1 / ~~ [ / X. KUR'AN SEMPOZVUMU Kur'an ve Eğitim 12-13 Mayıs 2007/ Tokat Tas. I'f.o: Ankara 2008
Fecr Yayınları: 115 Dizgi- Mizanpaj: CiNAS Kapak: Ci NAS Baskı, Cilt: KALKAN MATBAACILIK Büyük Sanayi 1. Cd. 99/32 iskitler Tel: 3419234-3421656 Ankara ı. Baskı: Ekim 2008 ISBN: 978-975-6004-52-4 FCR YAYlN REKlAM BilGiSAYAR SAN. VE TiC. ltd. ŞTi. Rüzgarlı Cad. Rüzgarlı işhanı No: 2 Kat: S Ulus/ANKARA Tel: (O 312) 310 08 60- Fax: (O 312) 311 47 89 Web: www.fcr.com.tr- e-mail: fcr@fcr.com.tr
ARAP ÜlKELERiNDE KUR' AN-I KERIM EGiTiMi Ürdün ve Suudi Arabistan Örneği Dr. Muhammed SELC( thalji2000@yahoo.com Öncelikle hepinizi sevgi ve saygı ile selamlıyorum Böyle önemli bir konuda bu toplantıyı düzenleyeniere ve destekleyenlere de teşekkürlerimi sunmavı bir borç bilirim. Burada çok değerli hocalarımın yanında bu tebliği sunmaktan da ayrıca bir kıvanç duyduğumu belirtmeliyim. Tebliğimde bu kısa süre içerisinde dile getirebileceğim iki farklı ülkeyi (Ürdün ve Suudi Arabistan) ele almaya çalıştım ve süreyi dikkatli kullanabilmek için tebliğimi okumayı tercih edeceğim. Teşekkür ederim. Arap ülkelerinde Kur'an eğitim faaliyetleri hem örgün hem de yaygın eğitim alanlarında gözlenmektedir. Bu faaliyetler her ülkeye göre şekil, alan ve yoğunluk açısından farklılıklar arz etmektedir. Bazı Arap Ülkelerinde Kur'an dersleri okul programında ayrıca yer alırken bazılarında ise islam Eğitimi dersi içerisinde işlenmektedir. Örneğin Ürdün, Suudi Arabistan ve Kuveyt gibi Bazı Arap ülkelerinde temel eğitim içerisinde Kur'an-ı Kerim dersi yer almaktadır. Ürdün'de haftada ı ders. Suudi Arabistan'da birinci, ikinci, üçüncü sınıflarda 7 Ders; dördüncü, beşinci, altıncı sınıflarda ise 4 ders, orta öğretimde ı ders. Kuveyt'te 2 ders. Bahreyn ve Tunus gibi bazı ülkelerde de Kur'an öğretimi islam Eğitimi dersinde geçmektedir. SUUDi ARABiSTAN Suudi Arabistan'ın Örgün Eğitiminde Kur'an Eğitimi Suudi Arabistan diğer islam Ülkeleri ile mukayese edildiğinde hem örgün hem yaygın eğitimde din eğitimi ve özellikle Kur'an öğretiminde en yo- 1978 yilmda Ürdün'ün Aclun şehrinde doğdu. Ürdün Üniversitesi Eğitim Fakültesinde Yüksek Lisans yapti. 2002 y1ftnda Türkiye'ye gelerek Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesinde Doktora eğitimine başladi. Din Eğitimi alanmda doktorasim hazirladi. Aynca Kur'an k1raat1 alantnda eğitim gördü. 173
ğun faaliyetlere sahip ülkedir. Anaokulu zorunlu eğitim içersinde yer almamaktadır. Ancak bu aşamada anaokuluna giden öğrencilere kısa sureler ezberletilmektedir. ilk ve Orta Okullarında birinci, ikinci ve üçüncü sınıflarda 7 ders; dördüncü, beşinci ve altıncı sınıflarda 4 ders orta ve lise öğretiminde ise haftada 1 ders yer almaktadır. Kur'an-ı Kerim Hafızı Yetiştiren Okullar Bu okullar diğer devlet okulları gibi Eğitim Bakanlığına bağlıdır. Ancak diğer okullardan farklı olarak Kur'an eğitimi ve din dersleri okul programında daha fazla yer almaktadır. ilköğretimde haftalık 10-15 ders; orta öğretimde 9; Lisede ise 5-8 saat ders yer almaktadır. 2004 yılında bu okulların sayısı (1651), diğer devlet okularının %.05'ini teşkil etmektedir. Din Eğitimine, özellikle de Kur'an eğitimine ağırlık veren bu okullard_an öğrenciler hafız olarak mezun olurlar. Din dersleri dışında diğer dersler de bu okullarda yer almaktadır. Bazı Suudlu uzmanların yaptığı araştırmalarda bu okullarda öğretmenierin büyük bir bölümünün farklı öğretim yöntemleri kullanmadıkları, yeterli eğitim formasyonuna sahip olmadıklan ve derslerde öğretim araçlarından istifade etmedikleri gibi çeşitli olumsuzluklara değinil miştir. Üniversitelerde ve ilahiyat Fakültelerinde Kur'an Dersleri 1. Öğretmenlik Meslek Yüksek Okulları Bu okullarda lisans seviyesinde her bölümde okuma ve ezberlemeyi içeren Kur'an dersleri yer almakla beraber daha yoğun bir şekilde eğitim veren ve Kur'an Araştırmaları adını taşıyan ayrı bir bölüm de bul~nmaktadır. 2. Üniversiteler: Kral Suud Üniversitesi, Medine'de islam Üniversitesi, Mekke'de Ümmu'I-Kura Üniversitesi, Kral Faysal Üniversitesi ve Kral Halid Üniversitesi'nde okuma ve ezberlemeyi içeren tüm Kur'an dersleri zorunludur. Ayrıca islam Araştırmaları bölümlerinde ise tecvid, ezberleme ve Kur'an bilimleri dersleri yer almaktadır. Medine'de ise i.slam Üniversitesinde Kur'an ve islam Araştırmaları Fakültesi bulunmaktadır. Bu fakültede Kıraat ve Tefsir bilimleri bölümleri vardır ve bu fakülteden mezun olanlar en az 10 cüz ezberlemektedirler. Kur'an-ı Kerim Fakültesinin yaptığı çalışmalar: ı. Yeni basılan Kur'an-ı Kerim nüshalarının incelenmesi. 2. Değişik sahih rivayetlere göre Kur'an-ı Kerim'in kaset ve CD'Iere okunması. 174
3. Kur'an icazet yönteminin yayılması. 4. islam ülkelerinden kıraat hocalarının toplanması. Kıraat bölümünde Kur'an-ı Kerim'in 10 kıraati hem teorik hem pratik olarak (Şatıbiyye) ve (Durra) yolundan öğreti!ir. Bakanlığı Suudi Arabistan'ın Yaygın Eğitiminde Kur'an Eğitimi Vezaretü'ş-Şuuni'l-islamiyyeti ve'i-evkaf ve'd-daveti ve'l-irşad Bu bakanlık Kur'an-ı Kerim Hafızlık cemiyetlerinin faaliyetlerini yönetir, bu cemiyetlerin hepsi bölgelere göre 13 merkezi cemiyete bağlanmıştır. Bu cemiyetlerin temel amacı Kur'an-ı Kerim öğretmektir. Hem devlet hem de hayır severlerden destek alır. 2000 yılında bu kurslara katıian öğrencilerin sayısı yaklaşık beş yüz bin (SOO.OOO)'dir. Ancak bu kurslarda öğrenci sayısının çok fazla olmasından dolayı öğrencilerin takip edilememesi, derslerin belli bir planının olmaması, yetkili öğretmenierin olmayışı gibi çeşitli olumsuzluklar vardır. Ayrıca kurslan;la anlama ve değer alma gibi öğretim amaçlarından daha çok ezberleme amacı tercih edilerek uygulanır. Kur'an-ı Kerim Radyo istasyonu 1972 Mekke ve Riyad'da Kur'an-ı Kerim Radyo istasyonu açılmıştır. 1993 yılında ikisi tek bir istasyonda birleştirilmiştir. Yarışmalar islam ülkelerinde ilk uluslararası Kur'an-ı Kerim yarışması 19SO yılında Malezya'da düzenlenmiştir. Şu anda islam ülkelerinde en önemli uluslar arası Kur'an-ı Kerim yarışmaları şunlardır: ve'l-irşad 1. 19SO Malezya'da 2. 1978 Mekke'de Vezaretü'ş-Şuuni'l-islamiyyeti ve'i-evkat ve'd-daveti 3. iran 1982. 4. Körfez devletleri yarışması. S. Ürdün'de Ha şimi yarışması, 1418. S. Mısır, 1993. S. Dubalyarışması, 1997. 6. Brunai, 1997. 7. Sudan yarışması 1991. 175
8. Türkiye'de uluslararası Kur'an-ı Kerim yarışması. Ayrıca Suudi Arabistan'da 7 resmi ulusal yarışma vardır. Hapislerde Kur'an-ı Kerim Öğretimi Ürdün, Suudi Arabistan ve diğer körfez devletleri gibi bazı Arap ülkelerinde hapislerde Kur'an-ı Kerim kursları düzenlenir. Suudi Arabistan'daki kanuna göre hapiste hafızlığını tamamlayanların cezası %50'i indirilir. Suudi Arabistan hapishanelerindeki kursların sayısı 270, bu kurslara katılanların sayısı ise 8310'dur. 2003 yılında hapislerde hafızlığını bitiren mahkumların sayısı 225, beş cüzden fazla ezberleyenlerin sayısı 1460'dır. Görme EngeliHer Için Brail Alfabesiyle Kur'an-ı Kerim Basılması 1952 yılında Brail Alfabesiyle ilk Kur'an-ı Kerim baskısı Mısır ve Ürdün'de ortaya çıkmıştır. Ürdün baskısının aynısını kullanarak Suudi Arabistan Terbiye ve Talim Bakanlığı 1985 yılında ilk kez Brail Yöntemiyle Kur'an-ı Kerim basmıştır. islam Dünyasında yaklaşık 25 milyon görme özürlü vardır ve onların Kur'an-ı Kerim okuması diğer insanlar gibi normal bir haktır. Bu hakkı temin etmek ise islam ülkelerinde hem eğitim hem de dini müesseslerin görevidir. yılında Kur'an-ı Kerim Baskısı ve Dağıtılması 1950 yılında, Suudi Arabistan'da ilk Mushaf nüshası basılmıştır. 1984 Medine'de Mecmeü'I-Kur'an-ı Kerim adıyla dünyada en büyük Kur'an matbaası açılmıştır. Mecmeü'I-Kur'an-ı Kerim'in kuruluş amaçları şöyle özetlenebilir: 1. Kur'an-ı Kerim nüshaları dağıtılması. 2 Kur'an-ı Kerim'in tefsiri ve değişik dillere tercüme edilm'esi ki 30 dile tercüme edilmiştir. 3. Kur'an-ı Kerim'in kaset ve CD'Iere okunması. 4. Kur'an-ı Kerim ile ilgili bilimsel çalışmaların yapılması. Bu kurum tarafından 2000 yılına kadar birçok ülkede yaklaşık 120 milyon nüsha dağıtılmıştır. ÜRDÜN Temel Öğretimde.Kur'an Eğitimi Ürdün'de öğretim, 2 yıllık anaokulu, 10 yıllık Temel öğretim ve iki yıllık lise aşamalarından oluşmaktadır. Anaokullarında din eğitimi dersleriyle ilgili belli bir program yoktur. Okullar kendilerine has özel bir programla din dersi okutabilirler. Temel öğretimde hem devlet hem de özel okullarda, birinci sınıftan itibaren, haftada iki saat islam Eğitimi ve bir saat de Kur'an-ı Kerim 176
okutulmaktadır. Akademi ve meslek Liselerinde de haftada üç ders, islam Kültürü dersi okutulmaktadır. Şer'! lisede, islami bilimler okutulmaktadır. Okutulan derslerin bazıları şunlardır: Akait, fıkıh, Kur'an ve hadis bilimleri. Şeriat Fakülteleri Kur'an Eğitimi Ürdün'ün devlet üniversitelerinde şu anda 5 ilahiyat fakültesi, özel üniversitelerde 5 Fakültede islam bilimleri alanında lisans seviyesinde ders veren Şariat 5 bölüm açılmıştır. Lisans seviyesindetecvit ve hafızlık, Tefsir ve Kur'an bilimleri gibi dersler vardır. Zorunlu ders olarak öğrenciler en az 6 cüzü ezberlemeli. Ürdün Yaygın Eğitiminde Ku'ran Eğitimi Yaygın din eğitimini Kültür Bakanlığına bağlı Kur'an eğitim merkezleri olan "Cemiyetü'I-Mühafazati ale'i-kur'anı'i-kerim" düzenlemektedir. Ayrıca M.V.i.i Bakanlığı bu kapsamda faaliyetler yapmaktadır. Kur'an-ı Kerim eğitimini Ürdün'ün bütün bölgelerine yaymak amacıyla, Ürdünlü bilim adamları ve hayırseverleri, 20 Nisan 1991 tarihinde Kültür Bakanlığına bağlı "Cemiyetü'I-Mühafazati ale'i-kur'anı'i-kerim" adlı bir özel kurum kurmuşlardır. Ürdün'ün çeşitli bölgelerinde 400'den fazla merkezleri ve 32 idari şubeleri bulunmaktadır ve faaliyetleri şunlardır: - Çocuk kulübü: Eski sıbyan mekteplerini canlandırmak için bu proje gerçekleştirilmiştir. Bu kulüplerde çocuklara kısa süreler ezberletilir. Buraya katılan öğrencilerin sayısı 3000'i geçmiştir. - Devamlı Kur'an kursları: Okullardaki eğitim zamanıyla tezat olmaksızın, erkek ve kız öğrencilere Kur'an-ı Kerim sareleri ezberletilir ve Kur'an-ı Kerim bilimleriyle ilgili kurslar verilir. 2004 yılında bu kurslara katılan öğrencilerin sayısı 10.000'i geçmiştir. - Yaz kursları: Bu cemiyetin bulunduğu değişik mahalle ve köylerde, her yaz belli bir program içerisinde şu faaliyetler yapılır: Kur'an-ı Kerim ezberletilir, islam bilimleriyle ilgili dersler verilir. 2004 yılında bu kurslara katılan öğrencilerin sayısı 29.000'den fazla olmuştur. - icazet ve Senet programı: Bu programda, Ku'ran Kerim'i kıraat usulüne göre okuma ve ezberleme için ihtisas kursları verilir. Kursları bitir~n öğrenciler, uzman hocalar tarafından imtihan edilir ve başarılı olanlara icazet verilir. Bu programa 2003 yılında katılan öğrenciler 3.000'i geçmiştir. - Hafızlık yarışmaları: Kur'an-ı Kerim'in tamamından veya cüzlerden her sene hafızlık yarışması yapılır. 177
- Hafızların toplantıları: Cemiyetin değişik merkezlerinde, Kur'an-ı Kerim hafızları toplanır, Kur'an-ı Kerim öğretilmesiyle ilgili konulardan bahsedilir. M.V.i.i. Bakanlığında yapılan din eğitimi faaliyetleri şöyle sınıflandırılabilir: - Kur'an-ı Kerim'in basılması ve dağıtılması: M.V.i.i Bakanlığının basımevi, Ürdün halkına, çeşitli müesseselere ve camilere sürekli bir şekilde Kur'an-ı Kerim nüshaları dağıtır. Bakanlığın son projesinde 2003 yılında 10.000 Kur'an-ı Kerim nüshası basılmıştır. -Ülkenin çeşitli bölgelerinde M.V.i.i Bakanlığı tarafından yaz Kur'an kursları düzenlenir. Kızların ve erkeklerin katılımıyla 2004 yılında yaz Kur'an kursu merkezlerinin sayısı 1960'a ulaşmıştır. Bu merkezlerde bulunan öğrenci sayısı ise yaklaşık 95.000 kişidir. - Ayrıca her yıl Ramazan ayında, ülkeden ve diğer ülkelerden katılım.larla Kur'an Kerim hafızlık yarışması yapılır. Kazanan yarışmacıların aldığı ödüller yaklaşık 120,000 Ü.D ödül olmuştur - islam işleri Bakanlığı tarafından bir "Kur'anı Kerim yayın istasyonu" yönetilmektedir. Bu iki ülkede Ku'ran öğretiminde okuma ve ezberleme, davranışiarına ağırlık verilmiştir. Kur'an eğitiminde modern yöntemleri uygulamalarının henüz iyi bir seviye'de oldpğunu söylemt!k mümkün değildir. Kur'an kelimelerinin doğru ve güzel sesle okunması ve ezberlenmesinden ziyade, okunan veya ezberlenen ayetleri anlamaya ve ondan sonra Kur'an-ı Kerim ihtiva ettiği dini ve ahlaki değerleri, öğrenci şahsiyetinde yerleştirmeye önem verilmelidir. Bu amacı gerçekleştirmek için Kur'an-ı Kerim'den seçile'fl ayetler öğrenci seviyesine uygun bir şekilde açıklanmalı ve kıssa, örnek olay ve drama gibi öğretim yöntemleri ve uygun öğretim araçları kullanılmalıdır. 178