Sunum içeriği 1. Gevher Nesibe Darüşşifası 2. Darüşşifalarda müzikle tedavi 3. Müzikle tedavinin günümüzde klinik uygulamaları 4. Tartışma 5. Sonuç ve öneriler
Dârüşşifâ Şifâhâne Dârüssıhha SAĞLIK YURDU (HASTANE) Bîmârhâne Söylen tabîbe yok yere arz-ı devâ eder, Bîmâr-ı derd-i aşk kabul eylemez ilâç. Şeyhülislam Yahya Mâristan Bîmâristan
Anadolu Selçuklu Devri Darüşşifaları Mardin Eminüddin Darüşşifası (1122) Kayseri Gevher Nesibe Darüşşifası (1206) Sivas I. İzzettin Keykavus Darüşşifası (1217) Divriği Turan Melik Darüşşifası (1228) Çankırı Cemalettin Ferruh Darüşşifası (1235) Aksaray Darüşşifası (13. yüzyılın ikinci yarısı) Kastamonu Pervaneoğlu Ali Darüşşifası (1272) Tokat Muineddin Pervane Darüşşifası (13. yy.)
Gevher Nesibe Darüşşifası nın Diğer Adları Çifte Medreseler İkiz Medreseler Darüşşifa Medresesi Kayseri Darüşşifası Kayseri Şifaiyesi Kayseri Tıbbiyesi Şifa Hatun Medresesi Gıyasiye Medresesi Gıyasiye ve Şifaiye
Gevher Nesibe Hatun Selçuklu hükümdarı II. Kılıçarslan ın kızı Sultan Gıyaseddin Keyhüsrev in kızkardeşi Hakkındaki efsane Prof. A. Süheyl Ünver e göre G. Nesibe Hatun, 1956
Yapı hakkındaki tarihi belgeler (16. yüzyıl ve sonrası)
Tahrir ve Efkaf Defteri (1505, 1584): Darüşşifa ve Gıyasiye Medreselerinin vakıfları ve görevlileri kayıtlıdır. (Üç köyün malikanesi, iki mezra, bir hamam ve iki arsa vakfedilmiştir. 1505 yılında yıllık geliri 29123 akçe. Birer müderris görevli. ) BOA. Cevdet Maarif, Nu: 4891: Kayseri de Gıyasiye müderrisi Hasan Efendi ye ibtida-i dahil payesitevcihi hakkında belge (1731) BOA. Cevdet Maarif, Nu: 6604: Kayseri de Gıyasiye Medresesi nde sülusan hisse ile müderris olan Mehmed Efendi ye yerinde hariç itibarı tevcihi hakkındak ibelge (1737-1745) BOA. Cevdet Maarif, Nu: 663: Kayseri de Şifa Hatun un Şifaiye Medresesi ndeki müderrisliğin es-seyyid el-hac Mehmed Efendi mahlulünden nısf hissesinin uhdesine tevcih olunmasına dair Seyit Ali Tarsusi imzalı belge (1765-1768) BOA. Cevdet Maarif, Nu: 8512: Kayseri de Gıyasiye ve Şifa Hatun un Şifaiye Medresesi ne Mehmed Salim Efendi nin fevtiyle mahlulünden büyük oğulları es-seyyid Mehmed Enver ve es-seyyid Mehmed Nail Efendilerin müderris ve Yenice Mahallesindeki Kalaycıoğlu Camiine de imam tayini hakkındaki belge (1806-1855- 1856-1857)
Kronoloji 1669 yılında yapı önemli bir restorasyon geçirdi. 1889 yılında yeniden tamir edildi ve iki yeni müderris atandı. Darüşşifanın kitabesini ilk defa Halil Edhem (Eldem) Bey Kayseriye Şehri (1918) başlıklı kitapta yayınladı. 1930 lu yıllarda Prof. Albert Gabriel yapıyı mimari açıdan inceledi. 1933 te Prof. Süheyl Ünver yapıyla ilgili bir broşür hazırladı. 1940 larla birlikte yapıya gösterilen ilgi arttı. (Prof. Feridun Nafiz Uzluk, Prof. Nüzhet Şakir Dirisu, Prof. Kazım İsmail Gürkan, Prof. Afet İnan, vd.) 1942 de Şifaiye Medresi nin kapısı Milli Eğitim Bakanlığı tarafından restore edildi. 1955 ve 1956 da önemli bir restorasyon geçirdi. 1960 da onarım çalışmaları başladı. 1969: HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ nin bir kolu olarak hizmete geçirildi, ardından Erciyes Üniversitesi ne bağlandı. 1982: Kayseri Gevher Nesibe tıp Tarihi Müzesi adını aldı. 2006-2010: Önemli bir restorasyon 2014: Selçuklu Uygarlığı Müzesi
Yapının 1950 li yıllarda çekilmiş iki ayrı fotoğrafı (H. Tekiner ve N. Karadağ Koleksiyonu)
Bîmârhane Avlu içi havuz KUZEY Kümbet A Hamam Şifaiye Gıyasiye Hastane Tıp Medresesi
Darüşşifanın Taç Kapısı ve Kitabesi (2016)
Bu maristan Kılıçarslan oğlu büyük Sultan Gıyaseddin Keyhüsrev in Allah ondan razı olsun zamanında Kılıçarslan kızı İsmetüddin Gevher Nesibe nin vasiyeti üzerine Allah rızası için 602 [m. 1206] senesinde inşa edildi.
Tıp Medresesinin Taç Kapısı
Tıp Medresesi (2004) Tıp Medresesi (2014)
Gevher Nesibe Hatun a ait kümbet
Darüşşifa nın revakları Kümbet kısmının girişi
Bu dönemde tedavi İslam tıbbının etkisi altında olup Biruni ve İbn Sina nın tarif ettiği ilaç ve tedavi yöntemleri kullanılıyordu. Anestezi ile büyük ve küçük cerrahi operasyonlar, bakır tel metodu ile de katarakt ameliyatları yapılıyordu. Kayseri Darüşşifasından 11 yıl sonra inşa edilen Sivas Darüşşifası nın vakfiyesine göre burada cerrah, devasaz (eczacı), danişmendler, sertabib (başhekim) ve yardımcıları bulunuyordu.
Selçuklu dönemi hekim ve hasta minyatürü
İlaç formları: Tiryaklar (antidotlar), eyariç (müshil), süfuf (tozlar), eşribe (şuruplar), kurslar (tabletler), edhan (yağlar), loklar (pastil benzeri preparatlar), vb. Tedavide kullanılan bazı ilaçlar: Sirkengübin: Bal-sirke karışımından hazırlanan şerbet Tutiya: Göz kuruluğuna karşı kullanılan bir ilaç Şükiran: Conium maculatum (baldıran) bitkisinin çiçekli dalları haricen ağrı kesici olarak kullanılırdı. Mahmude kökü: Müshil etkisi için kullanılırdı. Baldıran otu
Bünyesinde bir de hamam bulunduran Gevher Nesibe Darüşşifası nın sıcak su taşıyan künkler aracılığıyla yerden ısıtıldığı düşünülmektedir. Darüşşifa da ayrıca ruh hastaları için ayrılmış özel bir bölüm (bîmârhane) yer almaktadır. Bimarhane bölümü 18 odadan meydana gelen bu kısımda haftanın belli günleri müzik ve su sesiyle telkin yapıldığı tahmin edilmektedir.
Hamam bölümü
Bimarhanede yer alan bir oda
Koleksiyon ve sergiler
http://www.selcuklumuzesi.com/
Türk-İslâm Tıbbında Müzikle Tedavi
Zekeriya er-razi (854-932): Melankolik hastaların meşguliyetle tedavi edilmesi gerektiğini söylemiş; bu nedenle onlara müzik öğretilmesi ve güzel sesle şarkı söyleyenlerin dinletilmesini tavsiye etmiştir. Farabi (870-950): Kitabü l-musîkiü l-kebir de müzikteki makamların insan ruhu üzerindeki etkilerini inceleyerek cetvel haline getirmiştir. Bu eserde makamlar; insana neşe veren, sonsuzluk hissi veren, korku veren, uyku veren, rahatlık hissi veren, vb. şeklinde sınıflandırılmıştır. Ney: Rahmi Oruç Güvenç Makam: Segâh
Farabi ye göre makamların etkili olduğu vakitler: Rehavi makamı - Fecrden önce Hüseyni makamı - Tan yeri ağarırken Rast makamı - Güneş iki mızrak yükseldiğinde Buselik makamı - Kuşluk vakti Zirgüle makamı - Öğle vakti Uşşak makamı - Öğleden sonra Hicaz makamı - İkindi vakti Irak makamı - Akşamüstü Isfahan makamı - Günbatımında Neva makamı - Gece vakti Büzürk makamı - Yatsı sonrası Zirefkend makamı - Uyku vakti
İbn Sina müziğin tıpta oynadığı rolü şöyle ifade eder: Tedavinin en iyi ve etkili yollarından biri hastanın aklî ve ruhî güçlerini artırmak, ona hastalıkla daha iyi mücadele etmesi için cesaret vermek, hastanın çevresini güzel ve hoşa gider hale getirmek, ona en iyi musıkiyi dinletmek ve onu sevdiği insanlarla bir araya getirmektir.
Dört Sıvı Teorisi
Dört Sıvı Teorisi nin Çeşitli Özelliklerle İlişkisi Hava Ateş Toprak Su Dört sıvı Kan Sarı safra Kara safra Balgam Organı Kalp-Akciğer Karaciğer-Öd Dalak-Mide Beyin Mevsimi İlkbahar Yaz Sonbahar Kış Zamanı Sabah Öğle İkindi Akşam Karakteri Sıcakkanlı Öfkeli İçine kapanık Soğukkanlı Burcu Makamı İkizler, Boğa, Koç Şehnaz, İsfehan, Neva Başak, Aslan, Yengeç Rast, Hicaz, Büzürk Tedavisi Kuru-sıcak ilaç Nemli-soğuk ilaç Terazi, Akrep, Yay Irak, Buselik, Zirgüle Nemli-sıcak ilaç Balık, Kova, Oğlak Hüseyni, Uşşak, Nevruz Kuru-sıcak ilaç
Makamlar HİCAZ: Ada Sahillerinde, Eğilmez Başın Gibi, UŞŞAK: Kadifeden Kesesi, Gamzedeyim Deva Bulmam, SEGAH: İncecikten Bir Kar Yağar, İzmir in Kavakları, Dönülmez Akşamın Ufkundayız, RAST: Darıldın mı Gülüm Bana, Yine Bir Gülnihal, MAHUR: Beyoğlu nda Gezersin, Yemenimde Hare Var, NİHAVEND: Bir Demet Yasemen, Bir İhtimal Daha Var, Kalamış Tanbur: Halil Tekiner Makam: Segâh
Gevrekzade Hâfız Hasan Efendi 18. yüzyılda yaşamış Osmanlı hekimbaşı Risaletü l- Musikiyye mine d- Devai r-ruhaniyye Neticetü l Fikriyye fi Tedbir-i Veladet il Bikriyye Neticetü l Fikriyye kapak sayfası (1793) (İ.Ü. Nadir Eserler Kütüphanesi, T.7092) Risaletü l Musıkiyye (18. yy) (Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Hazine, 571)
Neticetü l Fikriyye fi Tedbir-i Veladeti l Bikriyye Buselik Makamı: Baş ağrıları ve göz hastalıklarına karşı Irak Makamı: Çocuktaki menenjite karşı Isfahan Makamı: Soğuk algınlığı ve ateşli hastalıklara karşı Uşşak Makamı: Ayak ağrıları ve uykusuzluğa karşı
1890 lı yıllarda basılmış Osmanlıca, müzikle tedavi kitaplarına iki örnek (İ.Ü. Nadir Eserler Kütüphanesi, İbnülemin Koleksiyonu, Ibn.465 ve Ibn.542)
Klasik Dönem Türk Müziği Enstrümanları Bendir, Çeng, Def, Kanun, Kemençe, Kudüm (nakkare), Lavta, Mıskal (mûsıkar), Ney, Rebab, Santur, Tanbur, Ud, Yaylı tanbur, Zilli def, Zurna, vb.
Müzisyen minyatürü (1539) (Süleymanname, Topkapı Sarayı Müzesi, H1517) Mıskal: Fikret Karakaya
Müzisyen minyatürü (1539) (Süleymanname, Topkapı Sarayı Müzesi, H1517)
Tefhîmü l-makâmat fî Tevlîdü n-nagamât (18. Yüzyıl) (Topkapı Sarayı Müzesi, H1793) Tanbur taksimi: Tevfik Soyata (Makam: Sazkâr)
Müzisyen minyatürü (1720) (Surname-i Vehbi, Topkapı Sarayı Müzesi, A3593)
Darüşşifalarda Müzikle Tedavi
Müzikle tedavinin erken dönem uygulamalı bir örneğine 1154 yılında Nureddin Zengi tarafından Şam da inşa ettirilen bimaristanda rastlanmaktadır.
Bu hastanenin ilk başhekimi müziğin hastalıkların tedavisi üzerindeki etkisini incelemiş ve İspanya-Murcia dan Şam a gelen bir hekim olan Abdülmecid Efdal el-bahili dir. Bu hastaneyi 1648 de ziyaret eden Evliya Çelebi de seyahatnamesinde, burada hastaların kederini gidermek için günde 3 defa güzel sesli hanendeler ve sazendelerin fasıllar yaptığından bahsetmektedir.
Müzikle tedavi uygulamaları Selçuklu ve Osmanlı devirlerinde de devam etmiş, hatta bu durum bazı darüşşifaların vakfiyelerinde de belirtilmiştir. Bunlar arasında Amasya Darüşşifası (1309), Halep teki Ergun Kamili Bimaristanı (1354), İstanbul daki Fatih Darüşşifası (1470), Edirne deki II. Bayezid Darüşşifası (1488) ve İstanbul daki Süleymaniye Darüşşifası (1556) sayılabilir.
Amasya Darüşşifası (Kuruluş: 1309 )
Amasya Darüşşifası nda müzisyen maketleri
Çeng taksimi: Fikret Karakaya (Makam: Rast)
Kanun taksimi: Taner Sayacıoğlu (Makam: Hisar)
Sirto, Yaylı Tanbur: Evgenios Voulgaris, Bendir: Sergios Voulgaris (Makam: Nikriz)
Medhal, Ney: Mustafa Cingi, Kudüm: Ömer Köse (Makam: Hicaz)
Derdime vâkıf değil cânân beni handân bilir Hakkı vardır şâd olanlar herkesi şâdân bilir Fuzûlî Gazel: Hâfız Sâmi Efendi (Makam: Hicazkâr)
Ergun Kamili Bimaristanı (Halep, Suriye), Kuruluş: 1354
1470 yılında tamamlanan Fatih Külliyesi nde de bir darüşşifa bulunmaktaydı. Bu darüşşifada tabip ve kehhallerden başka eczacı ve tabip şakirdleri de çalışıyordu.
Evliya Çelebi (1611-82) Seyahatname sinin 1. cildinde bu darüşşifadan şöyle bahseder: Hastalara ve divanelere hastalığı def etmek için mutribân (saz heyeti), hanendegân (şarkı söyleyenler) tayin olunmuştur.
Bugün mevcut olmayan Fatih Darüşşifası nın yeri
Edirne II. Bayezid Darüşşifası (Kuruluş: 1488)
Edirne II. Bayezid Darüşşifası nda müzisyen maketleri
Santur taksimi: M. İhsan Özer Makam: Pesendîde
Edirne Darüşşifası nda olduğu gibi İstanbul - Süleymaniye Bimarhanesi nde de akıl hastalarına haftanın belirli günlerinde müzik dinletiliyordu. Bu Bimarhane 1873 yılının Kasım ayında Toptaşı na nakledildikten sonra uygulamaya burada da devam edildi. Süleymaniye Külliyesi, İstanbul
Toptaşı Bimarhanesi ndeki akıl hastaları (Osman Şevki, Türk Tababeti Tarihi, 1925) Çiftetelli, Klarnet: Şükrü Tunar
Özellikle 2. Dünya Savaşı ndan sonra müzikle terapi uygulama ve araştırmaları tüm dünyada hızla yayılmış; müziğin tedavi edici özelliğinden hastane ortamında da yararlanılmaya başlanmıştır. Bunda müzikle tedavinin düşük maliyet ve düşük yan etkiye sahip olduğu inancı da rol oynadı. Müzik dinlemenin serotonin, norepinefrin, dopamin, melatonin, adrenalin, vb. hormonların salımı; ayrıca kan basıncı, solunum ritmi ve nabız üzerindeki etkilerini gösteren bilimsel yayınların sayısı gitgide artmaktadır.
Müzikle tedavi konusunda son 10 yılda yayımlanmış makalelerin yıllara göre dağılımı (WoS, 2016) 217 223 172 123 123 141 154 153 95 63 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Yayın sayısı Doğrusal (Yayın sayısı)
Müzikle tedavi konusunda son 10 yılda yayımlanmış makalelerin ülkelere göre dağılımı (WoS, 2016) 467 139 128 104 82 63 59 55 49 22 ABD AVUSTRALYA İNGILTERE ALMANYA NORVEÇ İTALYA KANADA ÇIN TAYVAN TÜRKIYE Yayın sayısı 18. sırada
Müzikle tedavinin günümüzde klinik uygulamaları Uykusuzluk Psikiyatrik rahatsızlıklar Otistik çocuklar Yetişkin/Yaşlı ruh hastaları Nevrotik hastalar, vb. Nörolojik rahatsızlıklar Beyin felci, bunama (demans), vb. Onkolojik rahatsızlıklar, vb. (Gold ve ark., 2006; Hilliard, 2005; Koger ve ark., 1999; Simpson ve ark., 2013; Tanrıverdi ve Aydemir, 2013; Wang ve ark., 2014)
Zihinsel performansta artış (Ziv, Chaim, Itamar, 2011) İletişim becerilerinde artış (Moreau, Goth, Aldridge 2010) Stres ve öfkenin azalması (Hernandez 2005; Knight & Rickard 2001; Koga 2005) Depresyonda azalma (Davies 1995; Lai 1999)
Konuşma bozuklukları Senatör Gabby Giffords http://abcnews.go.com/h ealth/w_mindbodynews/ gabby-giffords-findingvoice-musictherapy/story?id=149039 87
Sezer F. The psychological impact of Ney music. The Arts in Psychotherapy 39(2012)-423-7. 196 öğrenciye geçerlik-güvenilirliği sınanmış Türkçe iki ayrı duygu durum ölçeği uygulandı. En yüksek puanı alan 8 i kız 14 üniversite öğrencisi 2 gruba ayrıldı. Bir gruba, üzerine uzanabilecekleri yastıkların yer aldığı loş ışıklı bir odada 7 hafta boyunca haftada 2 şer kez 45 dk ney kayıtları dinletildi. Kontrol grubundakilere müzik dinletilmedi. Mann-Whitney U testine göre, müzik dinleyen gruptakilerin uzun vadede daha az öfkeli olduğu gözlendi. Wilcoxon testine göre, müzik dinletilen grupta uygulama sonrasında öfke skorunun önemli ölçüde azaldığı belirlendi.
Bekiroğlu et al. Effect of Turkish classical music on blood pressure: a randomized controlled trial in hypertensive elderly patients. Complementary Therapies in Medicine 2013;21:147-54. Çalışmaya Adana daki bir huzur evinde kalan 60 hipertansiyon hastası dahil edildi. Katılımcıların duygu durumları Hamilton Ölçeği ile değerlendirildi. Katılımcılar iki gruba ayrıldı. Bir gruba klasik Türk müziği dinletildi. Kontrol grubundakilere ise 25 dk. dinlenme süresi verildi. Müzik dinletilen grupta sistolik kan basıncı ort. 13 mm Hg azalırken, kontrol grubunda ort. 6,50 mm Hg azaldı. Diastolik kan basıncında her iki grupta da ort. 10 mm Hg azalma oldu. Sonuç olarak klasik müzik dinleyen grup ile dinlenen grubun her ikisinde de tansiyon düşmüş olmakla birlikte klasik Türk müziğinin özel bir etki göstermediği anlaşıldı.
Ovayolu N, et al. Listening to Turkish classical music decreases patients anxiety, pain, dissatisfaction and the dose of sedative and analgesiz drugs during colonoscopy: a prospective randomized controlled trial. World J Gastroenterol 2006; 12(46):7532-6. Ekim 2005-Şubat 2006 arasında, kolonoskopi yapılacak 60 hasta ile çalışıldı. 1. grupta yer alan 30 kişiye Gaziantep Devlet Konservatuarı ndaki bir uzmanın görüşleri doğrultusunda ney kaydı dinletildi. Ortalama endişe seviyesi ve ağrı skorunun müzik dinleyen grupta daha düşük olduğu belirlendi (p<0,001).
Metodoloji sorunları Uygun olmayan yöntem Örneklem sayısının yetersizliği Hatalı uygulamalar Tıp ve/veya müzik konusunda yeterli bilgiye sahip olunmaması
Etik sorunlar: Zarar vermeme ilkesi CSO örneği (1991)
Müzikal algıyı etkileyen değişkenler Hız ve usül Canlı / kayıttan Makam/ tonalite Müzik formu Güfte Enstrüman türü / kalitesi süre İcracı Fiziksel ortam Kişisel hatıralar Nenni desem uyur m ola?* Altıyol Roman Havası - Lüleburgaz**
Sonuç ve Öneriler 1. Gevher Nesibe Darüşşifası, hastane ve tıp medresesini birbiriyle bağlantılı iki ayrı binada bulunduran mimari yapısı nedeniyle dünya tıp tarihinde önemli bir yere sahiptir. 2. Darüşşifanın kitabesinde Gevher Nesibe adının yer alması Selçukluların kadına verdiği değere işaret etmektedir. (Diğer örnekler: Turan Melik Hatun Şifaiyesi (1228) Divriği, Gülümsen Hatun Darüşşifası (1223) Kütahya, vd.) 3. Selçuklu ve Osmanlı dönemi darüşşifalarında müzikle tedavi uygulanmış; ancak tıbbi bir yöntem olarak yaygınlaşamamıştır. 4. Son 20 yılda yapılan bilimsel araştırmaların önemli bir bölümü müzikle tedavinin özellikle psikiyatrik rahatsızlıklarda başarılı sonuçlar verdiğini göstermektedir.
4. Müzikle tedavi araştırmaları doğru metodoloji ile Türk halk ve sanat müziğinde kullanılan makam ve usuller üzerinde de ayrıca yapılmalıdır. 5. Hekimin uygun gördüğü durumlarda hastalara müzikle tedavi hizmeti eğitimli müzikoterapistler tarafından yine hekim gözetiminde sunulmalıdır.
Müzisyen kadınlar (1710/20) (Topkapı Sarayı Müzesi, H2164)