T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI GEMĠ YAPIMI GEMĠ YANGIN TESĠSATI DEVRE RESMĠ Ankara, 2014
Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıģ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiģtir. PARA ĠLE SATILMAZ. i
ĠÇĠNDEKĠLER AÇIKLAMALAR... iii GĠRĠġ... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1... 3 1. YANGIN TESĠSATI DEVRE KONTROL VE YARDIMCI EKĠPMANLARIN SEMBOLLERĠNĠ ÇĠZMEK... 3 1.1. Yangın Su Tesisatı... 3 1.1.1. Sembollerin Çizimi... 4 1.2. Yangın Tesisatı Boruları... 4 1.2.1. Sembolleri Çizimi... 5 1.3. Yangın Tesisatı Pompaları... 5 1.3.1. Sembolleri Çizimi... 6 1.4. Yangın Tesisatı Tankları... 6 1.4.1. Sembolleri Çizimi... 7 1.5. Yangın Tesisatı Dolapları... 7 1.5.1. Sembolleri Çizimi... 8 1.6. Yangın Tesisatı Springleri... 8 1.6.1. Sembolleri Çizimi... 8 1.7. Yangın Tesisatı Valfleri ve Vanaları... 8 1.7.1. Sembolleri Çizimi... 9 1.8. Yangın Tesisatı Fittingleri... 9 1.9. Yangın Tesisatı Dağıtım Sistemleri... 10 1.9.1. Kolon Sistemi Çizimi... 10 1.9.2. BraĢman Sistemi Çizimi... 10 UYGULAMA FAALĠYETĠ... 12 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME... 13 ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2... 14 2. YANGIN TESĠSATI YARDIMCI DEVRELERĠNĠ VE MONTAJ RESĠMLERĠNĠ ÇĠZMEK... 14 2.1. Yangın Tesisatı Tankları Bağlantısı... 14 2.2. Yangın Tesisatı Springleri Bağlantısı... 15 2.3. Yangın Tesisatı Pompaları Bağlantısı... 15 2.4. Yangın Tesisatı Makine Dairesi Bağlantısı... 16 UYGULAMA FAALĠYETĠ... 18 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME... 19 MODÜL DEĞERLENDĠRME... 20 CEVAP ANAHTARLARI... 21 KAYNAKÇA... 22 ii
AÇIKLAMALAR ALAN DAL/MESLEK AÇIKLAMALAR Gemi Yapımı Gemi Tesisat Donatım MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/16 ÖN KOġUL Gemi Yangın Tesisatı Devre Resmi Yangın tesisatı devre resmi tanımı, çeģitleri, söndürme maddeleri, tankları, dolapları, dağıtım sistemleri, yardımcı devreleri, valf ve fitings ile ilgili bilgilerin ve çizim becerilerinin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. YETERLĠK Yangın Boru Devrelerini çizmek MODÜLÜN AMACI Genel Amaç: Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak istenilen standartlarda yangın tesisatı resmini çizebileceksiniz. Amaçlar: 1. Tekniğe uygun olarak yangın tesisatı devre kontrol ve yardımcı ekipmanların sembollerini çizebilecektir. 2. Tekniğe uygun olarak yangın tesisatı yardımcı devrelerini ve montajını çizebilecektir. EĞĠTĠM ÖĞRETĠM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Ortam: Teknik resim atölyesi, bilgisayar laboratuvar Donanım: Çizim takımları, bilgisayar donanımı, paket program ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Modülün sonunda kazandığınız yeterlikle ilgili kendinizi değerlendirebileceksiniz. Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. iii
GĠRĠġ GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, Yangın tesisatı, gemilerin emniyetli bir Ģekilde sefer yapabilmesi için vazgeçilmez bir boru donanımıdır. Yangın tesisatı gemi açık denizdeyken ya da kıyıdayken karģılaģılacak yangın tehlikelerine karģı gerekli güvenlik önlemlerini almamızı sağlar. Bu modül ile, geminin yangın tesisatı devre çizimi için temel becerileri kazanarak, yangın tesisatı detay ve montaj resimlerinin çizim yöntemlerini öğreneceksiniz. 1
2
AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1 Gerekli koģullar sağlandığında, uluslararası denizcilik kurallarına uygun olarak yangın devre kontrol ve yardımcı ekipmanların sembollerini çizebileceksiniz. ARAġTIRMA Okulunuzda ve çevrenizde bulunan yangın tesisatlarını inceleyiniz. Deniz araçlarındaki yangın tesisatlarını ve malzemelerini inceleyiniz. Ġnternetten araģtırma yapınız. 1. YANGIN TESĠSATI DEVRE KONTROL VE YARDIMCI EKĠPMANLARIN SEMBOLLERĠNĠ ÇĠZMEK 1.1. Yangın Su Tesisatı Gemide olabilecek en büyük felaketlerden biri yangındır. Kontrol edilemeyen yanmaları yangın olarak tanımlayacak olursak, bu duruma müdahale edebilmek bir takım sistemlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu tesisat ve sistemler ile ilgili genel açıklamalar aģağıda belirtilmiģtir. Kontrol edilemeyen yanma olaylarına yangın denir. Bu duruma müdahale edebilmek için oluģturulan çeģitli ekipman ve tesisatlardan meydana gelen sistemlere ise yangın tesisatı denir. Yangını söndürmek, yangınla mücadele eden kiģiyi yangından korumak ve yangından haberdar olabilmek amacıyla pek çok cihaz ve donanım kullanılmaktadır. AĢırı sıcakta makine dairesinde veya tekne içinde biriken yakıt buharı veya devrelerden sızan yakıt, marģ motorundan veya akü baģlarından çıkan bir kıvılcımla tutuģabilir. Bu tür yangınlara sebebiyet vermemek için, motor çevresi ve sintine temiz tutulmalı, yakıt devreleri periyodik olarak kaçak ihtimaline karģı kontrol edilmeli, yakıt ikmali yapılırken gerekli güvenlik önlemleri alınmalı, tekne içi ve makine dairesinin yeterince havalanması sağlanmalıdır. 3
1.1.1. Sembollerin Çizimi Tablo 1.1: Yangın tesisatı sembolleri 1.2. Yangın Tesisatı Boruları Yangına müdahalede akıģkan söndürücünün kaynağından müdahale bölgelerine iletimini sağlamak amacıyla üretilen kalıcı, kapalı akıģ ortamına boru denir. Gemiler makine dairesinden bütün güvertelere ve yaģam mahallerine ulaģacak Ģeklide deniz suyu yangın devreleri ile donatılmıģtır. Üretilen bu devrelerin ebatları geminin büyüklüğüne, yangın pompasının kapasitesine ve ulaģtığı bölüme uygun olacak Ģekilde seçilir. 4
1.2.1. Sembolleri Çizimi ġekil 1.1: Boruların sembolik gösteriliģleri 1.3. Yangın Tesisatı Pompaları Bir akıģkanın ve genellikle sıvıların basıncını ve toplam enerjisini arttıran makinelere pompa denir. Yangın tesisatı pompaları ve çeģitleri bu tanım doğrultusunda Ģu Ģekilde açıklanabilir. Sulu söndürme sistemlerine basınçlı su sağlayan anma debi ve anma basınç değeri ile ifade edilen pompalardır. Bu suretle sıvının konumunun yükselmesi, basıncının artması, yüksek bir hız kazanması ve bilhassa bir yerden diğer bir yere giderken boru ve kanallarda meydana gelen sürtünme dirençlerini yenerek nakil imkânının sağlanabilmesi mümkün olur. 5
Gemilerde yangın pompaları santrifüj ve pistonlu olarak kullanılabilirler. Geminin büyüklüğüne göre yangın pompaları ebatları seçilir. Buna bağlı olarak pompa güç eğrilerine bakılarak hangi tip pompa seçileceğine karar verilir. Gemilerde yangın pompaları normal pompa ve acil durum pompası olmak üzere iki çeģittir. Normal yangın pompaları enerjisini geminin güç kaynağından alır. Acil durum pompaları ise normal pompalardan ve makine dairesinden ayrı olarak bağımsız güç kaynaklarına sahiptirler. Acil durum pompaları genellikle makine dairesi dıģında güverte kısmına monte edilirler. Resim 1.1: Pompa 1.3.1. Sembolleri Çizimi ġekil 1.2: Yangın Pompası sembolik gösteriliģi 1.4. Yangın Tesisatı Tankları Gemilerde yangın sırasında kullanılan, köpüğün oluģmasını sağlayan kimyasalların depolandığı tanklardır. Tankların ebatları pompanın ve geminin büyüklüğüne bağlı olarak seçilir. Bu tanklardaki kimyasallar yangın sırasında su ile reaksiyona girerek köpük oluģumunu sağlar. Ayrıca gemide sprinkler sistemi kullanıldıysa ilave olarak üzerinde basınç bulunan tatlı su tankı da bulundurulur. 6
1.4.1. Sembolleri Çizimi ġekil 1.3: Tankın sembolik gösteriliģi 1.5. Yangın Tesisatı Dolapları Yangın dolaplarının sistemi, sabit boru tesisatı ile yangın dolaplarından oluģur. Yangın dolapları, hortumların saklandığı ve kabinler için gerekli cihazların döģenmesine izin verecek büyüklükte olmalıdır. Gemilerdeki yangın dolapları her yaģam mahalline ya da makine dairesine yakın yerlere konulur Resim 1.2: Yangın dolabı Yangın dolaplarının içinde hortum bağlantısı ve nozullar bulunur. Yangın dolapları dıģ hava Ģartlarına ve deniz suyuna karģı dayanıklı malzemelerden üretilmelidir. Bu konudaki Ģartnamelere bakılır. 7
1.5.1. Sembolleri Çizimi 1.6. Yangın Tesisatı Springleri ġekil 1.4: Yangın dolabı sembolik gösteriliģi Gemilerde çıkan yangınları söndürmek için üzerinde basınçlı su bulunan devreler yapılır. Buna otomatik basınçlı su püskürtme sistemi (sprinkler) devresi denir. Sprinkler sıcaklıkları algılayarak, ortam içindeki sıcaklığın yükselmesi durumunda patlayarak, ortama su püskürtürler. Genellikle kapalı mekânlarda ve insanların bulunduğu ortamlarda kullanılır. Gemilerde güverte kısmında kullanılmaz. 1.6.1. Sembolleri Çizimi ġekil 1.5: Sprinklerin sembolik gösteriliģi 1.7. Yangın Tesisatı Valfleri ve Vanaları Yangın tesisatlarında kullanılan valfler ve vanaların tanımları, kullanım amaçları ve genel özellikleri aģağıda belirtilmiģtir. Yangın tesisatı valfleri, akıģkanın tamamının geçmesi veya bir kısmının akması için tam açık veya tam kapalı konumda tutularak kullanılan mekanik tesisat elemanıdır. Her sistemde kullanılmasına izin verilen akıģ kesme elemanı, sistemin kuruluģuna göre ve hangi Ģartlarda kullanılacağına bakılarak seçilir. 8
Gemilerde 1 ½ ve 2 ½ pusluk (inç lik) yangın vanaları kullanılır. Bunlar diģli veya tırnaklı tiplerde olurlar. Gemilerde her müstakil bölme için iki yangın vanası bulunur. Yangın vanalarının ağızları kullanılmadıkları zaman zincirle bağlı bir kapakla kapatılır. Gemilerde karasal yangın tesisatlarından farklı olarak alüminyum valfler kullanılmaz. Bunun yerine dökme demir veya pirinç malzemeden üretilmiģ valfler kullanılır. Gemilerin büyüklüklerine göre Solas 74 teki ( 1974 Denizde Uluslararası Can Güvenliği SözleĢmesi ) kurallar geçerlidir. Gemi yangın devresine gemi dıģından su alabilmek için kullanılan bir aparat yerleģtirilir. Bu aparat uluslararası sahil bağlantısı olarak adlandırılır. 1.7.1. Sembolleri Çizimi Tablo 1.2: Yangın tesisatı valfleri, vanaları sembolik gösteriliģi 1.8. Yangın Tesisatı Fittingleri Yangın devrelerinin montajı esnasında değiģik tipte birtakım malzemeler kullanılmaktadır. Bu malzemelerin neler olduğu, tanımları, çeģitleri ve nerelerde kullanıldığı ile ilgili açıklamalar aģağıda belirtilmiģtir. Gemilerde dizayn edilen yangın devrelerinin montajında kullanılan bağlantı elemanlarına fittings malzeme denir. Deniz araçlarında kullanılan yangın tesisatı fittingsleri deniz suyundan zarar görmeyecek özelliklerde olmalıdır. Genellikle galvaniz dökme malzeme tercih edilir. Dirsek, T ve benzeri tek yönlü akıģ elemanları basınç ayarlı elemanlar, pislik tutucular, yangın hortumları, hortum kaplinleri, nozullar, geytler, valf süzgeçleridir. 9
ġekil 1.6: Yangın tesisatı ekipmanları sembolik gösteriliģi 1.9. Yangın Tesisatı Dağıtım Sistemleri Gemilerde dağıtım sistemleri çeģitli Ģekillerde yapılabilir. En çok kullanılan metot ise, kolon sistemi ve branģman sistemidir. 1.9.1. Kolon Sistemi Çizimi Tek bir boru üzerinden dağıtım borularına ve oradan da branģmanlara kadar uzanan sisteme kolon sistemi denir. Dikey ve yatay olmak üzere iki Ģekilde uygulanabilir. 1.9.2. BraĢman Sistemi Çizimi Pompa çıkıģından itibaren ana kolektörlere gelen borular kolektörlerden sonra branģmanlara ayrılarak doğrudan yangın mahallerine ulaģır. En çok springlerde kullanılır. 10
WHEEL HOUSE DECK ACC. DECK B ACC. DECK A STB. PS. POOP DECK DRAIN PLUG E/R MAIN DECK BILGE & SLUDGE SYS. E/R 5600 PLATE TO FOAH SYS. E/R DOUBLE BOTTOM FROM BILGE & AUX. COOLING PUMP. LAH TO TANK CLEANING SYS. FIRE & BILGE PUMP. ġekil 1.7: Kolon ve braģmanların çizimi 11
UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda verilen iģlem basamaklarını takip ederek uluslararası denizcilik kurallarına uygun olarak yangın devre kontrol ve yardımcı ekipmanların sembollerini çiziniz. ĠĢlem Basamakları Tablo 1.1 deki sembolleri bilgisayar destekli çizim programı ile çiziniz ve blok oluģturunuz. ġekil 1.3 teki tüpleri bilgisayar destekli çizim programı ile çiziniz ve blok oluģturunuz. Öneriler Blok oluģturmak için bilgisayar destekli çizim dersi modüllerinden yararlanınız. Renk katmanları oluģturarak çalıģınız. ġekil 1,4 teki panoyu bilgisayar destekli çizim programı ile çiziniz ve blok oluģturunuz. ġekil 1,5 teki CO2 tüpünü bilgisayar destekli çizim programı ile çiziniz ve blok oluģturunuz. ġekil 1,6 daki pompa sembollerini bilgisayar destekli çizim programı ile çiziniz ve blok oluģturunuz. Tablo 1,2 deki fitings ve boruların sembollerini bilgisayar destekli çizim programı ile çiziniz ve blok oluģturunuz. ġekil 1,9 daki devreyi bilgisayar destekli çizim programı ile çiziniz. Çiziminizi diske kaydetmeyi unutmayınız Çiziminizi diske kaydetmeyi unutmayınız Çiziminizi diske kaydetmeyi unutmayınız Çiziminizi diske kaydetmeyi unutmayınız Önceden oluģturduğunuz bloklardan sembolleri alınız. 12
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümlelerin baģında boģ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlıģ ise Y yazınız. 1. ( ) Gemilerde makine dairesinde yüksek ısı meydana geldiği için yangın çıkma olasılığı çok yüksektir. Buna göre makine dairelerinin bu riske göre inģa edilmelidir. 2. ( ) Gemilerde deniz suyu yangın tertibatı yangına karģı soğutucu ve söndürücü olarak kullanılmaz. 3. ( ) Makine dairesi yangınlarında gazlı söndürme sistemleri daha etkili olarak kullanılır. 4. ( ) Sprey ve sis, köpüklü yangın söndürücü türlerindendir. 5. ( ) Acil durum pompaları ana güç kaynağından bağımsız olarak çalıģır. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 13
ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2 Tekniğe uygun olarak yangın tesisatı yardımcı devrelerini ve montaj resmini çizebileceksiniz. ARAġTIRMA Deniz araçlarındaki yangın tesisatlarını ve malzemelerini inceleyiniz. Çevrenizdeki yangın tesisatlarını inceleyiniz. Ġnternetten araģtırma yapınız. 2. YANGIN TESĠSATI YARDIMCI DEVRELERĠNĠ VE MONTAJ RESĠMLERĠNĠ ÇĠZMEK 2.1. Yangın Tesisatı Tankları Bağlantısı Sistemde bir köpük maddesi tankı, bir su pompası bir enjektör sistemi bulunmaktadır. Enjektörden geçen su, tanktan gelen köpük maddesi ile karıģarak köpük oluģturmakta ve oluģan köpük su ile birlikte istenilen bölgeye ve güvertedeki su toplarına gitmektedir. Ayrıca sprinkler sisteminde basınçlı tatlı su tankı bağlantısı da yapılabilir. ġekil 2.1: Yangın tesisatı tank bağlantısı 14
2.2. Yangın Tesisatı Springleri Bağlantısı Devrenin suyu üzerinde basınçlı hava bulunan tatlı su tankından sağlanır. Su üzerindeki basınç düģtüğü takdirde derhal görülür. DüĢen basınç otomatik olarak yangın pompalarının çalıģmasını sağlar. Spring devresi tankında basınç düģünce deniz suyu yağmurlama devresine girerek yangın çıkan yere yağmurlama biçiminde su basarak yangını söndürür. ġekil 2.2: Sulu sistem spring Ģeması 2.3. Yangın Tesisatı Pompaları Bağlantısı Gemi yangın tesisatı pompa bağlantıları geminin diğer sistemleriyle bağlantıları vardır. 15
ġekil 2.3: Yangın pompası bağlantısı 2.4. Yangın Tesisatı Makine Dairesi Bağlantısı Makine dairelerinde yangın tesisat valfleri bulunur. Bu valflere hortum takılarak yangına müdahale edilir. Ancak, yangın kontrol edilemiyorsa karbondioksit nozulları ile makine dairesine karbondioksit gönderilir. Her iki sistem de makine dairesinde mevcuttur. Ġlâve olarak kuru kimyevi yangın söndürücüler. 16
B D G A E C H F LEGEND: A RELEASE CABINET. B BALL VALVE HANDLE. C KEY FOR RELEASE CABINET. D SCREW DOWN VALVE. E TIME DELAY UNIT. F MAIN VALVE. G MANUAL RELEASE HANDLE. H CYLINDER TOP VALVE. ġekil 2.4: Makine dairesi CO 2 tesisatı bağlantı Ģeması 17
UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda verilen iģlem basamaklarını takip ederek tekniğe uygun olarak yangın tesisatı yardımcı devrelerini ve montaj resmini çiziniz. ĠĢlem Basamakları ġekil 2.1 deki tank bağlantısını bilgisayar destekli çizim programı ile çiziniz. ġekil 2.3 teki spring bağlantısını bilgisayar destekli çizim programı ile çiziniz ġekil 2.4 teki devre resmini bilgisayar destekli çizim programı ile çiziniz Öneriler Sembolleri Öğrenme Faaliyeti 1 de oluģturduğunuz blok tan alınız. Sembolleri Öğrenme Faaliyeti 1 de oluģturduğunuz blok tan alınız. Sembolleri Öğrenme Faaliyeti 1 de oluģturduğunuz bloktan alınız. 18
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümlelerin baģında boģ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlıģ ise Y yazınız. 1. ( ) Yangın valf bağlantıları kaynaklı yapılır. 2. ( ) Gemilerdeki yangın tesisatı tanklarında yangın söndürmek için su bulunur. 3. ( ) Yangın tesisatı springleri yaģam mahallerinde kullanılır. 4. ( ) Yangın boru tesisatı ile güverte kısmına köpüklü su gönderilebilir 5. ( ) Makine dairelerinde sadece karbondioksitli söndürme sistemi kullanılır. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise Modül Değerlendirme ye geçiniz. 19
MODÜL DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME KONTROL LĠSTESĠ Bu faaliyet kapsamında aģağıda listelenen davranıģlardan kazandığınız becerileri Evet, kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) iģareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1 2 3 4 5 Gemilerde uygulanan yangın tesisatı ile ilgili resimleri çizebilmek için kullanılan sembolleri çizerek bloklar oluģturdunuz mu? Bilgisayar destekli çizim programını kullanarak basit devreler çizdiniz mi? Tank bağlantısını bilgisayar destekli çizim programı ile çizdiniz mi? Springs bağlantısını bilgisayar destekli çizim programı ile çizdiniz mi? Genel devre resmini bilgisayar destekli çizim programı ile çizdiniz mi? DEĞERLENDĠRME Değerlendirme sonunda Hayır Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize baģvurunuz. 20
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1 ĠN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y 3 D 4 Y 5 D ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2 NĠN CEVAP ANAHTARI 1 Y 2 Y 3 D 4 D 5 Y 21
KAYNAKÇA KAYNAKÇA KÜÇÜKġAHĠN Fahrettin, Gemi Dizel Motorları Ders Kitabı, Birsen Yayınevi, Ġstanbul, 2008. 22