MÜHENDİS imakina fllmob MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI AYLIK YAYIN ORGANI O C A K rjnii ISSN No : 1300-3402 '95 420 K14 PETROL BORU HATLARI MÜHENDiSi K MALZEMESİ OLARAK KOMPÜZİTL K Y*ni bağlar oluşturan krmalter, orjlçok daha Mta v* çok daha goçh) olmaktadır. D*ğifim«uğramı* alaşım
Oerlikon Ko<.'nalr Elektrodlar ve San.A.Ş. Halkalı Cad. No: 99 a«;3û : P K. 1 Sefaköy 'İSTANBUL rrl.r.12) 'nw30 10ı.- hat) F'3ks:(:i2î :ı--00261 i! -. iü! < ' '- c--' ir
Pompa ve Hidroforda MAS tecrübe birikimini geleceğe taşıyor... "MAS" kalite pompa'yı üretme yolunda yılların getirdiği bilgi birikimini, gelecek nesillere aktarmayı amaçlıyor. İlk mezunlarını bu yıl veren, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Okulu ile "MAS", sanayisinde en mükemmeli üretecek usta ve teknik adamları yetiştiriyor. "MAS" 200'ün üzerinde uzman kadrosu, 13.000 m 2 açık alanı, 6.000 m 2 yi aşkın kapalı alanı ile yurt içi ve yurt dışında hizmet veriyor; ülkemiz ekonomisine de katkıda bulunuyor. MAS gelecekteki hedeflerini bu günden gerçekleştiriyor. MAS KALİTE POMPA MAS POMPA SANAYİİ A.Ş. Merkez: Necatibey Cad. 38 Karaköy-lstanbul Tel: (0212) 251 97 00 (4 Hat), Telefaks: (0212) 251 23 94 Fabrika: Sultan Çiftlik mevkii Ümraniye-lstanbul Tel: (0216) 312 11 26-27, Telefaks: (0216) 312 14 73
Alarko'ya güveniniz belgelendi. *- gf^fi Yıllardır bize duyduğunuz güven sayesinde. Alarko dalgıç pompa ve motorları, sirkülasyon pompalan, brülörleri, hidroforları ve ticari vasıtalarda kullanılan su ısıtma cihazları TSE - ISO 9001 Kalite Sistem Belgesi ile tescil edildi. JEJALARKO
BELGİN'LE TANIŞIYOR MUSUNUZ! r~j Belgin, sanayi yağlan üreten güçlü bir kuruluştur. Sanayicinin problemlerini çözmek için, istek üzerine özel yağlar üretir. Üretimi zor bütün sanayi yağlarını Türkiye'de Belgin üretir ve pazarlar. r~j Çok özel yağları üretici ülkelerden doğrudan ithal ederek ülke çapında hizmet verir. öf Yukarıdakilerin hepsi. Belgin sanayicinin en zor problemlerini çözen Özel yağlar Üretir. Taşıt yağlan Şanzuman ve diferansiyel yağlan ^ Taşıtlar için işletme ve yardımcı yağlar ^ Dişli, kızak ve yağlama yağlan ^ Devridaim ve endüstri yağlan ^ Hidrolik yağlan ^ Hidrolik sistem, dişli kutuları ve yataklar için çok maksatlı yağlar ^ Isıl işlem yağlan ^ Emülsiyon olan soğutma yağlan ^ Kesme, taşlama ve otomat yağlan ^ Şekil verme yağları ^ Sıcak şekil verme yağlan Korozyon önleyici yağlar Temizleyiciler ^ Gresler Açık dişli-kablo ve zincir yağı ^ Kauçuk ve plastik yağlan Isı transfer yağlan. BELGİN MADENİ YAĞLAR TİCARET VE SANAYİİ A.Ş. Göztepe, Merdıvenköy, Tekkealtı Sok. No: 9, 8 1080 Kadıköy - istanbul, Tel: (0-2 16) 356 18 96-356 18 40-356 18 4 l - 355 49 75 Fax: (0-216) 368 62 17
Kaynak problemlerinize kesin çözüm! 20 Yıldır güvenle kullanılan Askaynak ürünleri: Üstün kaliteli ve geniş ürün yelpazesi, geniş bir dağıtım ağı ve güçlü teknik hizmet kadrosu ile öncü bir kuruluş olan Askaynak, 20 yıldır sürekli kendini yenileme ve çağa ayak uydurma çabasını; müşterilerine daha iyi ve daha kaliteli hizmet verme felsefesini hiç değiştirmedi. Her türlü koruyucu bakım ve tamir uygulamaları için özel geliştirilmiş üstün Kobatek teknolojisi: Proses ve yaygın danışmanlık hizmetleri ile Kobatek teknolojisi, tarımdan elektroniğe kadar 30 değişik sanayi dalında karşılaşılan her türlü koruyucu bakım ve tamir uygulamaları için özel olarak geliştirilmiştir. Kobatek Haynak Tekrı ğı Sanayii ve Ticaret AŞ. Yakacıkaltı, Yarı Yol, Mermer Sok n*, 90. Fax 37/ ÜO 00
ZIRVE'DE BULUŞALIM 2. EIIISTIIIEL o OlOMflSYO»Ört SEMPOZp.ŞEMİNERLER VE CÜZÜM GÖSTERiLERi YeniTeMopleıve Veni ürünlerin Buluşma Noktası E9 MHHT-2 NlSHN 1995 Necidigehög FH Meliha Hvni Sözen Fuar Nerhezi lir muin Tllıntlllt 'l FIIIIIIII l; ll jli»!g(nlttl Aşağıdaki formu doldurup blıltn gönderdiğiniz taktirde fuara glrlf litren Sdemeyetekslnlı ve estik giriş kettinıı edınih dümlmfsk ifamitt ptâilmafğktif. CMMM' fffnui' ftt*tyın"fftftfftfttfttfttttm/ttm/ttttthhtttta/fttttttttttffttrftnmtew^ J%fcfcw.v.v/.v.v.v.v.v/.v.v.v.v
MÜHENDİSIMAKINA THMOB MAKİN* MÜHENDiSLERi ODASI AYLIK YAYIN ORGANI filla ol î M Sayı/Nn: 42(1 Orakttanııary İÇİNDEKİLER CONTENTS TEKNİK YAZILAR PETROL BORU HATLARI i. ÇAKMANUS 13 Oil Pipetine Ru m:il> ılcdo, kamuoyunda da çok tartışılan bir konu olması boru hattı tasarımından bahsedildi ektir. MÜHENDİSLİK MALZEMESİ OLARAK KOMPOZİTLER VE ÖZELLİKLERİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER M. TOPÇU. A.R. TARAKÇIl AR, S. TAŞGETİREN 23 Composites as Engineering Materials and the Factors Determining Their Properties Ru nıakele<le, önre konuya genel bir giriş yapılmış daha sonra da kompozit malzeme kullanılarak imal edilmesi düşünülen bir makina elemanında gözönüne alınması gereken f ıktörk r için genel bir sınıflamaya gidilmiştir. TÜRKİYE'DE MRP / MRPII UYGULAMALARININ ŞİMDİKİ DURUMU S. DURMUŞOĞLU, V Z. YENEN, H SUMEN 28 The State -of-the-art of MRP/MRPH Implementations in Turkey Ru çalışmada Türkiye'de MRP ve MRPII uygulamalarının Riinümüzdeki durumu incelenmiştir. DİŞLİ ÇARK MEKANİZMALARININ YAĞLANMASI S. TÜMKOR 33 Lubrication of Gears Dişli çar miknnizmalarının emniyetle vazife görmesinde şüphesiz bakım şartları büyük önem taşır BAŞARILI BİR PROJE YÖNETİMİNDE PROJE YÖNETİCİSİNİN ROLÜ VE SEÇİM ESASLARI A HEPBAŞLI 43 The Role of the Project Manager on the Successful Project Management and Selection Criteria Rir projenin planlama, organizasyon ve kontrolün tüm sorumluluğunu üstlenen rojc yöneticisi (PY! bıı yönetim!< ı'ınenı l i bir yer tutmaktadır. İLAN SAYFALARI DİZlNİ AYIN DOSYALARI SUNUŞ 8 YENİ ÜRÜNLER 9 ODA'DAN 10 YÖNETİM VE KALİTE 48 ÇALIŞMA GÜVENLİĞİ 53 YAYIM KOŞULLARI Yayım Koşulları : - Yazılar daktilo ile iki satır aralıkla iki kopya yazılmış olarak, 70-100 sözcükten oluşan Türkçe ve ingilizce özeti, yazı başlığının ingilizcesi. yazarın kısa özgeçmişi, adresleri ve telefon numaralan ile birlikte Dergi Yönetim Yeri Adresi'ne gönderilmelidir. - Yazılar 1? daktilo sayfasını (yaklaşık 3000 sözcük) geçmemelidir (1? daktilo sayfasını aşan yazıların 2 bölüm halinde birbirini izleyen sayılarda yayımlanabileceği düşünülerek bölümlere ayrılmış olarak gönderilmesi gerekir.) - Yazılarda kullanılan fotoğraflar net ve temiz olmalı, şekiller aydınger veya beyaz kağıda çini mürekkebi ile çizilmelidir. - Yazılarda SI birimleri kullanılmalı, yazıların sonuna yararlanılan kaynakça eklenmelidir. - Özgün ve derleme yazılardaki görüşler yazarına, çevirilerden doğacak sorumluluk ise çevirene aittir - Yazılar başka bir süreli yayın organında yayımlanmış olmamalı, herhangi bir toplantıda tebliğ olarak sunulmuş veya sunulacak ise bu açık olank belirtilmelidir. Dergide yayımlanan yazılara bir dergi ;;,syfası için, özgün ve derleme yazılarda 110000.- TL. çeviri yazılarda 60 000 - TL net ödeme yapılır. - Dergideki yazılardan kaynak gösterilmek koşuluyla alıntı yapılabilir. OERLlKON - MAS ALARKO BELGiN YAĞ KAYNAK TFKNlĞI BiLEŞiM DOĞUŞ INTERNATIONAL TRAPE ISOHA II t - MAK ANKOMAK '95 PTOMFK '95 REPUKTOR 17OCAM PF.TNtZ PEMlRPÖKÜM 56.5 K -59-60 -61 Ya/ılann Değerlendirilmesi : Dergiye gönderilecek yazılar öncelikle Yayın Kurulu tarafından ön elemeden geçirilmekte daha sonra kurulun belirlediği uzmanlar tarafından değerlendirilmektedir Uzmanların yaptığı değerlendirme sonuçları yazara da iletilecek, uzmanların önerdiği ve Yayın Kurulu'nun uygun gördüğü düzeltmelerin yapılması yazardan istenecektir Bu düzeltmelerin ya?ar tarafından yapılması durumunda yazı yayınlanabilecektir. ISSN Nf
TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI AYLIK YAYIN ORGANI OCAK/JANUARY 1995 Cilt / Vol: 36 Sayı / No : 420 Yönetim Yeri Hcad Office Sümer Sokak 36/1-A Demirtepe - ANKARA Tel: (0-312) 231 31 59 Fax : (0-312) 231 31 65 MMO Adına Sahibi l'ublishcr Murat ÖNDER Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Managinif Editör Oj-ıız ŞAHI N Yayın Kurulu Pııl^ithing Roartl Melih ŞAHİN AnıllKAREL DcnizÖVÜTMEN Ahmet SUER Yusuf TFKiN Barbaros TUNCER Katkıda Bulunanlar Menıhers-at-Largo Prof. Ör. Alp ESİN Prof. Ör. Ünal ERDEM Yrd. Ooç. Hr. ihsan KUTLAR Tülay KÖMÜRCÜ Hakan CÜR Yapım Yönetmeni l'rodııction Direktör M. Yüksel KÖKEN İlan Sorumlusu AJvcrtising Rcpretentative H.ıticc ÇELİK-ASLAN Nuray ÖZER (istanbul) Komisyon İlişkileri RcJm-ttır Yaprak BOYLA Dizgi T\-pe Scltiny Ali Rıza FALCIOĞLU (MMO) Baskı l'ıinlcıl />>' MF Ltd. Şti. Tel (0-312) 425 37 M sunuş Değerli okuyucularımız; T eknolojinin gelişmesi insanlara, bir çok kolaylıklar sağlamıştır. Bu kolaylıklar, teknolojinin gelişimi ile birlikte günden güne artarak, insanları yeni çağlara taşımış, yaşamın vazgeçilmez parçaları haline gelmiştir. Günlük yaşantıyı bu kadar fazla etkileyen teknolojiler kullanılırken, bu gelişmelerde en büyük rolü oynayanlar kimlerdir? Bir düşünür Kilim adamları ne okluğunu keşfederler, mühendisler nlmayfinı yardırlar şeklinde bir yaklaşımda bulunurken, mühendislerin doğa kanunlarını, matamatiksel bilgileri ile birleştirerek edindikleri yaratıcılık formasyonlarını anlatmaktadır. İnsanları yeni çağlara taşıyan teknolojik gelişmelerin yaratıcısı ve uygulayıcısı mühendislerin bu gün ülkemizj«ki konumu nedir? Ülkemizdeki mühendislik çalışmaları hangi aşamadadır? Ülkemizde artık profesyonel mühendislik kavramının getirilmesi gerekli midir? Ru soruları çoğaltmak mümkündür. Önemli olan bu sorulara gerçekçi yanıtlar verebilmek ve yapıyı tüm açıklığıyla göz önüne koyabilmektir. Ülkemizde bir çok değişimler yaşandığı, bunların bazılarının bir kaosa dönüştüğü günümüzde, bize göre ülkenin en önemli temel taşlarından birisi olan, mühendislerin artık bir araya gelmesi tecrübelerini, bilgi birikimlerini ve düşüncelerini birhirilerine aktarabilmeleri, fikir alışverişinde bulunmaları zamanı gelmiş ve geçmektedir. Ru ortam bugüne kadar oluşmamıştır ama, oluşması geç olsa da hiç olmamasından çok daha iyidir. Bunun için saygın bir Oda yapısı gereklidir. Ru da bütün mühendislerin Odayla olan bağlarını kuvvetlendirmesi, diyaloga girmesi, Odanın ayakta kalabilmesi için gerekli maddi ve manevi yardımı göstermesi ile mümkündür. Her fırsatta tekrarladığımız gibi, yalnızca eleştirmekle kalmayalım, gelin Oda faaliyetlerine katılın, fikirlerinizi söyleyin, tartışma platformları oluşsun, Oda tarafından düzenlenen toplantılara katılın, hep birlikte istediğimiz gibi bir yapıya sahip olalım. Acı, tatlı anılarıyla dolu dolu yaşanan bir yılı daha geride bıraktık. 1995 yılının Dünya'ya sevgi, barış ve kardeşlik getirmesini, siz değerli okuyucularımız içinde sağlık, mutluluk ve başarı dolu geçmesini dileriz. Saygılarımızla UĞUR MUMCU Ölümünün 2. Yıldönümünde Anıldı ölümünün 1. yıldönümünde, Ocak 1994 (408. sayı)'de, yine bu köşede yayımlanan yn?ıyı yorumsuz olarak aynen yayımlıyoruz. 21 Ocak 1993 günü hunharca katledilen gazeteci-yazar Uğur Mumcu tüm '";, 'ı <7 hııyiıj: bir sevgi ile anıldı. Onu katledenlerin bulunmasını bir "şeref soj;;': t j" İhlara!-, gördüğünü beyan eden devlet, bugüne kadar "sözünün eri" ola- : ; ',, >.>;...( a^iiia dair de. biı umut ışığı yak. insanlık ve ülkemiz için büyük ;,-;.,.',;:,- Uyar hiumcu'nun katlinin düşünce özgürlüğü, demokrasi ve insan... ;. //-.ıniınlc toprağa serpilmiş biı tohum olmasını diliyoruz.
HABER YENİ ÜRÜNLER m& Hazırlayan : Utku TÜZÜNEK* GÜNEŞ ENERJİSİ jle ÇÖPTEN GÜBRE ÜRETEN AYGIT (Machine Design,-Sept. 10, 92, p. 32) Piyasada tanıtımı yeni yapılan bu aygıt, artıkları otomatik olarak döndürmek suretiyle iki haftada gübre haline getirmektedir. Çalışma prensibi, 12 volt'luk bir aküyü besleyen ve bununla da bir döndürme mekanizmasını devreye sokan bir güneş panelidir. Kullanılan akü uzun süre dayanıklı olup yalıtılmıştır ve gün ışığı olmaksızın 28 gün çalışabilmektedir. Swisher Movver and Machine Co. Inc, VVarrensburg, Mo., adında bir firrna, en büyüğü 184 galon (yaklaşık 700 litre)'luk olan çeşitli boyutlarda gübre yapma aygıtları piyasaya sürmüştür. Çift bölümlü bir model, aynı anda hem gübre yapma hem de depolama imkanı sağlamaktadır. Gübre tankı, yeniden işlenip kullanışlı hale getirilmiş galvanizli çelikten yapılmış olup, uygun karıştırma ve kırma sağlayabilmek için dört köşelidir. Bu aygıt için patent alınmak üzeredir. ÇEVİK PROTEZ DÜŞÜK ENERJİLİ Ev (P. Sc. March 94, p. 43) Kışın rüzgarlı-soğuk havalarda -27 C'ye düşüp yazın +40 C'ye kadar çıkan sıcaklıkların görüldüğü Minnesota (ABD)'de inşa edilmiş olan bu ev, hem fırını hem de soğutma teçhizatı olmamasına rağmen (sadece günde birkaç saat kullanılan bir odun sobasının dışında), oldukça konforlu ve rahattır. Ilımlı oda sıcaklıklarını devamlı tutabilmek amacıyla, 12 metre çapındaki bu küresel evin bir kısmı bir tepe yamacına saklanmış ve güney :epheli pencerelerle donatılmış olup ılık temiz hava ile beslenir. Dışarıdaki hava borularla tepe içine emilir, sonra kürenin tabanındaki 3 metrelik toprağa verilir. Böylece hava yavaş yavaş toprak sıcaklığına erişir. Bu arada içeride ise, hava evin her tarafında dolaştırılır. Küre, önce biraraya getirilip yapıştırılmış, sonra bir tel kafesle kapatılmış ve içine ve dışına yaklaşık 4 cm.'lik beton püskürtülmüş styrofoam (köpük) üçgenlerden yapılmıştır. Bu dikişsiz duvar, soğuğu ve sıcağı dev bir termos gibi tutar. (P. Sc. May 93, p. 20) Bu protezin içerisine yerleştirilmiş bir mikro bilgisayar, bacağı ileri doğru mekanik olarak sallayan bir prömatik silindiri kontrol eder. Bu da. üretici Japon şirketi Nabco Ltd'e göre, bir kişinin belli bir hızla yürüme karakte ristiğine uyan doğal yürüyüş hareke tinin, akü-ile çalışan bir cihazla sağ lanmasına imkan verir. AKILLI METAL c (P. Sc., Dec. 93, p.75) Bu alaşımı çok sıkıca çekerseniz hemen daha da toklaşacaktır. Zirkonyum, paladyum ve rutenyum'dan oluşan bu madde, stres altında dayanıklılığının, aşınma direncinin ve tokluk özelliğinim artması yönünde iç yapısal değişikliklere uğrar. Paslanmaya karşı dayanıklı olan bu alaşım, diş, kalça ve diz protezlerinde kullanılabilir. 'Mak. Müh., ROKETSAN A.Ş. Mühendis ve Makına - Cilt : 36 Sayı : 420
OD A'DAN DERGİMİZE BİR BAKIŞ - 3 M ühendis ve Makina Dergisi, yayına hazır hale Yayın Komisyonu tarafından getirilir. Yayın Komisy^u, Makina Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu tarafından Odamız üyeleri arasından göreve talip 'Man üyelerin içinden seçilen en çok yedi kişiden oluşmaktadır. Dergimiz yayın hayatına başladığı günden bu yana Yayın Komisyonlarında görev alan arkadaşlarımız sürekli değişmiş, bu görev ve sorumluluğu yıllarca sönmeyen bir meşale gibi birbirlerine devretmişlerdir. Bu derginin çıkmasında görev alan şu andaki Yayın Komisyonu üyeleri ve yayında görev alıp, emeğ' aeçenler şunlardır : YAYIN KOMİSYONU Başkan Bşk. Vekili Raportör Editör Üye Üye Melih ŞAHİN Makina Müh., FMC-Nurol Savunma Sanayi A.Ş. Deniz ÖVÜTMEN Endüstri Müh., TUSAŞ Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş. Ahmet SUER Makina Müh., TUSAŞ Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş. Anıl KAREL Makina Yüksek Müh., Gazi Univ. Müh. Mim. Fak. Makina Böl. Barbaros TUNCER Makina Yük. Müh., AYGERSAN Aydınlatma Gereçleri Sanayi A.Ş. Yusuf TEKİN Makina Yük. Müh., AYGERSAN Aydınlatma Gereçleri Sanayi A.Ş. YAYIN GÖREVLİLERİ Teknik İşler Sorumlusu Reklam İşleri Sorumlusu Dizgi-Mizampaj Dizgi Yayın Sekreteri M. Yüksel KÖKEN Hatice ÇELİK ASLAN Ali Rıza FALCIOĞLU Gülsen AKTAŞ Yaprak BOYLA Bu kadrolaşmanın dışında Yayın Komisyonumuzun vazgeçilmez destek unsurları konumunda bulunan diğer arkadaşlarımız ise aşağıda katkı sağladıkları konu başlıkları altında sunulmuştur : YAYIN KONULARI VE SORUMLULARI Periyodik Tanıtımı ve Yeni Ürünler Köşeleri İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı İmalatta Bilgisayar Kullanımı Yönetim ve İş İdaresi Kaynak Kalite Bilgisayar Dünyası Oda'dan ve Sanayiden Haberler Utku TÜZÜNER (Mak, Müh.), Selami YUMURTACI (Uçak Müh.) Ruhi ÖKTEM (Kimya Müh.) Vedat HAKSAL (Mak. Müh.), Bülent KALAYCIOĞLU (Mak. Müh.) Deniz ÖVÜTMEN (Endüstri Müh.), Metin ŞİMŞEK (Mak. Yük. Müh.) Melih ŞAHİN (Mak. Müh.) ve Kaynak Komisyonu Kalite Komisyonu Deniz ÖVÜTMEN (Endüstri Müh.), Ahmet SUER (Endüstri Müh.) Yusuf TEKİN (Makina Müh.) Şimdi Mühendis ve Makina Dergisi'nin elinize ulaşana dek ne gibi aşamalardan geçtiğine bir göz atalım. Oda'ya gelen makaleler yayın sekreteri tarafından Yayın Komisyonu'na iletilirler. Komisyon bu makaleleri bir ön değerlendirmeden geçirir. Konu ile ilgili uzmanları belirler ve uzman incelemesi için yayın sekreterine iade eder. Gerekli görülürse yazarından değişiklik talep eder. Dergi içeriği haftalık olarak yapılan olağan toplantılarda belirlenir. Ayrıca kapak seçimi ve bunun taslak olarak tasarımı da yapılır. Daha sonra makaleler dizgi görevlisi tarafından dizilirler. Dizgiler Editör tarafından kontrol edilip gerekli düzeltmeler yapılır. Daha sonra sayfa düzeni yapılır ve son bir kontrol >\e makaleler gözden geçirilir. Baskıya hazır hale gelen dergi Teknik Yayın Sorumlusu tarafından montaj ve baskı için matbaaya iletilir. Bu arada reklam sorumlusu tarafından dergiye alınan reklamlar teknik yayın sorumlusu aracılığı ile - Cilt : 36 Sayı : 420
ODA'DAN dergideki yerlerini alırlar. Reklam programı hazırlanır, reklam filmleri ve kapak filmleri matbaaya teslim edilir. Derginin ozalit kopyası matbaadan Yayın Komisyonu'na Basım Emri ni almak için gönderilir. v ıyn Komisyonu tarafından kapak ve derginin ozalit kopyası kontrol edilir, gerekli düzeltmeler varsa yap'^r ve basım için matbaaya iade edilir. Bu arada kağıt teklifine çıkılır ve Satın Alma Komisyonu raporu hazırlayıp sipariş verilir. Alınan kağıt matbaaya teslim edilir. Önce kapaklar basılır. Daha sonra birinci hamur sayfalar basılır, faturalar kesilir firmalara gönderilir ve dergiler poşetlenip üyelere gönderilmek üzere Bölge Şubelerine teslim edilir. YAYIN KOMİSYONU ÇALIŞMA PLANI Yayın Sekreteryası'nda toplanan makaleler Komisyona iletilirler. Komisyon kendi ürettiği makalemi ve okuyuculardan gelen makaleleri ayrı ayrı tasnif eder. a) Okuyucudan gelen makaleler : Önce bir ön değerlendirmeye tabi tutulurlar. Basılmaya değer bulununlar konunun uzmanlarına değerlendirilmesi için gönderilirler. Dergimizin içeriğine uygun olmayanlar ya ilgili bir Oda yayınında yayınlanmak üzere havale edilirler ya da derginin arşivinde saklanırlar. Uzman incelemesinden gelen yızılar yapılan değişiklikler makalenin yazarına da bilgi verilerek dizilmesi için dizgiye verilirler. Uzman değerlendirmesi sonucu yayınlanamaz kararı verilen makaleler yazarına geri iade edilirler. Dizgiden gelen makaleler Editör tarafından kontrol edilirler ve dergideki yerleri belirlenerek matbmya gönderilirler. b) Komisyonun ürettiği makaleler : Konusu belirlenmiş makaleler : Konu ile ilgili uzman şahsa sipariş verme yolu ile yazdırılıp Yayın Komisyonuna iletilirler. Bir ön incelemeden sonra Komisyon çoğunluk kararı ile dizgiye gönderilirler ya da arşivlenirler. Güncel makaleler : Bunlar ya Yayın Komisyonu derlemeleri ya da Oda Yönetimi katkılarıyla oluşturulmuş makalelerdir. Her zaman olduğu gibi makaleler Komisyon tarafından son bir incelemeye tabi tutulup ya yayın için dizgiye gönderilirler ya da arşivlenirler. c) Özel Sayılar : Yayın Komisyonu tarafından yıllık Yayın Programında konuları ve yayınlanacağı sayılar belirlenir ve buna bağlı olarak yayınlanırlar. Mühendis ve Makina Dergisi içeriğini oluşturan Makina Mühendisliği uzmanlık alanları şunlardır : 1. Akışkanlar Mekaniği 2. Bakım-Onarım Mühendisliği 3. Bilgisayar Destekli Tasarım ve İmalat (CAD/CAM) 4. Çevre 5. Enerji 6. Havacılık ve Uzay Teknolojileri 7. Hidrolok, Pnömatik 8. Isı Transferi 9. imalat Yöntemleri 10. iş Güvenliği 11. Kaldırma, iletme Makinaları 12. Kalite Kontrol, Metroloji 13. Katı Cisimler Mekaniği 14. Makina Dinamiği 15. Makina Tasarımı 16. Mühendislik Eğitimi 17. Mühendislik Malzemeleri 18. Otomotiv 19. Sanayileşme Politikası 20. Sistem Kontrolü 21. Termodinamik 22. Üretim Mühendisliği-Mühendislik Ekonomisi 23. Diğer işte sevgili okuyucular Dergimiz böyle çalışıyor. Eksiklikleriyle, hatalarıyla profesyonel sayılamayacak amatör bir kadro ile bir avuç insan sizlere bir şeyler verebilmek için burada bulunuyor. Onlara karşınıza çıkma cesaretini veren tek olgu ise sizlerin sınırsız hoşgörüsü ve ilgisi. Hepinize başarı ve sağlık dolu nice yıllar dileği ile... Yayın Komisyonu Cilt : 36 Sayı : 420 - Mühendis ve Makina
~^ ŞEBEKENİZDE FAZLA ~~" BASINÇ PROBLEMİNİZMİ VAR? Basınç düşürücü vana Yeret- kot farklarından- doğan yüksek giriş basıncını daha önceden bettrlenmiş.düşüte bir çıtaş basıncına azaltır. * '. Vana giriş, basıncı veya debi çıkış miktarındaki değişimlere bağlı kalmaksızın sabit ; bir çıkış basıncı temin eder. LÜTFEN BİZİ ARAYINIZ... DOUŞ VANA- LTD. ŞTt Merkez : 1202 / 1 Sokak No:26/6 Yenişehir. İZMiR Tel.-(232)4335943-4580896-4372077 Fax:(232)4580896 Fabrika : Aşık Veysel Mah. 5733 Sok. No: 82/2 Karabağlar/ izmir ;/ır?dco/ij? HER Tekliflerimizi karşılaştırıp aradaki farkı kendiniz görün. Uzmanlık alanlarımız Her sektör için yeni ve kullanılmış makinalar, araçlar Yedek parça Her türlü elektronik ünite ve cihazları Yan sanayi ürünleri için sipariş teminatı l l l Taleplerinizi türkçe olarak aşağıdaki fax numarası ile, almanca veya ingilizce olarak telefonla da iletebilirsiniz. INTERNATIONAL TRADE CONNECTIONS Obertorstr. 57, D-73728 Esslingen a. N. Telefax(0711)3166887 Telefon (071 41) 926843
PETROL BORU HATLARI İbrahim ÇAKMANUS* Ö Z E T Bugünlerde Azerbaycan ve Kazakistan petrollerinin tüketim bölgelerine taşınması ülkemizde ve diğer ülk/'lerde tartışma varattığı bilinmektedir l'elrolıın; boru hallun ılemi yokta diğer taşımacılık yöntemleri ilerni taşınmanı daha ekonomiktir l l'elrol boru hattı nedir f, han^i temel elemanlardan oluşmaktadır.', yapım safhaları nedir!, tasarımı nasıl yapılır t Ku makalede kamuoyunda da çok tartışılan bir konu olması nedeniyle hu konulardan ve özellikle boru hattı tasarımından bahsedilecektir. A T Nowaday.s, it i,s known that the transportation of Azerbaijani and Khasakhistaıı oil lo the mn<iumptit>n aretıs /ı<;s- caaaed ınııch de bale in oıırcounryus well as in othercoııntries. Which öne is more economical ' Transportation by means of pipetine ör hv tneans of other transportatıon modcs ' What is an oil pipetine f What basu,.-/< - ments ıs it madı' up ol l What are the stayes of ıts constrııction f How it is desı^ned! in tlııs article fiıclı lopıcs and especıallv pıpeline ılesi^n witl be mcnl/oned. BORU HATLARININ TAŞIMACILIKTAKİ YERİ H am petrolün üretim bölgelerinden rafinerilere, işlenmiş petrol ürünlerinin (benzin, mazot, gazyağı, jet yakıtı vs.) rafinerilerden tüketim bölgelerine taşınması, duruma göre deniz tankerleri, kara tankerleri, demir yolları, petrol boru hatları ile yapılmaktadır. Petrol boru hatları kara tankerlerine göre yedi, demiryolu tankerlerine göre iki kat daha ucuz tasıma yaparken, deniz nakliyatı yerine göre daha ucuz olabilmektedir. Gelişmiş ülkelerde boru hatları taşımacılıkta hak eniği yeri alırken (örneğin ABD'de 1987 yılı itibariyle 283900 kın ham petrol ve ürün boru hattı bulunmaktadır ve hu hatlardan yılda 1.63 milyar metreküp petrol taşınmaktadır [l j ülkem irde bırakın yeni yatırımları, mevcutlar bile değerlendirilmemişte ve taşımacılık uzun zamandan beri çok pahalı olan karavı'ki taşımacılığına kaymış ve bu eğilim devam etmektedir 2. IVır boru hattının başlıca avantajları şöylece özetlenebilir : Boş dönen araçlar yoktur, Taşımacılık son derece güvenlidir, Taşıma sürekli, taşınan ürün miktarı istenildiği gibi avarlanabilir, Sistem yer altında olduğundan yer üstünün getirdiği bakım ve onarım masraflarına gerek duymaz, Trafik yükü azalacağından tehlikeli kaza riskleri azalır, Çevre kirliliğinin azalmasına katkıda bulunur. BORU HATTI NEDİR? Ham petrol, petrol ürünlerinin bir terminalden başka bir terminale taşınmasını sağlayan ve yer altına döşenen boru sistemleridir. Aynı anda, birden farklı cinste ürün taşımak ım'imkün olup, iki farklı ürün, araya pig denilen ayırıcılar konularak taşınabilmektedir. Boru Hattı Elemanları Bir boru hattı sistemi; ü boru hattı, ü) pompa istasyonu (veya istasyonları), iii) tank çiftliği (veya çiftlikleri), iv) skreyper istasyonları, v) ölçme, kontrol, yönetim ekipmanları ve hi- T.C. Merkez Hankıısı A.Ş.. İdare Mcrkı-zi inşaat ve Malzeme Çene] Müdürlüğü Cilt : 36 Sayı : 420 - Mühendis ve Makina fel
nalardan oluşmaktadır. Boru Hattı Safhaları Boru hattı; i) tasarım, ü) yapım, iii) işletme safhalarından oluşur. Burada sadece tasarım aşaması kısaca ele alınacaktır. BORU HATTI TASARIMI Taşınacak Ürün Cinsi ve Miktarı Öncelikle taşınacak akışkan (veya akışkanların) özellikleri (viskozite, yoğunluk [3] ) ve miktarı teshit edilir. Eğer hatta, birden fazla farklı cinste ürün taşınacak ise tasarım, (verilen sıcaklıkta) en yüksek viskoziteye sahip akışkana göre yapılır. Böylece, diğer akışkanlar daha kolay taşınabilir. Akışkan miktarı, ileriki yıllara ait tüketim tahminleri yapılarak tesbit edilmelidir. Debinin fazla tutulması, hattın uzun yıllar atıl kalmasına sebep olacağı gibi, küçük debi hattın ileriki yıllarda oluşacak talebi karşılayamama riskini beraberinde getirir, ilk yatırım ve işletme maliyetlerini direkt etkileyecek bir husus olması nedeniyle, bu saflı.ıdaf"çok detaylı etüd yapılmalıdır. Petrol boru hatlarında ortalama ömür 20 yıl civarında alındığından işletmenin ilk yıllarında taşınan ürün miktarı genellikle azdır. Bu nedenle; ilk etapda bir kısım pompa istasyonları inşaa edilmez ve işletmede pas geçilir. İhtiyaca göre daha sonraki yıllarda, tasarım esnasında tesbit edilen yerlere pompa istasyonları yapılabilmektedir. Böylece ilk yatırım maliyetlerinde bir azalma sağlanmaktadır. Güzergah Tesbiti Tasarım aşamasında maliyeti etkileyecek önemli faktörlerden birisi de hattın geçeceği güzergahın tesbitidir. Burada; hat uzunluğu, dağ, nehir, şehir içi geçişleri, konstrüksiyon için ulaşım imkanı, enerji temini, istimlak maliyetleri, göz önünde bulundurulması gereken hususlar olmaktadır. Örneğin bir pompa istasyonunun yerleşimi; ulaşım için yola ve enerji için elekrik hattına yakın biryerde yapılması gerekebilir. Bu nedenle, iki nokta arasında birden fazla güzergah seçilerek alternatif maliyetler analiz edilmelidir. Hidrolik Tasarım ve Hattın Optimize Edilmesi Petrol boru hatları tasarımı, kararlı akış için yapılır. Geçici akım için ise sistemin kontrolü yapılır (vanaların kapama sürelerinin tesbiti, emniyet vanaları, genleşme tankları tesisi gibi önlemler alınır). Petrol horu hatları tasarımında API (American Petroleum Institute) standaıtlm (boru çaplan, et kalınlıkları, boru, vana, fittitrns sınıfları ve diğer ekipmanların fiziksel özellikleri vs.) kullanılır. Hidrolik tasarım için, öncelikle, hat boyunca geometrik kotları yerleştirilerek hattın arazi profili çizilir. Pompa istasyonu tarafından sisteme verilen enerji (manometrik yükseklik) istasyonun geometrik kotuna ilave edilir. Hat boyunca; sürtünme kayıpları nedeniyle, bu enerji azalır, eğimi azalan bir doğru haline gelir ve buna hidrolik profil denir. Hidrolik profil herhangi bir noktadaki kullanılabilir basınç olarak da tanımlanabilir. Verilen bir debi için hidrolik profil eğimi, birim uzunluk başına basınç kaybı kadardır. Hattın herhangi bir noktasındaki net basınç, hidrolik profil ile o noktanın geometrik kotu arasındaki farktır. Akışın sürekli olması için hattın herhangi bir noktasında hidrolik profil o noktanın geometrik kotundan küçük olmamalıdır. Hidrolik profil ile geometrik kotun kesişme noktaları pompa istasyonlarının yerleri olacaktır (Şekil.l a, b, c). Böylece belli bir boru çapma karşılık gelen pompa istasyon sayısı tesbit edilerek bir çözüm seti ortaya çıkarılır. Şüphesiz hidrolik hesaplar sonucu bulunan her sisteme bir maliyet karşılık gelecektir. Bu nedenle; teknik tasarım ve maliyet analizi birlikte yürütülmesi ve bulunan maliyetler karşılaştırılarak optimum bir çözümde karar kılınmalıdır. Bunun için ilk önce hidrolik ve mekanik tasarım şartları ile maliyetleri ihtiva eden bir objektif fonksiyon (minimize edilecek fonksiyon) teşkil edilir. Bu fonksiyonun,- yıllık işletme ve amortisman maliyetlerinin toplamı olarak tanımlanması, hesaplarda kolaylık sağlaması bakımından, uygun bir yoldur. Yıllık maliyet; yıllık amortisman maliyetleri ile işletme maliyetlerinin toplamıdır. Yıllık amortisman maliyeti; ilk yatırım maliyetinin kapital kurtarma faktörü ile çarpılarak yıllık serilere dönüştürülmesi ile bulunur. Böylece yıllık maliyet [4]; AÇ = R + B = (M - G). Crf + B (1) olmaktadır. Burada,- AÇ : yıllık toplam maliyet (TL/yıl), R B : yıllık amortisman maliyeti (TL/yıl), : yıllık işletme maliyeti (TL/yıl), Mühendis ve Makina - Cilt : 36 Sayı : 420
M G : ilk yatırım maliyeti (Tl,!, : hurda değeri (horu hatları için sıfır alınır), Crf : kapital kurtarma faktörü olup aşağıdaki formülden hesaplanılır : n i (l +i)"- l Kurada; : proje ömrü (ortalama 20 yıl alınabilir), : faiz oranı (dolar bazında %8-10 alınabilir). İlk Yatırım Maliyeti Rom maliyeti, Cp Rıi; boru çapı, et kalınlığı ve boru malzemesi birim fiyatının fonksiyonudur, nps adet pompa istasyonu ve, D çapına sahip, birim ağırlığının fiyatı el olan bir boru hattının boru maliyeti; i =1 I şeklindedir. t (j) Kurada; I- (i). V boru hattının herhangi bir j noktasındaki et kalınlığı (mm), L(i) : i ve i + l'inci pompa istasyonları arasındaki uzaklık, i : uzaklık artırım indeksi, Ax = uzaklık artırımı (m), Nİ: Li/Ax boru hattı başı ile i+l'nci pompa istasyonu arasındaki nokta sayısı, yp: boru malzemesinin özgül ağırlığı (kg/m A 3). (Koru hattının, herhangi bir parçasının uzunluğu Ax kadar olan N(= Ni) parçadan oluştuğunu kabul ederek bu eşitliği yazıyoruz.) Hat boyunca boru et kalınlığı, 2*Sy*Ps formülü ile hesaplanır. Ancak; pratikte çoğunlukla maksimum basınca göre teshir edilen et kalınlığı, hat boyunca sabit tutulmaktadır ki bu da ekonomik olmayan bir yoldur. Kurada; (21 sıcaklıkl ar için 0.72 alınır. P(j) : hat boyunca herhangi bir noktadaki cf< k- tif basınç olup aşağıdaki gibi hesaplanır: hp : pompa istasyonu manometrik yük^d l: ği (m), Hmax : pompa istasyonu kotu ile pompa m-ınometrik yük>ekliği toplamı (m), elev(i) : l 'inci pompa istasyonunun georr»-t>:l< elev(j) : X(j) : Hgrl(j) : Dist(i) : hu : Hmax : Hj>rl(j) : hu ; hu = f... 2. g n Kurada; kotu (m), boru hattı üzerindeki j'inci noktanın geometrik kotu (m) boru hattı üzerindeki j'nci noktanın başlangıçtan uzaklığı (m), hidrolik profil (m), i'nci pompa istasyonunun başlangıcın uzaklığı (m), birim basınç kaybı (m/m) hp + elev(i) Hmax - X(i!-Dist(i)] * hu Darcy-VVeissbach formülü ile birim uzunluk için aşağıdaki gibi bulunur: O-2) v : akış hızı (m/s), f : sürtünme katsayısı olup, Colebrooko- White eşitliğinden hesaplanır -L=-2.log(-^- + -2^L) Yi' Kurada; 3-7 D RcVr e : boru pürüzlülüğü, Re : reynolds sayısıdır. Sonuç olarak, H-T P(il = Hgrl(j) - elev(i) * = [hp + [elev(i)-elev(ı! - Y x(jl-dist;i) * hu] Y ( '-11 şekline gelir. Kurada,- Y : akışkanın özgül ağırlığıdır (kg/m A 3). t(j!'nin (3) eşitliğine konulmasıyla,- Tt.ClYp y y D2 Sy Fs : boru malzemesi akma mukavemeti (MPa), : tasarım faktörü olup çok soğuk olmayan elde edilir. Cilt : 36 Sayı : 420 - Mühendis ve Makina
Pompa İstasyonları Maliyeti, Cps Popma istasyonlarının toplam maliyeti; pompa motor grupları, vana, fittings, borulama, ölçme ve kontrol ekipmanlarından oluşur. Bunların maliyeti Boru çapına bağlı olarak değiştiğinden çapın fonksiyonu olarak kabaca ifade edilebilir. Tank Çiftlikleri Maliyeti, Ctf Tank çiftliklerinin depolama kapasitesi, bir yılda taşınan petrol miktarı ve farklı cinste taşınan ürün sayısına bağlıdır. Depolama kapasitesi; arıza ve diğer etkenleri de göz önünde tutarak tesbit edilmelidir. Genellikle bir haftalık ihtiyaç, depolama kapasitesi olarak alınır. Buna göre gerekli tank hacimleri ve tank sayılan tesbit edilebilir. Maliyet için ilk yaklaşım olarak; Ctf = Cb + Ctl + Ct2 (5) yazılabilir. Burada,- Cb : tank çiftliğindeki binaların maliyeti (Tl) Ctl : tankların maliyetleri (Tl), Ct2 : transfer pompaları ve borulama maliyeti (Tl) olup, bunlar boru çapı, akışkan debisi cinsinden ilk yaklaşım olarak tahmin edilebilir. Diğer Konstrüksiyon Maliyetleri, Ck Bunlar,- boru çapı, boru et kalınlığının fonksiyonu olarak ifade edilebilecek nitelikte olup bazıları şunlardır : - Hendek kazısı, tahmil, tahliye, boruların hendeğe indirilmesi, hendeğin kapatılması vs. : Bayındırlık Bakanlığı ve diğer kuruluşların analizleri kullanılarak maliyet tahmini yapılabilmektedir. - Kaynak işleri : kullanılan elektrodun birim maliyeti, kaç metrede bir kaynak yapıldığı, sarfedilcn elektrot miktarı, işçilikler 5j hesaplanarak maliyet bulunur. - Testler, katodik koruma, tahmin edilemeyen diğer masraflar için de boru maliyetinin %'si olarak bir faktör eklenir. Yıllık İşletme Maliyetleri, Cop Yıllık işletme maliyeti, enerji ve personel masraflarından oluşmakta olup, aşağıdaki gibi ifade edilebilir : Cop = 74.C2 Burada,- Y Ql. Hl + Cper C2 : enerji birim maliyeti (Kw/h) Hl : istasyondaki tek bir pompanın manomctrik yüksekliği (m), Ql : debisi (m A 3/h), T ı : verimidir (istasyonlarda kullanılan pompaların aynı cins ve karakteristiklerde olması işletme kolaylığı nedeniyle tercih edilmelidir), np : pompa istasyonundaki pompa sayısıdır, Cper: yıllık personel giderleri (Tl/yıl) olup; her pompa istasyonu ve tank çitfliği için vardiyalı olmak kaydı ile belli sayıda personel-istihdam edileceği kabulü ile bulunabilmektedir. Yıllık Toplam Maliyet (Objektif Fonksiyon) Sonuç olarak; 4 ve 6 eşitliklerindeki sabit terimlere al, a2, dersek ve var olan diğer faktörleri de dikkate alarak 2, 4, 5, 6 eşitliklerinin ve diğer maliyetlerin l eşitliğine konulması ile objektif fonksiyon aşağıdaki gibi yazılabilir : F(v. D)min = AC= al* Z, D2. P (j). L (İHCps + Of + Ck L i=l j=l J nps np Crf+ a2* I Z Ql. Hl + Cper, = 1 j=l Kısıtlar :. v = Q (süreklilik denklemi) 4 Pmin > P (j) > Pmax (basınç limitleri) vmm > v > vmax (hız limitleri) Boru hatlarında basınç ve hız limitleri aşağıdaki nedenlerle öngörülmektedir. Pmin : pompalarda kavitasyonu (inlemek ve pompa ista^vonlarmda lokal kayıpları karşılamak için hattın hiç bir noktasındaki basınç ortalama 2 barın altına düşmemelidir. Pmax : çok yüksek basınç, pahalı boru ve ekipman kullanımını gerektireceğinden ilk yatırım maliyeti artabilmektedir. Tasarım sıcaklığına bağlı olarak, vana sınıflarına göre nlanabilccek maksimum basınçlar aşağıda (ATI D Mühendis ve Makina - Cilt : 36 Sayı : 420
Tabloda) verilmiştir. Vana ve Fittingslerin Basınç Sınıflan (Bar) Klas ISO 300 400 600 900 1500-20C-30C 20 51 68 101 150 250 65 S 19 50 66 100 149 243?*s 18 47 63 95 142 238 Tablo 1 Yumurtalık-Kırıkkale Ham Petrol Boru Hattı Tasarım Değerlen TANIM 1. Tasarım Kapasitesi (Debi) 2. Hat Uzunluğu 3. Bonı Malzemesi : AP15LX-\60 a. minimum akma mukavemeti b. elastizite modülü c. özgül ağırlık d. boru cidar pürüzlülüğü (rl 4. Akışkan : Kerkük Ham Petrolü a. özgül ağırlık b. kinematik viskozite c. buharlaşma basıncı 5. Minimum Müsade Edilebilir Hız fi. Maksimum Müsade Edilebilir Hız 7. Minimum Miis.ıde Edilebilir Basınç 8. Maksimum Müsade Edilebilir Basınç 9. Kırıkkale Term. Kalın Basınç 10. İlk Pompa İsta«v. Pompa Emiş Koşulları No a. emiş boru uzunluğu b. pompa istasyonunun kotu c. statik inamım, yükseklik OTT C 18 47 62 94 140 234 YUMI!RTAIIK-K1RIKKALE HAM PETROL BORU HATTININ TASARIM GİDERLERİ TANIM 1. Proje Ömrü 2. Faiz Oranı 3. Tank Ciltliği Sayısı 4. Birim Tank Ölçüsü 5. Depolama Peryodıı BRM m A 3/h km MPa MPa OPTİMUM ÇÖZÜM İÇİN GEREKLİ KABUI,LFR BRM yıl % adet m'3 hafta MİKTAR 1200 447 410.00 21.00 kg/m A 3 7850 m.00004570 kg/m*; \ 845 cst 10.50 har 0.04 m/s 0.70 m /s 2.00 m 35.50 MPa 10.20 m 40.00 m m Vmiıı : gereksiz hesaplamalardan kaçınmak için 0.7 m/s gibi bir alt limit, Vmax : statik elektriklenmeyi (inlemek için 2.5 m/s gibi bir üst limit konulmalıdır j '. Objektif Fonksiyonun Çözümü Tahmin edileceği gibi objektif fonksivnnn (yıllık maliyet) minimize edilmesi oklukça n~nn işlemleri gerektirmekle birlikte aşağıdaki adımlar takip edilerek gerçekleşebilir : 1. Debinin verildiğini veya hesaplandığını kabul edelim, 2. API standartlarından boru malzeme*-),j\j ekipman sınıfı seçilir. m 50 54 20 MİKTAR 20 10 1 50000 1 3. Maksimum ve nv 1 '- mum müsade edik bilir hızları (Vmin = 0.7 n 1 's, Vmax = 1.5 m/s) sr-^ t Ü- lik denklemine uygu l ıvarak maksimum ve minimum fizibil boru çapları tesbit edilir : Dinin = VT. Q/(jt. Vm:r Dmax = Y4. Q / (7t. Vıııiıı) Q = V. A = V ov 4 4. Bu çaplar en yakın standart çaplara çevrilir (optimum çözüm bu sınırlar arasındaki çap! nd.ın birisi olacaktır), 5. Optimum çözüm, en küçük boru çapından başlanarak aranır, a) fkı boru çapı L in verilen standart et kalınlıkları sıra ile alınarak pompa istasyonu marmmetrik yüksekliği bulunur, (hp = 1.44*Sy.t/r>Y' b. İlk pompa istasyonu, hat güzergah profilinde hattın başlangıcına, manometrik yüksek l; l- ise düşey ölçekte yerleşti ti lir, e. Hidrolik profil, ivm hattı boyunca net basınçlar, et kalınlıkları d dıa önce verilen formüluıle Cilt : 36 Sayı : 420 - Mühendis ve Makina TO
hesaplanır (hesaplanan et kalınlıkları standart et kalınlıklarına çevrilir), d. Hidrolik profil ile hattın geometrik kotları hat boyunca, 2. pompa istasyonunun yerini bulmak amacıyla, karşılaştırılır. Hattın geometrik kotu ile hidrolik profilin kesim noktası 2. istasyonun teorik yeridir. Ancak ulaşım, enerji temini, pompaların emmedeki net pozitif yükseklikleri (NPSHR) vs.da göz önüne alınarak 2. pompa istasyonun gerçek yeri tesbit edilir, e. 2. pompa istasyonu bu noktaya ve manometrik yükseklik de düşey ölçekte yerleştirilerek c adımına gidilir ve işlemler tekrarlanır. Hidrolik profil ile geometrik kotunun kesim noktası 3. wt 3 için > wt 2 için \ Hidrolik profil wt 1 için J Irhul - f - D, 2g «.1: Hidrolik profil eğimi P.S. rpompa 'istasyonu sayısı wt r Boru et kalınlığı A rwt1 için p.s.yeri ( p.s.sayısı 8) O rwt2.. - (.... 6) a r wt3 ( " " 5 wt 3 03 wt 2 > wt1 02 > D1 D.» pj ;CHgrlj-elev(j PS1 Şekil ta Boru hattının D1 çapı için iteratif çözümü arazi geometrisi Celev(j)U x (km J wt3 için -ı wt2 için VHİdrolik profil wt 1 için J «2rhu2rf.-L.3Sl D 2 2g ^.2 : Hidrolik profil eğimi P. S. r Pompa istasyonu sayısı w t -Boru et kalınlığı i zwt1 için p.s.yeri (p.s. sayısı 5) o wt2 : ( a r wt3» ( 3) wt1 02 >D1 Şekil 1b Boru hanının D2 çapı için iteratif çözümü Mühendis ve Makina - Cilt : 36 Sayı : 420