BİLİMSEL MAKALE NASIL YAZILIR VE YAYINLANIR? Dr. Faruk Taş İstanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü Nisan 2005
GİRİŞ Bilimsel araştırmanın amacı yayındır Bilimsel çalışma yayınlanıncaya kadar tamam değildir, yayınlanınca bilimsel bilgi adını alır Yayın, bilimsel araştırmanın ne, nasıl yapıldığı ve ondan neler öğrenildiğini gösterir Bilim araştırıcısı, bilim yapmakla kalmamalı, bilimi yazmalıdır Bilim adamları yayınları ile değerlendirilir, bilinir Birçok bilim adamı kötü yazardır, yazmayı sevmez
BİLİMSEL YAZIM NEDİR? Bilimsel deneyim, açık zihnin açıkça ortaya konmuş problemi ele alarak açıkça belirtilmiş sonuçlar üretmesinin sonucudur Bilimsel bir çalışma, sonuçlar yayınlanıp anlaşılmadıkça eksiktir, yararsızdır Anahtar sözcük, AÇIKLIK ve SADELİK tir, süslemeye yer yoktur İngilizce, bilimin evrensel dilidir; duyarlılıkla, en az sayıda kısa sözcüklerle kullanılmalıdır
BİLİMSEL YAZIMIN KÖKENİ Bilimsel iletişim yenidir, ilk dergiler 300 yıl önce yayınlandı 1665 yılında aynı anda ilk dergiler yayınlandı Journal des Scavans Philosophical Transactions of the Royal Society of London Görsel makale metodoloji deneylerin tekrarlanabilirliği IMRAD, son 100 yıl içinde gelişmiştir Günümüzde dünyada >70 000 dergi yayınlanıyor
BİLİMSEL YAZIMIN KÖKENİ İMRAD Introduction (Giriş) Material and Methods Results (Sonuçlar) And (Ve) Discussion (Tartışma) Hangi problem incelendi? Nasıl incelendi? Ne bulundu? Bunlar ne anlam taşımaktadır?
BİLİMSEL MAKALE NEDİR? Bilimsel makale, özgün araştırma sonuçlarını tanımlayan, yazılmış ve basılmış rapordur Bilimsel makale, meslektaşlara gözlemleri değerlendirme, deneyleri tekrarlama, entelektüel işlemleri değerlendirme olanağı veren, yeterli bilgi içeren özellikleri olan yazılardır IMRAD, tüm bu özellikleri en iyi biçimde taşır İlk kez 1972, sonra tekrar 1979 da standardize edilmiştir (Amerikan Ulusal Standardlar Enstitü) Kullanımı gittikçe artmakta, standart hale gelmiştir
BAŞLIK Önemlidir; çünkü binlerce kişi tarafından ilk okunacaktır Sözcükler çok dikkatli seçilmeli ve sıralanmalı Yapısı: Etikettir; cümle değildir. Daha kısa ve basit olmalıdır. Kısaltma, formül vb kullanılmaz Uzunluk: Çok kısa ve uzun olmamalıdır Sözcük sıralaması: Doğru sözcüklerle kısa başlık Süren başlık, kısa ve başlıkla uyumlu olmalıdır Ara/alt başlıklar; askıda başlıklar daha az kullanılır
YAZARLAR ve ADRES Yayının EN KOLAY bölümüdür İsim sıralamasında standart kural yoktur Ancak, çalışmanın tasarımı ve oluşumuna aktif katkısı olanlar en çoktan azalarak sıralanırlar İlk isim, yayının asıl sorumlusudur İsim sıralaması, en sona bırakılmamalıdır Çok yazarlı (>10) sulandırıcı olabilir; kötü etkili İsimler tam yazılmalıdır (ilk-orta-son isim) Genelde isim sonlarında unvan, derece istenmez
YAZARLAR ve ADRES Adresler, açıkça ve net olarak yazılmalıdır Adres gerekliliği; yazar ile her türlü iletişim için Yazının kabul/ret durumunun Düzeltmelerin Basım öncesi son denetleme Tekil kopya gönderimi Adres yazımının amaçları: Yazarı belirler Yazarın posta adresini gösterir
KISA ÖZET (ABSTRACT) Makalenin İLK bölümüdür; ilk izlenim alınır Küçültülmüş makaledir; IMRAD kısa özetidir Kapsam/amaç, yöntem, bulgular, ana sonuç Kısa (<250) olmalı; tek paragraf; açık, basit ve kısa olmalı, gereksiz/ilgisiz ayrıntı içermemelidir Kısaltma olmamalı, kaynak gösterilmemeli, makalede olmayan bilgi bulunmamalıdır Geçmiş zamanda; makale yazımından sonra yazılır Tek başına YETER olmalıdır
GİRİŞ (INTRODUCTION) Okuyucunun konuyla ilgili önceki yayınlara bakmaya gerek duymaksızın, çalışmanın sonuçlarını anlayıp değerlendirebilmesi için yeterli temel bilgilerin verilmesidir Çalışmanın gerek ve mantığı (Niçin seçildi?, Neden önemlidir?) açık ve kısa olarak belirtilir İlk kısaltmaların ve kaynakların verildiği yerdir Genel bilgi verildiğinden geniş zamanda yazılır Gereksiz ve bol değil; gerekli ve temel kaynak verilmelidir
MALZEME-YÖNTEMLER Deneylerin, bunları yapma yetenek ve bilgisi olan bir kişi tarafından yeniden yapılabilmesi için yeterli bilginin verilmesi amaçlanmaktadır Sonuçların yeniden üretilebilirliği gereği, deney tasarımının tarifi tüm ayrıntılarıyla sunulmalıdır Çoğunlukla geçmiş zaman kullanılır Makalede alt başlıkların kullanıldığı ilk yerdir İstatistik ve deneylere ait kaynak verilebilir Makale sonuçlarından asla sözedilmemelidir
SONUÇLAR (RESULTS) Makalenin AMACI, EN CANALICI bölümüdür Sonuçların tümü değil, önemlileri verilmelidir Sonuçlar; kısa, açık, sade ve anlamlı olmalı; tekrardan kaçınılmalıdır Sunuda tablo ve grafiklerden yararlanmalı; bunların sonuçları makalede tekrarlanmamalıdır Yazıda ekonomi uygulanmalı Geçmiş zaman kullanılmalıdır
TARTIŞMA (DISCUSSION) Makalenin yazılması EN ZOR bölümüdür Gözlenen, saptanan sonuçların ne anlama geldiği ve arasındaki ilişkilerin gösterilmesi hedeflenir Önceki bulgularla uyumu, ilişkileri vurgulanır Sonuçlar tartışılmalıdır; tekrarlanmamalıdır Çok uzun ve laf dolu olmamalı; sonuçlar yeterli tartışılmalıdır (Peki, sonra ne olacak)sorulmamalı Geçmiş/şimdiki zaman birlikte kullanılır Kısa bir özet ve sonuç ile bitirilmelidir
TEŞEKKÜR Makalenin EN KİBAR bölümüdür 2 amaçlı olabilir; Teknik destek, yardım Proje, burs, maddi katkı Basit, kısa ve nazik olmalıdır
KAYNAKLAR Yalnızca yayınlanmış olan ÖNEMLİ kaynaklar konmalı; her kaynak makalede kontrol edilmeli Çok kaynak; bilimsellik değil, güvensizliktir 3 farklı biçimi vardır İsim-yıl [Ahmet (2004)] yazar/okuyucu,maliyet Alfabe-sayı [1.Ahmet, 2.Mehmet] Kaynak sıralı okuyucu,maliyet/yazar Makale adları verilebilir; dergi, volüm ve sayfa mutlaka verilmelidir. Dergi adları genellikle kısaltılmalıdır Kaynaklar metinde ilgili yerlere; genellikle cümle sonuna konulmaktadır
TABLOLAR Verileri tablo halinde sunmak makalenin kalbidir Tekrarlı veriler sunmak zorunda kalmadıkça tablo yapmamalıdır (maliyet, ek bilgi gerekir) Tablo kolayca sözcüklere dökülüyorsa, yapma Tabloda gerekli bilgileri, kısa olarak sunmalıdır Tabloda veriler DÜŞEY olmalı(maliyet, kolaylık) Tablo başlığı kısa ve öz olmalı, üstelden kaçınılmalı. Tabloda DİKEY çizgi kullanılmamalı Metinde uygun yerlere konmalı; kısaltmalar açıklanmalı; dipnotlara gereken ilgi gösterilmeli
GRAFİKLER Resim tablolardır Maliyetleri yüksek olduğundan zorunluluk olmadıkça kullanılmamalıdır (metin, tablo, grafik) Veriler ilginç bir resim oluşturacak öne çıkan eğilimleri gösteriyorsa kullanılabilir Günümüzde bilgisayarla çizilmektedir Apsis/ordinat verileri gereksiz uzatılmamalıdır Grafik alt yazıları daima başka sayfaya yazılmalıdır Grafik boyutları dergi boyutuna uygun olmalıdır
FOTOGRAFLAR Renkli fotoğrafların basımı pahalı olduğundan genellikle siyah/beyaz çekilmeli Resmin arkasına kurşun kalemle üst işaretlemesi yapılmalıdır Resimler karışmaması için numaralandırılmalıdır
METNİN YAZIMI Yazılı metin, derginin Instructions for authors bölümünde yazılanlara göre tam hazırlanmalıdır İyi daktilo edilmeli, kelime-işlemden geçmelidir Daktilo ile yazılmış, çift aralıklı, tek sayfa yüzüne yazılmış, istenen kopyada MUTLAK olmalıdır Her bölüm AYRI bir sayfadan başlamalıdır Geniş marjlar olmalı, üstel ve dipnotlardan uzak durmalı, İngilizce USA/UK olarak düzenlenmeli Son şey: Önce kendin sonra meslektaşlarına okut
NEREYE GÖNDERİLİR Yazının nereye ve nasıl gönderileceği önemlidir Hangi dergi?(c contents, meslektaş, dergi başlık) Yanlış dergi Uygun değil ---- red ---- zaman kaybı İlgi farklılığı ----- kötü/haksız değerlendirme Az okunur dergi ----- gömülü kalır Derginin prestij, dağıtım, sıklık faktörleri önemli Ticari / hastane destekli / topluluk dergisi ayırımına dikkat edilmelidir
PAKETLEME/POSTALAMA Dikkatli, özenle paketlemeli; yazılar zarar görmemelidir Güçlendirilmiş zarflar kullanılmalıdır Zımbalanmamalı, büyük ataşlar kullanılmamalıdır Hava yolu ile yollanmalıdır
KAPAK MEKTUBU Kapak mektubu, metin ile birlikte mutlaka gönderilmelidir Dergiye niçin gönderildiği (ilk başvuru, düzeltme) nazik bir dille belirtilmelidir Posta alındığında çoğu ALINDI mektubu yollar Editörlerin çoğu 4-6 hafta içinde karar verirler; >6 hafta haber alınmazsa bilgi istenmelidir
DEĞERLENDİRME İŞLEMİ Editör ve yardımcılarının işleri zordur Metnin kabul/red kararını editör vermektedir. Editör, bilim adamıdır. Ücretsiz gönüllülerdir Editörün amacı, tahılı samandan ayırmaktır Yönetici editör; ücretli, profesyoneldir. Yönetsel ve bürokratik işlemlerde editöre yardımcıdır Editör ----- karar (kabul/ret)----- yönetici editör
DEĞERLENDİRME İŞLEMİ Dergi, editör ofisine ulaştığında, 1. derginin ilgi kapsamına uygun mu? 2. instructions for authors e uygun mu? 3. kimin değerlendirileceği? Öncelikle derginin yazı kurulu Veya dışarıdan ilgili bir kişiler olmak üzere Çoklukla isimsiz değerlendirici kullanır; az sayıda dergi yazarların adlarını çıkararak adsız yapar
DEĞERLENDİRME İŞLEMİ Son karar EDİTÖR ündür. Değerlendiriciler yalnızca öneri sunarlar Editör, değerlendirici uyumu önemlidir Karar: Kabul/düzeltme (küçük/büyük)/ret Karar <6 haftada alınır. >8 hafta bilgi istenmeli Kabul; nadirdir (%5) Düzeltme; sıktır. Büyük zarf+kopya+yorumlar Yorumlar incelenmeli, tek tek sorunlar çözülmeli, belli süre içerisinde geri gönderilmelidir
DEĞERLENDİRME İŞLEMİ Ret; yüksek oranda olmaktadır 3 tür Kesinlikle ret; düzeltme olanaksız Ciddi yapısal sorunları olan ret; düzeltme zor Hafif ret; düzeltmesi kolay; yeniden gönderilebilir
DÜZELTMELER Kabul sonrası süreçtir İlk olarak sözcük ve dilbilgisi denetimi yapılır Yazı biçimi, dergi formatına göre ayarlanır Tıpkı basım halindeki prova metin dergi kompozisyonunun (dizgi, anlam vb) kontrolü amacıyla geri yollanır Prova metin iyice incelenmeli ve onaylanmalıdır Yanlışlar; olduğu yerde, marjda ve düzeltme metininde, evrensel işaretlerle belirtilmelidir Metne ekleme, çıkarma, değiştirme yapılmaz (etik, yeni yanlışlar, pahalı)
TEKİL KOPYALAR Kendini beğenmişlik aracıdır; istemeyen çok az yazar vardır Ismarlama formu, prova baskı ile beraber gelir İlk 100 adeti pahalı, sonrası daha ucuzdur Genelde, her an elinizin altında olan dergilerden istenmez; zor bulunur dergiler ve bildiri kitaplarında yayınlanan yazılar istenir
ETİK-İZİN-HAKLAR Yayında ÖZGÜNLÜK ve SAHİPLİLİK önemli Bir yayın ancak bir kez basılır (öykü değil) Yayım hakkı alınmalıdır, yayım hakkı esastır Dergi yayın hakkını alarak çok basımları önler Yayın hakkı belgeleri, prova belgelerle yollanır YASAL ve ETİK değerler kaçınılmazdır
İNGİLİZCE KULLANIMI Kısa, basit, açık cümle kullanılmalıdır; ciddi dilbilgisel ve anlamsal yanlışlar önlenir ZAMAN Makalede geniş---geçmiş zaman kullanım ve geçişlerine dikkat etmelidir. Genel bilgi, literatür (GENİŞ), kendi sonuç (GEÇMİŞ) zaman kullanılır Kısa özet (çoğu), malzeme-yöntem, sonuçlar GEÇMİŞ; giriş ve tartışma (çoğu) GENİŞ zaman kullanılır
İNGİLİZCE KULLANIMI ETKİN/EDİLGEN YAPI Elden geldiğince ETKİN cümle kurulmalı (daha kısa ve daha net) Yazar kendine güvenmeli, fazla alçak gönüllü olarak edilgen yapı kullanmamalıdır (yapıldı yerine yaptım) BEN/BİZ Ben kullanın Tek bir yazarın BİZ diye cümleye başlaması rahatsız edicidir
İNGİLİZCE KULLANMI SAYILAR Cümleye rakamla başlamamalı, yazıyla verilmeli Genelde sayılar yazıyla değil, rakamla yazılmalıdır JARGON Gereksiz sözcük kullanılmamalıdır Çok heceliye göre az/tek heceli sözcükler kullanılmalıdır (use/utilize, do/perform, first/initial) KISALTMALAR En az düzeyde tutulup, ilk kısaltmada açık hali yazılmalı Başlık ve kısa özette hayır, girişte ilk kullanılacak yerdir Kişisel değil, evrensel kısaltmalar kullanılmalıdır Sözcük az yineliyorsa kısaltma kullanılmamalıdır
SONUÇ Bilimsel makale, bilimsel araştırmanın en üst noktasıdır Bilimsel araştırma, sonuçları yayınlanmadıkça tamamlanmış sayılmaz, eksiktir Anlaşılır makale yazmak en az çalışmanın kendisi kadar önemlidir Bilim adamının eğitimi, yayın yapma yeteneği sağlanıncaya kadar tamamlanmış sayılmamaktadır, sayılmamalıdır.
Tablo 1-1981-2003 Türkiye adresli makale sayıları Yıl Türkiye adresli makale sayısı 23 yıllık Türkiye toplamına % katkısı Türkiye adresli tüm dökuman sayısı O yıla ait kayıtlı tüm doküman sayısı Türkiye'nin her 10.000 dökümana katkısı 1981 314 0,53 424 780,382 5,4 1982 311 0,52 430 820,080 5,2 1983 325 0,54 461 866,672 5,3 1984 362 0,66 490 863,345 5,7 1985 457 0,76 598 902,678 6,6 1986 492 0,82 644 923,545 7,0 1987 553 0,93 726 907,052 8,0 1988 582 0,97 797 899,401 8,7 1989 847 1,42 1,055 847,710 12,4 1990 883 1,48 1,135 875,314 13,0 1991 1,081 1,81 1,372 896,049 15,3 1992 1,312 2,20 1,713 946,014 18,1 1993 1,425 2,39 1,879 948,698 19,8 1994 1,694 2,84 2,329 1,003,523 23,2 1995 2,078 3,48 2,963 1,068,623 27,7 1996 3,254 5,45 3,894 1,127,688 34,5 1997 3,668 6,14 4,441 1,146,656 38,7 1998 4,320 7,23 5,301 1,169,666 45,3 1999 5,178 8,67 6,237 1,178,192 52,9 2000 5,256 8,80 6,256 1,165,070 53,7 2001 6,409 10,73 7,621 1,202,112 63,4 2002 8,404 14,07 9,546 1,167,951 81,7 2003 10,541 17,64 12,489 1,277,549 97,8 Toplam 59,746 100 72,801 22,983,970 31,7
Tablo 2-Son 5 yıl içinde yayımladıkları toplam bilimsel makale sayısına göre üniversitelerin sıralaması Sıra No Üniversite Adı 1999 2000 2001 2002 2003 Toplam %Katkı 1 Hacettepe Ünv. 753 734 791 832 872 3,982 10,26 2 Ankara Ünv. 458 431 524 586 717 2,716 6,70 3 İstanbul Ünv. 351 393 453 603 767 2,567 6,61 4 Orta Doğu Teknik Ünv. 344 398 486 470 578 2,276 5,86 5 İstanbul Teknik Ünv. 378 372 442 450 489 2,131 5,49 6 Gazi Ünv. 258 236 290 361 494 1,639 4,22 7 Ege Ünv. 257 203 271 396 500 1,627 4,19 8 Atatürk Ünv. 96 92 160 372 532 1,252 3,22 9 Dokuz Eylül Ünv. 137 164 225 247 336 1,109 2,86 10 Fırat Ünv. 113 105 127 249 314 908 2,34 Üniversiteler Adresli Toplam Makale Sayısı (Son 5 Yıl) 5,468 5,668 6,885 9,006 11,817 38,844 100% Türkiye Adresli Toplam Makale Sayısı (Son 5 Yıl) 5,178 5,256 6,409 8,404 10,541 35,788
Tablo 3- Son 5 Yıl içinde bilimsel makale sayısına göre üniversitelerin sıralaması Sıra 1999 2000 2001 2002 2003 1 Hacettepe 753 Hacettepe 734 Hacettepe 791 Hacettepe 832 Hacettepe 872 2 Ankara 458 Ankara 431 Ankara 524 İstanbul 603 İstanbul 767 3 İTÜ 378 ODTÜ 398 ODTÜ 486 Ankara 586 Ankara 717 4 İstanbul 351 İstanbul 393 İstanbul 453 ODTÜ 470 ODTÜ 578 5 ODTÜ 344 İTÜ 372 İTÜ 442 İTÜ 450 Atatürk 532 6 Gazi 258 Gazi 236 Gazi 290 Ege 396 Ege 500 7 Ege 257 Ege 203 Ege 271 Atatürk 372 Gazi 494 8 Bilkent 166 Bilkent 173 Dokuz Eylül 225 Gazi 361 İTÜ 489 9 Dokuz Eylül 137 Dokuz Eylül 164 Boğaziçi 178 Fırat 249 Dokuz Eylül 336 10 Boğaziçi 131 Boğaziçi 139 Bilkent 174 Dokuz Eylül 247 Fırat 314
Tablo 4-Öğretim Üyesi Başına Düşen Makale Sayısı Sıra Üniversite Makale sayısı Öğretim Üyesi Sayısı Öğretim Üyesi Makale 1 Koç 86 92 0,93 2 Bilkent 213 238 0,89 3 Başkent 168 198 0,85 4 ODTÜ 578 709 0,82 5 Gaziantep 175 225 0,78 6 Kafkas 63 87 0,72 7 Işık 21 30 0,70 8 Gebze YTE 65 93 0,70 9 Yüzüncü Yıl 223 333 0,67 10 Hacettepe 872 1.319 0,66 11 İstanbul 767 2.084 0,37 Toplam /Ortalama 11,707 27,551 0,42
TABLO 5- Son 5 yıl içinde en çok makale yayımlayan 28 ülke Sıra 1999 2000 2001 2002 2003 1 ABD 252,150 ABD 255,167 ABD 252,921 ABD 252,557 ABD 271,597 2 Japonya 71,106 Japonya 72,550 Japonya 72,141 Japonya 72,989 Japonya 78,704 3 İngiltere 68,459 İngiltere 70,685 İngiltere 67,978 İngiltere 67,267 İngiltere 75,001 4 Almanya 66,115 Almanya 66,311 Almanya 66,492 Almanya 66,481 Almanya 70,440 5 Fransa 48,463 Fransa 48,608 Fransa 48,058 Fransa 48,033 Fransa 51,419 6 Kanada 33,005 Kanada 33,510 Çin 34,981 Çin 39,023 Çin 46,908 7 İtalya 30,328 İtalya 31,315 Kanada 32,975 Kanada 33,679 Kanada 37,238 8 Rusya 26,744 Çin 29,715 İtalya 32,482 İtalya 32,965 İtalya 36,693 9 Çin 23,546 Rusya 27,046 Rusya 25,145 Rusya 25,449 İspanya 26,443 10 İspanya 21,851 İspanya 22,197 İspanya 23,333 İspanya 24,543 Rusya 25,615 11 Avusturalya 20,829 Avusturalya 21,145 Avustralya 21,368 Avustralya 21,759 Avustralya 23,851 12 Hollanda 18,311 Hollanda 18,732 Hollanda 18,705 Hollanda 19,415 Hindistan 21,072 13 Hindistan 16,795 Hindistan 16,872 Hindistan 17,821 Hindistan 18,751 Hollanda 20,954 14 İsveç 14,956 İsveç 14,994 Güney Kore 15,974 Güney Kore 17,411 Güney Kore 20,873 15 İsviçre 13,765 İsviçre 14,049 İsveç 15,343 İsveç 15,371 İsveç 16,110 16 Güney Kore 12,438 Güney Kore 13,721 İsviçre 13,491 İsviçre 13,573 İsiçre 15,074 17 Brezilya 9,950 Brezilya 10,828 Brezilya 11,410 Brezilya 12,734 Brezilya 13,900 18 Belçika 9,862 Tayvan 9,851 Tayvan 11,035 Tayvan 11,567 Tayvan 12,995 19 Tayvan 9,345 İsrail 9,820 İsrail 10,810 İsrail 11,118 İsrail 12,544 20 İsrail 9,250 Belçika 9,811 Belçika 10,176 Belçika 10,555 Belçika 11,528 21 Polanya 9,205 Polanya 9,682 Polonya 9,527 Polonya 9,817 Polonya 10,657 22 Danimarka 7,556 Danimarka 7,694 Danimarka 7,846 Türkiye 8,851 Türkiye 10,541 23 Fillandiya 7,145 Fillandiya 7,356 Finlandiya 7,576 Danimarka 7,713 Danimarka 8,773 24 Avustuya 6,935 Avustuya 7,080 Avusturya 7,524 Avusturya 7,524 Avusturya 8,370 25 Türkiye 5,127 Türkiye 5,374 Türkiye 6,589 Finlandiya 7,521 Finlandiya 8,126 26 Norveç 4,827 Yunanistan 4,691 Yunanistan 5,377 Yunanistan 5,783 Yunanistan 6,496 27 Meksika 4,636 Meksika 4,800 Meksika 5,239 Meksika 5,425 Meksika 6,023 28 Yunanistan 4,466 Norveç 4,798 Norveç 5,136 Norveç 5,062 Norveç 5,495 Toplam 881,537 Toplam 902,828 Toplam 913,364 Toplam 931,980 Toplam 1,018,698
SABRINIZ ve DİKKATİNİZ için TEŞEKKÜR EDERİM