İstanbul Balık Hali (Türkiye) ve Halde Pazarlanan Su Ürünleri

Research Article Araştırma Makalesi Su Ürünleri Dergisi Cilt No: 16 Sayı: 12 117 İzmirBornova 1999 İstanbul Balık Hali (Türkiye) ve Halde Pazarlanan Su Ürünleri Metin Timur Kadir Doğan İstanbul Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Laleli, İstanbul, Türkiye Abstract : İstanbul (Turkey) fish auction hall and marketing. In fısheries sector marketing is the most important problem as in other sectors too. Istanbul Fish Auction Hall marketable most populer fishes are bonitos (Sarda sadra Bloch, 1793), gilt sardine (Sardinella aurita Valenciennes, 1847), haddock (Merlangius merlangus Linnaeus, 18), horse mackerels (Trachurus trachurus (Lin., 18) and anchovies (Engraulis encrosicolus (Lin., 18). In Istanbul Fish Auction Hall yearly marketing fish are 23.2.24 kg. Therefore the hall in a shortest period of time has to be dynamic contemporary with high technology will be catch to the standards of the world. Key Words: Seafood, marketing. Özet. Balıkçılık sektöründe en önemli sorun, diğer sektörlerde olduğu gibi pazarlamadır. İstanbul Su Ürünleri Hali nde pazarlanan balıkların en önemlilerini palamut (Sarda sadra Bloch, 1793), sardalya (Sardinella aurita Valenciennes,1847), mezgit (Merlangius merlangus Lin., 18), istavrit (Trachurus trachurus ( Lin., 18) ve hamsi (Engraulis encrosicolus Lin., 18) balıkları oluşturmaktadır. Ortalama yıllık işlem hacmi 23.2.24 kg olan İstanbul Su Ürünleri Hali nin en kısa sürede dinamik çağdaş pazarlama sistemine kavuşturulması için dünya standartlarına uygun, teknik donanımı tam olan bir düzeye getirilmesi zorunluluk arzetmektedir. Anahtar Kelimeler: Deniz ürünleri, pazarlama. 1

Giriş Su ürünleri konusunda dünyanın en şanslı ülkelerinden biri olan yurdumuz, Ekvator ile Kuzey Kutup arasında, aşağı yukarı eşit uzaklıkta, eski dünyanın her üç kıtasının coğrafi merkezinde yer almaktadır. Bu coğrafi konumu ile ülkemizi çevreleyen denizlerimizden Karadeniz de 247, Marmara Denizi nde 2, Ege Denizi nde 285 ve Akdeniz de ise 5 balık türü bulunmaktadır. Mevcut bu türlerin denizlerimize göre avlanma oranları; %.8 lik bölümü Karadeniz den, %.5 Marmara Denizi nden, % 9 luk bölümü Ege Denizi nden ve geriye kalan % 4.9 luk bölümü de Akdeniz den sağlanmaktadır (Erinç ve Öngör 1982, Slasteneko 1955, Timur 1992). Bu tablo ışığında, İstanbul ilinin bulunduğu Marmara Denizi ne ve Boğazlara bakacak olursak; Boğazlar yoluyla Karadeniz den Marmara ve Ege Denizi ne, Ege Denizi nden Marmara ve Karadeniz e doğru ekolojik karakterlerin belirlediği çok muntazam balık göçlerinin bulunduğu görülür (Acara, 1988). Şüphesiz bu göçlerde temel neden, Karadeniz ile Akdeniz arasındaki su sıcaklığının yıl boyunca gösterdiği farklılıktır. Akdeniz in yazın ısınmasıyla balıklar Karadeniz e çıkarken, kışın da aşağılara inmektedirler: Ancak, ülkemizin bu üretim potansiyeli ile yıllık su ürünleri üretimimiz kıyaslandığında, üretimimizin arzulanan düzeyin çok altında olduğu görülmektedir. Şüphesiz üretimimizin beklenenden çok daha az olmasında birçok faktör rol oynarken, bunların başında, su ürünleri sektörümüzdeki pazarlama ve üretimle ilgili araştırmaların yetersiz kaldığıdır (Acara 1993). Dünyada faaliyet gösteren her sektör için temel kural; üretim ve yatırım faaliyetlerinde iyi bir piyasa araştırması, satış, üretim ve finansman planlarının ciddi olarak yapılıp, ileriye dönük stratejilerin oluşturulmasıdır. Bu çalışmalarda ön koşul, sağlıklı verilerin elde edilmesi ve bu verilerin objektif, ön yargısız ve doğru bir şekilde yorumlanabilmesidir. Dolayısıyla mevcut veriler tam olarak bilinmeden gerçeğe yönelik satış planı, üretim planı ve finansman planı ile bunun sonucu yapılacak yatırımdan istenilen verimin elde edilebilme şansı çok azdır (Doğan 1997). Bugün ülkemizde pazar ve pazarlama ile ilgili hiçbir ön araştırma yapılmadan, yatırım projeleri finanse edilebilmektedir. Buna somut bir örnek vermek gerekirse: Karadeniz sahil kesiminde kurulan çok sayıdaki balık unubalık yağı fabrikaları gösterilebilir. Bugün bu fabrikalar ya kapasitelerinin altında çalışmakta veya kapatılarak ülke ekonomisinin zarar görmesine neden olmaktadır. Materyal ve Yöntem Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde pazarlama, gelişmiş olan ülkelere oranla çok daha fazla önem arz etmektedir. Ülkemize model teşkil eden ve bir mega metropol İstanbul ilimizdeki İstanbul Büyükşehir Su Ürünleri Hali ne haline giren balıkların türleri ve miktarları ile İstanbul a giren kayıt dışı kaynaklardan giren balıklar ve bunların tüketim şekli ve oranları birlikte incelenmiştir. İncelemede halin resmi defter kayıtları ve müstahsilin ifadeleri, balık miktarlarının ve tüketimini değerlendirilmesinde veri kaynağı olarak kullanılmıştır. Bulgular İstanbul Su Ürünleri Halinde 1996 yılında işlem gören balık miktarı toplam 2

23.277.419 kg., 1997 yılında işlem gören balık miktarı 23.327.61 kg dır. Hal e giren balıklar incelendiğinde bunların 73 türden oluştuğu görülmektedir. Bu rakamın 5 adedini kabuklu su ürünleri, 3 adedini de ahtapotlar (yumuşakça ) teşkil etmektedir. itibariyle 1996 1997 yıllarının 12 ayında satışa sunulan su ürünleri: ahtapot (Octopus sp.), akya (Lichia amia (L., 18), Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss (Walbaum, 1792)), barbunya (Mullus barbatus L.,18), böcek (Palinurus sp.), çaça (Sprattus sprattus L., 18) çinekop lüfer (Pomatomus saltator L., 1766), çipura (Sparus aurata L., 18), dil balığı (Solea vulgaris Quensel, 186), dülger (Zeus faber L., 18), eşkina (Sciaena umbra L., 18), fener (Lophius budagessa Spinola. 187), gelincik (Gaidropsarus mediterraneus (L., 18)), gümüş (Atherine hepseti boyeri Risso, 18), hamsi (Engraulis encrosicolus (L., 18)), istavrit (Trachurus trachurus (L., 18)), ispari (Diplodus annularis (L., 18)), izmarit (Maena smaris (L., 18)), iskorpit (Scorpaena scrota L., 18), istakoz (Hommarus gammarus (L., 18)), ispendeklevrek (Dicentrarchus labrax (L., 18)), karagöz (Diplodus vulgaris (E. Geoffrop St. Hilaire, 1817), karides (Panaeus sp., Parapenaus sp.), kılıç (Xiphias gladius L., 18), kalkan ( Psetta maxima (L., 18)), kırlangıç (Trigla lucerna L., 18), kefal (Mugil cephalus L., 18), kolyoz (Scomber japonicus Houttuyn, 178), kerevit (Astacus leptodactylus), kaya (Gobius sp.), köpek (Mustelus sp.), lipsos (Scorpaena porcus L., 18), lahoz (Epinehhellus alexandrinus, (Val., 1828), E, aeneus ( E. Geoffrop St. Hilaire, 1817), mercan (Pagellus sp.), minekop (Umbrina cirrosa L., 18), berlam (Merluccius merluccius (L., 18)), mezgit (Merlangius merlangus (Nordmann, 184), orkinoz (Thunnus thynnus (L., 18)), orfoz (Epinephelus guazza (L., 18)), öksüz (Trigla lyra (L., 18)), palamut torik (Sarda sadra (Bloch, 1793), pisi (Pleuronectes platessa L., 18), sardalya (Sardinella aurita (Val., 1847)), sarpa (Sarpa salpa (L., 18)), sudak (Stizostedion lucioperca (L., 18)), yılan (Anguilla anguilla (L., 18)), salmon (Salmo salar), yayın (Siluris glanis (L., 1766)), sazan (Cyprius carpio L., 18), sinarit (Dentex dentex (L., 18)), tekir (Mullus surmeletus L., 18), tirsi (Alosa fallax (Lacepéde, 183)), uskumru (Scomber scombrus L., 18) vatoz (Raja sp.) balığı ve satışı itibariyle ancak yılın belirli aylarında pazarlanabilen, göçen (Coriphaena hippuris Lin., 18), hani (Serranus sp. Cuv. 1817),kayış (Ophidion barbatum L., 18), kofana (Pomatomus saltator (L., 1766), kalamar (Ligio sp.), keler (Squatina sp.), kupes (Boops boops L., 18), mersin (Acipenser sp.), mırmır (Lithognathus mormyrus L., 18), maya (Maja sp.), mazak (Trigloporus lastoviza (Delar, 189)), pavurya (Canser pagurus L., 18), sarıağız (Argyrosomus regius (Asso, 181), sübye (Sepia sp.), tombik (Auxis rochei Risso, 18), turna (Esox lucius, L., 18), zargana (Belone belone (L., 1761), olmak üzere 73 türden oluşmaktadır. Bu balık çeşitleri içerisinde aylar itibariyle bir tondan az olmamak üzere satışa sunulan su ürünleri; alabalık, barbunya, çipura, fener balığı, istavrit, izmarit, karides, kefal, kolyoz, levrek, bakalyora, mezgit, maya, sardalya ve tekir balığıdır. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 1996 1997 yıllarında pazarlanan su 3

ürünlerinin aylık ve toplam değerleri Tablo 1 de gösterilmiştir. Hal de tondan az olmamak üzere 1997 yılında satışa sunulan balıklar: Alabalık, barbunya, çinekop, ahtapot, çipura, çaça, dil balığı, dülger balığı, fener balığı, gümüş balığı, hamsi, göçmen, istavrit, izmarit, ispendeklevrek, karides, kalkan, kolyoz, kalamar, köpek balığı, levrek, lüfer, mercan, mırlan, mezgit, maya, orkinoz, pavurya, sardalya, tekir, tombik, tirsi, uskumru ve melanuryadır. Yine aynı dönemde bir ton dan az olmamak üzere satışı yapılan balıklar: Alabalık, çipura, çaça, fener balığı, hamsi, istavrit, karides, kalkan, kolyoz, kalamar, köpek balığı, mırlan, mırmır, mezgit, torik ve sardalya balığıdır. 4 2 Ocak Mart Mayıs Ağustos Ekim Aralık Alabalık 1996 Alabalık 1997 Şekil 1. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss (Walbaum, 1792) nın aylara göre miktarları 5 Barbunya 1996 Barbunya 1997 Şekil 2. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan barbunya balığı (Mullus barbatus Lin., 18) un aylara göre miktarları 4

5 Tablo 1. 19961997 Yıllarında Pazarlanan Su Ürünlerinin Aylık Toplam Miktarları (Kg.) (*1996** 1997) AYLAR TÜRLER Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam Ahtapot * ** 1.64 1.9 783 1.1 1.35 1.885 1.123 76 2.8 8 86 695 2.793 285 1.733 1.835 1.2 1. 164 1.295 664 9 1.444 26.741 13.24 Akya 951 3 133 74 2.78 6 1.246 67 621 1.296 371 162 272 243 467 44 1 17 195 6 9 268 6 7.43 3.12 G. Alabalığı 7.832 9.274 9.837 9.7 2.998.56 13.835 16.395 7.718.861 5.7 21. 7.388 21.22 6.4.486 7.226 35.136 6.941 32.4 5.547.2 11.83 32.3 1.59 9.487 Barbunya 4.17 3.2 1.5 2.4 3.685 2.8 2.95 2.3 4.78 3.945 7.4 7.26.59 3.985 5.248 9.4 4.58 8.46 5.445 2. 4.2 4.24 4.77 2.535 58.491 53.32 Böcek 419 199 459 7 7 422 94 364 766 368 1.862 9.1 1.837 1.595 1.5 1.491 52 1.421 8 135 391 136 5 55 9.1 7.223 Çaça 1.83 18.16 52.55 47.77 193.35 217.67 1.59 35.19 1.59 2 2 335 28.79 2. 63.7 9.95 41.56 35 112.77 2.3 611.1 352.635 Çapak 1 167 5 2 12 135 145 5 4 692 26 Çinekop Lüfer 53.84 91.89.64 4186 21.631 38.88 18.35.64 16.72 12.2.877 8.598 9.138 3.959 2.97 4.67 17.627 67.213 22.345 447.139 555.234 679.622 16.382 62.596 1.98.317 1.483.454 Çipura.663 4.32 8.73 5.49.37 12.6 8.346 16.3 13.4 28.292 11.52 33.714 17.67 39.545 19.57 45.97 11.24 37. 7.72 2.2 7.463 2.16 11.455 21.551 138.86 285.486 Dil Balığı 5.355 2.796 2.424 1.317 2.346 1.951 12.792 1.3 1.1 2.74 1.286 2.4 1.42 3.1 1.872 7.5 826 3.4 593 2.745 983 7.45 2.5 12.876 33.528 49. 69 8 Dülger 3.876 69 1.267 38 1.793 69 86 585 455 1.211 6 2.2 1.7 2.529 1.3 1.4 54 32 34 47 354 235.867 5.969 Eşkina 28 44 161 112 3 32 44 5 199 5 45 1 118 48 56 33 1.673 1.373 Fener.9 3. 4.47 8.4 8.36 8.94 3.79 3.67 4.19 68 12.5 96.74.35 22.1.89 7. 7.35 3.96 5.3 2.92 1. 4.9 2.55 1.97 69.84 Gelincik 5 26 2 7 195 5 1.74 6 2.89 2. 1.545 1.945 835 6 95 4 27.46 3.4 Göçen 4.48 1 3.4 8.49 3.87 3.4 2 86 1.44 17 4.18 4.27 3.28 1.6 5 2.7 19.3 Gümüş 2.5 1. 1.28 1.72 1. 3.2 4.195 2.5 2.48 2.1 45 7 983 135 3 35 1.885 1.26 82 67 7.5 17.945 19. Hamsi 2.191.6 69.462 297.68 395.442 681.5 89.194 345.888 269.64 6 18.342 1.98 828 3.762 144 6.2 64.17 434.6 836.588 1.849.5 1.5.98 1.7.962 3.735.738 1.568.286 2.527.853 8.679.66.318.9 Hani 1.345 8 3 9 67 2 7 57 2.7 4.7 7 3.68 1.2 1.295 3 5 35 14.845 2.95 İstavrit 3.943 44.717 292.68 338.76 2.544 249. 318.434 26.352 39.492 54.54 2.436 32.418 14.526 16.434.85 74.768 171. 214.812 72.9 329.958 495.3 24.678 478.728 288. 3.9.531 2.45.731 İspari 7 5 6 1 84 51 5 5 1 1 1 9 285 52 2 1.14 2.1 72 2.79 3.121 8.2 İzmarit 6.45 8.84 5.67 6.55.14 11. 5.35.32 2.6 1.47 2.6 3.82 4.92 1.1 7.4 5.59 4.98 4.74 1. 7.79 123 12.72 12 14.35 62.79 88.35 İskorpit 444 428 231 649 5 54 8 282 3 234 188 261 5 243 2 318 2 18 8 132 12 3.598 3.44 İstakoz 9 58 185 121 427 297 2 144 329 54 213 43 27 196 87 22 22 12 27 4 38 5 72 1.912 3.44 İspendek Levrek 11. 4.149 7.974 3.239.958 6.85 11.883 7.59 27.192.868.58 11.5 14.333 14.135 7.5 17.893 3.719 12.917 3.69 6.461 4.988 11.286 6.418 11.77 124.233 19.649 Karagöz 6 118 4 237 979 14 553 2 438 3 512 2 1.118 1 2.16 5 319 2 427 3 285 7 245 455 7.957 3.14 Karides 36.877 37.735 67.359 28.9 139.979 5.7 137.548 38.9 2.95 11.32 37.81 2.2 31.92 24. 19.746 38.85 27748 66.627 57.544 58.74 5.1 54.418 45.764 76.249 671.677 482.722 Kalamar 6.247 2.858 5 2 295 55 187 667 2 2.193 7 1.78 77 4.271 3.396 7.422 6..232 5.7 7.389 36.893 24.912 Kalkan 14.991 21.29.748 44.384 45.678 68.4.2 87.621 19.597 17.36 64. 94.234 8.81 12.572 374 5.432 1.339 7.118 3.461 3.94 3.848 5.97 8.353 5.398 432.485 571.686 Kaya 99 37 5 5 235 19 1.32 55 4 45 185 1 1.6 2.3 4 1.495 4 1.3 5 9.68 1.8 Kayış 185 45 7 77 1.2 1 5 85 495 57 16 2 3.5 1.4 Kefal.34 2.62 17.796 7.8.48 1.52 1.956 2.5 2.82 2.56.85 14.4 4.596 2.19 2.346 3.4 5.488 9.97 4.5 6.745 3.522 13.16 5.9 5.7 89.371 72.588 Keler 7 77 26 1 41 112 17 378 1 56 355 55 27 4 5 1 2 85 1.7 1.74 Kerevit 239 5 38 4 6 36 1.78 261 2.46 1.855 3.513 695 98 2 235 5 5 12.35 3.79 Kılıç 168 3 241 45 85 36 638 2 4.351 2.545 4.673 3. 538 2.19 594 1. 3 1.5 47 1.16 394 1.135 282 2. 12.114.698

6 Kırlangıç 448 377 294 376 3 9 429 311 3 198 46 162 279 55 4 345 111 219 133 128 111 611 359 2 3.387 3.1 Kofana 6 183 217 234 183 48 146 1.138 584 323 8 183 141 124 1 2.26 2.187 Kolyoz 8.3 6.5 11.124 12. 19.944 27.45 24.246 23.59 11.844 33.96.47 16.59 45.88 9.5 37.94 62.67.18 4.49 23.47 2.5 7.14 9.16 5.4 6. 2.876 268.99 Köpek Balığı.2 5.78 26.692 38.5 79.374 13.135 22.714.68 8.292 2 3 4 58 17 1.22 385 1.28 2.392 2.223 2.17 4.5 22.1 11.299.263 24.943 111. Kupes 2. 14 2.48 3. 1.28 1.2 18 84 95 5.2 26 5.4 38 6 2.223 2.17 4.5 22.1 11.299.263 24.943 111. Lahoz 166 61 146 55 9 133 411 545 3 6 3 86 93 161 796 348 67 444 3 39 17 32 4.55 2.816 Lipsoz 59 39 66 162 1.167 47 1.35 263 863 58 1.66 7 2.5 6 854 4.7 296 195 45 1 376 245 283 74 9.546 8.569 Mazak 1.7 985 1.95 1.395 36 735 1 1 39 135 345 1.5 1.135 94 351 26 3 9 1.64 8.416 6.1 Mercan 5.267 1.452 1.9 2.326 3.952 3.2 1.182 778 1.126 312 4.9 35 9.358 2.6 8.37 5.76 3.74 1.899 855 14 191 48 1.17 2.536 4.7 21.799 Mersin 991 68 1. 1.226 1.887 1.59 1.873 5.9 777 1.563 32 12.294 6 135 18 381 99 72 4 2.673 2.6 14.931 Mezgit 336.726 272.952 192.668 218.22 2.858 189.972 128.574 89.316 6.282 4.932 6.66 14.94 5.6 1.422 4.55 4.8 48.94 127.548 2.738 18.72 334.422 176.472 345.5 239.814 1.84. 1.519.62 Mırlan 85.2 52.5 74. 46.45 2.28 49.97 56.34 32.36 32.42 11.745 68.22 3.67.9 27.895.9 37.87 22.1 97.9 16.27 137.89 35.2 5.87 67.585 388.82 72.245 1.142.5 Mırmır 189 3 173 27 68 6 24 11 99 9 8 5 1.44 735 Minekop 372 322 37 76 681 35 368 294 281 22 51 5 39 9 621 583 95 8 7 3.9 1.221 Orkinoz 954 481 772 2 5.732 63.2 28.528 97.7 9.548 13.46 4 4.46 494 1 731 27.58 69.45 886 5.14 839 14.745 1.3 5.286 6.896 Orfoz 72 4 52 4 6 53 22 18 4 69 616 68 421 226 345 85 238 4 323 239 55 9 3.45 1.352 Öksüz 6 245 5 16 1.441 5 1.279 135 1.785 5 1.74 555 235 1.5 95 3 12 8.333 3.44 Palamut Torik 8.369 14.583 8.42 4.1 7.721 5.8 2.455 61 327 4 356 23 523 147 14.335 8.332 532.914 4.294 572.544 26.4 666.848 46.436 64.521 5.96 1.879.3 446.1 Pavurya 5 1.46 2 977 17 3 4 22 28 94 4 1 7 5 3.424 6 Pisi 1.197 576 1.12 55 2.457 1.57 1.366 745 736 5 526 1.837 29 1.89 4 45 2 83 139 36 57 1.5 11.399 6.116 Sardalya 29.6 141.696 36.432 1.329 83.97 147.42.912 135.468 13.14 22.5 62.764 44.694 63.342 81.672. 121.364 244.64 322.542 495.36 395.316 328.734 119.7 81.342 19.7 1.449.916 1.837.648 Sarıağız 1 48 39 22 94 4 585 7 192 28 4 92 35 29 2 4 3 2.49 34 Sarpa 2 5 1 39 455 9 1.295 1 795 395 2 1 1 6 5 35 2 8 3.995 1.676 Salmon 85 789 32 1.693 2.84 3.18 3.39 2.812 8.88 2.93 6.58 4.58 5.3 1.263 1. 39 214 7 39 18.122 28.4 Sazan 2 48 98 2 569 9 5.35 27 1.184 79 345 46 7 57 788 4 3 26 7.229 3.7 Sinarit 13 9 38 32 218 323 99 213 17 531 6 623 53 558 827 361 296 289 4 193 143 1 148 3.534 3.271 Sudak 2.66 1.9 976 59 3.85 1.7 2.94 2.58 5 55 1.45 1.295 2.449 2.631 3.219 1.95 4.816 3.535 5.355 1.9 2.35 89 1.945 1.74.95 2.45 Sübye 698 55 5 336 8 2 48 385 4 695 1 19 562 45 353 932 4 4.317 2.948 Tekir 98.4 38.861 47.95 26.85 43.7 22.46 17.6 13.345 28.77 11.735 19.99.145 24.19 8.2 13.95 18.85 19.38 56.54 33.4 54.82 56. 1.39 59. 58.553 461. 45.74 Tombik 1. 2.97 17.1. 45.4 34.79 3.89 44.18 1.16 1.54 1 4 455 78 3.96 1.3 5.78 2.49 732 77.52 6.74 Tirsi 28. 9.2 33.89 5.12.45 38 14.26 3.74 2 5.3 18 5. 1.34 2.5 17 6.3 4.7 4.9 2.69 5. 5.68 4.56 129.64 38.34 Turna 2 39 16 18 56 17 Uskumru 3 985 516 1.7 1.2 1.5 3.86 1.66 6.62 5.135 7.863 6.52 16.472 4.714 9.66 2.647 4.235 3.4 4 1.76 1.24 462 3.7 1.1 55.556.582 Vatoz 48.2 5.8 59.6 5.19 32.718 9.38 23.244 4.19 5.798 2.2 87 5 34 54 2. 4 1.94 7 2.695 99 2.4 36 198.374.12 Yayın 48 1 2 678 685 67 4 17 9 768 1.57 Yılan 35 1 2 2 1 135 36 Zargana 378 345 45 2 145 2.1 1.35 4 555 5 6.224 5.87 67 2.2 1.395 6.9 2.84 6.2 8.248 29.649

2 5 Çaça 1996 Çaça 1997 Şekil 3. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan çaça balığı ( Sparattus sparattus Lin., 18) ın aylara göre miktarları 2 Fener Balığı 1996 Fener Balığı 1997 Şekil 4. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan fener balığı (Lophius budagessa Sipinola, 187) nın aylara göre miktarları 4 2 Hamsi 1996 Hamsi 1997 Şekil 5. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan hamsi (Engraulis encrosicolus Lin., 18 ) nin aylara göre miktarları 7

8 6 4 2 İstavrit 1996 İstavrit 1997 Şekil 6. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan istavrit balığı ( Trachurus trachurus (Lin., 18)) nın aylara göre miktarları 5 Kalamar 1996 Kalamar 1997 Şekil 7.İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan kalamar (Loligo sp.) ın aylara göre miktarları 2 5 Kalkan 1996 Kalkan 1997 Şekil 8. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan kalkan balığı (Psetta maxima (Lin., 18)) nın aylara göre miktarları 8

5 Karides 1996 Karides 1997 Şekil 9. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan karides (Penaeus sp., Parapenaus sp.) in aylara göre miktarları 8 6 4 2 Kolyoz 1996 Kolyoz 1997 Şekil. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan kolyoz balığı (Scomber japonicus Hottuyn, 187 ) nın aylara göre miktarları 8 6 4 2 Köpek Balığı 1996 Köpek Balığı 1997 Şekil 11. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan köpek balığı ( Mustelus sp. ) nın aylara göre miktarları 9

4 2 Mezgit 1996 Mezgit 1997 Şekil 12. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan mezgit balığı (Merlangius merlangius (Nordmann, 184 ) nın aylara göre miktarları 6 4 2 Mırlan 1996 Mırlan 1997 Şekil 13. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan mırlan balığı (Merluccius merluccius (Lin., 18)) nın aylara göre miktarları 8 6 4 2 Palamut 1996 Palamut 1997 Şekil 14. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan palamut (Sadra sadra (Bloch, 1793 ) un aylara göre miktarları

5 Tekir 1996 Tekir 1997 Şekil. İstanbul Su Ürünleri Hali nde 19961997 yıllarında pazarlanan tekir balığı (Mullus surmeletus Lin., 18 ) nın aylara göre miktarları 6 4 2 Aylık Toplam1996 Aylık Toplam 1997 Şekil 16. İstanbul Su Ürünleri Hali nde aylara göre miktarları 19961997 yıllarında pazarlanan toplam su ürünlerinin Salmon 18% Gelincik 11% Hani % Sazan 32% Kerevit 12% Kılıç 12% Şekil 17. 1996 yılında İstanbul Su Ürünleri Hali nde pazarlanan 2 ton arasındaki su 11

Mersin 12% Sudak 18% Dil 2% Göçen 12% Mercan 24% Kupes 14% Şekil 18. 1996 yılında İstanbul Su Ürünleri Hali nde pazarlanan ton arasındaki su İzmarit 19% Barbunya 17% Tombik 23% Orkinoz % Kefal 26% Şekil 19. 1996 yılında İstanbul Su Ürünleri Hali nde pazarlanan 5 ton arasındaki su İstavrit 17% LüferÇinekop 6% PalamutTorik % Sardalya 8% Mezgit % Hamsi 49% Şekil 2. 1996 yılında İstanbul Su Ürünleri Hali nde pazarlanan 2 ton arasındaki su 12

Tekir % Çaça 19% Mırlan 22% Karides 21% Kolyoz 9% Kalkan 14% Şekil 21. 1996 yılında İstanbul Su Ürünleri Hali nde pazarlanan 2 ton arasındaki su İstavrit 17% LüferÇinekop 6% PalamutTorik % Sardalya 8% Mezgit % Hamsi 49% Şekil 22. 1997 yılında İstanbul Su Ürünleri Hali nde pazarlanan ton ve üzeri su. Kılıç 17% Lipsoz 9% Ahtapot 14% Dülger 7% İspari 9% Göçen 21% Gümüş 23% Şekil 23. 1997 yılında İstanbul Su Ürünleri Hali nde pazarlanan 52 Ton arasındaki su 13

Uskumru 12% Vatoz 12% Dil 21% Kalamar % Tirsi 16% Salmon 12% Sudak 8% Mercan 9% Şekil 24. 1997 yılında İstanbul Su Ürünleri Hali nde pazarlanan ton arasındaki su Kefal 34% Barbunya % İzmarit 41% Şekil. 1997 yılında İstanbul Su Ürünleri Hali nde pazarlanan 5 ton arasındaki su İspendekLevrek 26% Köpek % Tombik 24% Maya % Şekil 26. 1997 yılında İstanbul Su Ürünleri Hali nde Pazarlanan ton arasındaki su 14

Orkinoz 8% LüferÇinekop 8% PalamutTorik 14% Alabalık 8% Çipura 9% Çaça 11% Kolyoz 8% Kalkan 19% Karides % Şekil 27. 1997 yılında İstanbul Su Ürünleri Hali nde pazarlanan ton arasındaki su Mezgit 8% Mırlan 6% Sardalya % ÇinekopLüfer 7% İstavrit 13% Hamsi 56% Şekil 28. 1997 yılında İstanbul Su Ürünleri Hali nde pazarlanan ton ve üzerindeki su Nüfusu her geçen gün hızla artan 13 milyon kişinin yaşadığı İstanbul ilimizde tüketilen su ürünlerinin bir bölümü de kayıtdışı kaynaklardan pazara sürülmektedir. Kayıtdışı pazarların başında büyük hipermarketler, semt pazarları, balıkçı pazarları ve diğer küçük parakendeciler gelmektedir. Hiç şüphesiz yukarıda sözü edilen bu pazarlama birimlerince tüketime sunulan balıkların türleri ve miktarları hakkında sıhhatli bilgiler elde etmek pratikte mümkün olmamakla beraber, araştırmamız süresince sık sık ziyaret ettiğimiz büyük hipermarketler ile Çiçek Pasajı, Kadıköy, Beşiktaş, Karaköy Balıkçı Pazarlarından elde edilen sonuçlara göre 19961997 yıllarında pazarlanan balık miktarı tahmini ortalama bin kg kadardır. Sözkonusu yerlerde pazarlanan balıklar ise alabalık, sazan, palamut, hamsi, karides, çipura, levrek, ahtapod, kerevit, midye, sardalya, mezgit ve orkinos balıklarından oluşmaktadır. Özel marketler ve Balık Hali nde tüketime sunulan su ürünlerinin bir bölümü de yurtdışına ihraç edilmektedir. İhraç olunan su ürünleri ise; orkinos, sübye, ahtapot,

kalamar, hamsi, barbunya, dil balığı, kefal gibi balıklardır. Tartışma ve Sonuç Yukarıda verilen grafiklerin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi 1996 yılında İstanbul Su Ürünleri Halinde satışa sunulan toplam balık miktarı 23.277.419 kg, 1997 yılında ise 23.327.61 kg kadardır. Her iki dönemde de pazarlanan balıkların en önemlilerini sardalya % 9, palamut ve mezgit % 11, istavrit % 19 ve hamsi % 5 yi oluşturmaktadır. Yapılan incelemelerde, ülkemizde balık ve diğer su ürünleri pazarlama ünitelerinin önemli bir kısmının mülkiyetinin belediyelere ait olduğu tesbit edilmiştir. Ancak bazı bölgelerde bu tesislerin işletilmesi özel teşebbüslere devredilmiştir. Ülkemiz genelinde avlanan tüm su ürünlerinin değerlendirilmesine bakıldığında, yaklaşık % kadarının balıkunubalıkyağı sanayiinde, geri kalan % lik kısmının da işlenmiş veya taze balık olarak pazarlandığı görülmektedir (Dağdemir ve Birinci 1988). Bu konuda 1996 yılında yapılan bir inceleme sonucunda % 84.2 lik bölümü komisyoncu, kabzımal ve tüccarlar tarafından, % 3,9 luk bölümü balıkunubalık yağı fabrikaları tarafından, % 8.3 lük bölümü kooparatif ve birlikler tarafından, % 2 lik bölümü tüketicilere doğrudan pazarlandığı, %.8 lik bölümünün üreticilerce tüketildiği ve geriye kalan %.8 lik bölümünün ise konserve fabrikaları tarafından değerlendirildiği tesbit edilmiştir (Acara 1983: Elbek 1995). Bu rakamları basite indirgersek, pazarlanan bu balıkların % 95 lik bölümü komisyoncular tarafından ve geriye kalan % 5 lik kısmı da kooperatif ve birlikler tarafından pazarlanmaktadır. Bu tablo Türkiye de istikrarlı bir üretim ve buna bağlı olarak dinamik ve çağdaş pazarlama sisteminin oluşturulmadığını göstermektedir. Yürürlükteki 8 Sayılı Kanunun ve bu kanuna istinaden yürürlüğe konulan 8 Sayılı Haller Kanunundaki mevzuat gereği belediyeler, balıkların pazarlanma aşamasında daha çok sağlık, koruma ve kontrol görevleri bakımından devreye girerek, sektörün sağlıklı çalışmasına yardımcı olmaya çalışmaktadırlar (Anonim 1997). Yine yapılan inceleme sonuçlarından ülkemizde balık ve diğer su ürünleri pazarlama ünitelerinin önemli bir kısmının mülkiyetinin belediyelere ait olduğu görülmektedir. Balık hali projelerinde hal binasına giren ürünün bekletilmeden ve bozulmadan işlem görmesinin temel prensip olması gereklidir. Bu amaçla ürünün kabul, iç ve dış piyasaya sevk yerlerinin hijyenik koşullara; uygun, yeterli büyüklükte indirme ve bindirme platformlarına sahip olması yanısıra; tesiste otomatik tartı sistemi, soğuk hava depoları, işleme ve paketleme üniteleri ile pazarlamayı kolaylaştırıcı teknik donanıma sahip olmaları gereklidir. Marmara Bölgesini temsil eden İstanbul metropolü, merkez bölgeyi oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu ilimiz hemen her sektörde olduğu gibi balıkçılık sektöründe de büyük bir motivasyona ve fonksiyona sahip olup, ülkemiz su ürünleri sektörüne yön vermektedir. Bu itibarla İstanbul Kumkapı Su Ürünleri Hali nin süratle dünya standartlarına ulaştırılması ve İstanbul balık piyasasına hakim olacak düzeye getirilmesine çalışılmalıdır. Bu doğrultuda balık hallerinin yasal işlevlerine kavuşturulmasıyla; (a) insan gıdası olarak kullanılacak su ürünlerinin alımsatım ve toptan pazarlamasının yapılacağı belirli bir 16

yerin olması, (b) su ürünlerinin müzayede yoluyla satılarak günlük fiyatların belirlenmesi, (c) çabuk bozulabilen su ürünlerinin insan gıdası olarak tüketilebilirliğinin tesbiti için gerekli muayene ve kontrollerin yapılması, (d) avlama teknikleri ve av yasaklarının takip edilmesi, (e) balık hareketlerinin, avlanan su ürünlerinin cins, miktar ve fiyatlarının istatistiksel olarak değerlendirilip kontrol edilmesi, (f) Belediye ve Maliye açısından alımsatım ve verilen hizmetlerden doğan rüsum ve vergilerin kanun ve yönetmelikler çerçevesinde kontrollü olarak toplanmasının sağlanabilmesi mümkün olabilecektir. Kaynakça Acara, A., (1983) : Taze ve Dondurulmuş Su Ürünleri Dış Pazarlaması İstanbul Ticaret Odası Ekonomik Yayınlar Dizisi No.13 Acara, A., (1988) : Boğazlar ve Marmara Denizi Oşinografik Yapısı ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Acara, A., (1993) Su Ürünleri Ekonomisi D.P.T. İktisadi Planlama Genel Müdürlüğü. Anonim (1997) : İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Su Ürünleri Hali Yönetmeliği 23.7.1996 Tarih 72 Sayılı Belediye Meclis Kararı. İstanbul Akçiçek, E., (1998) : Dünkü İstanbul un Balıkları, Balık Pazarları ve Balık Satıcıları III. Su Ürünleri Sempozyumu 12 Haziran 1998 Erzurum. 135144 Dağdemir, V., Birinci A., (1998) Türkiye de Su Ürünleri Üretimi ve Pazarlama Durumu III. Su Ürünleri Sempozyumu 12 Haziran 1998 Erzurum 619626 Doğan, K., (1997) : Su Ürünleri Sektörü Türk Ekonomisinin Neresinde SÜMDER Aralık 1997, Sayı 1. Elbek, A.G.,(1995) Su Ürünleri Pazar Araştırması Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fak. Yayınları No.48 Erinç. S., Öngör. S., (1982) : Türkiye Coğrafyası 7. Baskı Milli Eğitim Basımevi 228 Önel. S., (1998) : Eski İstanbul İletişim Yayınları İstanbul Slastenko, E., (1955) : Karadeniz Havzası Balıkları (Çeviren:Altan, H). EBK Genel Müdürlüğü Yayınları 711 Sonçağ, S., (1994) : Balık Pazarları Dünden Bu Güne İstanbul Ansiklopedisi Fasikül. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını İstanbul 1617 Timur, M., (1992) : Ülkemizin Deniz ve İç Su Kaynakları ve Bu Kaynaklarda Bulunan Su Ürünlerimiz II. Uluslararası Ekoloji ve Çevre Sorunları Sempozyumu 57 Kasım 1992 Ankara Tutel. E., (1994) : Balıkçısı, Fırıncısı, Meyhanesi ve Maskarası İle Balık Pazarı Mozayiği Tarih ve Toplum Cilt 22 Sayı 132, 2431 Geliş Tarihi : 8.12.1998 Kabul Tarihi: 27.9.1999 17