ANAYASA MAHKEMESİ KARARI SONRASINDA SGK İDARİ PARA CEZALARINDA PEŞİN ÖDEME İNDİRİMİNİN UYGULANMASI Bünyamin ESEN 27* * I- GİRİŞ Ülkemiz sosyal güvenlik sisteminde sosyal güvenlik ile ilgili her türlü hak ve yükümlülük 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nda tanımlanmıştır. 5510 sayılı Kanunun emrettiği yasal yükümlülükleri yerine getirmeyenler için ise Kanun idarî para cezası yaptırımları getirmiştir. 5510 sayılı Kanuna istinaden verilen idarî para cezaları Kanunun 102 nci maddesi uyarınca Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından uygulanmaktadır. İdari para cezalarının uygulanmasında 5510 sayılı Kanuna has bir düzenleme peşin ödeme indirimi düzenlemesidir. Buna göre SGK tarafından 5510 sayılı Kanun uyarınca uygulanan idarî para cezalarının idari yollarla itiraz edilmeksizin ve yargı yoluna başvurulmadan ödenmesi halinde cezanın parasal tutarı dörtte bir oranında indirim uygulanmakta, başka bir deyişle idari para cezasının yalnızca yüzde yetmiş beşlik kısmı tahsil edilmektedir. Ancak haklarında idarî para cezası verilen kişilerin para cezasını dörtte bir indirimli olarak ödemelerinden sonra yargı yoluna başvurabilmeleri mümkündür. Bu takdirde, Kanunun 5754 sayılı Kanun un 60 ıncı maddesi ile değişik 102 nci maddesinin beşinci fıkrası gereğince, mahkemece idarî para cezasının haklılığına karar verilmesi halinde daha önce tahsil edilmemiş bulunan dörtte bir miktarındaki parasal ceza tutarı da SGK ca ayrıca talep edilegelmektedir (5754 sk. Md. 60). Şimdiye kadar bu minval üzerine uygulana gelen sosyal güvenlikte peşin ödeme indirimi, Anayasa yargısına konu olmuştur. Anayasa Mahkemesi 28.11.2013 tarihli 2013/40 Esas ve 2013/139 Karar sayılı kararı ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun idarî para cezalarının uygulanması ile ilgili olan 102 nci maddesinin 5 inci fıkrasını kısmen iptal etmiş bulunmaktadır. Söz konusu iptal kararı sonrasında SGK ca uygulanan idarî para cezalarına uygulanan indirimlerin uygulama esasları önemli bir değişiklik geçirmiş bulunmaktadır. Bu makalemizde öncelikle Sosyal Güvenlik Kurumu nca verilen idarî para cezalarının uygulanma esasları ele alınacak, sonrasında Anayasa Mah- 27 * * Sosyal Güvenlik Denetmeni 161
kemesi nin 5510 sayılı Kanun un 102 inci maddesi ile ilgili olarak verdiği 28.11.2013 tarihli kısmi iptal kararının mahiyeti açıklanacak, nihayetinde Anayasa Mahkemesi nin iptal kararı sonrasın SGK ca uygulanan idarî para cezalarının uygulanma usullerinde nelerin değiştiği irdelenecektir. II- SGK İDARİ PARA CEZALARININ UYGULANMA USULÜ Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından uygulanan idarî para cezaları 5510 sayılı Kanunun 102 nci maddesinde düzenlenmiştir. 5510 sayılı Kanun uyarınca verilen idarîpara cezaları ilgiliye tebliğ ile tahakkuk eder. Tahakkuk eden idari para cezaları, tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde SGK ya ya da SGK nın ilgili hesaplarına yatırılmak zorundadır. Tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde ödenmeyen idarî para cezaları, 5510 sayılı Kanunun 89 uncu madde hükmü gereğince hesaplanacak gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil edilecektir. SGK nın prim ve diğer alacakları süresi içinde ve tam olarak ödenmezse, ödenmeyen kısmı sürenin bittiği tarihten itibaren ilk üç aylık sürede her bir ay için % 2 oranında gecikme cezası uygulanarak artırılmaktadır. 1 28 Ayrıca, her ay için bulunan tutarlara ödeme süresinin bittiği tarihten başlamak üzere borç ödeninceye kadar her ay için ayrı ayrı Hazine Müsteşarlığınca açıklanacak bir önceki aya ait Yeni Türk Lirası cinsinden iskontolu ihraç edilen Devlet iç borçlanma senetlerinin aylık ortalama faizi bileşik bazda uygulanarak gecikme zammı hesaplanır. Ancak, ödemenin yapıldığı ay için gecikme zammı günlük hesaplanır. Öte yandan 5510 sayılı kanunidarî para cezalarına itiraz edilebilmesinin usullerini de açıklamıştır. Sosyal güvenlik yönünden uygulanan söz konusu idarî para cezasının ilgiliye tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içerisinde SGK ya itiraz edilmesi mümkündür.itiraz takibi durduracaktır. SGK ca itirazı reddedilenler, için ise yargı yolu açıktır. Buna göre SGK ca itirazlarının reddedildiğine dair kararın kendilerine tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde yetkili idare mahkemesine başvurabilirler. Bu süre içinde başvurunun yapılmamış olması halinde, idarî para cezası kesinleşir. İdari para cezalarını gerektiren fiiller hukuki açıdan kabahat niteliğindedir. İdarî para cezaları hakkında, 5510 sayılı Kanun ve 5502 sayılı Sosyal 128 Bakanlar Kurulu, ilk üç ay için uygulanan gecikme cezası oranını iki katına kadar artırmaya veya bu oranı % 1 oranına kadar indirmeye, yeniden kanunî oranına getirmeye ve uygulama tarihini belirlemeye yetkili kılınmıştır. Burada belirtilen gecikme cezası oranı, 01.03.2010 tarihli ve 2010/260 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı Eki Kararın 1 inci maddesiyle 28.04.2010 tarihini takip eden aybaşından geçerli olmak üzere ( %2 ) olarak belirlenmiştir. 01.10.2008 ile 28.04.2010 tarihini takip eden aybaşına kadar ise gecikme cezası (%3) olarak uygulanmıştır. Dava ve icra takibi açılmış olsa bile, prim ve diğer Kurum alacaklarının ödenmemiş kısmı için gecikme cezası ve gecikme zammı tahsil edilir. 162 MAYIS - HAZİRAN
Güvenlik Kurumu Kanunu ndahüküm bulunmayan hallerde 5326 sayılı Kabahatler Kanunu hükümleri uygulanmaktadır. SGK ca verilen idarî para cezaları on yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Zamanaşımı süresi, fiilin işlendiği tarihten itibaren başlamaktadır. III- İDARİ PARA CEZALARINDA DÖRTTE BİRLİK İNDİRİMİN UYGULANMASI 5510 sayılı Kanun idarî para cezalarının tahsili ile ilgili olarak özel bir indirim uygulaması getirmiş bulunmaktadır. Peşin ödeme indirimi olarak bilinen bu indirim, idari para cezalarının itiraz ya da yargı yoluna başvurulmadan ödenmesi hallerinde uygulanmaktadır. Buna göre idarî para cezalarının, Sosyal Güvenlik Kurumu na idarî yolla itiraz edilmeden veya yargı yoluna başvurulmadan önce tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde peşin ödenmesi halinde, bunun dörtte üçü tahsil edilir (5510, Md. 12). Bu düzenleme ile idarî para cezalarının tahsilinin teşviki ve itirazların önlenmesinin yanında sosyal güvenlik bütçesi gelirlerinin tahsilinin hızlandırılması da amaçlanmıştır. 5510 sayılı Kanuna göre uygulanan idari para cezasının dörtte birlik indirimli olarak peşin ödenmesiidarî para cezasına karşı yargı yoluna başvurma hakkını etkilememektedir. Öte yandan belirmek gerekir ki, mahkemeye başvurulması ödenmemiş para cezasının takip ve tahsilini durdurmayacaktır. Kanun, yapılacak itirazı SGK nın haklı bulmaması yahut da yargı süreci sonunda mahkemenin SGK lehine karar verilmesi halinde, daha önce tahsil edilmemiş olan dörtte birlik ceza tutarının, 89 uncu maddenin ikinci fıkrası hükmü de dikkate alınarak tahsil edilmesi amir hüküm olarak emretmiştir. Peşin ödeme indirimi uygulaması günümüze dek bu usul üzerinde sürdürülegelmiştir. IV- ANAYASA MAHKEMESİ KARARININ MAHİYETİ Söz konusu Kanun hükmü Anayasa Mahkemesi nin 2013/40 Esas ve 2013/139 Karar sayılı ilamı ile Anayasaya yargısına konu olmuştur (Anayasa Mahkemesi, 2013). Anayasa Mahkemesi nin 28.11.2013 tarihli ve 2013/139 Karar sayılı kararı ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 102 nci maddesinin 5 inci fıkrasında yer alan Ancak Kurumca veya mahkemece Kurum lehine karar verilmesi halinde, daha önce tahsil edilmemiş olan dörtte birlik ceza tutarı, 89 uncu maddenin ikinci fıkrası hükmü de dikkate alınarak 163
tahsil edilir biçimindeki üçüncü cümlesini iptal edilmiş bulunmaktadır. İptal kararı uyarınca, idari para cezasına itirazı SGK ca reddedilmiş ya da yetkili yargı makamında idari para cezasının haklılığına hükmedilmiş olsa dahi, daha önce uygulanmış bulunan dörtte birlik ceza tutarının tekrardan tahsil edilmesi cihetine gidilmesinin hukuki olmadığına karar verilmiş bulunmaktadır. Anayasa Mahkemesi nin, konu ile ilgili09.05.2014 tarihli Resmi Gazete de yayımlanan gerekçeli kararında, idari para cezasının peşin ödenmesi halinde uygulanan dörtte birlik indirim tutarının daha sonra mahkemeye gidilmesi halinde geri istenilmesi uygulamasını, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Anayasa ile korunma altına alınmış bulunan yargısal müracaat hakkının kullanılmasını engelleyen, mahkemeye erişimi etkisiz kılan veya yargı yoluna başvurmayı önemli ölçüde zorlaştırıcı veya caydırıcı nitelikte bir uygulama olarak tanımladığı görülmektedir. Anayasa Mahkemesi peşin ödeme indirimi uygulanarak tahsil edilmiş idari para cezası ile ilgili olarak yargıya başvurulmasının hak arama özgürlüğünü kullanan kişilere bir tür yaptırım uygulanması olarak tanımlamaktadır. Buna göre Mahkeme, peşin ödeme sonrası itiraz yoluna başvurulmadığı ya da dava açılmadığı takdirde idarece hiçbir zaman istenilemeyecek olan bir tutarın, bu yollara başvuran, hakkını arayan ve başvurusu reddedilen kişilerden tahsil edileceğinin öngörülmesini, hak arama özgürlüğünün ihlaline yol açan açık bir müdahale olarak görmüştür. Belirtilen bu gerekçeler ile, 5510 sayılı Kanunun 102 inci maddesinin 5 inci fıkrasının üçüncü cümlesi Anayasa nın 36 ıncı maddesine aykırı bulunarak iptal edilmiştir (Anayasa Mahkemesi, 2013). Anayasa Mahkemesi nin iptal kararları Resmi Gazete de yayımlanma tarihi itibariyle sonuç doğurduğu ve iptal hükmünü icra ettiği için 09.05.2014 tarihi sonrasında Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nu gereğince uygulanmış bulunan idari para cezalarını için peşin ödeme indiriminden yararlanıldıktan sonra mahkemeye başvurulması vemahkemece Kurum lehine karar verilmesi halinde dahi, daha önce tahsil edilmemiş olan dörtte birlik ceza tutarı tahsil edilmeyecektir. Keza, 09.05.2014 tarihi öncesinde uygulanmış ve bu tarih itibariyle henüz tahsil edilmemiş tutarların tahsilinden de SGK ca ceza hukukunun genel prensipleri uyarınca vazgeçilecektir. V- SONUÇ 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca uygulanan idari para cezaları ile ilgili olarak anılan Kanunda özel bir indirim 164 MAYIS - HAZİRAN
türü düzenlenmiştir. Literatürde Peşin ödeme indirimi olarak bilinen bu özel indirim türüne göre, SGK tarafından 5510 sayılı Kanun uyarınca uygulanan idarî para cezalarının itiraz olmaksızın ve yargı yoluna başvurulmadan ödenmesi halinde cezanın parasal tutarı dörtte bir oranında indirim uygulanarak tahsil edilmektedir. İdari para cezasının dörtte birlik indirimli olarak peşin ödenmesi idarî para cezasına karşı yargı yoluna başvurma hakkını etkilememektedir. Öte yandan Kanun SGK ca veya mahkemece SGK lehine karar verilmesi halinde, daha önce tahsil edilmemiş olan dörtte birlik ceza tutarının, 89 uncu maddenin ikinci fıkrası hükmü de dikkate alınarak tahsil edilmesi Kanun un 102 nci maddesinin 5 inci fıkrasının üçüncü cümlesinde emredilmiştir. Anayasa Mahkemesi 28.11.2013 tarihli ve 2013/40 Esas ve2013/139 Karar sayılı kararı ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun idarî para cezalarının uygulanması ile ilgili olan 102 nci maddesinin 5 inci fıkrasının söz konusu üçüncü cümlesini iptal etmiş bulunmaktadır. Anayasa Mahkemesi bu kararını verirken, mahkemeye başvuru hakkının kısıtlanması veya yargı yoluna başvuran kişiye yaptırım uygulanması niteliğinde olan kuralın Anayasa ya ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ne aykırı bulduğu görülmektedir. 09.05.2014 tarihinden itibaren etkili olan söz konusu önemli iptal kararı sonrasında SGK ca uygulanan idarî para cezalarına karşı itirazda bulunulması ya da mahkeme yoluna gidilmesi halinde, Kurumca veya mahkemece SGK lehine karar verilmiş olsa dahi daha önce tahsil edilmemiş bulunan dörtte birlik ceza tutarı tahsil edilemeyecektir. KAYNAKÇA Anayasa Mahkemesi (09.05.2014) 28.11.2013 tarih ve 2013/40 Esas ve 2013/139 Karar sayılı ilam,ankara: Resmi Gazete (28995 sayılı). T.C. Yasalar (08.05.2008) 5754 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Ankara: Resmi Gazete (26870 sayılı). T.C. Yasalar (16.06.2006)5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 sayılı). T.C. Yasalar (20.05.2006) 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26173 sayılı). T.C. Yasalar (31.03.2005) 5326 sayılı Kabahatler Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (25772 Sayılı) 165