Şekil 1. Türkiye 2008 yılı su ürünleri üretiminin dağılımı (TÜİK, 2009)

Transkript

1 01 giriş

2

3

4 1.GİRİŞ Türkiye yi çevreleyen denizlerin hepsi Akdeniz sular sisteminin bir parçası olmakla birlikte birbirinden ekolojik, coğrafik, jeomorfolojik, meteorolojik ve benzeri bazı özellikler bakımından farklılıklar göstermektedir. Özellikle Akdeniz ve Karadeniz ekosistemleri arasındaki fark daha belirgindir. Balıkçılık açısından değerlendirildiğinde, bu farklılık özellikle denizlerdeki tür çeşitliliğine yansımaktadır. Türkiye Denizleri arasında Ege Denizi tür çeşitliliği bakımından Akdeniz ile birlikte Marmara ve Karadeniz e oranla daha zengindir. Ege Denizinde yapılan araştırmalarda, 300 kadar balık türünün bulunduğu bildirilmiştir. İzmir Körfezi ve civarındaki sularda yaşayan balık türü sayısı ise 225 i bulmaktadır. Ege Denizi, Balkan ve Anadolu Yarımadaları arasında, Akdeniz e bağlı bir denizdir. Marmara Denizi ve Karadeniz den Çanakkale ve İstanbul Boğazları ile ayrılan denizin kuzey sınırları karalarla çizilmiş olmakla birlikte, güney sınırlarını Yunanistan a bağlı adalar olan Rodos ve Girit adaları oluşturmaktadır. Ege Denizi morfolojik özellikleri bakımından Kuzey Ege, Orta Ege ve Güney Ege olmak üzere 3 farklı bölgeye ayrılmaktadır. Kuzey Ege Denizi nin sahil kısmı m ortalama derinliğe sahipken orta kısımları m arasındaki derinliğe ulaşmaktadır. Orta Ege Denizi nin derinliği ortalama 200 m civarındadır. Güney Ege Denizi nin derinliği genellikle m arasında değişmektedir. Bununla beraber, Ege Denizi nin en derin yeri 2500 m ile Rodos ve Girit Adası arasındaki Karpathos adası civarındadır yılında, yaklaşık 494 bin tonu avcılıkla, 152 bin tonu yetiştiricilikle olmak üzere Türkiye de toplam su ürünleri üretimi yaklaşık 646 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Üretimin yaklaşık % 61 i deniz ürünleri avcılığı (bunun % 64 ü tek başına hamsi avcılığından sağlanmıştır), % 24 ü yetiştiricilik, % 6 sı içsu ürünleri avcılığı, geriye kalan % 9 u da diğer deniz ürünlerinin (kabuklular vb.) avcılığından gelmektedir (Şekil 1). Şekil 1. Türkiye 2008 yılı su ürünleri üretiminin dağılımı (TÜİK, 2009) Deniz balıklarının türlere göre dağılımı incelendiğinde, hamsi balığı yaklaşık 252 bin tonla en yüksek avlanan balık olarak görülmektedir. Bu üretim, ülkemizdeki avlanan deniz balıklarının yaklaşık % 64 ini kapsamaktadır. Hamsi balığından sonra, en yüksek avlanan deniz balıkları % 6 ile 3

5 istavrit (kraça), % 4 le sardalye, % 3 le mezgit, % 2 şer pay ile palamut-torik ile istavrit (karagöz) ve son olarak bu türleri % 1 oranları ile kefal ve lüfer türleri takip etmektedir. Bu türler dışında kalan diğer tüm türlerin toplam deniz balıkları avcılığı içindeki oranı % 17 olarak gerçekleşmiştir (Şekil 2). Şekil 2. Deniz balıkları içinde önemli bazı türlerin avlanma miktarları Ege Denizi kıyılarında koyların ve adaların çokluğu, kıta sahanlığının az oluşu bu denizdeki avcılığı sınırlamaktadır. Ancak, tür zenginliği ve avlanılan türlerin ekonomik değerlerinin yüksek olması, bölgede balıkçılığı önemli kılmaktadır. Ege Denizi balıkçılığı, yaklaşık 35 bin ton yıllık üretim miktarı ile toplam 453 bin ton olan Türkiye deniz ürünleri üretiminde % 8 lik bir paya sahiptir (Şekil 3). Kültür balıkçılığını içermeyen bu oran, yıllara göre değişkenlik göstermekle birlikte % 5 e kadar düştüğü ya da % 12 ye kadar çıktığı görülmüştür. Toplam deniz balıkları üretiminde Ege Denizinden sağlanan üretim miktarı Karadeniz ve Marmara Denizi nden daha az olmasına karşın ekonomik olarak getirdiği kazanç göreceli olarak daha fazladır. Bunun başlıca nedeni, Ege Denizi nden yakalanan su ürünlerinin ekonomik olarak daha değerli olmasıdır. Bölgede üretim günlük olarak pazarlanmakta, yöresel pazara ve diğer şehirlere özellikle İstanbul a gönderilmektedir. Şekil 3. Türkiye deniz balıkları üretiminin bölgelere göre oransal dağılımı Bununla beraber, son yıllarda Ege Denizi balıkçılığından toplam üretime sağlanan katkı miktarında da düzenli bir artış eğilimi izlenmektedir. Bu artışa özellikle, Karadeniz ve Marmara dan kendi av sezonları sona erdiğinde Ege Denizi ne gelen çok sayıda gırgır ve trol balıkçı teknesi de katkıda bulunmaktadır. Bu teknelerden bazıları ise, Ege Denizi nin çeşitli limanlarında yerleşik balıkçılığa 4

6 geçmiş durumdadır. Ege Denizi canlı kaynakları üzerinde giderek artan bu balıkçılık baskısı bölgede geleneksel olarak küçük ölçekli balıkçılıkla uğraşan lokal balıkçılar üzerinde etkisini olumsuz bir şekilde hissettirmektedir. Avcılığın gerçekleştirilmesinde temel unsur olan balıkçı gemilerinin avcılık türlerine göre dağılımı incelendiğinde, balıkçı gemilerinin çok büyük bir kısmı gırgır-trol dışında kalan, kıyı sürütme ağı veya uzatma ağı-paraketa vb. ile avlanan, küçük balıkçı tekneleri olup, boyları 5 15 m. arasında değişmektedir. Bu teknelerde av alanına gidiş, avlanma ve dönüş bir gün ile sınırlı kalmakta ve karaya bağlı olan küçük ölçekli kıyı balıkçılığı yapılmaktadır. Balıkçı gemilerinin bölgelere göre dağılımı dikkate alındığında ise, 2008 yılı verilerine göre Karadeniz Bölgesi 5744 gemi ile birinci, Ege Bölgesi ise 5056 gemi ile ikinci sırada yer almaktadır (TÜİK, 2009). Ege Denizi, birçok balık türünün üreme, beslenme ve gelişme alanı olan Edremit, Çandarlı, İzmir, Kuşadası ve Güllük gibi verimli körfezleri bünyesinde barındıran ve yasak dönemler haricinde yıl boyunca yoğun balıkçılık faaliyetinin devam ettiği önemli bir denizimizdir (Şekil 4). Şekil 4. Ege Denizi uydu görüntüsü (Kaynak NASA) Türkiye nin Ege Denizi kıyıları, genellikle Kuzey Ege ve Güney Ege olmak üzere başlıca iki ana coğrafi bölge adı altında incelenmektedir. Bununla birlikte bu çalışmada, Ege Denizi nin en önemli ve büyük körfezlerinden biri olan İzmir Körfezi ve bu körfezde çok sayıda balıkçı barınak ve limanların bulunması nedeniyle sadece İzmir Körfezi odaklı olarak bu kısım Orta Ege olarak değerlendirmeye alınmıştır. Bu coğrafi bölgeler içinde sırasıyla, Kuzey Ege de Edirne, Çanakkale, Balıkesir ve kısmen İzmir ili, Orta Ege de İzmir Körfezi odaklı İzmir ili ve Güney Ege de yine kısmen İzmir ili olmak üzere Aydın ve Muğla ilinin kıyı şeritleri bulunmaktadır. Bu çalışma ile Ege Denizi nin kuzeyinden güneyine doğru uzanan tüm kıyı şeridi boyunca yer alan 60 ın üzerindeki balıkçı liman ve barınağı çeşitli zaman dilimlerinde ziyaret edilmiştir (Şekil 5). Bu ziyaretler ile su ürünleri kooperatifleri ve balıkçılardan önemli bilgi ve veriler bizzat yerinde sağlanmış ve toplanan bu orijinal bilgilerden bu kitap oluşturulmuştur. 5

7 Şekil 5. Ege Denizi kıyıları ve çalışmanın yapıldığı merkezler Yukarıdaki coğrafi tanımlamalardan da anlaşılacağı üzere, İzmir ilinin kuzeyi Kuzey Ege, güneyi ise Güney Ege sınırları içinde olması nedeni ile İzmir ilinin tamamı çalışma kapsamına alınmıştır. İzmir Körfezi, Ege Denizi nin önemli balıkçılık merkezlerinden birisi olup körfez boyunca çok sayıda balıkçı barınağı ve su ürünleri kooperatifi bulunmaktadır. Kuzey ve Güney Ege nin arasında kalan ve Türkiye Ege Denizi kıyısının merkezinde bulunan İzmir Körfezi nin tamamı bu çalışmada, Orta Ege kısmında değerlendirmeye alınmıştır. Ege Denizi gibi kıyı alanının çok amaçlı (yerleşim, turizm, sanayi, ulaşım, askeri ve balıkçılık) ve yoğun kullanıldığı deniz sahalarında bütünleşik bir kıyı yönetimine ihtiyaç vardır. Kıyı yönetiminin önemli bir halkasını ise balıkçılık ve balıkçılığın yönetimi oluşturmaktadır. Başarılı bir balıkçılık yönetimi büyük ölçüde sağlıklı veri toplanması ve bunların doğru metotlarla işlenmesine bağlıdır (Ünal ve diğ., 2001). Bu verilerin önemli bir bölümünü biyolojik veriler, av araç gereçleriyle ilgili veriler, demografik ve sosyo-ekonomik veriler oluşturmaktadır. Ancak Türkiye de balıkçılıkla ilgili bölgesel ve ulusal düzeyde veri kaynakları oldukça sınırlıdır ve çoğu zaman bu veriler güvenilir olmaktan uzaktır. Bir bölgedeki balıkçı ve balıkçı tekne sayısı, av araçları çeşitliliği ve kapasitesi, avlanan türler ve av miktarları gibi bilgiler, en az avcılığı yapılan türlerin stok bilgileri kadar gerekli ve önemlidir. Benzer şekilde, balıkçıların nasıl bir örgütlenme içinde oldukları, temel sorunlarının ve ileriye yönelik beklenti ve projelerinin neler olduğu konusundaki verilere de sahip olmak bir zorunluluktur. İyi ve sağlıklı bir balıkçılık yönetimi için bu tür verilerin sürekli toplanması ve izlenmesi gerekmektedir. Balıkçılık yönetiminde genellikle ya girdi kontrolü ya da çıktı kontrolüne dayalı iki temel yaklaşım kullanılmaktadır. Türkiye gibi çıktı kontrolünün pek mümkün olmadığı ülkelerde, balıkçılık girdi kontrolüne dayalı olarak yönetilmeye çalışılmaktadır. Bu nedenle sahip olunan av araç gereçlerinin, çalışan balıkçı sayısı ve balıkçı teknesinin, bu teknelerin boylarının, motor güçlerinin, denizde çalıştıkları gün sayısının bilinmesi gerekir. Bu nedenle yapılan bu çalışma, bölge balıkçılığıyla ilgili bu temel bilgileri sağlaması ve balıkçılığın güncel durumunu ortaya koyması açısından ve özellikle yönetim açısından ayrı bir öneme sahiptir. Dünyada benzer çalışmalar her yıl yapılmakta ve balıkçılıkta meydana gelen en küçük değişiklikler dahi, yönetimle ilgili idari otoriteye anında iletilmektedir. Türkiye de bu ve buna benzer çalışma sayısı son derece az olup benzeri bir çalışma Kara ve Gurbet (1999) tarafından Ege Denizi endüstriyel balıkçılığı üzerine yapılmıştır. Ancak balıkçılığın dinamik yapısı gereği bu gibi çalışmaların periyodik olarak yapılması ya da bir program dâhilinde balıkçılığın sürekli olarak izlenmesi sağlanmalıdır. Böylece, balıkçığın sorunları, yeni geliştirilen avcılık yöntemleri, balıkçıların üniversite ve bakanlıktan talepleri kısacası sektörün durumu hakkında 6

8 ayrıntılı bilgi sahibi olunabilecek ve balıkçılık yönetiminde bu güncel bilgilerden yararlanılabilecektir. Bu amaçla, her bir bölge için balıkçılık haritalarının çıkarılması, envanter çalışmalarının tamamlanması, balık stoklarıyla ilgili çalışmaların başlatılması ve balıkçılıkla ilgili diğer araştırmaların da yapılması gerekmektedir. Bu tür çalışmalar ile balıkçılık yöneticilerine, ilgili idari birimlere, kurumlara ve özellikle yerel yönetimlere, sosyo-ekonomik hedefleri de gözeten kapsamlı bir balıkçılık yönetimi için ihtiyaç duyulan bazı somut bilgiler sağlanabilecektir (Ünal, 2003). Ege Denizi balıkçılığına ilişkin birçok çalışma mevcut olmasına rağmen, bunların büyük bir kısmı balıkçılık uygulamalarına ilişkin bilgileri içermektedir. Genellikle verilen bilgiler yöresel isimler ile ifade edilmekte ve bazen aynı av takımından veya balık türünden yöreye özgü farklı isimler ile bahsedilmektedir. Bugüne kadar, bölgede kullanılan balıkçılık takımlarının yapısal özelliklerini ifade eden uluslararası çizim standartlarına uygun bir balıkçılık (av takımları) kataloğu henüz yayınlanmamıştır. Bu eksikliği gidermek amacıyla, mümkün olabildiğince bölgede yaygın olarak kullanılan ve birbirinden bazen küçük de olsa farklılık gösteren balıkçılık takımlarının teknik çizimlerine yer verilmeye çalışılmıştır. Kitap içinde bahsedilen tüm av araç gereçleri ve balıkçılık takımlarına ait liste Ek 1 de verilmiştir. Kitapta ele alınan önemli bir diğer konu da, bölgede kullanılan av araç ve gereçlerinin tahmini sayılarının tespit edilmesi olmuştur. Bu amaçla yapılan çalışmalarda, bölgede kullanılan av araç ve gereçlerinin çeşitliliğine ilişkin detaylı bilgiler elde edilirken bu av araçlarının sayılarına ilişkin çoğunlukla güvenilir bir tespit yapılamamıştır. Bu eksikliğine rağmen yine de önemli bilgiler içermesi nedeniyle, incelenen her yöreye özgü balıkçılıkta kullanılan başlıca av araç ve gereçleri ve tahmini sayılarına ilişkin çizelgelere kitapta yer verilmiştir. Bu çizelgelere, tespit edilebilen sayılar işlenmiş olup, emin olunamayan sayıların verilmesinden özellikle kaçınılmıştır. Bu çizelgelerden de anlaşılabileceği üzere, Ege Denizi balıkçılığında genellikle bir balıkçı birden fazla sayıda av araç ve gerecine sahiptir. Diğer bir ifade ile bir balıkçı teknesinde birden fazla çeşitte ve sayıda av araç ve gereci mevcuttur ve av sezonuna göre bu av araç ve gereçleri nöbetleşe olarak aynı teknede kullanılmaktadır. İzmir ilinde bulunan Su Ürünleri Kooperatifleri ve balıkçılarla ilgili bulgular için kooperatif yöneticilerinin %90 ı ve bu kooperatiflerin aktif üyelerinin (1172 üye) %7 si ile yüz yüze görüşmeler yapılmış ve bu görüşmelerden veriler toplanmıştır. Bu konudaki bulgular ortalama ve oransal değerler olarak tablolar şeklinde sunulmuştur ve İzmir ili sınırlarını kapsamaktadır. Çalışmada, Ege Denizi kıyıları boyunca uygulanan balıkçılık yöntemleri, kullanılan av araç gereçleri ve bölgede bulunan balıkçı barınakları ve kooperatiflerinin incelenmesi amacı ile limanlar ziyaret edilmiş ve önceden hazırlanmış anketler yapılmıştır. Sahada yapılan anket çalışmalarından toplanan gerek teknik ve gerekse sosyo-ekonomik veriler değerlendirilerek, her bir yörenin balıkçılığına ait yapısal durum ortaya çıkarılmış ve bunlara ilişkin detaylı bilgiler bir düzen dâhilinde ayrıntılı olarak verilmeye çalışılmıştır. Ege Denizi nde hedef türlerin örneklenen balıkçı limanlarındaki oransal durumuna bakıldığında, barbun-tekir %12 ile ilk sırada gelmektedir. Bunu sırasıyla, çipura (%9), ahtapot (%8), levrek (%7), palamut-kupes-karides-kalamar (%6 şar) ve sübye-dil (%5 er) izlemektedir (Şekil 6). Bu türlerin kitapta geçen listesi ve bilimsel isimlendirmeleri Ek 2 de, ayrıca yine bu türlere ait yoğun avcılık dönemleri ve kullanılan av araçları Ek 3 te detaylı olarak verilmiştir. 7

9 Diğer Uskumru ( Scomber scombus) Tirsi (Alosa fallax nilotica) Sübye (Sepia officinals) Sinagrit (Dentex dentex) Sarpa (Sarpa salpa) Sargos (Diplodus sargus) Sardalye (Sardina pilchardus) Palamut (Sarda sarda) Mırmır (Lithognathus mormyrus) Mercan (Pegellus erythrinus) Melanur (Oblada melanura) Levrek (Dicentrarchus labrax) Kupes (Boops boops) Köpekbalığı (Mustelus mustelus) Kılıç (Xiphias gladius) Kefal (Mugil spp.) Karides (Penaeus kerathurus) Karagöz (Diplodus vulgaris) Kalamar (Loligo vulgaris) İzmarit (Spicara flexuosa) İstavrit (Trachurus sp.) Isparoz (Diplodus annularis) Fangri (Pargus pargus) Dil (Sole vulgaris) Çipura (Sparus aurata) Barbun - Tekir (Mullus sp.) Akivades (Tapes deccusatus) Ahtapot (Octopus vulgaria) Şekil 6. Ege Denizi nde avcılığı yapılan hedef türlerin oransal (%) dağılımı Av araçlarına ait bulgular ağırlıklı olarak 2004 ve 2005 yılları arasında saha çalışmaları (balıkçılarla görüşülerek ve av araçları yerinde incelenerek) ile elde edilmiş olmasına rağmen bu çalışmalar 2010 yılı başına kadar devam etmiştir. Ege Denizi kıyılarında kullanılan av takımlarının sistematik sınıflandırılması, genel ve teknik özelliklerini kapsayan çizim planları FAO ve AB çizim standartlarına uygun olarak hazırlanmıştır. Çalışma sonunda, Ege Denizi balıkçılığında yaygın olarak kullanılan toplam 161 adet av aracının teknik planı çizilmiştir. Av araçları kategorik sınıflandırmaya göre oltalar, tuzaklar, dalyanlar, uzatma ağları, kıyı sürütme ağları, troller ve çevirme ağları olmak üzere ana başlıklar altında ele 8

10 alınmıştır (Ek 3). Bölgede kullanılan başlıca av araç gereçleri arasında en çok çeşitlilik olta ve uzatma ağlarında bulunmaktadır. Bu çeşitlilik, gerek olta takımları ve gerekse uzatma ağlarının genellikle türe ve kullanıldıkları yere göre özel olarak yapılmalarından kaynaklanmaktadır. Ayrıca bu av araçları kullanıldıkları yerlere göre de farklılıklar göstermektedir. Av araçları arasındaki bu farklılıkları gösterebilmek amacı ile olta takımları için sırasıyla, oltalar, çapariler ve paragatlar şeklindeki 3 alt grup altında toplam 38 adet farklı olta takımı planı çizilmiştir. Yine uzatma ağları için sırasıyla, sade uzatma ağı, sade çatılı uzatma ağı, fanyalı uzatma ağı, fanyalı çatılı uzatma ağı, kombine çatılı uzatma ağı, voli uzatma ağları ve bazı özel uzatma ağları (marya ağı, taş ağı, biledye ağı gibi) şeklindeki 7 alt grup altında toplam 106 adet farklı uzatma ağı planı çizilmiştir. Bu iki ana grubun yanında sırasıyla 5 adet trol ağı, 4 adet gırgır ağı, 4 adet alamana, 1 adet trata, 2 adet pinter ve 1 adet çökeltme (ağ) dalyanı planına kitapta yer verilmiştir. Ayrıca kitap içinde bazı av araç ve gereçleri veya lagün (dalyan) alanlarının resimleri de mevcuttur. Ege Denizi balıkçılığında yaygın olarak kullanılan bu av araç ve gereçlerinin uluslararası (FAO- ISSCFG 1 ) kurallara göre yapılmış sınıflandırma içinde yer aldıkları gruplar aşağıda gösterilmiştir. ÇEVİRME AĞLARI İstinga halatlı çevirme ağları (Gırgır Ağları) 1. Mekanik güç kullanılan Hamsi-Sardalye Gırgır Ağları Kefal Gırgır Ağları Orkinos Gırgır Ağları 2. El ile kullanılan (El Gırgırları sığ sulardaki avcılıkta kullanılır) TROL AĞLARI Dip Trol Ağları Geleneksel dip trol ağları (Balıkçılar tarafından genellikle Osmanlı trol ağları olarak anılmaktadır) Kesimli dip trol ağları (Bazı özel kesim teknikleri kullanılarak yapılan) UZATMA AĞLARI VE DOLANAN AĞLAR Sabit (Dönek) Uzatma Ağları 1.a) Multifilament (Bez) Sade Uzatma Ağları Sardalye Uzatma Ağları Barbun Uzatma Ağları Barbun-Tekir Uzatma Ağları Kefal Uzatma Ağları Palamut Uzatma Ağları Tirsi Uzatma Ağları Kupes Uzatma Ağları Kolyoz Uzatma Ağları Melanur Uzatma Ağları Lüfer Uzatma Ağları Mercan Uzatma Ağları Trança Uzatma Ağları Tombik Uzatma Ağları Köpekbalığı Uzatma Ağları Zargana Uzatma Ağları b) Monofilament (Misina) Sade Uzatma Ağları Barbun Uzatma Ağları Kupes Uzatma Ağları 2. Multifilament (Bez) Çatılı Sade Uzatma Ağları Kolyoz Uzatma Ağlar Palamut Uzatma Ağları 1 ISSCFG: International Standard Statistical Classification of Fishing Gear 9

11 3. Fanyalı Uzatma Ağları Barbun Uzatma Ağları Sinagrit Uzatma Ağları Kefal Uzatma Ağları Dil-Pisi Uzatma Ağları Karides Uzatma Ağları Sübye Uzatma ağları Ahtapot-Sübye Uzatma Ağları Levrek Uzatma Ağları Istakoz-Böcek Uzatma Ağları Sokkan Uzatma Ağları 4. Çatılı Fanyalı Uzatma Ağları Karides Uzatma Ağları Lüfer Uzatma Ağları 5. Çatılı Kombine Uzatma Ağları Kupes Uzatma Ağı Karma Uzatma Ağı 6. Özel Uzatma Ağları Marya Ağı Taş Ağı Biledye Ağı 7. Çevirme (Voli) Uzatma Ağları 1. Sade Uzatma Ağları 2. Fanyalı Uzatma Ağları Tek Katlı Çevirme (Voli) Uzatma Ağları Multifilament (Bez) PA Monofilament (Misina) PA Çift Katlı Çevirme (Voli) Uzatma Ağları Multifilament (Bez) PA Monofilament (Misina) PA Kombine Uzatma Ağları 1. Sade Uzatma Ağları Fanyalı Uzatma Ağları 2. Alamana Ağları 3. Kargılı Ağlar (Kefal için) TUZAKLAR Sepetler Pinterler Havai tuzaklar OLTA VE OLTA TAKIMLARI Paragatlar İnce Paragat 2 -Mantarlı İnce Paragat -Mantarsız İnce Paragat Kalın Paragat 3 Kılıç Paragatı Sinagrit Paragatı Çapariler Sallama Çaparileri 2 Genellikle çipura, karagöz, mercan, melanur, ısparoz, sarpa, kupes vbz türlerin avcılığında kullanılır. 3 Genellikle levrek avcılığında kullanılır. 10

12 İstavrit Çaparisi Palamut Çaparisi Kolyoz-Uskumru Çaparisi Parangula (Ahtapot Çaparisi) Su Üstü Çaparisi Lüfer Çaparisi İğne ve El Oltaları Bu çalışmada gerek el ve gerekse mekanik güç ile kullanılan tek iğneli ve çok iğneli olmak üzere çok sayıda iğne ve olta takımı çeşitleri tespit edilmiştir. ÇİT DALYANLARI (LAGÜNLER) 3 7 Nisan 2006 tarihleri arasında İzmir de düzenlenen, ICES-FAO Uluslararası Balıkçılık Teknolojisi ve Balık Davranışları Çalışma Grubu toplantısında, yukarıdaki sınıflandırmaya ilişkin olarak Ege Denizi nde kullanılan av araç gereçlerinin teknik özellikleri ve planlarına ilişkin bir sunum 4 yapılmıştır (Ek 4). Bu kitapta, av araçlarının teknik özellikleri ve gösterdiği yöresel değişim yanında, balıkçıların sosyo-demografik-ekonomik özellikleri, balıkçılığın durumu ve genel özellikleri de (av sahası özellikleri, hedef türler, yoğun avcılık dönemleri, filo bilgileri, su ürünleri kooperatifi özellikleri, sorunlar) dikkate alınmıştır. İlave olarak, kıyı balıkçıları ile diğer kıyı alanı kullanıcıları arasındaki mevcut sorun ve anlaşmazlıklar da saptanmaya çalışılmıştır. İncelenen su ürünleri kooperatiflerinin en eskisi 1953 yılında kurulan S.S. İzmir Balık Avcıları ve Su Ürünleri Kooperatifi ile 1961 yılında kurulan S.S. Ege Örnek Su Ürünleri Kooperatifi dir. En yeni iki kooperatif; 2003 yılında kurulan S.S. Çeşme Merkez Su Ürünleri Kooperatifi ve S.S. Çeşme Alaçatı Su Ürünleri Kooperatifi dir. Ele alınan kooperatiflerin % 59 u pazarlama faaliyeti yürütmekte ve % 47 si en az bir kişi çalıştırmaktadır. Su ürünleri kooperatiflerinin birçoğunun (% 86) faaliyet alanında kooperatif üyesi olmayan balıkçılar da bulunmaktadır. İncelenen su ürünleri kooperatiflerine üye olma oranı % 64 olarak bulunmuştur. Üye balıkçılar arasında aktif olarak çalışan ve düzenli olarak balıkçılık yapan üyelerin oranı ise % 66 dır. Aliağa, Çeşme (Çiftlikköy, Alaçatı, Ildırı), Yeni Foça, Menderes, Bergama, Karaburun (İnecikler), Seferihisar ve Urla (Özbek) daki balıkçılar arasında su ürünleri kooperatiflerine üye olma oranı % 80 ve üzerindedir. İzmir ilindeki kooperatif üyesi balıkçıların % 92 si ilkokul veya ortaokul, % 8 i lise düzeyinde eğitim 5 almıştır. Balıkçıların % 59 u sosyal güvence sahibi, % 67 si konut sahibi ve % 93 ü evli bireylerden oluşmaktadır. İzmir ili kıyılarında yer alan 29 adet balıkçılık merkezi ve bu merkezlerde yer alan su ürünleri kooperatifleri ile diğer kıyı alanı kullanıcıları arasında anlaşmazlıklar yaşandığı gibi, balıkçılığın farklı grupları arasında da çok sayıda sorun ve çıkar çatışması bulunmaktadır. Bu sorunların neredeyse yarısını (%48) sırasıyla, askeri (%12), endüstriyel (%4), ikinci konutlar (%12) ve turizm (%20) kaynaklı av sahası sınırlamaları oluşturmaktadır. Bunları, balık çiftlikleri (%20), Küçük Ölçekli Balıkçılık (KÖB) - Büyük Ölçekli Balıkçılık (BÖB) (%20) ile KÖB-KÖB (%4) çatışmaları, başka bölgelerden gelen av tekneleri (%4) ve amatör avcılık (%4) izlemektedir. Aliağa da endüstriyel amaçlı kıyı kullanımı (petro-kimya tesisleri, gemi söküm tesisleri vb.) balıkçılığı engellemektedir. Benzer şekilde, balık çiftliklerinin yoğun olarak bulunduğu Mersin Koyu, Çeşme, Mordoğan, Balıklıova, Karaburun gibi yerlerde ise kıyı balıkçılığı ile balık çiftlikleri arasında çeşitli sorunlar yaşanmaktadır. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü (2002) kayıtlarına göre, İzmir de 38 adet su ürünleri kooperatifi faaliyet göstermektedir. Buna ilave olarak, Eşendere ve Gümüldür de iki adet kooperatifin kuruluş aşamasında olduğu saptanmıştır. Bu kooperatiflere üye balıkçı sayısı 2386 dır ve bunların yaklaşık 1300 adedi aktif üyedir. İzmir ilinde su ürünleri kooperatifi başına 63 üye düşmektedir. En az üyesi olan su ürünleri kooperatifi, 16 üye ile S.S. Tepeboz Su Ürünleri Kooperatifi, en çok üyesi olan ise 240 üye ile S.S. Sasalı Su Ürünleri Kooperatifidir (Çizelge 1). 4 Technical Specifications of Main Fishing Gears Used in the Aegean Coast of Turkey 5 Bal kç lar n e itim düzeyi ile bulgular kitap içinde geçen tablolarda rakamsal olarak ifade edilmi tir. Bu de erlendirmede, okuma yazma bilmeyen bal kç lar 0, ilkokul mezunu olanlar 1, ortaokul 2, lise 3 ve lise mezunu ve üzeri e itimli olanlar 4 rakam yla gösterilmi tir. 11

13 Çizelge 1. İzmir İli Su Ürünleri Kooperatifleri listesi (TKB, 2002). Su Ürünleri Kooperatifleri Kur. Yılı Üye Say. Faal Üye Etkinlik Alanı S.S. Aliağa-Merkez Su Ürünleri Kooperatifi Aliağa S.S. Yeni Şakran Aşağı Şakran Hacıömerli Aliağa S.S. Zeytindağ Kasabası Su Ürün. Koop Bergama S.S. Çeşme Dalyanköy Su Ürünleri Kooperatifi Çeşme S.S. Çeşme Çiftlikköy Su Ürünleri Kooperatifi Çeşme S.S. Çeşme Ilıca Su Ürünleri Kooperatifi Çeşme S.S. Çeşme Ildırı Su Ürünleri Kooperatifi * Çeşme S.S. Çeşme Merkez Su Ürünleri Kooperatifi Çeşme S.S. Çeşme Alaçatı Su Ürünleri Kooperatifi Çeşme S.S. 16 Eylül-Musalla ve İnönü Çeşme S.S. Sasalı Çevre Köyleri Su Ürün. Koop Çiğli S.S. Bademli Su Ürünleri Kooperatifi Dikili S.S. Çandarlı Su Ürünleri Kooperatifi Dikili S.S. Dikili Merkez Su Ürünleri Kooperatifi Dikili S.S. Yeni Foça Su Ürünleri Kooperatifi Foça S.S. Foça Merkez Su Ürünleri Kooperatifi Foça S.S. Güzelbahçe Su Ürünleri Kooperatifi Güzelbahçe S.S. Mordoğan Su Ürünleri Kooperatifi Karaburun S.S. Karaburun-Merkez Su Ürün. Koop Karaburun S.S. Tepeboz Su Ürünleri Kooperatifi Karaburun S.S. İnecikler Su Ürünleri Kooperatifi Karaburun S.S. Karşıyaka Su Ürünleri Kooperatifi Karşıyaka S.S.Şemikler-Yalı-Örnekköy-DemirKöprü Emek- İmbatlı ve Bahariye Mahalleleri Karşıyaka S.S. Ege Örnek Su Ürünleri Kooperatifi Konak S.S. İzmir Balık Avcıları ve Su Ürün. Koop Konak S.S. Özdere-Ahmetbeyli Su Ürün. Koop Menderes S.S. Tuzçullu Su Ürünleri Kooperatifi Menemen S.S. Narlıdere - Merkez Su Ürün. Koop Narlıdere S.S. Sığacık Su Ürünleri Kooperatifi Seferihisar S.S. Beyler Su Ürünleri Kooperatifi Seferihisar S.S. Ürkmez Su Ürünleri Kooperatifi Seferihisar S.S. Zeytinköy Üretim ve Değer. Koop Selçuk S.S. Barutçu Su Ürünleri Kooperatifi Selçuk S.S. Özbek İskelesi Su Ürünleri Kooperatifi Urla S.S. Urla İskelesi Su Ürünleri Kooperatifi Urla S.S. Çeşmealtı Su Ürünleri Kooperatifi Urla S.S. Balıklıova Su Ürünleri Kooperatifi Urla S.S. Kalabak ve Zeytinalanı Su Ürünleri Koop Urla * Bu ve kitap içinde geçen di er tüm çizelgelerde güvenilir veri elde edilemeyen durumlarda (-) i areti kullan lm t r. Bu çal ma kapsam nda, zmir ilindeki su ürünleri kooperatiflerinin %90 ve bu kooperatiflerin aktif üyesi olan bal kç lar n (1172 adet), %7 si (170 adet) ile bireysel anketler gerçekle tirilmi tir. 12

14 Bu çalışma kapsamında incelenen su ürünleri kooperatiflerinin konu edildiği İzmir İli Su Ürünleri Kooperatifleri ve Sorunları isimli bir poster çalışması KAY-08 6 Ulusal toplantısında sunulmuş olup anılan toplantıda en iyi poster ödülünü kazanmıştır (Ek 5). Ege Denizi balıkçılığının yapısal bir analizini içeren bu çalışma, balıkçılık yöneticilerine, ilgili idari birimlere, kurumlara ve özellikle yerel yönetimlere, kapsamlı bir balıkçılık yönetimini gerçekleştirebilmeleri için ihtiyaç duyacakları temel bilgileri sunmak amacıyla yazılmıştır. Kitap aynı zamanda, su ürünleri konusunda çeşitli düzeylerde eğitim gören öğrenciler için de bir kaynak niteliği taşımaktadır. Benzeri çalışmaların belli zaman aralıklarında düzenli olarak tekrar edilmesi ve balıkçılığın bir bütün olarak izlenmesi, sürdürülebilir balıkçılık için çok önemli katkılar sağlayacaktır. 6 KAY: K y Alanlar Yönetimi Türkiye Milli Komitesi VII. Ulusal Kongresi 13