı (r=0.927; p<.01), Derinlik Boyutu Puanı (r=0.926; p<.01) ile ilişkili bulunmuştur. Sonuç ve Öneriler Geleceğin bilgi toplumunu yetiştirecek olan ilköğretim öğretmen adaylarının meraklılık düzeylerinin belirlenmesini amaçlayan bu çalışmanın bulguları sonucunda, öğretmen adaylarının meraklılık düzeylerinin ölçek orta puanının üstünde olduğu; genişlik boyutuna ilişkin puan ortalamasının derinlik alt boyutu ortalamasından daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Meraklılık düzeylerinin karşılaştırılması sonucunda kız ve erkek öğrencilerin ortalama puanlarının anlamlı biçimde farklılaştığı ve farkın kız öğrenciler yönünde yüksek olduğu görülmüştür. Meraklılık Ölçeği aritmetik ortalamalarının Anabilim dalı değişkenine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermediği; ancak, Meraklılık Ölçeği Toplam Puanı, Genişlik Boyutu Puanı Derinlik Boyutu Puanının ilişkili olduğu bulunmuştur Elde edilen bulgular, öğrencilerin meraklılık düzeylerinin, ölçekten elde edilen ortalama puanın, ölçek ortalama puanının üstünde olması nedeniyle yüksek düzeyde olduğunu ortaya koymuştur. Araştırma bulguları doğrultusunda aşağıdaki öneriler verilmiştir: Eğitimciler aileleri günlük aktivitelerle çocuk merakını artırmak için teşvik etmelidirler, deney keşif ve gözlem yoluyla kendi kendilerine öğrenme olması için desteklemelidirler (Green, 2002) İlköğretim öğretmen adaylarına yönelik dersle, disiplinler arası ve yaratıcı etkinlikleri içerecek biçimde yeniden düzenlenmelidir. Meraklılık özelliğinin ilköğretim öğretmen adaylarının yanı sıra, yüksek öğretim öğrencileri ile ilk ve ortaöğretim düzeylerindeki öğrencilerdeki durumunu betimleyen ve farklı değişkenlerle ilişkisini ortaya koyan çalışmalar yapılmasının alan yazına katkı sağlayacağı aşikardır. Meraklılık ve cinsiyetin her seviyede araştırılması ve herhangi bir boyuta neden ve nasıl girip girmediği konusunda araştırmalar yapılmalıdır. Bu araştırmaya paralel, farklı fakülte ve üniversitelerde meraklılık ve cinsiyet düzeylerinin araştırıldığı çalışmalar yapılmalıdır. Kaynakça Berlyne, D. E. (1960) Arousal, conflict and curiosity (New York, McGraw-Hill). Berlyne, D. E. (1978). Curiosity and learning. Motivation and Emotion, 2, 97 175 Day, H. I. (1982). Curiosity and the interested Explorer. Performance and Instruction, 21, 19-22.

497 Demirel, M. ve Coşkun, Y. D. (2009). Üniversite Öğrencilerinin Meraklılık Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 18, Aralık 2009, 111-134. Green, M. (2002) Teachers helping parents to raise the level of curiosity in young children (ERIC Document ED467754). Karasar, N.(1998). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Ankara, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Loewenstein, G. (1994). The psychology of curiosity: A review and reinterpretation. Psychological Bulletin, 116, 75 98. Loewy, E. H. (1998). Curiosity, imagination, compassion, science, and ethics: Do curiosity and imagination serve a central function? Health Care Analysis, 6, 288 294. Reio, T. G. (1997) Effects of curiosity on socialization-related learning and job performance In adults. Unpublished doctoral dissertation, Virginia Polytechnic Institute and State University, USA. Stern, D. N. (1973). The interpersonal world of the child. New York: Basic Books. Ünal, H. (2005). The influence of curiosity and spatial ability on preservice middle and secondary mathematics teachers understanding of geometry. Unpublished Doctoral Dissertion, The Florida State University, College of Education, USA. Wohlwill, J. F. (1987). Introduction. In D. Görlitz & J. F. Wohlwill (Eds), Curiosity, imagination and play (s.1-21). Hillsdale, NJ: Erlbaum.