ISSN: 2148-0273 Cilt 4, Sayı 2, 2016 Vol. 4, Issue 2, 2016 Tunceli İli Ali Baba Mahallesindeki Yapı Uygulamalarında Görülen Su Nem Hasarları Ferhat ESER 1, Seyhan YARDIMLI 2, Şaban ÖNCİL 3 Özet Tunceli İli Ali Baba Mahallesinde su-nem sorunlarından kaynaklanan pek çok yapısal hasar mevcuttur. Yapılara su ve nemin etkisi dış ortam ve iç ortam koşullarından kaynaklanmaktadır. Yapılan çalışma sonucunda boyalarda çiçeklenme, kabarma, şişme, cephelerde renk kirliliği, deformasyon, betonarme yapılarda parça kopması, donatı korozyonu vb. gibi yapı elemanlarında ciddi hasarlar sıklıkla görülmektedir. Bu çalışma günümüz koşullarında sürekli artmakta olan enerji maliyetlerinin tasarrufu açısından ortaya çıkan yalıtım konusunda, su ve nemin yapıyı etkileme şekillerinin bilinmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Anahtar kelimeler: su-nem, yapısal hasarlar, donatı korozyonu, betonarme yapılar Ali Baba Neighborhood In The City Of Tunceli In The Practice Of Building Water And Moisture Damage Abstract Province of Tunceli, Ali Baba in the Neighborhood, a lot of structural damages caused by watermoisture problems exists. Effect of the water and moisture is caused by the outdoor and indoor conditions. This work shows that serious damage to the building elements as bloom in the paint, blistering, swelling, color pollution at the front, deformation, part breakage in reinforced concrete structures, reinforcement corrosion and so on, are frequently observed. This study has been fulfiled to clarify the facts of insulation against the affections of water and humidity over the buildings to be able to cut the cost of energy which is increasing continuously. Keywords: water-moisture, structural damages, reinforcement corrosion, reinforced concrete structures 1 Ferhat Eser, Lisans Öğrencisi, Tuncel Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Tunceli, e-mail:ferhat.e@hotmail.com 2 Seyhan Yardımlı, Yrd. Doç. Dr., İstanbul Aydın Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Mimarlık Bölümü, İstanbul, e-mail: seyhanyardimli@gmail.com 3 Şaban Öncil, Lisans Öğrencisi, Tuncel Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Tunceli, e-mail:oncil21@gmail.com
Ferhat ESER, Seyhan YARDIMLI, Şaban ÖNCİL 13 1. Giriş Binalar, insanların güvenlik içinde yaşayabilecekleri, sağlıklı ve konforlu bir ortam sağlamalarının yanı sıra, kendilerinden beklenen bu fonksiyonları yapının ömrü boyunca devam ettirmekle de sorumludurlar. Binanın performansını ve insan sağlığını olumsuz yönde etkileyen en önemli faktörlerden birisi de denetim altına alınmamış nemdir. ASTM E241 de, strüktürel hatalar dışındaki problemlerin ve yapısal hasarların yaklaşık %90 ının nemden kaynaklandığı belirtilmektedir. Nem nedeniyle oluşan zararlı organizmaların sağlıksız ortamlar yarattığı ve insanlar üzerinde tehlikeli sonuçlar doğurduğu da bilinen bir gerçektir. Dolayısı ile binalarda neme karşı önlem alınması önemli bir gerekliliktir (Gönül, 2003; Çelebi, 2003). Şekil 1. Tunceli İli Merkez İlçesi Ali Baba Mahallesi kuş bakışı görünümü (URL 1, 2016).
14 Tunceli İli Ali Baba Mahallesindeki Yapı Uygulamalarında Görülen Su Nem Hasarları Şekil 2. Tunceli ili Merkez İlçesi Ali Baba Mahallesi Uzaktan Görünümü Tablo 1. Tunceli İli Merkez İlçesi Ali Baba Mahallesinde yapılar hakkında genel bilgi (Tunceli Belediyesi) Mah. Adı İnşaat Diğer Kamu Özel Bina B. b. Tahsis işleri işyeri Sayısı Ali Baba 4 8 12 3 554 1412 1 İnsanlar, yaşamlarını sürdürdükleri yapılarda suyun oluşturduğu ve oluşturacağı etkilere karşı çeşitli çözümler geliştirmek zorunda kalmaktadırlar. Su ve nem etkilerinin yapılarda yaşayan insanlar üzerinde, ülke ölçeğinde; doğal ve yapay çevrede sorun oluşturması ya da oluşan sorunların çözümü sırasında kullanılacak ürün ve çözümlerin uygulanacağı bölgelerin belirlenmesi için; suyun yapıya geçiş şekilleriyle yapıyı etkileyen suların, etki alanlarının bilinmesi gerekmektedir. Bina üzerine su ve nem; Zemin nemi, Havanın nemi, Yapı suyu (yapı malzemesinin kendi nemi) Zemin suyu (basınçlı su ile yüzey ve sızıntı sularını içeren basınçsız su) Yağış suları, Sıçrama suları, Yüzeydeki birikme suları, Tesisat hasarlarından kaynaklı
Ferhat ESER, Seyhan YARDIMLI, Şaban ÖNCİL 15 Gibi çok çeşitli kaynaklardan etki etmektedir (Gökaltun, 2001). Yapı elemanlarındaki su ve nem aşağıda belirtilen sorunların oluşmasına neden olmaktadır. Bunlar; Malzeme gözenekleri su aldığında, malzemenin ısı tutuculuk yeteneğinin azalması, Gözeneklerdeki suyun donması durumunda, malzemede kabarmalar ve parçalanmaların görülmesi, Çözülen tuzlar ve diğer maddelerin, kimyasal olarak aşındırıcı etki yapması ve çiçeklenmelere neden olması, Yapı elemanı içerisinde bozulma, çürüme ve korozyon meydana gelmesi ve bu oluşumlarla birlikte hasarların başlaması, Küf ve mantarların ortaya çıkması ve mekân içerisinde yaşayanlar üzerinde çeşitli hastalıklara neden olması, Yapının kullanım değerinin düşmesi gibi sorunları beraberinde getirir. Bundan dolayı, su ve nem ile temasta bulunabilecek tüm yapı elemanlarının bozulmaması için bunlara karşı gerekli önlemlerin alınması gereklidir. Binanın içine doğrudan su girişi kadar, yapı elemanlarına kılcal hareketler ve buhar difüzyonu yoluyla nem sızmasını engelleyerek, su ve nem etkisini azaltmak, su ve nem yalıtımının esasını oluşturur. Kısaca su ve nem yalıtımı, yapıların su ve nemden etkilenmesine karşı alınması gereken önlemlerin tümünü kapsar (Gökaltun, 2001). 2. Amaç ve Yöntem Bu çalışma günümüz koşullarında sürekli artmakta olan enerji maliyetlerinin tasarrufu açısından ortaya çıkan yalıtım konusunda, su ve nemin yapıyı etkileme şekillerinin bilinmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Yapılacak olan yalıtımdan en iyi verimi alabilmek için öncelikli olarak önlenmesi gereken su ve nem etkileri asıl hedef olarak belirlenmiştir. Su ve nemin yapıyı etkileme alanları çerçevesinde araştırma
16 Tunceli İli Ali Baba Mahallesindeki Yapı Uygulamalarında Görülen Su Nem Hasarları gerçekleştirilerek, yapı tasarımcıları, uygulayıcıları ve kullanıcılarının bu çerçevede önlemlerini almaları gerektiği amaçlanmıştır (Aydın, 2011). Şekil 3. Balkon su giderinin uygunsuz çözümü sonucunda oluşan döşeme ve kiriş betonlarında parça kopması hasarı ve kirişte donatı korozyonu hasarıgerçekleşmiş, balkonda damlalık yapılmadığı için tavan boyasında hasar oluşmuştur. Şekil 4. Bina çevresini saran tretuvar uygulaması hatalı yapılmıştır. Bu tür hatalı uygulamalardan dolayı yağmur ve kar suları yapıya zarar vermiştir. Şekil 5. Çatıda, ahşap çatı örtüsü ve hiçbir yalıtım uygulaması yapılmadığı için betonda çatlamalar oluşmuştur.
Ferhat ESER, Seyhan YARDIMLI, Şaban ÖNCİL 17 Şekil 9. Dış cephe betonundaki sıvalarda su, nem ve don etkisi ile kabarma ve kopma sonucu cephede hasar oluşmuştur. Şekil 6. Çatıda oluk sistemi hatalı yapıldığı için, yağmur ve kar suları dış cephede çatlama, renk değiştirme ve parçalanmaya sebep olmuştur. Şekil 7. Tretuvarda yapılan yanlış egimli yüzey uygulaması sonucu kapiler emme ile bina dış cephesinde boya ve beton örtüsünde dökülmeler meydana gelmiştir. Şekil 10. Uzun süreli su, nem ve don kaynaklı dış etkilere maruz kalan yapının dış cephesi, çatısı, bacaları, balkonu ve tretuvar çevresi belirgin bir şekilde hasar görmüştür. Şekil 8. Kapiler su emme ile bina dış cephesinde çatlamalar, dökülmeler ve boyada renk değişimi meydana gelmiştir. Şekil 11. Yapı dış cephesinde su-nem kaynaklı oluşan cephe kirliliği hasarı ve kapiler su emme
18 Tunceli İli Ali Baba Mahallesindeki Yapı Uygulamalarında Görülen Su Nem Hasarları hasarının özensiz onarımı sonucunda renk farklılığı oluşmuştur. Şekil 12. Bina merdiven cephesinde su ve nemden kaynaklı taş kaplamada kırılma, boya ve sıvada dökülme hasarları oluşmuştur. Şekil 15. Beton istinat duvarı perde betonundaki sıvalar su, nem ve don etkisi ile dökülmüştür. Şekil 13. Ortamdaki rutubet fazlalığından dolayı parkeler zeminden ayrılmıştır (URL 2, 2016). Şekil 16. Tavanda ve duvarda su ve nemin verdiği hasardan dolayı boyada kabarma, dökülme ve renk değişimi olmuştur. Şekil 14. Taş istinat duvarında hatalı ve eksik malzemenin kullanılmasından kaynaklı yağmur ve kar sularının yüksek basıncının etkisiyle hasarlar oluşmuştur.
Ferhat ESER, Seyhan YARDIMLI, Şaban ÖNCİL 19 Şekil 17. Yapının dış cephesi ve temelinde ısı ve su yalıtımı yapılmadığı için iç duvar yüzeyinde terleme ve bunun sonucunda duvarda çatlama, dökülme ve çiçeklenme olmuştur. Şekil 19. Yol kenarındaki istinat duvarında yanlış işçilik uygulaması, su-nemin olması ve barbakanın olmaması nedeniyle parçalanmalar olmuştur. Şekil 18. Doğru bir kaldırım yüzeyi yapılmayıp uygun eğim verilmediği için kaldırım yüzeyi su ve nemden dolayı parçalanmıştır. Şekil 20. Şehir içerisindeki yağmur suyu ve diğer suların uygun şekilde su kanallarına yönlendirilmesi yapılmadığından yol yüzeyi hasar görmüştür.
20 Tunceli İli Ali Baba Mahallesindeki Yapı Uygulamalarında Görülen Su Nem Hasarları Şekil 21. Kolonun alt bölgesinde malzeme kalitesi, ortam nemi ve yapı işçiliğinin yanlış olmasından dolayı boyada dökülmeler meydana gelmiştir. (Yıldız ve Dal, 2016). Şekil 23. Su ve nemden dolayı su kanalının duvarları ve zemini çatlayıp parçalanarak hasar görmüş ve su güzergahını kapatmıştır. Şekil 22. Binanın giriş merdiveninin yüzeyinde su ve nemden dolayı çatlama, renk değişimi ve sıvalarında dökülmeler meydana gelmiştir. Şekil 24. Tretuvar yüzeyine uygun eğim verilmediği için yağmur suyu ve diğer nedenlerden dolayı zeminde biriken su, yapı zeminine hasar vermiştir.
Ferhat ESER, Seyhan YARDIMLI, Şaban ÖNCİL 21 Şekil 25. Yapının etrafına istinat duvarı örülmediği için toprak yüzeyden sızan suların etkisiyle kopan taş ve toprak parçaları tretuvar bölgesine düşmüş ve hasar vermiştir. Şekil 26. Yol yüzeyine doğru eğim verilmediği ve yol kenarına yağmur suyu giderleri yapılmadığı için su, nem ve don etkisi yol yüzeyine hasar vermiştir.
22 Tunceli İli Ali Baba Mahallesindeki Yapı Uygulamalarında Görülen Su Nem Hasarları 3. Sonuç ve Değerlendirme Yapılan çalışmada su ve nemden kaynaklı olarak; kagir yapı malzemelerinde erime, şişme, donma, çatlama, büzülme, çözülme, kopma, kabuk atma, çiçeklenme, renk solması vb. ile metal yapı malzemelerinde korozyon şeklindeki hasarlara sıklıkla rastlanılmıştır. Yapıların inşası esnasında önlemler alınmadığı takdirde binalar hem dış hem de iç faktörlerden kolaylıkla etkilenirler. En önemli dış ve iç etkenlerden biri olan suyun oluşturduğu deformasyonlara, yapılan çalışma kapsamında çok sık rastlanmıştır. Yapıda su ve neme bağlı olarak, Bodrum ve zemin katlarında yaygınca görülen nemin cephe boyalarına ve sıvalara hasar vermesi, Çatı katlarında uygunsuz çatı çözümlerinden kaynaklanan çatı katı tavanlarında su nem hasarları, Kış aylarında su ve nemin donup çatılarda buz sarkıklarının oluşması ve bu buz sarkıklarının düşme tehlikesi, Islak zeminlerde özellikle banyo ve tuvaletlerde üst katlardan alt kata tesisat sorunlarından kaynaklanan atık sularının akması, İç mekanda su ve nem bulunmasından dolayı ısıl direncin azalması, Oda ve salonlarda ahşap parkelerin su ve nem alması ile oluşan çürüme, mantarlaşma, küf, böcek ve bakteri oluşumları ile insan sağlığını olumsuz etkilemesi, Yapı malzemesi bünyesinde suyun donarak hacim genleşmesi sonucu oluşturduğu çatlama, parçalanma ve kopmalar, Betonarme yapılarda iskelet görevi gören korozyona uğramış donatıların kullanılması ve ayrıca yeteri kadar paspaylarının bırakılmaması ile oluşan korozyon hasarları, çiçeklenme, kabarma, dağılma vb. şekilde sıklıkla görülen sıva ve boya hasarları, Cephelerde yüzey sularına bağlı yapı yüzey kirlenmeleri, Kapiler su emme ile yapı cephelerinde yerden yükselen suyun ve nemin verdiği hasarları,
Ferhat ESER, Seyhan YARDIMLI, Şaban ÖNCİL 23 İstinat taş duvarında barbakan bırakılmadığı için istinat duvarlarının yıkılması, şeklinde problemlere sıklıkla rastlanmaktadır. Ayrıca, yapıda kullanılan malzemelerin standarda uygun olmaması ve bina bakımının periyodik olarak yapılmamasından kaynaklanan su ve nem sorunları gözlenmiştir. Su ve nem kaynaklı bu problemlerin önlenebilmesi için yapılarda suya karşı alınacak yalıtım önlemlerinin oluşturulmasında kullanılan tam geçirimsiz yalıtım tabakasının işlevini yerine getirebilmesi ve uzun ömürlü olabilmesi için uygun detaylar ve standartlardaki malzemeler seçilerek eğitilmiş elemanlarca uygulanmalıdır. Böylece hem kullanıcı konforu sağlanmış hem de yapı hasarları kısmen de olsa önlenmiş olacaktır (Dal ve Yılmaz, 2015). 4. Kaynakça Akman, A. (2001). Yapı Bütünündeki Nem Olgusunun İnsan Sağlığı İle Olan İlişkisi, Yapı, 115:83-84. Avlar, E. (2000). Yapılarda Su ve Nem Korunumu, YTÜ, İstanbul. Baytop, F. (2014). İnşaat Uygulamalarında Yanlışlar Doğrular, Yem Yayın, İstanbul Dal, M. (2010). Trakya Bölgesi Tarihi Yapılarında Kullanılan Karbonatlı Taşların Bozunma Nedenleri. T.C. Bakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğünün Vakıflar Dergisi, 34(2):47-59. Dal, M., Artık, K., (2008). Geleneksel Mimaride Taş Alterasyonu. MERSEM 2008 Türkiye VI. Mermer Ve Doğaltaş Sempozyumu, 26-27 Haziran 2008, Afyon. Dal, M., Ayhan, E. (2015). İnşaat & Mimarlık Bilgisi, Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi, İstanbul. Dal, M., Kılınç, C., Eren, E., Işık, A., (2013). Beton Teknolojisi Ve Beton Teknolojisi Laboratuvarı. Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi, İstanbul. Dal, M., Öcal, A. D. (2013). Investigations on Stone Weathering of Ottoman Architecture: A Kirklareli Hizirbey Kulliye Case Study, Indian Journal of Research, 2(11):1-7.
24 Tunceli İli Ali Baba Mahallesindeki Yapı Uygulamalarında Görülen Su Nem Hasarları Dal, M., Yılmaz, D., (2015). The Negative Impact Of Water-Moisture To Building Elements And Building Comfort, Int. J. Pure Appl. Sci. 1:89-99. Erdoğdu, K. (1998). Su Yapılarındaki Betonlarda Bağlayıcı Malzeme Seçimi, Çimento ve Beton Dünyası, 2(12):17-23 Ertaş, K. (2001). Binalarda Buhar Difüzyonu Olayının İrdelenmesi, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yalıtım Kongresi, Eskişehir. Gökaltun, E. (2001). Yapıların Zemine Oturan Döşemelerinde Ortaya Çıkan Nem Sorunları Ve Yalıtım Çözümleri, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yalıtım Kongresi, Eskişehir. Gönül, İ. (2000). Yapılarda Zeminden Kaynaklanan Nemlenmeyi Önleme Yöntemlerinin Belirlenmesi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. URL 1, (2016) http://www.laminat-parkeizmir.com/fileupload/bs162618/file/parke_kabarma.jpg, Erişim Tarihi: 24.05.2016 URL 2, (2016) https://yandex.com.tr/harita/print/?ll=39.542511%2c39.109373&z=16&l=sat%2cskl, Erişim Tarihi: 24.05.2016 Öcal, A.D., Dal, M. (2012). Doğal Taşlardaki Bozunmalar, Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi, İstanbul. Utkutuğ. Z. (2006). Konutta Kalite Kavramı ve Yapı Hasarları, Gazi Üniversitesi, Müh- Mim. Fak. Dergisi, 21(2), 205-2011. Yıldız, Ö., Dal, M., (2016). İnşaat Mühendisliği Uygulamalarında Su-Nem Kaynaklı Hasarların Değerlendirilmesi, Tunceli Üniversitesi, Bilim ve Gençlik Dergisi, 4(1).