2023 E 10 KALA AR-GE VE YENİLİKTE İZMİR Sait KAYA Erdem ALPTEKİN 2023 yılına 10 yıl kala Türkiye ekonomisi, dünyanın en büyük ekonomileri arasında yer alma hedefine emin adımlarla ilerliyor. Bugün dünyanın en büyük ekonomileri arasındaki sıralaması on beşincilikle yirmincilik arasında değişen Türkiye nin ilk on büyük ekonomi arasında yer alması için büyük bir atılım yapması gerekecek. Sadece 2023 yılı hedefi olan 500 milyar dolar ihracat hedefi bile, ilk on ekonomi hedefini gerçekleştirmeye yetmeyebilir. Bunun için yüksek teknoloji içeren yüksek katma değerli ürünler üretmek, ihraç etmek ve pazarlamak, yüksek teknolojinin hakim olduğu fabrikaları oluşturmak veya mevcut kapasitelerini ve üretim tekniğini yenilemek, ölçeklerini büyütmek, Ar-Ge harcamalarını, Ar-Ge personeli sayısını, teknoloji geliştirme bölgelerinin ve teknoloji merkezlerinin sayısını arttırmak gerekiyor. Güven ve istikrar ortamı içerisinde çok daha rekabetçi ve yenilikçi bir reel sektör inşa edilmesi son derece önemli. 2023 yılında Türkiye nin belirlediği hedeflerin yakalanmasında teknolojinin çok önemli olduğunun farkına varan ve bu konuda çalışmalar yapan Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın bu konuda önemli çalışmaları var. Öncelik olarak söz konusu Bakanlığını ismi değişti ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı yapılandırıldı. Bilim, Teknoloji ve Sanayi Bakanlığı yeni yapısıyla birlikte, yenilikçilik, girişimcilik, üniversite-sanayi işbirliği, Ar-Ge ve markalaşma gibi konulara çok daha önem veriyor. Bakanlık tarafından bu amaçla Ar-Ge merkezlerine, tekno-girişim desteklerine, teknoparklara, San-Tez programına ve daha birçok desteğe büyük önem veriliyor. 56
Tablo 1: Türkiye Genelindeki Teknoloji Geliştirme Bölgelerine İlişkin Bilgiler KURULAN 49 Adet Faaliyette Olan 34 Adet Faaliyette Olan Firma 2.138 Adet İstihdam 18.462 Kişi Proje 5.599 Adet İhracat 680 Milyon $ Alınan Patent 322 Adet Aktarılan Ödenek 144.013.758 TL Kaynak: T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 09.03.2013. 2023'te milli gelirin 2 trilyon dolar olmasını, bunun içindeki toplam Ar-Ge harcamasının ise 60 milyar dolar olmasını hedeflediklerini bildiren Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün, bu süreçte özel sektörün Ar-Ge harcamalarının artması gerektiğini ve 2023 yılında Ar-Ge harcamalarının 3'te 2'sini, yani 40 milyar dolarının özel sektör tarafından yapılmasını istediklerini ifade ediyor. Bu doğrultuda üniversite-sanayi işbirliklerinin ve Ar-Ge merkezlerinin faaliyetlerinin etkinleştirilmesi hedefleniyor. Tablo 2: Türkiye deki Ar-Ge Merkezleri İL ADI AR-GE MERKEZİ ALINAN PATENT 1 İSTANBUL 39 272 2 BURSA 16 94 3 ANKARA 14 124 4 KOCAELİ 15 201 5 İZMİR 12 55 6 MANİSA 10 253 7 TEKİRDAĞ 4 96 8 ESKİŞEHİR 7 31 9 SAKARYA 2 16 10 ADANA 3 6 TOPLAM 138 1.079 Kaynak: T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 09.03.2013. Türkiye'nin daha rekabetçi bir kimlik kazanması, üniversitelerin daha iyi araştırmalar yapması ve reel sektörün daha yüksek katma değerli üretim yapması için, bu altyapıyı işletecek olan insan kaynağının oluşturulması büyük önem taşıyor. KOBİ'lerin bir araya gelerek, Ar-Ge'yi rekabet öncesi işbirliği projelerine dönüştürerek ortak Ar-Ge yapmaya yönelmeleri gerekiyor. Türkiye'nin üretim ve montajdan ziyade Ar-Ge ve tasarım konularında bir merkeze dönüşmesi gerekiyor. Yabancı sermayenin artmasında da Ar-Ge merkezlerinin önemi büyük. 57
AR-GE VE YENİLİKTE İZMİR Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nca daha önce Ankara, Doğu Marmara, Bursa olmak üzere düzenlenen bölgesel toplantıların 4 üncüsü İzmir Hilton Oteli nde 9 Mart 2013 Cumartesi günü Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün ün katılımıyla gerçekleşti. Toplantıda açılış konuşması yapan Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Ersan Aslan; Türkiye nin Avrasya nın üretim merkezi olma hedefini vurgulamış, günümüzde 172 üniversite ve 90 bin araştırma görevlisinin bulunduğunu, 2023 hedefinin ise 300.000 araştırma görevlisi olduğunu belirtmiştir. Sayın Aslan, 2023 Ar-Ge harcamaları/gsyih hedefinin % 3, kişi başına düşen milli gelir hedefinin 25.000 $, ileri teknoloji ürünlerinin toplam ihracat içerisindeki payı hedefinin ise % 20 olduğunu ifade etmiştir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Bilim-Teknoloji Genel Müdürü Doç Dr. Cevahir Uzkurt illere göre tekno girişim sayısında İzmir in 31 girişim ile Türkiye genelinde dördüncü olduğunu belirtmiştir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün konuşmasında; ülke olarak, artık daha fazla üretmekten ziyade, daha nitelikli ve yüksek katma değerli, ileri teknolojili ürünler üretmemiz gerektiğini vurgulamıştır. 58
Şirketlerin üniversiteye gideceklerini, her seferinde üniversiteye başvurmaktan yılmayacaklarını, şirketlerin talep ve problemlerini, hastalıklarını çözmek için üniversitelerin proje üretmeleri gerektiğini, proje ürettikleri takdirde % 75'ini Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın finanse edeceğini açıklamıştır. Türkiye'nin sıçrama yapabilmesi, bilim ve sanayi politikalarının oluşturulabilmesi amacıyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı olarak yeniden yapılandırıldığını hatırlatmıştır. Ergün, üniversite sayısının iki katına ulaştığına dikkati çekerek, Türkiye'nin gelecek 10 yılda sıçrama yaparak hedeflerini yakalayabileceğini, yüksek teknolojinin üretimdeki payını yüzde 25'lere çıkarabileceğini söylemiştir. Sanayinin tedavisini üniversitelerde araması gerektiğini ifade eden Ergün, Türkiye'nin küresel markalar yaratması gerektiğini, ülkeyi üretimde bir üst katmana çıkaracak atılımların ise üniversite-sanayi işbirliğinden geçtiğini bildirmiştir. Türkiye'de üniversite sanayi işbirliğine yönelik çeşitli modeller uygulandığını ancak bazı çalışmaların yüzeysel kaldığına dikkati çekmiştir. Bakan Ergün, üniversitelerin önemli bölümünün, öğretim üyelerinin ders yükünden araştırma yapmaya fırsat bulamadığı ''birinci nesil'' eğitim kurumları olduğunu, ders ve araştırmayı dengeleyen üniversitelerin ''ikinci nesil'' olarak tanımlandığını kaydetmiştir. 59
Sayın Bakan, günümüzde artık eğitim, öğretim, araştırma ve inovasyonu bir arada götüren üçüncü nesil üniversitelerin önemli hale geldiğini vurgulayarak Türkiye'deki üniversitelerin 3. nesil üniversite olma konusunda adımlar attığını, üniversite ve sanayi işbirliği İzmir'de ne kadar çabuk oluşturabilirse kadar başarılı olunabileceğini belirtmiştir. Üniversiteleri, girişimcilik ve yenilikçilik konusunda sıralamaya başladıklarını, öğrencilerin bu sıralama doğrultusunda tercihlerini yapabileceklerini vurgulayan Ergün, Sanayi Tezleri Programı (SAN-TEZ) ile önemli desteklere imza attıklarını, yeni Patent Kanunu ile üniversitelerin kurumsal olarak patent sahibi olmasına şans tanındığını dile getirmiştir. Ergün, İzmir'in Türkiye'nin 2023 hedeflerinin yakalanmasında önemli katkılar sağlayacağını, kentte yerleşik 3 teknoloji geliştirme bölgesinde 91 firmanın faaliyet gösterdiğini, 12 büyük işletmenin Ar-Ge merkezi bulunduğunu, SAN-TEZ kapsamında 78 projenin desteklendiğini sözlerine eklemiştir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre; İzmir teknoparklarında yer alan firmaların % 62 si yazılım-bilişim, % 7 si tasarım, % 5 i ise ileri malzeme konusuyla iştigal etmektedir. Türkiye genelinde bu oran % 62 yazılım-bilişim, % 9 elektronik ve % 5 savunma şeklindedir. Tablo 3: İzmir deki Teknoloji Geliştirme Bölgeleri TGB ADI İZMİR GELİŞTİRME BÖLGESİ İZMİR BİLİM VE PARKI TGB DOKUZ EYLÜL TGB FİRMA PERSONEL PROJE Ulusal Patent PATENT SAYISI Uluslararası Patent TOPLAM PATENT İHRACAT (Milyon $) 91 445 1.349 13 2 15 9,17 --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- Türkiye deki 49 teknoloji geliştirme bölgesinden 3 ü İzmir dedir. İzmir de teknoparklar içinde 91 firma yer almakta olup, Türkiye geneline oranı % 4 dür. 445 personel sayısı ile tüm Türkiye teknoparklarındaki personelin sadece % 2,5 u İzmir de istihdam edilmektedir. Dokuz Eylül ve İzmir Bilim ve Teknoloji Parkı Teknoloji Geliştirme Bölgelerinin faaliyete girmesiyle İzmir in yenilik ve ar-ge konumunun güçleneceği beklenmektedir. İzmir, 12 Ar-Ge merkezi sayısı ile Türkiye deki Ar-Ge merkezlerinin % 8,7 sine sahip. İzmir deki patent sayısı olarak ise Türkiye toplamından % 5,5 pay alıyor. 60
Tablo 4: İzmir deki Ar-Ge Merkezleri AR&GE BÜLTEN Ar-Ge Merkezi Sektör 1 Kent Kart Ege Elektronik San. ve Tic. A.Ş Elektronik 2 Akdeniz Kimya Sanayi ve Ticaret A.Ş. Kimya 3 Toksan Yedek Parça İmalat Ticaret ve Sanayi A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı 4 Ege Soğutmacılık Klima Soğuk Hava Tesisleri Makine ve Teçhizat İmalatı İhracat-İthalat Sanayi ve Ticaret A.Ş. 5 İzeltaş İzmir El Aletleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı 6 Norm Civata Sanayi ve Ticaret A.Ş. Makine ve Teçhizat İmalatı 7 BMC Sanayi ve Ticaret A.Ş. Otomotiv 8 CMS Jant ve Makine Sanayi A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi 9 Ege Endüstri ve Ticaret A.Ş. Otomotiv Yan Sanayi 10 Totomak Makine Ve Yedek Parça Sanayi ve Otomotiv Yan Sanayi Ticaret A.Ş. 11 Sun Holding A.Ş. Tekstil 12 Üniteks Gıda Tekstil Motorlu Araçlar Sanayi ve Tekstil Ticaret A.Ş. İzmir deki Ar-Ge merkezlerinin sektörel dağılımına baktığımızda; yarısından fazlasının makine ve teçhizat imalatı ile otomotiv yan sanayide yoğunlaştığını görüyoruz. Bu sektörleri % 18 ile tekstil, % 9 luk oranlarıyla otomotiv, kimya ve elektronik sektörleri izliyor. Tablo 5: İzmir deki Ar-Ge Merkezlerinin Sektörel Dağılımı Sektörler Yüzde Elektronik % 9 Kimya % 9 Otomotiv % 9 Tekstil % 18 Otomotiv Yan Sanayi % 18 Makine ve Teçhizat % 37 İmalatı Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 09.03.2013 İzmir de faaliyet gösteren firmaların üretimlerinin teknoloji sınıflarına göre dağılımına baktığımızda (Tablo-6); yüksek teknoloji içeren üretimin sadece % 0,8 de kaldığını, orta-ileri teknoloji statüsünde üretimin % 19,7 olduğunu görüyoruz. Üretimin ağırlıklı olarak düşük (% 40,2) ve orta-düşük (39,3) statülü mallarda yoğunlaştığı ortaya çıkmaktadır. 61
Tablo 6: İzmir de Firmaların Teknoloji Sınıflarına Göre Sektörel Dağılımı (%) YÜKSEK 0,8 BİLGİSAYARLARIN, ELEKTRONİK VE OPTİK ÜRÜNLERİN İMALATI 0,45 TEMEL ECZACILIK ÜRÜNLERİNİN VE ECZACILIĞA İLİŞKİN MALZEMELERİN İMALATI 0,35 ORTA-YÜKSEK 19,7 KİMYASALLARIN VE KİMYASAL ÜRÜNLERİN İMALATI 9,5 MOTORLU KARA TAŞITI, TREYLER (RÖMORK) VE YARI TREYLER (YARI RÖMORK) İMALATI 4,33 BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ MAKİNE VE EKİPMAN İMALATI 3,48 ELEKTRİKLİ TEÇHİZAT İMALATI 2,13 DİĞER ULAŞIM ARAÇLARININ İMALATI 0,26 ORTA-DÜŞÜK 39,3 KOK KÖMÜRÜ VE RAFİNE EDİLMİŞ PETROL ÜRÜNLERİ İMALATI 17,8 ANA METAL SANAYİİ 10,14 DİĞER METALİK OLMAYAN MİNERAL ÜRÜNLERİN İMALATI 3,97 KAUÇUK VE PLASTİK ÜRÜNLERİN İMALATI 3,91 FABRİKASYON METAL ÜRÜNLERİ İMALATI (MAKİNE VE 3,48 TEÇHİZAT HARİÇ) DÜŞÜK 40,2 GIDA ÜRÜNLERİNİN İMALATI 15,36 TÜTÜN ÜRÜNLERİ İMALATI 7,83 GİYİM EŞYALARININ İMALATI 5,51 KAĞIT VE KAĞIT ÜRÜNLERİNİN İMALATI 3,97 İÇECEKLERİN İMALATI 1,83 MOBİLYA İMALATI 1,46 TEKSTİL ÜRÜNLERİNİN İMALATI 1,34 DİĞER İMALATLAR 0,91 DERİ VE İLGİLİ ÜRÜNLERİN İMALATI 0,84 KAYITLI MEDYANIN BASILMASI VE ÇOĞALTILMASI 0,81 AĞAÇ, AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MANTAR ÜRÜNLERİ İMALATI (MOBİLYA HARİÇ) 0,33 *Hesaplamalarda ciro değerleri kullanılmıştır. 62
Tablo 7: İzmir de Teknoloji Sınıflarına Göre Kamu Destekli Ar-Ge Projesi ve Öğretim Üyesi Sayıları SINIFI (%) AR-GE PROJESİ ÖĞRETİM ÜYESİ YÜKSEK 0,8 49 382 ORTA-YÜKSEK 19,7 294 659 ORTA- DÜŞÜK 39,3 58 627 DÜŞÜK 40,2 100 303 Ar-Ge proje sayılarının bölgesel karşılaştırılmasına bakıldığında; Ankara nın yüksek ve orta-ileri teknoloji sınıfındaki projesi sayısı olarak önde olduğu, İzmir in ise 49 yüksek ve 294 orta-yüksek sınıflı projeye sahip olduğu görülmektedir. Tablo 8: Teknoloji Sınıflarına Göre Ar-Ge Projesi Sayılarının Bölgesel Karşılaştırılması İZMİR ANKARA BURSA, ESKİŞEHİR, BİLECİK KOCAELİ, SAKARYA, DÜZCE BOLU, YALOVA YÜKSEK 49 1.285 25 102 ORTA-YÜKSEK 294 3.906 452 323 İzmir in ar-ge ve yenilik üreten bir merkez haline gelmesi için önünde uzun bir süreç olduğu gözükmektedir. İzmir in Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin iyileştirilmesi açısından Ar-Ge Merkezlerinin kurulmasına öncelik verilmesi, firmaların Ar-Ge konusunda teşvik edilmeleri için yeni mekanizmalar oluşturulması da son derece önemlidir. Bu kapsamda, İzmir de Ar-Ge Merkezlerinin sayısının artması, hem firmaların üretme becerilerinin geliştirilmesini hem de yüksek teknoloji üreten merkezlere haline gelmelerine katkı sağlayacaktır. 63