NİSAN 2016 T. C. KALKINMA KURULU TRC2 2014-2023 BÖLGE PLANI KOORDİNASYON VE İZLEME KOMİSYONLARI ŞANLIURFA TARIM VE KIRSAL KALKINMA KOMİSYONU İLERLEME RAPORU 2016/1 stajyer [Şirket adını yazın] 1
TRC2 (Diyarbakır-Şanlıurfa) 2014-2023 BÖLGE PLANI KOORDİNASYON VE İZLEME KOMİSYONLARI KURULUŞ YAPISI AMAÇ: Bölge Planı Koordinasyon ve İzleme Komisyonları, 2014-2023 Bölge Planında yer alan gelişme eksenleri altındaki stratejiler ve yatırım kararlarının gerçekleşmesi konusunda koordinasyona destek vermek ve ilerlemelere ilişkin izleme görevi görmek amacıyla kurulmuştur. KOMİSYON YAPISI: Komisyonlar Kalkınma Kurulunda yer alan üyelerden komisyonla ilgili konularda faaliyetlerine göre isteğe bağlı olarak oluşturulur, gerek görülmesi halinde kurul dışındaki ilgili kurum-kuruluşlardan üye davet edilebilir. ÇALIŞMA YÖNTEMİ: Koordinasyon ve İzleme Komisyonlarının sekretaryası Karacadağ Kalkınma Ajansı Planlama Programlama ve Koordinasyon Birimince gerçekleştirilir. Ajans her komisyon için sorumlu bir uzman atar. Uzmanlar komisyonlarda kolaylaştırıcılık ve sekretarya görevini üstlenir. Komisyon ilk toplantısında oy çokluğuyla bir başkan seçer. Komisyonlar kurulun olağan toplantısından sonraki 3. ve 5. aylarda olmak üzere her 6 aylık dönemde 2 defa toplanır. İlk toplantıda Bölge Planının ilgili konu başlıkları altındaki gelişmeler değerlendirilir ve Ajansın sorumlu uzman personeli desteğiyle ikinci toplantıda (5. aydaki toplantı) değerlendirilmek üzere bir ilerleme raporu hazırlıkları yapılır. İkinci toplantıda ilerleme raporu komisyon tarafından değerlendirilerek Kalkınma Kuruluna sunulmak üzere son hali verilir. Hazırlanan ilerleme raporu Komisyon Başkanı tarafından gündemin uygun olması halinde Kalkınma Kuruluna sunulur. Aşağıdaki çizelgede toplantı yapılacak aylara ilişkin bilgi verilmiştir. Mart Mayıs HAZİRAN Eylül Kasım ARALIK Komisyon Toplantısı (I) Komisyon Toplantısı (II) KALKINMA KURULU I. OLAĞAN TOPLANTISI Komisyon Toplantısı (III) Komisyon Toplantısı (IV) KALKINMA KURULU II. OLAĞAN TOPLANTISI Değerlendirme İlerleme Raporu Hazırlığı İlerleme Raporu Sunumu Değerlendirme İlerleme Raporu Hazırlığı İlerleme Raporu Sunumu 1
KOMİSYON İLERLEME RAPORU KOMİSYON TOPLANTI BİLGİLERİ Komisyon Adı: Toplantı Tarihi: Kalkınma Kurulu Şanlıurfa Tarım ve Kırsal Kalkınma Komisyonu 06 Nisan 2016 Çarşamba Toplantı Numarası 2016/1 Toplantının Yeri: Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası Katılımcılar: Fatih BOZGEYİK GAP BKİ Ziraat Mühendisi Sinan MERAL GAP BKİ Ziraat Mühendisi Mustafa KOŞAR GAP BKİ Ziraat Mühendisi Galip GAZANTER Ş.Urfa Ziraat Odası Ziraat Mühendisi Ali KAYA Ş.Urfa Ziraat Odası 2 od. Mebaş Kadir Ferit KARAASLAN TKDK Kıdemli Başvuru Kabul Uzmanı M.Reşat KARADENİZ Ş.Urfa DSYB Başkan Ayşe ÇADIRCI KANDEMİR Şanlıurfa Tic. Borsası Genel Sekreter Yardımcısı Mehmet ŞAKA ZMO Başkan Necip ÖZGÖKÇE GTHB İl Müdürlüğü İl Müdürü Ahmet GÖKSU 2593 Sayılı Şanlıurfa T.K. Kooperatifi Müdür Sabri YURTSEVEN Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dk.Yrd. Fatma ERSİN Harran Üniv. Sağlık Yük.Ok.Halk Sağ.Hemş.Ad.HRÜ. Tarımda İş Sağlığı ve Güvnliği Merk. Yrd.Doç.Dr. Ayşe MENTEŞ GÜRLER Harran Üniversitesi Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Uygulama Mer. Doç.Dr. Murat TARİNİ GAPTAEM Müdür Yard. Mehmet IŞIK Büyükşehir Belediyesi Ziraat Mühendisi Zeynep ŞİMŞEK Harran Üniversitesi Prof.Dr. Ayşe CEBECİ Harran Üniversitesi Yrd.Doç.Dr. Müslüm COŞKUN OSİTODEM Yön.Kur.Başk. İbrahim ULUDAĞ ŞUTSO Yön.Kur.Başk./Yrd Ajans Katılımcıları: Kolaylaştırıcı: Selman DELİL (PPKB Birim Başkanı), Raportör: Eyyüp BULUT (PPKB Uzmanı) Karacadağ Kalkınma Ajansı Kalkınma Kurulu Şanlıurfa Tarım ve Kırsal Kalkınma Komisyonu nun 06 Nisan 2016 tarihinde yapılan ikinci toplantısı Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odasının ev sahipliğinde gerçekleştirilmiştir. Kamu Kurum ve Kuruluşlarından 20 kurum temsilcisinin katılımı ile gerçekleşen toplantı, Kalkınma Ajansı Planlama Programlama ve Koordinasyon Birim Başkanı Selman DELİL tarafından yapılan toplantı açılış bilgilendirmesi ve sunumu ile başlamıştır. Yapılan bilgilendirmede Bölgemizin kalkınma yol haritası olan onaylı TRC2 Bölgesi Bölge Planının (2014-2023) hazırlanma ve onay süreci ile temel hedeflerine değinilmiş, komisyonun amacı ve görevlerine ilişkin bilgiler verilmiştir. 2
Bölge Planının 1. Gelişme Ekseninin Tarımsal Üretimin Rekabetçi Bir Yapıya Kavuşturulması amacı altındaki hedef, strateji ve yatırım kararlarına ilişkin ilerlemeler komisyonun görüşlerine sunulmuştur. İlgili stratejiler yetkili ve ilgili kurumların yürüttüğü yatırımlar ve projeler bağlamında değerlendirilmiş, bu kapsamda katılımcılar tarafından ifade edilen görüşler not Toplantı sonucunda Komisyonun Kalkınma Kuruluna sunulması yönünde karar aldığı konular aşağıda listelenmektedir; 1. Bölge Planının Hedef 1- Modern Tarım Yöntemleri Kullanılarak Üretim Kapasitesinin Artırılması ve Tarım Potansiyelinin En Üst Düzeyde Kullanılması ve Hedef 2- Tarımsal Üretimde Katma Değerin Artırılması ve Ürün Çeşitliliğinin Sağlanması hedefleri altındaki stratejilerde ilerlemeler kat edildiği ancak bazı eksiklikler bulunduğu ifade edilmektedir. 2. Suruç ve Bozova da sulamaya açılan yeni alanlarda çoğunlukla basınçlı kapalı sistem sulama sistemlerin kurulmuş olması olumlu bir gelişmedir. Ancak Suruç ve Akçakale'nin bazı yerlerinde basınçlı sulama sistemleri kurulmadığı, enerji sarfiyatı fazla ve ortaklık kültürü olmamasından dolayı üreticinin bu sistemlere yanaşmadığı belirtilmiştir. Bunun yanında basınçlı kanalların damla ve yağmurlamaya elverişli olmasına karşın çiftçi tarafından bilinçsiz bir şekilde salma sulama yönteminin kullanıldığı bu durumun uzun vadede Harran örneğinde olduğu gibi olumsuz sonuçlara yol açabileceği değerlendirilmiştir. İLERLEMELER: Suruç Bölgesinde sulama için basınçlı sistem kullanılması için damla sulama ya da yağmurlama sulama yöntemlerinden birinin kullanılması gerektiği, damla sulamanın maliyetinden dolayı tercih edilmediği, yağmurlama sulama yöntemi ise her ürün için uygun olmayabildiği ifade edilmiştir. Ürüne, döllenme dönemlerine veya buharlaşma oranına göre sulama için en uygun yöntem ve zamanın belirlenmesi gerektiği ancak bilgisizlik ya da elektrik kesintisi gibi elde olmayan koşullardan dolayı doğru sulama yapılmadığı ifade edilmiştir. Suruç ve Bozova da yeni sulama düzeninin yer altı sularını yükselteceği, uzun vadeli Harran a benzer bir durum oluşacağı tehlikesi vurgulanmıştır. Bu konuda çevre ile ilgili kurumların sorun olmadığını belirttikleri ancak görüşlerin bilimsel verilerle desteklenmediği ifade edilmiştir. Çiftçinin en önemli sorununun elektrikle sulamadan kaynaklanan yüksek maliyetler olduğu, sulama birliklerinin ihaleyle özelleştirilmesi düşünüldüğü, bu durumun TEDAŞ ın dağıtım hizmetlerini özelleştirmesi gibi bir etki yapabileceği ve çiftçiye dezavantaj sağlayabileceği değerlendirilmiş ancak mevcut yapının da sürdürülebilir olmadığı vurgulanmıştır. ÖNERİLER/KARARLAR: Sulu tarıma geçen alanlarda çiftçiye yaptığı işle ilgili sürekli eğitim programları düzenlenmesi ve eğitimlerin ilgili kurumların işbirliğiyle modüller halinde uygulanması tavsiye edilmiştir. Tarım alanında çiftçi eğitim yayım programlarının uygulandığı ancak yöntem, içerik ve koordinasyonunda sorunlar olduğu belirtilmiştir. Bu alanda ihtisaslaşma için eğitim merkezlerinin sayısının artırılması, araştırma enstitüleri, ziraat odaları ve tarım il/ilçe 3
müdürlükleri arasındaki koordinasyonu sağlayacak mekanizmalar geliştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bölgede alternatif yenilenebilir enerji kaynaklarının tarımsal üretimde kullanılmasının elzem olduğu değerlendirilmektedir. GAP în entegre kırsal kalkınma projeleri kapsamında bazı pilot çalışmalar yapıldığı, Ajans ve TKDK nın yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına dönük destek programları ilan ettiği belirtilmiş bu yönde yapılan çalışmalara ağırlık verilmesi önerilmiştir. 3. YENİ MADDE: Şanlıurfa nın tarım alanında Kanada gibi en gelişmiş ülkeleri örnek alması gerektiği, buralarda çiftçiliğin yüksek bilinç ve uzmanlık gerektiren profesyonel bir meslek ve aynı zamanda yaşam tarzı olduğu, hayvansal ve bitkisel atıkların biyogaza dönüşümüyle enerji sağlandığı, dışarıdan hastalık gelmemesi için üretim alanlarına korunaklı girildiği vb. hususlar ifade edilmiştir. 4. Tarım alanında verilen desteklerin sayı ve çeşitlilik olarak üreticileri bilinçli tarım yöntemlerini uygulamaya teşvik etmesi/zorlaması gerektiği değerlendirilmiştir. Bu bağlamda destek programlarının yeni kriterler (Gerekli eğitimleri alma şartı, araziye uygun sulama yönteminin seçilme şartı vb.) ve süreçler içermesi ayrıca yerele göre farklılaşması (havza bazlı) gerektiği vurgulanmıştır. İLERLEMELER: Tarım desteklerinin çeşitlendirilmesine örnek olarak Bakanlığın ilan ettiği genç çiftçi destek programı olumlu karşılanmıştır. TKDK nın desteklerinde mesleki eğitim ve uzmanlık şartı getirildiği, bazı desteklerde danışmanlık alınabildiği ifade edilmiştir. ÖNERİLER/KARARLAR: Destekler tasarlanırken bölgesel ihtiyaçların göz önünde bulundurulması ve yerel aktörlerin süreçlere dahil edilmesi önerilmiştir. Tarımsal desteklerde hiç teknik eleman desteği verilmediği, sulama birliklerine verilen desteklere teknik eleman desteği eklenmesi gerektiği önerilmiştir. İŞKUR un tarımsal üretimle ilgili meslek alanlarında destek ve eğitimleri sağlanması ayrıca Toplum Yararına Çalışma Programıyla tarım desteklerinin ilişkilendirilmesi ve bu alanda istihdamın desteklenmesi önerilmiştir. 5. Uluslararası yabancı firmaların tohum, ilaç, gübre vb ürünlerle yüksek verim vaadiyle piyasada etkin hale geldiği, ancak verimliliğin yanında sürdürülebilirliğin ve kalitenin (ör; GDO lu ürünler) düşünülmediği belirtilmiştir. Bölgede yerel endemik türlerin/genlerin yok olması (karabuğday vb) ile toprak ve su kaynaklarının kirlenme tehlikesinin olduğu vurgulanmıştır. 6. GAPTAEM in çalışmalarıyla Edessa ve Elruha buğday çeşitleri ıslah edilmiştir. Endemik türlerin korumaya alınması ve ıslah edilmesi çalışmalarının önemi vurgulanmış bu türlerin Bölgede ticarileşmesinin desteklenmesi gerektiği belirtilmiştir. (5. ve 6. Maddeler) İLERLEMELER: Araştırma enstitüsünün 2 buğday çeşidi tescil sürecinde olduğu, yılsonunda tescillenmesi beklendiği ifade edilmiştir. Susamda 3 çeşit, buğdayda da 1 çeşidin yerli firmalarca alındığı ayrıca ulusal bir firmanın (Torku) yabancı tohumlardan vazgeçerek yerli tohum üretim kullanmaya karar verdiği bildirilmiştir. 4
(5. ve 6. Maddeler) ÖNERİLER/KARARLAR: Yerli türlerin tanıtımı için bir sergi açılması ve demonstrasyon çalışmalarının yapılması ayrıca ŞUTSO nun Torku firmasını bölgeye davet etmesi önerilmiştir. Yerli türlerin tanıtımında araştırma enstitüsünün yanında Ziraat odasının da devreye girmesi daha faydalı olacağı değerlendirilmiştir. 7. Bölgede hayvan üreticilerinin profesyonel olmayan / işi bilmeyen kişilerce yapılması sektörde kötü bir imaj doğurmaktadır. Hayvancılığın profesyonel olarak yapılması, büyük işletmelerin yatırım yapması gerektiği belirtilmiştir. Tarımsal kimyasalların hayvanlar üzerinde de olumsuz etki yaptığı, hastalıklar ve düşük vb. geliştiği ifade edilmektedir. İLERLEMELER: Profesyonel tarım için bitkisel üretimin yanında hayvancılığın da yapılması gerektiği, birlikte gitmiyorsa verim elde edilmesinin mümkün olmadığı, bundan sebeple Şanlıurfa da yem bitkileri üretiminin çok geride kaldığı belirtilmiştir. ÖNERİLER/KARARLAR: Hayvancılıkta verilen desteklerin nakdi destek yerine hayvan başına hesaplanmasının daha doğru olacağı belirtilmiştir. Hayvansal üretimde de eğitime mutlaka ağırlık vermesi gerektiği, tarımın bir yaşam biçimi olduğu bu alandaki girişimcilerin hayatının büyük bölümünü tarıma adaması gerektiği, tarımla hayatını kazanacak ailelere daha çok teşvik verilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bölgeye çoğunlukla yurtdışı ırkların geldiği, gemilerle getirilen hayvanların beslenip satıldığı, bunun sürdürülebilir olmadığı kendi damızlık ırkımızı ve damızlık besi materyalimizi üretip bunu yaygınlaştırmamız gerektiği ifade edilmiştir. En azından mevsimsel şartlara uyum gösterebilecek yabancı ırkların burada üretilmesi, damızlık üretim çiftliklerinin kurulması ve desteklenmesi önerilmiştir. Türkiye genelinde Ankara ve Balıkesir de bulunan bu çiftliklerden birisinin de Şanlıurfa da kurulması önerilmiştir. Bölgede kurumlarca desteklenen projeleri bir araya getirecek proje veritabanı kurulması, kamu kurumları arasında eşgüdüm sağlanması gerektiği ifade edilmiştir. 8. Bölgede mülkiyet sorunu olduğu dolayısıyla toplulaştırmaların yeterince hızlı ilerlemediği görülmüştür. İLERLEMELER: Tarımda mülkiyet sorununu aşmanın güç olduğu, köylünün toplulaştırmayı benimsemediği, bu konuda aile kavgaları meydana geldiği, toplulaştırmada yol vb. bahaneyle arazi kaybının ve israfının yüksek olduğu ancak öte yandan bazı yerlerde de eğitim, spor sahası gibi ihtiyaçların da karşılanmadığı belirtilmiştir. 9. Şanlıurfa da yapılması planlanan BESİ OSB nin gerekli istişareler yapılmadan hayata geçirilmemesi gerektiği vurgulanmaktadır. Diyarbakır da görülen yönetimsel sorunların yanında hayvan hastalıklarının hızlı yayılma, hijyenin düzgün sağlanamaması gibi sorunlar yaşanabileceği dile getirilmiştir. İLERLEMELER: Şanlıurfa Besi OSB bakanlık tarafından takip edildiği, altyapısı zemin zor olduğu için bütçesini aşmış olduğu ve açılışının gecikebileceği ifade edilmiştir. 5
ÖNERİLER/KARARLAR: Besi OSB ye hastalıklı bir hayvanın gelmesiyle salgın baş gösterebileceği, yönetim yapısının sağlam olması ve hijyen konusunda katı kurallar getirilmesi gerektiği önerilmiştir. Besi OSB de biyogaz üretiminin de sağlanması önerilmiştir. 10. Şanlıurfa da meraların ıslahına devam edilmesi, ıslah ederken ilgili mera sahiplerine bir iki yıllığına yem desteği verilmesi önerilmiştir. İLERLEMELER: Meralarda ağaçlandırma talepleri geldiği, fıstık, badem diktirip ürünleri köylülere verildiği, bunlarla birlikte Şanlıurfa merkez köylerin hayvancılığı terk etmeye başladığı belirtilmiştir. Meraların ıslahının ancak hayvancılığa talep olması halinde gerçekleşeceği ifade edilmiştir. 11. Şanlıurfa organik tarım açısından önemli potansiyel taşımasına karşın yapılan girişimler normal tarım arazilerine yakın olduğu için sertifikasyonlarda çoğu zaman sorunlar çıkmaktadır. Organik tarım için Suruç, Birecik ve Siverek gibi ilçelerde bulunan uygun araziler havza olarak belirlenmeli, organik dışında tarıma buralarda izin verilmemelidir. Bu alanda destekler kontrollü verilmeli, sertifika firmaları sıkı denetlenmelidir. 12. Şanlıurfa ya özgün coğrafi işaret niteliğindeki tarımsal ürünler (Sadeyağı, peynir, fıstık, nar vb.) tescillenerek marka haline getirilmelidir. Bu konuda ulusal düzeydeki gelişmeler takip edilmeli ve TPE ye gerekli başvurular yapılmalıdır. (11. ve 12. Maddeler) İLERLEMELER: Bölgede organik tarım konusunda bir farkındalık ve kurum kuruluşların ilgisi olduğu, ancak bu alandaki uygulamaların standartların dışına çıkmaması gerektiği ifade edilmiştir. Bu alanda Karacadağ Kalkınma Ajansı GAP işbirliğiyle 2. kez ilana çıkılan Organik Tarım Değer Zinciri Programı takdir edilmiştir. (11. ve 12. Maddeler) ÖNERİLER/KARARLAR: Bölgede fıstık üreticileri birliğinin kurulması önemli bir adım olduğu ifade edilmiş, Organik Şanlıurfa Fıstığı ürünüyle marka oluşturup Gaziantep in markalaştırdığı fıstığa alternatif oluşturma önerisi getirilmiştir. Bazı bölgeleri izole edip organik tarım için ayırmak gerektiği, örneğin Karacadağ pirincine destek verilmesi gerektiği dile getirilmiştir. 13. Tarım ve hayvancılık konusunda verilen eğitimlerin yetersiz olduğu vurgulanmıştır. Harran Üniversitesi Ziraat ve Veteriner Fakülteleri ile TİGEM, GAPTAEM, İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü koordinasyon içerisinde uygulamalı eğitimler vermesi gerekmektedir. Üniversitede bir eğitim çiftliği kurulması önerilmiştir. Öğrencilerin uygulamanın içerisinde yetişmesi gerektiği değerlendirilmiştir. İLERLEMELER: Damızlık birliği ve üniversite arasında Eğitim Çiftliği Projesi ile ilgili toplantılar yapıldığı, hayvanların %10 unun ARGE çalışmalarında kullanılması şartı getirildiği, maliyetler ve haklar konusunda anlaşmazlıklar olduğu ancak görüşmelerin devam ettiği ifade edilmiştir. ÖNERİLER/KARARLAR: Bu projenin Şanlıurfa Hayvancılık sektörü için önemli olduğu ifade edilmiş, uzlaştırma için komisyonun görev alabileceği önerilmiştir. 6
14. Bölgede tarımın gelişmesi için özel sektörle işbirliği içerisinde daha etkili çalışmalar yapılabileceği değerlendirilmiştir. İLERLEMELER: Şanlıurfa da tarımsal alanda büyük firmaların yatırım yapmaya başlaması, Teknopark ta birçok firmanın tarım alanında Ar-Ge faaliyetlerine başlaması olumlu bulunmuştur. ÖNERİLER/KARARLAR: Tarımsal alanda büyük yatırımcıların bölgeye çekilmesi için Yatırım Destek Ofisiyle koordinasyonun sağlanması önerilmiştir. YENİ MADDE: Komisyon üyelerince yapılan teklifle; Şanlıurfa da tarımla ilgili yapılan çalışmalar ve yürütülen projelere ilişkin bilgilerin ilgili kurumlardan talep edilerek bir mail grubunda veya online platformda paylaşılması, ilgili diğer komisyonlarla çapraz görüşmeler yapılması, daha ayrıntılı çalışmalar için komisyon içerisinden gönüllü 3-4 kişinin belirlenerek ayrıca bir araya gelmeleri, komisyonun bölgede yürütülen projeleri yerinde görmesi için bazı ziyaretler tertip edilmesi kararlaştırılmıştır. 7