217 ĠKĠ FARKLI MODEL TRAKTÖRDE KULLANILAN ĠKĠ FARKLI TĠP MOTOR YAĞININ FĠZĠKSEL ÖZELLĠKLERĠNĠN SAPTANMASI ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA The investigation on the determination of physical characteristics of two different types of engine oil used in two different models of the tractor Erdal KILIÇ 1 Selçuk ARIN 2 ÖZET Bu araģtırmada iki farklı tip motor yağı (SUPER V 20W/50 ve TERRAK 15W/40) iki farklı model traktörde (MF-285 ve FIAT 60-56) 200 saat süre ile kullanılmıģ ve laboratuvarda motor yağlarına ait vizkozite indeksi, kinematik vizkozite, parlama noktası, özgül kütle, toplam baz numarası değerleri tespit edilmiģtir. Laboratuvar analizleri sonucunda vizkozite indeksi 92-147; 40 C de kinematik vizkozite 67.75-179.39 cst; 100 C de kinematik vizkozite 8.93-18.11 cst; özgül kütle 0.8714-0.9109 gr/cm 3 ; toplam baz numarası 3.4-10.5 mg/g; parlama noktası 195-225 C olarak elde edilmiģtir. AraĢtırma sonuçlarına göre vizkozite indeksi, kinematik vizkozite, parlama noktası ve toplam baz numarası değerleri kullanılmamıģ yağlara göre azalırken, sadece özgül kütleye ait değerler iki tip yağda da kullanılmamıģ yağa göre artmıģtır. Bu durumun dıģ ortamdan gelen kirleticilerden kaynaklandığı düģünülmektedir. ABSTRACT In this research two different types of engine oil (SUPER V 20W/50 and TERRAK 15W/40) used for 200 hours in two models of tractors (MF-285 and FIAT 60-56) and determined viscosity index, kinematic viscosity, flash point, density and total base number of used and unused engine oil in the laboratory. As the results of laboratory anlyses, 92-147 viscosity index, 67.75-179.39 cst of kinematic viscosity at 40 C, 8.93-18.11 cst of kinematic viskosity 100 C, 0.8714-0.9109 gr/cm 3 of density and 3.4-10.5 mg/g total base number, 195-225 C of flash point were obtained. Due to the results of the research, while viscosity index, kinematic viscosity, flash point and total base number characteristics were decreasing only, density increased in both types of oil with respect to unused oils. It is thought that increase of density is because of contaminators coming from external environment. 1 Yard.Doç.Dr. Trakya Üniversitesi Tekirdağ Meslek Yüksekokulu Tarım Makinaları Bölümü 2 Prof.Dr. Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü
218 GĠRĠġ Motor yağlarının görevi, hareketli yüzeyler arasında ince bir tabaka oluģturarak mekanik aģınmayı önlemek, motorun soğumasına yardımcı olmak, senkron bir Ģekilde güç kaybını azaltmaktır. Bununla birlikte sürtünmeden doğan ısının alınması ve sürtünen yüzeylerdeki partikülleri söküp almak da yağların görevleri arasındadır. Yağlayıcı, yanma gazlarının segmanlardan geçmesini engelleyen effektif bir sızdırmazlık elemanı görevi de görür. Bundan dolayı yağlama, motor parçaları ve traktörler için hayati bir olaydır. Traktör, tarımda ileri teknolojiye dayalı, etkin üretim sistemlerinin uygulanması için gerekli olan tarımsal mekanizasyonun temel taģıdır. Bütün dünyada, geliģmiģ ve geliģmekte olan ülkelerde traktör sayılarında günden güne hızlı bir artıģ söz konusudur. Bu sayı Tekirdağ ilinde 20.405 adet iken Trakya yöresindeki Tekirdağ, Edirne, Kırklareli illerinde toplam 55.249 adettir. Türkiye genelinde ise 776.863 adede ulaģmaktadır (DĠE, 1995). Ancak sayısal artıģın yanında traktörün etkin kullanımını da amaçlamak gerekir.traktör gibi çok pahalı bir güç kaynağının daha yüksek bir kapasitede ve etkin Ģekilde kullanımının sağlanması, parkın büyütülmesinden çok daha önemlidir. Etkin bir mekanizasyon için, traktör gibi çok pahalı bir güç kaynağının daha yüksek bir kapasitede ve etkin Ģekilde kullanılması için yağlama, verimliliği artıran olgudur. Bu anlayıģtan yola çıkarak Trakya Bölgesinde yoğun olarak kullanılan 2 farklı model (FIAT 60-56, MF-285) traktörde, 2 farklı madeni yağın (Super V 20W/50, Terrak 15W/40) 200 saat kullaılmıģ ve sonra laboratuvarda bu yağların bazı fiiksel özelliklerine bakılarak elde edilen sonuçlar, kullanılmamaıģ yağların fiziksel özellikleri ı ile karģılaģtırılılmıģtır. MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Bu araģtırma 1995-1997 yılları arasında Trakya Bölgesinde tarımda kullanılan traktörler üzerinde tarla koģullarında yapılmıģtır. Denemede materyali olarak seçilen traktörler üzerinde, çiftçilerin yaygın olarak tercih ettiği Super V 20W/50 ve Terrak 15W/40 yağları 200 saat süreyle kullanılmıģ olup 40 C ve 100 C 'de kinematik viskozite, viskozite indeksi, özgül kütle testi, toplam baz numarası (TBN), parlama noktası (Flash Point) gibi laboratuvar testleri British Petrol Anonim ġirketi 'ne ait Gemlik/BURSA Laboratuvarlarında yapılmıģtır. Traktörlerde yaygın olarak kullanılan BP SUPER V 20W/50 ve BP TERRAK 15W/40 yağlarına ait özellikler Çizelge 1' de verilmiģtir. Bu iki traktör modeline ait 5 er tane traktöre ait önce SUPER V 20W/50 yağı konularak 200 saat çalıtırıldıktan sonra aynı iģlem Terrak 15W/40 yağı için tekrarlanmģtır. Adı geçen iki tip traktör ile motor özellikleri Çizelge 2 de verilmitir. Çizelge 1. Denemede kullanılan yağlar ve özellikleri
219 YAĞLAR SUPER V 20W/50 TERRAK 15W/40 Özgül kütle (15 C) 0.893 0.887 Parlama Noktası ( C) 242 214 Kinematik Viskozite 100 C (cst) 20.76 14.37 Kinematik Viskozite 40 C (cst) 187.77 103.37 Toplam Baz Numarası (mg KOH/g) 9 11 Vizkozite indeksi (VI) 140 150 Çizelge 2. Traktör tipleri ve motor özellikleri TRAKTÖRLER FIAT 60-56 MF-285 Motor gücü (kw) 44.1 56 Silindir sayısı (adet) 3 4 Silindir çapı (mm) 104 100.95 Strok (mm) 115 127.0 Silindir hacmi (cc) 2931 4060 En yüksek güçte motor devri (d/d) 2500 2200 Soğutma Ģekli Su soğutmalı Su soğutmalı Hava filtresi tipi Yağ banyolu Yağ banyolu Motor yağ kapasitesi (lt) 8 8 Motor yağlama tipi Basınçlı tip Basınçlı tip Motor yağı değiģim süresi (saat) 200 250 Motor yağ basıncı (kg/cm 2 ) 2.5-4.5 2.8-4.0 Motor yağ filtresi tipi Kağıt elemanlı Kağıt elemanlı Yöntem Denemede yağ değiģim saati gelen traktör düz bir zemin üzerine alınarak motor normal çalıģma sıcaklığına gelinceye kadar boģta, yüksüz olarak 10 dakika çalıģtırıldıktan sonra stop edilmiģtir. Daha sonra karter yağ değiģim tapası açılarak motor yağı temiz bir kaba boģaltılmıģtır. Kap içerisindeki kullanılmıģ yağ karıģtırılarak içerisinden bir litre örnek alınmıģtır (ANONYMOUS, 1987). Motor yağı iyice boģaltıldıktan sonra karter tapası kapatılarak deneme konusu yağlar yağ çubuğu normal seviyesine kadar doldurulmuģtur. Bu esnada denemede adı geçen tüm traktörlere temiz yağ konmadan önce, motor yağ filtresi değiģtirilip, motorların hava filtreleri temizlenmiģtir. Traktörlerin 200 saatlik çalıģma periyodu boyunca motorlara yağ ilavesi yapılmamıģ ve yağa herhangi bir katık katılmamıģtır (ANONYMOUS, 1996). Laboratuvar denemelerinde yağların vizkozite indekslerinin, kinematik vizkozitelerinin, parlama noktalarının, özgül kütlelerinin, toplam baz numaralarının ve element konsantrasyonlarının belirlenmesi için farklı yöntemler kullanılmıģtır. Yağların kinematik vizkozitelerinin belirlenmesi
220 Kinematik viskozite; ölçülen akıģ zamanı ile viskometrenin kalibrasyon sabitinin çarpımı olup, birimi sentistok'tur (cst) (KADAYIFÇILAR, 1966). KullanılmıĢ yağ örneklerinin 40 C ve 100 C 'deki kinematik viskozitelerini ölçmek için GALLEN KAMP model Vizkozite Banyosu kullanılmıģtır. Belirtilen cihazın 100 C 'deki banyosunda monoetilen, 40 'deki banyosunda ise su kullanılmıģtır. Yağ örneklerinin 40 C ve 100 C 'deki kinematik viskozitelerini ölçmek için, IP 71 ASTM 445 yöntemi uygulanmıģtır. Yağların parlama noktalarının belirlenmesi Parlama noktası, test alevinin örnek üzerindeki buharın alev almasına sebep olduğu en düģük sıcaklıktır (KADAYIFÇILAR, 1966). KullanılmıĢ yağların parlama noktasını (Flash Point) tesbit etmek için PENSKY- MARTENS model Flash point tester kullanılmıģtır. KullanılmıĢ yağların parlama noktasını (Flash Point) tesbit etmek için IP 34 ASTM 93 yöntemi uygulanmıģtır. Yağların özgül kütlelerinin belirlenmesi KullanılmıĢ yağların özgül kütle testinde IP 365 ASTM 4052 yöntemi uygulanmıģtır. KullanılmıĢ yağların özgül kütle testinde DMA 48 model özgül kütle ölçer kullanılmıģtır. Yağların toplam baz numaralarının (TBN) belirlenmesi Toplam baz numarası, organik asitleri nötürleģtirmek için gereken potasyum hidroksit miktarının değeridir (KADAYIFÇILAR, 1966). KullanılmıĢ yağların toplam baz numarası (Total Base Number TBN) tayininde 716 DMS Titrino model cihaz kullanılmıģtır. Denemelerde yağların TBN' sının belirlenmesi 716 DMS Titrino cihazı ile yapılmıģtır. Cihaz ve printer çalıģtırılmıģtır. Referans elektrod üst delikleri açılıp cihaz üzerindeki yerine yerleģtirilmiģtir. Yağın cinsine göre 100 ml' lik beher içine belirli miktarda yağ numunesi tartılıp, 60 ml titrasyon çözeltisi ilave edilip, içine mıknatıs atılmıģtır. Bütün elektrodlar titrasyon çözeltisi ile yıkanıp ve kurulandıktan sonra örnek beheri karıģtırıcının üzerine konarak karıģtırıcı çalıģtırılmıģtır. Yağların vizkozite indekslerinin belirlenmesi Vizkozite indeksi, sıcaklık değiģimlerinde vizkozitedeki değiģimi ifade etmektedir (KADAYIFÇILAR, 1966). Vizkozite indeksi, vizkozite indeksi tablolarında 40 C ve 100 C 'ye ait kinematik vizkozite değerlerinin çakıģtırılması sonucu elde edilmiģtir (WRIGHT, 1975). Yað analizi denemeleri 2x2 faktoriyel deneme desenine göre 5 tekerrürlü olarak yürütülmüþtür (DÜZGÜNEÞ vd., 1983).
221 BULGULAR VE TARTIŢMA Yağların 40 C ve 100 C deki kinematik vizkozite sonuçları Denemelerde elde edilen 40 C kinematik vizkozite değerleri Çizelge 3 'te verilmiģtir. Yapılan istatistiki incelemeler sonucunda 40 C 'de kinematik vizkozite değerlerine ait yağlar arasında fark olmadığı (F=1.30), ancak traktör çeģitleri arasındaki farkın önemli olduğu tesbit edilmiģtir (F=8.69). Yağ çeģidi ve traktör tipinin etkisi birlikte düģünüldüğünde ise farkın istatistiki olarak önemli olmadığı saptanmıģtır (F=0.00) (P<0,05). Her iki yağ ve traktör tipinde de elde edilen değerlerin orjinal yağın değerlerine göre artıģ ve azalmalar kaydedilmiģtir. 40 C' de kinematik vizkozite değerlerinin düģmesi yağa yakıt karıģması sonucunda, vizkozite değerlerinin artması ise yağa hava emiģi, aģınma, ve yanma ile gelen elementlerin karıģması ile gerçekleģmektedir (ANONYMOUS 1980). Çizelge 3. 40 C Kinematik vizkozite değerleri (cst). Terrak MF-285 92.61 92.19 85.78 94.35 133.68 99.72 AB 117.96 15W/40 FIAT-60/56 77.62 157.52 145.93 129.15 170.77 136.20 A Süper V MF-285 78.16 87.75 92.54 100.25 67.75 85.29 B 103.78 20w/50 FIAT-60/56 86.48 170.38 79.12 95.99 179.39 122.27 AB ORTALAMALAR 83.72 126.96 100.84 104.94 137.90 110.87 Devamlı kullanım sonucu motordaki yağ çeģitli Ģekillerde değiģikliğe uğrar. Yakıt sızması ile vizkozitesi düģer veya eriyen yada erimeyen oksidasyon ürünleri nedeni ile vizkozitesi artar. Erimeyen oksidasyon ürünleri büyük ölçüde dispersan katıkları ile süspansiyon halinde tutulmasına rağmen, vizkozite üzerinde etkili olurlar (ANONYMOUS, 1980). Denemelerden elde edilen 100 C kinematik vizkozite değerleri Çizelge 4 de verilmiģtir. Yapılan istatistiki kontrollerde yağların (F=1.89), traktörlerin (F=3.20), yağlar ve traktörlerin (F=0.02) 100 C 'de kinematik vizkozite değerlerine ait ortlamalar arasında farklılık saptanmamıģtır. Çizelge 4. 100 C kinematik vizkozite değerleri (cst). Terrak MF-285 12.76 11.38 12.09 13.67 15.95 13.17 A 14.29 15W/40 FIAT-60/56 11.10 17.16 17.34 15.10 16.37 15.41 A Süper V MF-285 10.99 11.60 13.30 14.34 8.39 11.72 A 12.69 20w/50 FIAT-60/56 10.89 18.11 11.30 11.45 16.51 13.65 A ORTALAMALAR 11.4 4 14.56 13.51 13.64 14.31 13.49 100 C' de elde edilen kinematik vizkoziteye ait değerlerin traktör tiplerinden ve yağ çeģitlerinden etkilenmediği ve değerler arasındaki farkın tesadüften ileri geldiği saptanmıģtır. 100 C' de kinematik vizkozite değerlerinin düģmesi yağa yakıt
222 karıģması sonucunda, vizkozite değerlerinin artması ise yağa hava emiģi, aģınma, ve yanma ile gelen elementlerin karıģması ile gerçekleģmiģ olduğu gözlenmiģtir. Yağların parlama noktası sonuçları Elde edilen parlama noktası değerleri Çizelge 5 'te verilmiģtir. Yapılan istatistiki incelemeler sonucunda parlama noktasına bakımından traktörler arasında fark olmadığı (F=0.12), ancak yağ çeģitleri arasındaki farkın önemli olduğu tesbit edilmiģtir (F=13.96). Yağ çeģidi ve traktör tipinin etkisi birlikte düģünüldüğünde ise farkın istatistiki olarak önemli olmadığı saptanmıģtır (F=1.04) (P< 0.05). Çizelge 5. Parlama noktası değerleri (C ). Terrak MF-285 215 220 200 210 200 209.00 BC 208 15W/40 FIAT-60/56 195 215 205 220 200 207.00 C Süper V MF-285 215 215 215 220 220 217.00 AB 219 20w/50 FIAT-60/56 215 225 215 225 225 221.00 A ORTALAMALAR 210 219 209 219 211 214 Elde edilen parlama noktası değerlerinin, kullanılmamıģ yağın parlama noktası değerlerinin altında olduğu saptanmıģtır. Yakıt buharlaģmasının yeterli olmayıģı yada fazla zengin bir karıģım kullanılması nedenlerine bağlı olarak yakıt yanma bölümünden kartere sızarak yağı seyreltir. Parlama noktasındaki düģmenin sebebinin, yağlama yağına yakıt karıģmasının bir sonucu olduğu düģünülmektedir. Terrak 15W/40 yağına ait her iki traktör tipinde de elde edilen parlama noktası değerinin, kullanılmamıģ yağın parlama noktası değerine göre çok az bir azalma görülmesine rağmen, bu azalmanın Super V 20W/50 yağında fazla olduğu belirlenmiģtir. Yağların özgül kütle sonuçları Denemeler sonucunda elde edilen özgül kütle değerleri Çizelge 6 'da verilmiģtir. Yapılan istatistiki kontroller sonucunda yağlar arasında (F=2.33), traktörler arasında (F=1.25), yağlar ve traktörler birlikte incelendiğinde (F=0.01), özgül kütle değerlerine ait farklılığın önemsiz olduğu saptanmıģtır. Her iki traktör ve yağ tipinde de analiz sonuçlarını farklılaģtıran unsurların; hava emiģi, aģınma, ve yanma sonucu oluģan elementlerin yanısıra yakıt ve soğutma suyunun yağa karıģması sonucunda gerçekleģtiği düģünülmektedir. Özgül kütle değerine ait her iki traktör ve her iki yağ çeģidinde de elde edilen değerlerin, kullanılmamıģ yağın değerlerine oldukça yakın olduğu gözlenmektedir. KOġAL (1991) 'nin otomobillerde kullandığı Super plus 20W/50 yağında 3000 km.'de ise özgül kütle değeri 0.904 gr/cm 3 olarak saptanmıģtır. Çizelge 6. Özgül kütle değerleri (gr/cm 3 ). Terrak MF-285 0.8930 0.8962 0.8714 0.8991 0.8839 0.8887 A 0.8912
223 15W/40 FIAT-60/56 0.8971 0.8860 0.8932 0.9014 0.8909 0.8937 A Süper V MF-285 0,8860 0.8995 0.8913 0.8972 0.9029 0.8953 A 0.8974 20w/50 FIAT-60/56 0.8976 0.9109 0.8929 0.8861 0.9097 0.8994 A ORTALAMALAR 0.893 4 0.8982 0.8872 0.8960 0.8869 0.8943 Yağların toplam baz numaraları sonuçları Denemeelerde elde edileen toplam baz numarası değerleri Çizelge 7' de verilmiģtir. Yapılan istatistiki kontrollerde yağlar (F=2.13), traktörler (F=1.25), yağ ve traktörler birlikte incelendiğinde (F=0.00) toplam baz numarasına ait değerlerde farklılık saptanmamıģtır. Toplam baz numarasına ait en yüksek değer kullanılmamıģ yağın toplam baz numarası değerinin altındadır. En düģük toplam baz numarası değerleri ise kullanılmamıģ yağın değerinden oldukça düģüktür. Yağların asit nötralize edebilme yetenekleri TBN (Total Baz Numarası) değerleri ile açıklanır. Özellikle yüksek oranda sülfür içeren motorin ve fuel oil kullanılan büyük dizellerde TBN değeri yüksek yağlar tercih edilir (TAġKIRAN, 1991). Yüksek oranda sülfür içeren yakıt kullanılan motorlarda yanma ürünü sülfirik asit korozyona neden olur. Bu açıklamaların ıģığında Super V 20W/50 yağına ait her iki traktör tipinde de elde edilen TBN değerlerinin, Terrak 15W/40 yağına ait her iki traktör tipinde elde edilen değerlerden yüksek olduğu tespit edilmiģtir. Çizelge 7. Toplam baz numarası değerleri Terrak MF-285 4.9 3.4 5.3 7.6 10.5 6.34.A 6.81 15W/40 FIAT-60/56 6.7 8.4 7.9 7.1 6.3 7.28.A Süper V MF-285 8.6 8.1 6.5 6.2 8.4 7.56.A 8.01 20w/50 FIAT-60/56 6.1 10.0 9.1 8.8 8.3 8.46.A ORTALAMALAR 6.58 7.48 7.2 7.43 8.38 7.41 Yağların vizkozite indeksi sonuçları AraĢtırmada ele alınan yağların vizkozite indeksi tesbitinde elde edilen vizkozite indeksi değerleri Çizelge 8 de verilmiģtir. Yapılan istatistiki incelemeler sonucunda vizkozite indeksine ait traktörler arasında fark olmadığı (F=1.17), ancak yağ çeģitleri arasındaki farkın önemli olduğu tesbit edilmiģtir (F=5.96). Yağ çeģidi ve traktör tipinin etkisi birlikte düģünüldüğünde ise farkın istatistiki olarak önemli olmadığı saptanmıģtır (F=0.10) (P<0,05). TAġKIRAN (1991) motor yağlarının vizkozite indeksinin (VI) 95 'in üzerinde olduğunu, yüksek VI 'li yağların ilk çalıģmada kolaylık sağlayacağını, çalıģma Ģartlarında daha iyi sızdırmazlık temin edeceğini, daha az aģınmaya neden olacağını ve yakıt tasarrufu temin edeceğini bildirmektedir. Yapılan analizlere göre elde edilen sonuçların kullanılmamıģ yağın VI değerinin altında olmasına rağmen, her iki yağ ve traktör tipinde de elde edilen VI değerlerinin 95 'in üzerinde olduğu tespit edilmiģtir. Bu durum, her iki motor yağının değiģik sıcaklıklarda özelliklerini bozmadan çalıģabilmesi için tatmin edici bir değerdir.
224 Çizelge 8. Vizkozite indeksi değerleri (VI). Terrak MF-285 135 111 135 146 126 130.60 A 128.7 15W/40 FIAT-60/56 129 122 144 147 92 126.80 AB Süper V MF-285 132 118 130 120 100 120.00 AB 116.5 20w/50 FIAT-60/56 111 118 133 107 96 113.00 B ORTALAMALAR 126.8 117.25 135.5 130.00 103.5 122.6 KADAYIFÇILAR (1966), genel olarak yağların viskozite indekslerinin yüksek olması gerektiğini ifade etmektedir ve hız Ģartlarına bağlı olarak viskozite indekslerinin değiģmesi ile yağ sarfiyatında da farklılık olduğunu bildirmektedir. Ayrıca silindir ve segman aģınması ile yağın viskozite değerleri arasında bir iliģkinin olduğunu vurgulamaktadır. HUSSAĠN vd. (1992), vizkozite-sıcaklık iliģkilerini incelemiģtir. AraĢtırmacı yağların vizkozitesinin sıcaklığa bağlı olarak değiģtiğini ve bu değiģimin yağın kaynağına, rafinasyon ve karıģtırma iģlemlerine, yağa eklenen katıklara bağlı olduğunu bildirmektedir. SONUÇ ve ÖNERĠLER AraĢtırmada 40 C ve 100 C 'de kinematik vizkozite, vizkozite indeksi, özgül kütle testi, toplam baz numarası (TBN), parlama noktası (Flash Point) ve element analizleri gibi laboratuvar testleri yapılarak elde edilen sonuçlar, yeni yağın sonuçları ile karģılaģtırılarak yağların çalıģma verimlilikleri araģtırılmıģtır. Yapılan laboratuvar incelemelerinde hava emiģi, aģınma ve yanma ile gelen kirleticiler tespit edilmiģ olup bu kirleticilerin miktarlarının motorun yapısal özelliklerine, çalıģma Ģartlarına, traktörlerin üzerindeki emisyon tedbirlerine ve kullanılan yakıtın özelliklerine bağlı olarak değiģtiği, kirleticilerin, yağın fiziksel ve kimyasal özelliklerini direkt olarak etkilediği saptanmıģtır. Her iki yağ ve traktör tipinde de yapılan analizlerde aynı kirleticiler tespit edilmiģtir. Bu kirleticilerin, yağın fiziksel ve kimyasal özelliklerini direkt olarak etkilediği belirlenmiģtir. Parlama noktasına bakılarak yakıt püskürtme sistemininin verimi ile ilgili bilgi edinilebilir. AraĢtırmada kullanılan yağlar, normal boģluk toleranslarına sahip motorlarda motorun gerek duyduğu çalıģma Ģartlarını karģılayabilecek niteliktedirler. Kaynakları sınırlı ülkemizde, büyük kısmı ithal edilen petrol için ödenen dövizin azaltılması, araç ve motor ömrünün uzaması, fazladan onarım masraflarının önlenmesi için, çiftçilerin madeni yağların kullanım periyotları üzerindeki olumsuz
225 alıģkanlıklarından kaçınmaları ve bu konuda gereken özeni gösterilmeleri gerekmektedir. KAYNAKLAR 1. ANONYMOUS, 1980. Yakıtlar ve Yağlar. Petrol Ofisi Madeni Yağ ġube Müdürlüğü Yayınları. Sanem Matbaası. s. 231, Ankara. 2. ANONYMOUS, 1987. Petrol ve Petrol Ürünlerinden Elle Numune Alma Metodları. Türk Standartları. TS 900/Mart 1987, Ankara. 3. ANONYMOUS, 1996. Fıat 60-56 Traktörü Teknik Özellikleri Kataloğu, Ġzmir. 4. ANONYMOUS, 1996. MF-285 Traktörü Teknik Özellikleri Kataloğu, Ġstanbul. 5. ANONYMOUS, 1997. BP Madeni Yağlar Teknik Özellikler Katoloğu. 6. BĠLGĠNPERK, H., 1978. Dizel Motorları. Milli Eğitim Basımevi. s. 249-256, Ġstanbul. 7..D.Ġ.E., 1995. Tarım Ġstatistikleri Özeti, T.C. BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü Yayın. No: 1889. s. 59. Ankara. 8. DÜZGÜNEġ, O., T. KESĠCĠ., T. GÜRBÜZ. 1983. Ġstatistik Metodları-I. A.Ü Ziraat Fakültesi Yayınları: 861, Ders kitabı:229, Ankara. 9. HUSSAIN, A., S. BISWAS. and K. ATHME., 1992. A New Viscosity-Tempareture Relationshıp for Liquid Lubricant. Wear, Vol. 156, p.1-18. 10. KADAYIFÇILAR, S., 1966. Motor Yakıtları ve Yağları. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları: 272, s. 171-202, Ankara. 11. KOġAL, N., 1991. Atık Yağların Geri Kazanılması ile Ġlgili Teknik Özellikler. Madeni Yağlar Sempozyumu Bildirileri. TMMOB Kimya Mühendisleri Odası. s. 179-199. Bursa. 12. TAġKIRAN, Y., 1991. TaĢıt Yağlarının Genel Özellikleri, Katıklar ve Özellikleri. Madeni Yağlar Sempozyumu Bildirileri. TMMOB Kimya Mühendisleri Odası. s. 8-57, Bursa. 13. TEKĠN, M. ve Y. ÇAVUġOĞLU., 1997. Ġçten Yanmalı Motorlarda Kirletici OluĢumu ve Kontrolü. I. Uluslararası Katılımlı Otomotiv Teknolojisi Kongresi. 26-30 Mayıs, 1997. Ç.Ü. Adana, s. 157-160. 14. WRIGHT, W.A., 1975. Viscosity Index Tables for Celsius Temparetures, ASTM Data Series Publicatıon DS 39B, Library of Congress Catalog Card Number: 75-10096.