Fransa Fransa, Batı Avrupa'da devlet. Kabaca bir altıgen biçiminde olan Fransa'nın altı kenarından üçü denizlerle (kuzeybatıda Manş denizi, batıda Atlas okyanusu ve Vizcaya körfezi, güneybatıda Akdeniz) çevrilidir. Geri kalan kenarları genellikle dağlıktır ve kuzeydoğuda Belçika ve Lüksemburg, doğuda Almanya, İsviçre ve İtalya, güneyde İspanya ve Andorra'yla sınırlıdır. Altıgenin her köşesinden karşı köşeye kadar uzunluğu 1 000 km kadardır. Eskiçağ'da Galya adıyla Kelt topraklarının bir bölümünü oluşturan Fransa'nın günümüzdeki adı, "Franklar ülkesi" anlamındaki Latince Francia sözcüğünden türetilmiştir. Bir Germen halkı olan Frankların, Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküş dönemi olan V. yy'da ele geçirdikleri bölge, IX. yy'da ayrı bir devlete dönüşmüştür. Fransa, XVIII. yy'dan başlayarak Avrupa ve dünya olaylarında önemli rol oynamış XX. yy'da iki dünya savaşında uğradığı ağır yenilgiler, siyasal ve toplumsal karışıklıklar, Çinhindi, Cezayir, Batı Afrika ve Ekvator Afrikası'nı içeren büyük sömürge imparatorluğunu yitirmesi gibi birçok bunalımla karşılaşmıştır. Ama bu sarsıntıları atlatmayı başarmış ve İkinci Dünya Savaşı'nın yol açmış olduğu yıkıntının altından kalkarak Avrupa Topluluğu'nun (AT) büyük ortaklarından biri haline gelmiştir. Günümüzde Fransa, Avrupa kıtasındaki kesimi ve Akdeniz'de İtalya kıyıları açığındaki Korsika adasının yanı sıra, denizaşırı yönetim bölgeleri adı verilen altı yönetim bölgesi (Güney Amerika'da Fransız Guyanası; Batı Hint adalarında Guadeloupe ve Martinik; Hint okyanusunda, daha önce Komor adalarının bir parçası olan Reunion adası; Kanada'nın doğu kıyıları açığındaki Saint Pierre ve Miquelon adaları) ve Fransa'nın deniz aşırı toprakları diye adlandırılan, pek çok küçük sömürgeyi içerir: Büyük Okyanus'un güney kesimine dağılmış adaları kapsayan Fransız Polinezyası; Fransa'nın Antarktika Toprakları; Yeni Kaledonya; Wallis ve Futuna adaları. Ayrıca güney denizinde Kerguelen ve Crozet adaları, St. Paul ve Amsterdam adaları (Hint okyanusu) gibi birçok küçük adası vardır. Denizaşırı yönetim bölgeleri ve topraklar, Fransız Millet Meclisi'nde temsil edilirler. YÜZEYŞEKİLLERİ VE DOĞAL KAYNAKLAR Fransa'nın kıtadaki toprakları, Güneybatıda Biarritz ile kuzeydoğuda Lüksemburg'u birleştiren düşsel bir çizgiyle iki bölgeye ayrılabilir. Bu çizginin kuzeyinde ve batısında da geniş düzlükler, alçak tepeler ve alçak yaylalar ağır basar. Çizginin güneyinde ve doğusunda, Fransa'nın ve Avrupa'nın (Rusya dışında) en yüksek noktası olan Mont Blanc doruğu (4 807 m), vb. yüksek dağlar ve yaylalar yer alır. Bu iki bölgeyi birbirine bağlayan bazı geniş vadiler ve geçitler (Belfort geçidi, Saone koridoru, Carcassone ve Toulose'daki geçitler) Avrupa'nın öbür kesimleriyle de ulaşımı sağlarlar. Fransa bazı coğrafya uzmanları tarafından Avrupa'nın "küçük örneği" diye tanımlanır. Bunun nedeni Avrupa yüzeyşekillerinin başlıca üç türü olan tortul havzalar ve alçak topraklar, aşınmış Hersinyen kütleler ve daha geç kırılma geçirmiş dağ sıralarının tümüne Fransa'da rastlanmasıdır. Başlıca tortul havza olan Paris havzası, yaklaşık 100 000 km2 bir alanı kaplayarak fincan tabağı biçiminde büyük bir ova oluşturur; değişken tabakalı sert ve yumuşak kayaçlardan oluşmuştur. Güneybatısında, gene tortul, ama daha küçük boyutlu bir havza olan Akitanya havzası yeralır. Öbür alçak topraklar, kuzey-güney doğrultusunda uzanan birkaç ince uzun düzlüğü içerir: Ren'in batısındaki Alsace ovası ve Rhone-Saone koridoru, Akdeniz kıyısı boyunca uzanan kıyı ovaları (Languedoc ovası, vb.). Havzaların ve ovaların özellikle lösten ve alüvyon çökeltilerinden oluşan verimli toprakları, tarıma son derece elverişlidir. Hersinyen kütleler, Hersinyen dağöluş (günümüzden yaklaşık 340-230 milyon yıl önce) sırasında oluşup, sonradan aşınmış ve Üçüncü Zaman'da (günümüzden 65-2 milyon yıl önce) yeniden yükselme geçirmiş yaşlı kütlelerdir. Bunların arasında Armorik Masifi, Massif Central, Vosges dağları ve Ardennes kütlesi sayılabilir. Kuzeybatı Fransa'daki Armorik Masifi alçak yaylalardan oluşur. Güney-orta Fransa'da, Rhöne-Saöne koridoru ile Akitanya havzası arasında yeralan Massif Central, yükseltileri 1 000 m'yi aşan yaylalar bölgesidir; bu yaylalar üstünde yanardağ kökenli Auvergne dağları yükselir. Doğu Fransa'da, Paris Havzası ile Alsace ovası arasında yer alan Vosges dağlarının yükseltisi, Ballons d'alsace'ta 1 200 m'yi aşar. Büyük bölümü Belçika ve Lüksemburg'ta uzanan Ardennes kütlesinin yalnızca küçük bir kesimi Fransa'ya uzanır. Bütün Hersinyen kütlelerde, granit ve billursu kayaçlar, ince bir toprak tabakasıyla örtülüdür. İspanya'yla sınırı oluşturan Pirene dağları ve İtalya ile İsviçre sınırlarının büyük bölümünü oluşturan Alp dağları, Fransa'nın iki temel dağ sırasıdır. Pireneler aşılması güç dağlardır: Bazı doruklarının 3 000 m'yi aşmasının yanı sıra, alçak geçitleri de yoktur. Avrupa Alp dağlarının batı ucunu oluşturan Fransız Alpleri de yüksek dağlardır; bazı doruklarının yükseltisi 3 500 m'yi aşar. Ancak, Pireneler'in tersine Alpler, bazı önemli ırmak vadileriyle yarılmıştır: Rhöne vadisi, İsere vadisi, İsviçre ile İtalya'ya geçişi sağlayan Durance vadisi, vb. İsviçre sınırı üstünde uzanan Jura dağları, Alp dağlarının nispeten daha alçak bir uzantısıdır. Fransa'nın kıyı şeridi, Korsika kıyıları (644 km) dahil toplam 3 427 km uzunluğundadır. Kıyılar genellikle Akdeniz kıyısındaki Languedoc ovası gibi düz kumsallar halinde uzanır; yer yer, Bretagne, Cote-d'Azur ve Korsika'da olduğu gibi, derin körfezlerle oyulmuş ya da sivri burunlarla denize doğru uzanmışlardır, iklim. Fransa'da dört iklim bölgesi ayırt edilir. Batıda,
kıyılara yakın yerlerde (Brest, vb.) gerçek bir ılıman deniz iklimi gözlenir; )kışlar ılık (ocak ayı sıcaklık ortalaması 7 C), yazlar serin (temmuz ayı sıcaklık ortalaması 16 C) geçer ve yılın 180 günü yağışlıdır (800 mm). Ülkenin iç kesimlerinde orta enlemlere özgü kara iklimi egemendir; yazlar daha sıcak (Paris'te temmuz ayı sıcaklık ortalaması 18 C), kışlar daha sert (Paris'te ocak ayı sıcaklık ortalaması 2 C) geçer; yağışlı günlerin sayısı azdır. Yüksek kesimlerde dağ iklimi egemendir ve sıcaklıklar büyük ölçüde yükseltiye bağlıdır. Kışlar genellikle çok soğuk geçer ve uzun sürer. Yükseltiyle birlikte artan yağış miktarı, kış mevsiminde kara dönüşür; yüksek vadilerdeki köylerin çoğu, yılın 50 gününden çoğunu kar altında geçirir. Alpler'deki Briançon'da sıcaklık ortalamaları -2 C (ocak) ile 17 C (temmuz) arasında değişir; yıllık yağış ortalaması da 587 mm'yi bulur. Akdeniz kıyısı boyunca 20-60 km genişliğindeki bir bölgede, Akdeniz iklimi egemendir: Sıcak, kurak yazlar; ılık, yağışlı kışlar. Marsilya'da, yıllık yağış ortalaması 550 mm, yağışlı günlerin sayısı ortalama 60'tır; sıcaklık ortalamaları 7 C (ocak) ile 23 C arasında değişir. Akarsular. Fransa'nın en çok tanınan ırmağı Sen (Seine), Paris'ten geçerek Paris havzasını akaçlar; uzunluğu 776 km'dir. Marne, Oise ve Yonne ırmakları başlıca kollarıdır. Uzunluğu 1 000 km'yi biraz aşan Loire, Fransa'nın en büyük ırmağıdır; başlıca kollan Sarthe, Loir, Vienne, Cher ve Allier ırmaklarıdır. Debisi en yüksek ve en derin ırmak olan Rhöne'un Fransa'daki uzunluğu ancak 523 km'dir (yukarı kesimi İsviçre'dedir); başlıca kolları Saone ne ve İsere'dir. Ülkenin öbür büyük ırmaklarından Gerrone ve Dordogne, Bordeaux'nun aşağı kesiminde birleşerek, Gironde ırmağını oluştururlar. Bitki örtüsü ve hayvan topluluğu. Cilalıtaş Devri öncesinde Fransa'yı bütünüyle kaplayan ormanlar özellikle yapraklarını döken türlerden (özellikle kayın ve meşe) oluşuyordu; yalnızca güneydoğuda, köknar ve gürgenden oluşan ılıman dağ ormanları ile çam ve meşeden oluşan Akdeniz iklimi ormanları vardı. Ama yüzyıllar boyu süren yoğun tarım ve hayvancılık etkinlikleri sonucunda dağlar, tarıma elverişsiz topraklar ve korumaya alınmış bölgeler dışında ormanlar bütünüyle ortadan kalktı. Bununla birlikte, XIX. yy'ın sonlarından bu yana girişilen ağaçlandırma (kozalaklılar) çalışmalarının sonucunda, günümüzde toprakların % 26 kadarı yeniden ormanlarla kaplanmıştır. Genel olarak iri boynuzlu geyikler, karacalar, yabandomuzu, vb. yaban hayvanlarının soyu tükenmiştir. Bununla birlikte XIX. yy'ın sonlarından bu yana, özellikle ulusal ve bölgesel doğal parklarda, doğal çevreyi koruma programları uygulanmaktadır. Doğal kaynaklar. Fransa'nın yeraltı kaynakları çeşitli, ama rezerv bakımından oldukça sınırlıdır. Madenkömürü, demir filizi, boksit ve uranyum yataklarından, kömür yatakları derinde olduğundan hem işletilmesi güç, hem de çelik üretiminde kullanmaya elverişli değildir; demir filizi yataklarının niteliği düşüktür; uranyum yataklarıysa çok küçüktür. Petrolün yok denilecek kadar az olduğu ülkede, 1951'de Pireneler'de Lack yakınlarında bulunan doğalgaz rezervleri, günümüzde tükenmeye yüz tutmuştur. Hidroelektrik üretimi çok iyi gelişmiş olmasına karşın, ülke gereksinmesini karşılayamamaktadır. Buna karşılık, aşağı yukarı ülkenin yarısını kaplayan yüksek nitelikli topraklar sayesinde, Fransa tarım ürünleri açısından kendisine yeterli olması bir yana, üretim fazlasını yurt dışına satmaktadır. TOPLUM YAPISI Fransız halkının büyük bölümü Fransa doğumludur ve Kelt, Germen, Latin ve İslav kökenli halkların karışımayla oluşmuştur. Başka birçok ülkedekinin tersine, geçmiş dönemde gelen göçmenler, Fransızlarla çok iyi kaynaşmışlardır ve günümüzde Fransız yurttaşlarının çoğunun, etnik kökenini saptamak güçleşmiştir. Etnik azınlık olarak varlığını sürdüren göçmenlerin tümü, ülkeye XX. yy'da gelmişlerdir: Yaklaşık 4 milyon kişilik bir topluluk oluşturan Portekizliler, İspanyollar, İtalyanlar. Ayrıca. ülkede Fransız uyruğuna geçmiş çok sayıda Arap da yaşamaktadır. Eski Fransız sömürgeleri Cezayir ve Fas ile Afrika'nın Büyük Sahra'nın güneyinde kalan kesiminden son 20-30 yıldır Fransa'ya gelmiş olan bu topluluğun nüfusu da 2,5 milyonu bulmaktadır. Fransızca bütün toplum tarafından anlaşılıp konuşulmakla birlikte, merkezden uzak yörelerde Fransızca'nın yanı sıra öbür diller ve lehçelerde varlıklarını korumaktadır: Bask dili, Alsace lehçesi, Korsika dili, Bretonca, Provençal, Katalanca, Flamanca, vb. Nüfusun yaklaşık % 80'i katolik olduğunu belirtmekle birlikte, yalnızca küçük bir azınlık kilise etkinliklerine düzenli katılmaktadır. Protestanlar toplam nüfusun % 2'sinden azını, museviler yaklaşık % 1'ini, eski Kuzey Afrika sömürgelerinden Fransa'ya yakın dönemde göçmüş olan müslümanlar % 4'ünü oluşturur. Nüfus. 1801'de Fransa, 28 milyon nüfusuyla, Avrupa'nın en kalabalık ülkesiydi. 1850'deyse nüfusu 36 milyonu bulmuştu. Ama XIX. yy'ın sonlarında ve XX. yy'ın başlarında Fransa'da doğum oranının Avrupa'nın geri kalan ülkelerinden daha alt düzeye düşmesi sonucunda, Fransa'da nüfus artış hızı kıtanın öbür ülkelerin-dekilerin çok altına düştü. İkinci Dünya Savaşı'nın sonunda nüfusun yalnızca 40 milyon olduğu ülkede, 1946'dan sonra doğum oranı %o 21'e yükseldi yüzyıldan uzun süredir görülen en yüksek oran). 1963'te bu oranın %o 18'e, 1989'da da %o13,6'ya düşmesine karşın, son 20-30 yılda beklenmedik bir nüfus patlaması gerçekleşti. Bu olağanüstü evrim, günümüzde Fransa'daki nüfus yoğunluklarının öbür Batı Avrupa ülkelerinin ancak yarısı ile
üçte biri arasında değişmesinin nedenini açıklamaktadır Fransa'da nüfus dağılımı dengesizdir ve ekonomik gelişme düzeylerini yakından yansıtmaktadır. Sanayinin gelişmediği ya da toprakların tarıma elverişli olmadığı bölgelerde, nüfus yoğunlukları çok düşüktür. Buna karşılık nüfusun en kalabalık olduğu bölgeler, ekonomik açıdan gelişmiş büyük merkezleridir: Sanayileşmiş kuzey bölgesi, sanayinin önemli olduğu Lyon; turizmin büyük ölçüde gelişmiş olduğu Cote d'azur kıyılan; özellikle çeşitli ekonomik etkinliklerin yoğunlaştığı Paris; vb. 1950'den bu yana, Fransa hızlı bir kentleşme süreci yaşamış, aşağı yukarı bütün kentlerin nüfusu, kırsal kesimden göç sayesinde büyümüştür. 1990 verileriyle ülke nüfusunun dörtte üçe yakını kentlerde yaşamaktadır; üstelik buna, kentler yakınında kurulmuş uydu kentlerden her gün çalışmak için kentlere gelenleri eklemek gerekir. Ama nüfus yoğunlukları gibi, kentleşme açısından da, bir eşitsizlik gözlenir. Paris, ana belediyeleriyle birlikte Fransa nüfusunun altıda birinin yaşadığı yer olarak, Avrupa'nın en büyük yerleşme merkezidir. Öbür Fransız kentleri nispeten daha küçüktür. En büyükleri 1,262 milyon nüfusuyla Lyon, 1,930 milyon nüfusuyla Marsilya yerleşme merkezleri. Onları 959 000 nüfusuyla Lille yerleşme merkezi, 696 364 nüfusuyla Bordeaux, 650 336 nüfusuyla Toulouse, 516 740 nüfusuyla Nice, 496 078 nüfusuyla Nantes izler (1990 nüfus sayımı sonuçlan). Eğitim ve sağlık. Fransa'da 6-16 yaş arası bütün çocuklar için öğretim zorunludur. Çocuklar ya parasız devlet okullarında ya da çoğu katolik tarikatları tarafından yönetilen paralı özel okullarda (öğrencilerin yaklaşık altıda biri) öğrenim görür. 2-6 yaş arası çocuklar için okul öncesi eğitim isteğe bağlı olmakla birlikte, günümüzde 2,3 milyondan çok çocuk okul öncesi programlarına alınmıştır. İlkokulları bitiren (6-11 yaş) çocuklara, lise ve kolejlerde ortaöğretim verilir. Ortaöğretim ikiye bölünmüştür: 12-16 yaş kuşağı için zorunlu olan birinci dönem (birinci dönemi bitiren öğrenci, isterse okulu birakabilir), isteğe bağlı ikinci dönem. İkinci dönemin sonunda öğrenciler bakalorya sınavını vermek zorundadırlar. Bakalorya sınavını veren öğrenciler, yükseköğrenime geçebilirler. 1980'den başlayarak Mitterrand yönetimi, Fransız okul sisteminin katı merkezî ve disiplinli yapısını önemli ölçüde yumuşatan çok daha esnek bir programı uygulamaya koymuştur. Özel okullar üstünde devlet denetimini artırmaya yönelik plansa, kamuoyunun şiddetle karşı çıkması nedeniyle yürürlüğe koyulmuştur. Yükseköğrenim, nitelikli öğrenciler için parasız, geri kalanlar için paralıdır. Günümüzde yaklaşık bir milyon öğrenci, 72 üniversitede ve teknik yüksekokullarda öğrenimlerini sürdürmektedir. Fransa'nın devlet yardımıyla desteklenen sağlık sisteminde, hekimler ve diş hekimleri, özel muayenehane açabilirler ve devlet hastaneleri yerine özel hekim ve diş hekimlerine başvuran hastaların sağlık bakım ücretlerinin % 85'i devlet sigortası tarafından karşılanır. Sağlık hizmetleri İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana önemli ölçüde artmış olmasına karşın, hâlâ yetersiz sayılır: Hekimlerin çoğu, kentlere yerleşmeyi seçerler ve bazı kırsal kesimlerde tıbbi malzeme sıkıntısı çekilir. Ölüm oranı, öbür sanayileşmiş ülkelerle aynıdır. Birçok gelişmiş ülkede olduğu gibi, kanser ve kalp-damar hastalıkları başlıca ölüm nedenleridir. Sanat, edebiyat ve kültür. Fransız edebiyatı, romancıları, şairleri, oyun yazarları ve filozoflarıyla dünya çapında ünlüdür. XIX. ve XX. yy'larda izlenimcilik ve kübizm gibi birçok yeni sanat akımı Fransa'da ortaya çıkmıştır. Bu zengin kültür mirasını korumak ve elden geldiğince Paris dışına da yayabilmek için 1959'da bir kültür bakanlığı kurulmuştur. Günümüzde kültür kurumlan ülke geneline yaygınlaştırılmıştır ve yaz aylarında pek çok sergi ve sanat şenlikleri düzenlenmektedir.(bk. FRANSA, SANAT VE MİMARLIK; FRANSIZ EDEBİYATI; FRANSIZ MÜZİĞİ.) EKONOMİ XVIII. yy'da gelindiğinde Fransa dünyanın en zengin ülkelerinden biriydi. Sanayileşme, İngiltere'de olduğu gibi, XVIII. yy'ın sonlarında, gelecek vaat eden biçimde başladı. Ama İngiltere'nin ve öbür Avrupa ülkelerinin tersine, Fransa bu gelişmeyi aynı düzeyde tutmayı başaramadı ve XIX. yy. sonlarında hâlâ büyük bir tarım ülkesi görünümündeydi. Sanayi, koruyucu gümrük yasalarının ardında XX. yy. başlarında geliştiyse de, asıl patlama İkinci Dünya Savaşı ertesinde başladı ve Fransa'nın günümüzde dünyanın ekonomik bakımdan en güçlü ülkelerinden biri haline gelmesini sağladı. Savaş sonrası Fransız ekonomisinin dikkat çekici bir özelliği, ulusal ekonomik gelişme planları oldu. İlk plan olan Monnet Planı (uygulamaya koyan Jean Monnet'nin adı verilmiştir) 1947'den 1953'e kadar sürdü. Daha 1937'de kamulaştırılmış olan demiryollarının yanı sıra, İkinci Dünya Savaşı'ndan hemen sonra ekonominin kömür, doğalgaz, elektrik, bankacılık, ulaşım (Renault ve Air France), vb. birçok kesimi, devlet denetimine alındı. 1980 yılları başında da, öbür büyük sanayi kolları ulusallaştırıldı. Ama devlet denetiminin bu sürekli artışı, koruyucu gümrük tarifelerinin bir bölümünün kaldırılmasıyla ve Fransa'nın Avrupa Topluluğu'na (AT) üye olmasıyla dengelendi. Sanayi. 1990 verileriyle, imalat sanayisinde etkin nüfusun % 20- % 25'i çalışmaktadır. Başlıca sanayi kuruluşları Paris çevresinde, Nord-Pas de Calais ve Lorraine kömür madenleri yakınında, Rhone vadisindeki
LyonSaint-Etienne yerleşme alanında, Manş denizi kıyısı limanları Dunkerque ve Le Havre'daki yeni sanayi merkezlerinde ve Fos'taki (Marsilya'nın batısında) Akdeniz sanayi kompleksinde toplanmıştır. Fransız sanayi şirketlerinin birçoğu önemsiz sayılacak kadar küçüktür. Ancak, AT'ye üye olmanın yarattığı rekabetçi iş ortamı, birçok firmanın yeniden yapılanmasına ve birleşerek güçlü şirketler oluşturmalarına yol açmıştır. Sanayinin başlıca kolları arasında metalürji, çeşitli makineler ve elektrik-elektronik gereçler yapımı, kimya ve dokuma sanayileri sayılabilir. Fransa, Almanya ve İtalya'dan sonra Avrupa'da çelik üretiminde üçüncü, alüminyum üretimindeyse Almanya'dan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Bu üretimler ve yurtdışından getirtilen hammaddeler, çok çeşitli makinelere ve elektrik -elektronik gereçlere dönüştürülerek, dünyanın her yanına pazarlanır. Fransız lokomotifleri, türbinleri, elektronik aygıtları, nükleer enerji santralları, denizaltıları ve televizyon sistemleri, özgün çizimleriyle ünlüdürler. Aynı biçimde Citroen, Peugeot, Simca, Renault gibi Fransız otomobilleri, Mirage, Concorde, Airbus gibi Fransız uçakları da dünyaca ünlüdür. 1985'te Fransa, binek otomobili üretiminde Japonya, ABD ve Batı Almanya'dan sonra dünya sıralamasında dördüncü, ticari taşıt araçları üretiminde de Japonya ile ABD'nin ardından üçüncü sırada yer almıştır. Ayrıca ülkede, parfümler, ilaç, nitrik asit (kezzap), sülfürik asit (zaçyağ) ve kimyasal gübre başta olmak üzere, çok sayıda kimyasal madde üretilir. Fransız dokuma ve giyim eşyası sanayisi de büyük ölçüde gelişmiş ve Fransa uzun süredir moda dünyasının önderliğini üstlenmiş olmakla birlikte yakın dönemde bu sanayiler birçok eski pazarını, daha düşük ücretle işçi çalıştıran ülkelerden gelen daha düşük fiyatlı mallara kaptırmıştır. Madencilik. Etkin nüfusun % 1'inden azının madencilikle uğraştığı ülkede, 1988'de kömür üretimi 14,5 milyon ton olmuştur. Bu üretimin büyük bölümü, Saar yataklarının Fransa'daki uzantısı olan Metz yakınındaki Lorraine kömür yatağından elde edilmiştir. Demir üretimindeki gerileme (1950'den bu yana % 75 dolayında gerilemiştir) nedeniyle Fransa, yurt dışından kömür satın almaya başlamıştır. Lorraine'de Avrupa'nın en büyük demir filizi yatakları bulunmakla birlikte, bu yataklardan elde edilen filizin demir kapsamı düşük olduğundan, yurt dışından yüksek kapsamlı demir filizi getirtmek zorunda kalınmaktadır. Güneydeki büyük boksit rezervlerinden, alüminyum üretiminde kullanılan bol miktarda boksit çıkarılır (Fransa Avrupa'nın başlıca boksit üreticilerinden-dir). Kimya sanayisinde kullanılan potas rezervleri, özellikle Mulhouse yöresinde çok yaygındır. İspanya sınırı yakınında, Pau çevresindeki doğalgaz yatakları 1951 'den bu yana işletilmektedir; ama günümüzde tükenmeye yüz tutmuştur. Güneybatı kesimindeki Parentis petrol yatağında az miktarda petrol üretilir. Bretagne kıyısı açıklarında ve Vizcaya körfezinde petrol arama çalışmaları sürmektedir. Enerji. Fransa'nın akaryakıt kaynakları yetersizdir. Ülke, gereksinmesini karşılamak için gerekli akaryakıtın yaklaşık dörtte üçünü (özellikle petrol), yurt dışından almak zorundadır. Buna karşılık elektrik enerjisi üretimi önemlidir. 1992'de üretim 406 milyar kw saati bulmuştur. Bu toplamın 304 milyarını nükleer enerji oluşturmaktadır (Fransa, ABD'den sonra dünyanın en büyük ikinci nükleer enerji üreticisidir). İsere, Durance, Ren, Rhone ve Dordogne ırmakları üstünde birçok hidroelektrik santralı kurulmuştur. Bretagne'daki Rance ırmağı üstünde de gelgite bağlı bir enerji santralı vardır, Tarım ve balıkçılık. Fransa, Avrupa'nın en önde gelen tarım ülkelerindendir. Etkin nüfusun yaklaşık % 7'si tarım, ormancılık ve balıkçılıkla uğraşır. Toplam yüzölçümünün yaklaşık % 5'inde tarım yapılır. İkinci Dünya Savaşı'nın bitiminden bu yana tarımı modernleştirme siyasetleri uygulanmaktadır: Makine kullanımının artırılması; hektar başına üretimin artırılması, çok sayıda küçük tarlanın birleştirilerek daha büyük, daha etkili çiftliklere dönüştürülmesi. Fransa'nın tarım gelirlerinin % 47,6'sı hayvancılıktan elde edilir. Kuzey ve batı kesimlerde özellikle sığır, daha kurak daha dağlık güney kesimlerdeyse koyun ve keçi yetiştirilir. Ayrıca, ülkenin her yanında domuz ve tavuk yetiştiriciliği gelişmiştir. Fransa, Avrupa'nın (Rusya dışında) başlıca sığır ve süt danası eti, kümes hayvanları, peynir, süt ve yumurta üreticisidir. Tarımda, tahıllar ve şekerpancarı ortalama tarım gelirlerinin yaklaşık % 52'sini sağlar. Özellikle Paris havzasında yetiştirilen buğdayda, Fransa dünya sıralamasında beşincidir. Öbür tahıl türleri arasında arpa, mısır ve yulaf (şekerpancarının fabrika atıklarıyla birlikte özellikle yem olarak kullanılırlar) ile Rhone deltasında sulamayla yetiştirilen pirinç sayılabilir. Büyük üzüm bağlarından elde edilen şarap, ülkenin başlıca ürünlerinden biridir. Hem çeşitli bölgelerden gelen sıradan sofra şaraplarının, hem de Bourgogne, Champagne, Bordeaux, Alsace gibi bölgelerde üretilen kaliteli şarapların önemli bir bölümü yurt dışına satılır. Öbür tarım ürünleri arasında Grasse'ta yapılan çiçekçilik (parfüm sanayisi) ile Kuzey Avrupa ve Orta Avrupa ülkelerine yönelik çeşitli sebze ve meyve yetiştiriciliği sayılabilir. Balıkçılık, tarımın tam tersine, ekonomide küçük bir yer tutar: Fransa toplam balık üretiminde, dünya sıralamasında yirmincidir. Balıkçılık özellikle Normandiya ve Bretagne'ın kıyı kesimlerinde, Güney Atlas okyanusu kıyısında ve Akdeniz kıyılarında yapılır. Concarneau, Boulogne-sur-Mer, Lorient ve La Rochelle başlıca balıkçılık limanlarıdır. Ulaşım. Yaygın Fransız ulaşım sistemini modernleştirmek ve Paris yerleşme alanındaki tarihsel ağırlığını azaltmak için, İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana büyük çabalar harcanmıştır. Devlet denetimindeki demiryolu hizmetleri, özellikle 12 000 km'yi aşan elektrikli hatlarda hızlı ve etkindir: Fransız Ulusal Demiryolları'nın hızlı trenleri (TGV) dünyaca ünlüdür. 1988'de, bir Fransızİngiliz yapı şirketleri konsorsiyumunun başlattığı Manş denizi altı tünelinin yapım çalışmaları 1993'te tamamlanmış ve Fransa ile İngiltere arasında ilk doğrudan demiryolu bağlantısı kurulmuştur. Havayolları da devlet tarafından işletilir. Air France dünyanın en büyük havayolu şirketlerinden biridir. Fransa'nın karayolları ağı, ülkenin her yanına kolayca ulaşmayı sağlar. 7 000 km'lik otoyol ağının genişletilmesine çalışılmaktadır. 1990 verileriyle, karayolları sistemi, 23 milyon binek otomobili ile 5 milyonu
aşkın kamyon ve otobüse hizmet vermektedir. Irmak ulaşımı da, yük taşımacılığında önemli rol oynamaktadır. Ülkede Avrupa'da yaygın olan 1 500 tonluk mavnaların çalışmasına elverişli derinlikte üç büyük suyolu vardır: Ren ırmağı; Le Havre ile Paris arasında Sen ırmağı; Metz'in aşağı kesiminde Moselle ırmağının kanallaştırılmış bölümü. Ticaret ve Turizm. Fransa dış ticaret pazarında en büyük dördüncü dışsatıma ve en büyük beşinci dışalımadır. Akdeniz'de Marsilya limanı ve ek uzantıları ile Manş denizi kıyısında, Sen'in denize döküldüğü yerde Le Havre, ülkenin başlıca iki limanıdır. 1990 verileriyle başlıca dışalım ürünleri makineler (% 26,6), kimyasal maddeler ve kimyasal maddelerin yan ürünleri (% 15,7), tarım ürünleri (%4,5), otomobil (% 5,8), petrol ve petrol ürünleri (% 4,5), öbür yakıtlardır (% 4,3). Başlıca dışsatım ürünleriyse, çeşitli makineler (% 27,7), tarım ürünleri (% 17,5), kimyasal maddeler (% 15,1) ve ulaşım donanımıdır (% 12,7). Ticaretin büyük bölümü Avrupa Topluluğu'nun öbür üyeleriyle yapılır. 1989'da 42 milyondan çok yabancı turistle Fransa, dünya ülkeleri arasında, turist sayısı bakımından İspanya ve ABD'den sonra üçüncü sırayı almıştır. DEVLET YAPISI VE KURUMLAR 1789 Devrimi'nden bu yana Fransa'nın siyasal kurumlan bazı değişiklikler geçirmiştir. 1958'de benimsenen Anayasa (1962'de bazı değişiklikler yapılmıştır), Beşinci Cumuhuriyet'in kurulmasını ve cumhurbaşkanının yetkilerinin artırılmasını sağlamış, iki meclisli Parlamento'nun yetkilerini, geçmişe oranla azaltmıştır. Cumhurbaşkanı 7 yıllık bir dönem için doğrudan genel oy sistemiyle seçilir. Başbakanı atama, görevden alma ve Parlamento'yu dağıtma yetkisi vardır: Yasama gücü, bir seçmenler kurulunun dolaylı oy sistemiyle seçtiği 318 üyeli Senato ile siyasal bakımdan daha önemli olan, üyeleri genel oy sistemiyle seçilen 577 üyeli Millet Meclisi'ndedir. Fransa'nın altı denizaşırı yönetim bölgesi (Fransız Guyanası, Guadeloupe, Martinik, Mayotte Reunion, St. Pierre ve Miquelon) ile denizaşırı toprakları (Yeni Kaledonya, Wallis ve Futuna adaları, Fransız Polinezyası), Millet Meclisi'nde temsil edilir. Senato üyeleri, üçte birinin her 3 yılda bir seçimle yenilenmesi koşuluyla, 9 yıl için, Millet Meclisi üyeleri de 5 yıl için seçilirler. Seçimlerde 18 yaşını doldurmuş yurttaşlar oy kullanabilir. Fransa'da dört büyük siyasal parti vardır: Sosyalist Parti; Charles de Gaulle tarafından kurulan, muhafazakâr Cumhuriyet İçin Birlik (RPR); merkezci Fransız Demokrasisi İçin Birlik (UDF); Fransız Komünist Partisi (PCF). Küçük partilerin en önemlisi, Jean-Marie Le Pen'in yönettiği aşırı sağa Ulusal Cephe'dir. Sosyalist Parti önderi François Mitterrand'ın Mayıs 1981'de cumhurbaşkanlığına seçilmesiyle, Beşinci Cumhuriyet'in ilk sosyalist yönetimi işbaşına gelmiş, 1986'da yapılan genel seçimlerde UDF-RPR koalisyonunun parlamentoda çoğunluğu ele geçirmesi üstüne Mitterrand, muhalefet önderi Chirac'ı yeni hükümeti kurmakla görevlendirmek zorunda kalmış, böylece Beşinci Cumhuriyet tarihinde gene ilk kez cumhurbaşkanı ile başbakanın ayrı partilerden olduğu ve "birarada yaşama" diye anılan yeni bir dönem başlamıştır. 1988'de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimini yeniden Mitterrand kazanınca, istifa eden Chirac'ın yerine birbiri ardına sosyalist başbakanlar getirilmiş, ama 1993 seçimlerinde sağ koalisyonun çoğunluğu elde etmesi üstüne, Mitterrand başbakanlığa Eduard Baladur'ü getirmek zorunda kalmıştır. Fransa'nın yerel yönetimi 22 bölge ve 96 yönetim bölgesi çevresinde örgütlenmiştir. Her yönetim bölgesi yaklaşık 5 000 km2'lik bir alanı kaplar ve seçimle işbaşına gelen bir yerel meclis tarafından yönetilir. Kaynak Linki: Fransa - Kaynak gösterilmeden kullanılamaz. Bilgisiz Adam