Avrupa Komisyonu Hayat Boyu Öğrenme Programı Grundtvig Çok Taraflı Projeler Serebral Palsili Çocukların Anne ve Babaları için Destekleyeci Eğitim Modüllerinin Geliştirilmesi (03-18 Age Group) 510485-LLP-1-2010-1-TR-GRUNDTVIG-GMP Raporun Adı Ankara da Serebral Palsili Çocukların Mevcut Durumu Tarih 14 Aralık 2010 Kurum Adı ANKARA MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
İçindekiler Giriş. 2 Türkiye de Engelli Bireylere Yönelik Kanun ve Yönetmelikler... 2 Ankara İli Serebral Palsili Çocuklarla İlgili İstatistiki Bilgiler... 4 Sivil Toplum Kuruluşları 7 CP-PACK 510485-LLP-1-2010-TR-GRUNDTVIG-GMP Sayfa 1
Giriş Serebral Palsi (SP) gelişmekte olan fetus ya da bebek beyninde oluşan, ilerleyici olmayan bozukluklara atfedilen ve aktivite kısıtlamalarına neden olan hareket ve postür (duruş bozukluğu) gelişimindeki bir grup kalıcı bozuklukları ifade etmektedir. SP nin motor bozukluklarına çoğu kez duyu, kavrama, algılama, iletişim, davranış bozuklukları ile birlikte epilepsi ve ikincil kas-iskelet sorunları da eşlik etmektedir. (Rosenbaum, Peter ve diğerleri. 2006). SP çocukluk çağında görülen nörolojik kaynaklı hastalıkların en yaygın olanıdır.(hutton JL, Cooke T,1994) Alanyazında Serebral Palsinin görülme sıklığı ile ilgili birçok araştırmaya rastlanılmıştır. Rayn ve arkadaşların (2009) araştırma sonuçlarına göre bu oran her 1000 doğumda 1,5-2,5 olarak belirtilmiştir. Amerika da yapılan son çalışmalar SP nin görülme sıklığı ile ilgili her 1000 doğumda 3,6 olarak belirlenmiştir(yeargin-allsopp, Van Naarden Braun, Doernberg, Benedict, Kirby, Durkin.2008). Türkiyede ki SP oranı ile ilgili yapılan bir çalışmada ise, SP nin görülme sıklığı 1000 canlı doğumda 4,4 olarak bulunmuştur (Serdaroglu, Cansu, Ozkan, Tezcan. 2006). Yapılan araştırma sonuçları göz önüne alındığında, Türkiye de yaklaşık üç yüzbin SP'li bireyin bulunduğu, 3-18 yaş grubu nüfus verilerine göre ise bu yaş grubunda yaklaşık yüzsekizbin SP li birey olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye de Engelli Bireylere Yönelik Kanun ve Yönetmelikler Ülkemizde engelli bireylerin toplumsal yaşama tam katılımının sağlanması, sorunlarına çözüm bulunarak hayat standartlarının iyileştirilmesi ve geliştirilmesi anayasamızla ve kanunlarımızla desteklenmektedir. Türkiye de engelli bireylerin eğitimöğretim haklarına ilişkin yapılan yasal düzenlemeler aşağıda özetlenmiştir. 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu, 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu, 01/07/2005 tarihli ve 5378 sayılı özürlüler ve bazı kanun hükmünde kararnamelerde CP-PACK 510485-LLP-1-2010-TR-GRUNDTVIG-GMP Sayfa 2
değişiklik yapılması hakkında kanun, 06.06.1997 tarihli ve mükerrer 23011 sayılı resmî gazete de yayımlanan 573 sayılı özel eğitim hakkında kanun hükmünde kararname ile özel eğitime ihtiyaç duyan bireylere destek eğitim hizmetleri de verilerek yetersizliği olmayan akranlarıyla birlikte aynı ortamda eğitimlerini sürdürmeleri sağlanmaktır. Bu uygulamalar kapsamında özel eğitime ihtiyacı olan bireyler, kaynaştırma yoluyla eğitimlerini, yetersizliği olmayan akranları ile birlikte aynı sınıfta tam zamanlı sürdürebilecekleri gibi özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı olarak da sürdürebilmektedirler. Anayasamızın 42 nci maddesindeki Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır. hükmü uyarınca; 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanun un 7. maddesi Eğitim Hakkı ve 8. maddesinin Fırsat ve İmkân Eşitliği başlığı altında, Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır. hükmü yer almıştır. 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanun un 6 ncı maddesinde; özel eğitim gerektiren bireyler için okul ve sınıfların açılmalarının zorunlu olduğu belirtilmektedir. Aynı Kanunun 52 nci maddesi ile de mülkî amirleri, ilköğretim müfettişlerini ve zabıta teşkilâtını zorunlu öğrenim çağındaki çocukların ilköğretim kurumlarına devamlarını sağlamakla yükümlü kılmış, veli yahut vasi veya aile başkanlarını ve okul idarelerini yardımla ve her türlü tedbiri almakla görevlendirmiştir. Bu Kanun un yürürlüğe girmesiyle özel eğitim gerektiren bireylerin de zorunlu eğitimleri kesintisiz sekiz yıl olmuştur. 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun un Eğitim ve Öğretim başlıklı 15 inci maddesinde; Hiçbir gerekçeyle özürlülerin eğitim alması engellenemez. Özürlü çocuklara, gençlere ve yetişkinlere özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak bütünleştirilmiş ortamlarda ve özürlü olmayanlarla eşit eğitim imkânı sağlanır. hükmü ile engelli bireylere eğitim imkânlarının sağlanmasında, her tür ve kademede görev ve sorumluluğu bulunanlara, görevlerini yerine getirmeleri konusunda yetki ve sorumluluk vermiştir. 06.06.1997 tarihli ve mükerrer 23011 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile özel eğitim yeni bir yapıya kavuşturulmuştur. Daha önceden özel eğitim okulu ağırlıklı olan bu yapılanma çağdaş bir anlayış ile kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları esas alınarak düzenlenmiştir. Söz konusu kararnamenin Kaynaştırma başlıklı 12 nci maddesinde; Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitimleri, hazırlanan bireysel eğitim planları doğrultusunda CP-PACK 510485-LLP-1-2010-TR-GRUNDTVIG-GMP Sayfa 3
akranları ile birlikte her tür ve kademedeki okul ve kurumlarda uygun yöntem ve teknikler kullanılarak sürdürülür. hükmü yer almıştır. Aynı Kanun Hükmünde Kararname nin Okul Öncesi Eğitimi başlıklı 7 nci maddesinde Tanısı konulmuş özel eğitim gerektiren çocuklar için okul öncesi eğitimi zorunludur. Bu eğitim özel eğitim okulları ile diğer okul öncesi eğitim kurumlarında verilir. Gelişim ve bireysel özellikleri dikkate alınarak, özel eğitim gerektiren çocukların okul öncesi eğitim süreleri uzatılabilir. hükmü yer almaktadır. Söz konusu Kararnamenin 24 üncü maddesiyle resmî ve özel okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim okulları ile yaygın eğitim kurumlarının; kendi çevrelerindeki özel eğitime ihtiyacı olan bireylere özel eğitim hizmetleri sağlamakla yükümlü oldukları hükme bağlanmıştır. 31 Mayıs 2006 tarihli ve 26184 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği gereği eğitim-öğretimlerini kaynaştırma yoluyla sürdürecek öğrencilerin eğitim-öğretim haklarından en üst düzeyde yararlanmalarını ve eğitimlerini tamamlamalarını sağlamak amacıyla, okul/kurumlara yerleştirmelerinin yapılması, destek eğitim odalarının ve/veya özel eğitim sınıflarının açılması, bunların ihtiyaçlarının belirlenmesi ve gerekli tüm tedbirlerin alınması Özel Eğitim Hizmetleri Kurullarının sorumluluğunda bulunmaktadır Bu kapsamda engelli bireylerin eğitimi ve sosyal hayata katılımı ile ilgili olarak Anayasamız, ilgili Kanun ve Yönetmelik esaslarına göre okul ve kurumlarda tedbirler alınmaktadır. Ankara İli Serebral Palsili Çocuklara İlişkin İstatistikî Bilgiler Ankara İl Milli Eğitim Kurumlarına Bağlı olan kurumlara devam eden Serebral Palsili öğrencilere ait istatistiki bilgilere ulaşmak amacıyla İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri ve Rehberlik ve Araştırma Merkezleri ile resmi yazışma yoluyla bilgiler toplanmıştır. Ankara İli Serebral Palsili Çocuklara ilişkin Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı 25 ilçe Milli Eğitim Müdürlüğü nden toplanan veriler aşağıda sunulmuştur. CP-PACK 510485-LLP-1-2010-TR-GRUNDTVIG-GMP Sayfa 4
Tablo 1. Öğretim Kademelerine ve Cinsiyetlerine Göre CP li Öğrenciler Cinsiyet Okulöncesi İlköğretim Ortaöğretim İş Okulu Toplam K 13 212 12 14 251 E 6 301 29 21 358 Toplam 19 513 41 35 609 Tablo 1 e bakılığında, Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı resmi ve özel kurumlara devam eden 609 serebral palsili öğrenci olduğu görülmektedir. Öğrencilerin okul kademelerine göre dağılımına bakıldığında; serebral palsili öğrencilerin %84 ünün(513) ilköğretim kademesine yoğunlaştığı, %7 sinin ortaöğretim kurumlarına, %6 sının iş okullarına, %3 ünün ise okulöncesi eğitim kurumlarına devam ettiği görülmektedir. Bu durum SP li öğrencilerin zorunlu eğitim süresine bir şekilde dahil oldukları, okulöncesi ve ortaöğretim kurumlarına ya da iş okullarına devam etmede ise sıkıntılar yaşandığı şeklinde yorumlanabilir. Cinsiyet değişkenine bakıldığında ise serebral palsili öğrencilerin %40 ını kız öğrencilerin, %60 ını ise erkek öğrencilerin oluşturduğu görülmektedir. İlçeler bazında SP li öğrenci dağılımına ilişkin tablo aşağıda verilmiştir. Tablo 2. İlçeler Bazında CP li Öğrenciler İlçeler Okulöncesi İlköğretim Ortaöğretim İş Okulu Toplam Yenimahalle 9 143 3 6 161 Sincan 2 99-10 111 Altındağ 1 49 24-74 Gölbaşı 5 28 1 16 50 Keçiören 2 40 3-45 Çankaya - 40 3-43 Etimesgut - 30 1-31 Polatlı - 20 2 2 24 Çubuk - 23 - - 23 Mamak - 15 3-18 Beypazarı - 6 - - 6 Kazan - 6 - - 6 Ayaş - 4 - - 4 CP-PACK 510485-LLP-1-2010-TR-GRUNDTVIG-GMP Sayfa 5
Nallıhan - 2 1-3 Pursaklar - 3 - - 3 Elmadağ - 2 - - 2 Kızılcahamam - 2 - - 2 Akyurt - 1 - - 1 Kalecik - 1 - - 1 Ş.Koçhisar - - - 1 1 Toplam 19 513 41 35 609 Tablo 2 ye baktığımızda SP li öğrencilerin %26,5 inin(161) Yenimahalle ilçesinde, %18 inin Sincan İlçesinde, %12 sinin Altındağ ilçesindeki okullarda eğitim öğretim hizmetlerinden yararlandığını söyleyebiliriz. Yenimahalle ilçesindeki öğrenci yoğunluğu SP li öğrencilerin eğitim almaları amacıyla açılan MEV Gökkuşağı EÇEM Okulunun Yenimahalle ilçesinde bulunmasıyla açıklanabilir. Yenimahalle ilçesindeki 161 SP li öğrencinin 124 ü MEV Gökkuşağı EÇEM İlköğretim Okuluna devam etmektedir. Bu okula kayıt yaptırmak için 230 SP li öğrencinin sırada beklediği okuldan alınan resmi bilgilerdendir. Tabloya bakıldığında SP li öğrencilerin sayısının taşra ilçelerinde, merkez ilçelere göre, daha az olduğu görülmektedir. Bu durum taşra ilçelerindeki nüfusun(daha az), merkez ilçelerdeki nüfusa oranıyla açıklanabilir. Tablo 3. SP li Öğrencilerin Okul Türlerine Göre Dağılımı Okul Türü Öğrenci Sayısı Doğan Çağlar Ortopedik Engelliler İÖO 27 Doğan Çağlar Özel Eğitim Meslek Lisesi 24 MEV Gökkuşağı EÇEM Anaokulu ve İÖO 124 Kemal Yurtbilir İşitme Engelliler EÇEM 1 Anaokulu ve İÖO İş Okulu 16 Eğitim Uygulama ve İş Eğitim Merkezi 19 Toplam 211 Tablo 3 e bakıldığında 211 SP li öğrencinin, engelli öğrenciler için eğitim almaları CP-PACK 510485-LLP-1-2010-TR-GRUNDTVIG-GMP Sayfa 6
amacıyla düzenlenen ve açılan okullara devam ettikleri anlaşılmaktadır. Bu değer, Ankara da bulunan 609 SP li öğrencinin(tablo 1), %34.5 inin (211) engelli öğrenciler için açılan okullara devam ettiği şeklinde yorumlanabilir. 398(%65.5) SP li öğrenci ise kaynaştırma yoluyla eğitim-öğretimlerine devam etmektedir. İlçe Müdürlüklerinden alınan bilgilere göre Ankara daki resmi ve özel eğitim kurumlarına kayıtlı bulunan 609 SP li öğrenciden 5 i evde eğitim hizmeti almakta olup, 18 si pasif öğrenci konumundadır. Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü ne bağlı resmi ve özel eğitim kurumlarına devam eden 609 SP li öğrenciye farklı branşlarda 848 öğretmen eğitim-öğretim vermektedir. Bununla birlikte Türk Fizikoterapistleri Derneği ve Çocuk Fizikoterapistleri Derneğinden alınan verilere göre; 2009 yılında 1150 SP li çocuk Fizik tedavi ve Rehabilitasyon birimi hizmetlerinden yararlanmıştır. Çocuk nörologları tarafından CP tanısı alan bu 1150 SP li çocuğun yaş ortalaması 7±6.80 yaş (min: 10-ay / max: 15 yıl) dir. Ankara da 165 rehabilitasyon merkezi bulunmakla beraber, Türkiye deki rehabilitasyon merkezi 1631 olarak belirtilmiştir. Sivil Toplum Kuruluşları Ülkemizde, Serebral Palsili bireylerin ve ailelerine rehberlik etmek, SP li bireyleri ve ailelerini sosyal hayata dahil etmek, onların sorunlarına çözüm olmak vb. amacıyla kurulan ve faaliyetlerini sürdüren birçok vakıf, dernek ve federasyon bulunmaktadır. SP li bireylere ve ailelerine destek olmak amacıyla kurulan çok sayıda sivil toplum kuruluşu İstanbul, Ankara başta olmak üzere birçok ilde faaliyetlerini sürdürmektedir. Türk Fizikoterapistleri Derneği, Çocuk Fizikoterapistleri Derneği, Serebral Palsili (Beyin Felçli) Çocuklar Derneği(SERÇEV), Türkiye Spastik Çocuklar Vakfı, Metin Sabancı Spastik Çocuklar Merkezi, Türk Spastik Çocuklar Derneği, Patika Derneği, Türkiye Kas Hastalıkları Derneği vb. etkin bir şekilde faaliyetlerini yürüten ve yaptığı çalışmalarla basında yer alan sivil toplum kuruluşları arasındadır. CP-PACK 510485-LLP-1-2010-TR-GRUNDTVIG-GMP Sayfa 7