DEMOKRAT PARTİ NİN MUHALEFETİ SÜRECİNDE İZMİR DE İKTİDAR- MUHALEFET İLİŞKİSİ (1946-1950) Özet

DEMOKRAT PARTİ NİN MUHALEFETİ SÜRECİNDE İZMİR DE İKTİDAR- MUHALEFET İLİŞKİSİ (1946-1950) Özet Fevzi ÇAKMAK * Mustafa Kemal Atatürk ün önderliğinde Türk devriminin en önemli hedeflerinden biri, Cumhuriyet idaresinin demokratik ve güçlü hale getirilmesi oluşturur. Siyasi sistemin demokratikleştirilmesi sürecinde en önemli araçların başında ise siyasi partiler gelmektedir. Devrimci kadro Cumhuriyet in ilk yıllarında, siyasi partilerin oluşumuna yönelik gerçekleştirilen teşebbüslere, yeri geldiğinde destek yeri geldiğinde ön ayak olmuştur. Ama devrim sürecinin ateşi ve tazeliği içersinde gerçekleştirilmeye çalışılan bu çok partili siyasi hayata geçme teşebbüsleri, toplum içersinde huzursuzluklara neden olmuş ve girilen bu süreç başarısızlıkla neticelenmişti. Cumhuriyet in ilk yılarında gerçekleştirilemeyen bu süreç, İkinci Dünya savaşı sonrası, gerek içerde ve gerekse dışarıdaki şartların elvermesiyle, tekrardan Türk siyasi hayatında ön plana çıkmıştır. 1946 yılı ile başlayan çok partili hayata geçiş, hem ülke genelindeki, hem de yerel anlamdaki siyasi ve toplumsal hayatta, önemli değişimler yaratmıştır. Bu çalışmada, İzmir yerelinde, çok partili hayata geçiş sürecinde yaşanan değişimler, siyasi ve toplumsal temelde ele alınacak ve özellikle iktidarmuhalefet ilişkisi irdelenmeye çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Çok Partili Sistem, Demokrat Parti, Seçim, Cumhuriyet Halk Partisi, İzmir. * Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü (fevzi.cakmak@deu.edu.tr) 1

DURİNG THE PROCESS OF THE OPPOSİTON OF DEMOKRAT PARTİ, RELATİONS İN BETWEEN THE POWER AND THE OPPOSİTİON İN İZMİR (1946-50) Abstract Under the leadership of Mustafa Kemal, one of the most important targets of the Turkish Revolution was to strenghten the republic and transform her into a democratic situatin. Political parties have an important role for democratization of political system. During the early years of Turkish Republic Revolutionist Kadre, both helped for the formation and block of political parties. During the first years of Turkish Republic the aim of having more the one political party in the parlamento caused uneasyness in society and resulted in failure because the republic and revolution was still very new. This process regained speed during the second world war since state of affairs was positive both internally and externally. After 1946, transition to multi-party had created significant changes in political and social life. In this work changes experienced in the course of transition to multi-party life will be handled in terms of political and social and be studied the relations in between the Power and the Oppostion. Keyword: Multiparty System, Democratic Party, Election, Republican People's Party, Smyrna Giriş 1946 yılının başıyla beraber Türkiye siyasetinde alışık olunmayan bir hava ortaya çıkmıştı. 1945 yılının yaz aylarında Milli Kalkınma Partisi kurulmuştu. Ama gerçek muhalefet partisi olarak nitelendirilecek oluşum, İzmir Milletvekilliğinden istifa eden Celal Bayar ın, 7 Ocak 1946 tarihinde Demokrat Parti yi kurmasıydı. Ülke içersinde, Halk Partisi dışında yeni siyasi partiler vardı ve bir rekabet havası, kendini ifade etme telaşı baş göstermişti. İktidar 2

partisi alışık olmadığı bu rekabet ortamında bir süre bocalama devresi geçiriyordu. Bunun karşısında ise, muhalefet kendisinin yapay bir oluşum olmadığını kanıtlama yoluna gidecekti. İşte var olan bu durum, ülke içersindeki siyasi tansiyonun devamlı surette yüksek seyretmesini, bazen tartışmaların seviyesinin düşmesine neden olacaktı. Halk partisinin gözünde muhalefet, Kundağından henüz çıkmamış ve çehresinin ana hatları henüz görünmemiş bir çocuktu 1. Demokrat Parti, 1930 yılında Mustafa Kemal Atatürk ün ortaya çıkardığı Serbest Fırka dan farklı değildi. Amaç aynıydı. O zaman için şartlar elverişli olmadığından çok partili hayata geçilememişti. Ama şimdi İsmet Paşa, Atatürk ün izinden giderek, Türkiye yi çok partili hayata taşımış ve Demokrat Parti nin oluşumuna imkân sağlamıştı. Demokrat Partinin ilk kurulduğu günlerde birçok Halk partilinin yanı sıra, ülkenin büyük bir bölümünde hakim olan görüş, Serbest Fırka da olduğu gibi, kurulan bu partinin bir muvazaa yani danışıklı dövüş sonucu ortaya çıktığıydı. Ve Demokrat Parti nin Halk Partisinden hiçbir farkının bulunmadığıydı. İki partinin programları bile, ufak değişiklikler dışında aynıydı. Halk partililere göre Demokrat parti, demokratik bir süs olmaktan öteye geçmeyecek, birkaç vilayette varlığını sürdürecek bir siyasi teşekküldü. Fakat Demokrat Parti büyüdükçe Halkçıların bu görüşü değişecek ve hırçınlaşma dönemi başlayacaktı 2. Kamuoyunda ortaya çıkan bu düşünce, muhalefete karşı ilk zamanlarda bir mesafenin söz konusu olmasına neden olmuştur. Demokrat Parti ileri gelenleri de kendilerinin Halk Partisinden farklı bir parti olduklarını ve bir muvazaa partisi olmadıklarını ispat etmek için büyük gayretler sarf etmişler 3 ; bunun sonucu eleştirilerini daha da sertleştirmişlerdir. İzmir ilinde Demokrat Parti 12 Şubat 1946 tarihinde, bizzat Celal Bayar ın İzmir e gelmesi ve çeşitli teşebbüslerde bulunması sonrası, Doktor 1 Anadolu, 10 Mayıs 1946. 2 Kemal H. Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, Afa yay., İstanbul, 1996, s.136. 3 Feroz ve Bedia Turgay Ahmad, Türkiye de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1976, s.17. 3

Ekrem Hayri Üstündağ başkanlığında kurulmuştur 4. İlk zamanlarda, Halk partililer ve İzmir kamuoyunda da Demokrat Parti nin Serbest Fırka gibi bir muvazaa partisi olduğu kanısı hâkimdi. Vilayet içersinde gelişebilecek her hangi bir olumsuz durumun tek sorumlusu demokratlardı ve artık ülke yeni bir Serbest Fırka macerası yaşayamazdı. Ortada dolaşan bu düşünceye karşı, demokratlar adına İzmir de ilk tepkiyi Demokrat Parti İl Başkanı Ekrem Hayri Üstündağ 5 veriyordu. Üstündağ yaşanan bir olay üzerine yapmış olduğu bir açıklamasında şu ifadelerde bulunuyordu; Türkiye de vicdan, şuur ve idrak sahibi hiçbir vatandaş ikinci bir Serbest Fırka macerası ile bugün önümüze açılan yeni İnkılâp ufuklarının aydınlığından mahrum kalmak istemiyor ve istemeyecektir 6. Demokrat Parti nin bir muvazaa partisi olduğu düşüncesi, Türkiye genelinde olduğu gibi, İzmir kamuoyunda da egemendi. Demokratlar kendilerinin gerçek bir muhalefet olduğuna kamuoyunu iknaya çalışacaklardır. Bu amaç etrafında devamlı surette iktidarı eleştirme yoluna girecekler ve Demokratlar eleştirilerini belli konularda yoğunlaştıracaklardır. Bu konuların en başında, bütün devlet kurumlarının ve bu kurumlarda çalışan bürokratların Cumhuriyet Halk Partisi lehine, kendi partileri aleyhine çalıştıkları iddiasıydı. İleriki dönemde Demokrat parti içersinde önemli görevler icra edecek olan Ethem Menderes, İçişleri Bakanı Hilmi Uran a yazdığı dilekçesinde, Siyasi partilerden birinin imtiyazlı durumda bulunması haklı görülemez başlığı altında eleştirilerini dile getiriyor ve Halkevlerinin, Hayır Cemiyeti ne Yardım adı altında, Cumhuriyet Halk Partisi adına halktan para topladıklarını şikâyet ediyordu 7. İzmir kamuoyunda Demokrat partiye yakınlığı ile bilinen İzmir gazetesinde, Burhan Belge bu taraf/tarafsızlık durumunu her fırsatta dile getiriyordu. Yazdığı yazılarında başta İzmir Valisi olmak üzere, ileri gelen 4 Yeni Asır, 12 Şubat 1946. 5 Ilımlı bir insan olarak nitelenen Üstündağ, 7 Ocak 1947 tarihinde toplanan Birinci Demokrat Parti kongresinde Divan Başkanlığı seçimine katılmış, fakat seçimi sertlik yanlısı tutumu ile bilinen İstanbul İl başkanı Kenan Öner kazanacaktır. Deniz Bölükbaşı, Türk Siyasetinde Anadolu Fırtınası: Osman Bölükbaşı, 3. Baskı, Doğan Kitap, İstanbul, 2008, s.54. 6 Anadolu, 1 Mayıs 1946. 7 İzmir, 14 Nisan 1946. 4

bürokratları eleştiriyor, Halk Partisi lehine yanlı davranmakla suçluyordu. Halkevleri, devlet radyosu, Anadolu Ajansı ve Radyo Gazetesi başlıca eleştirilen kurumlardı. Burhan Belge, arka arkaya yazdığı yazılarında, Halkevleri herkesindir 8, Radyo serbest bir kürsüdür 9, Anadolu Ajansı milli müesseselerin en mühimlerinden biridir. Milli! Yani bütün partilerin, tahsisan CHP nin değil 10 ifadelerinin yer aldığı yazılar kaleme almıştır. 1946 Seçimleri Demokrat Parti nin kuruluşundan kısa bir süre sonra, halkın Demokrat partiye karşı olan başlangıçtaki tutumunun değişmesi, bu partinin Serbest Fırka dan farklı olarak, gerçek bir muhalif parti olduğuna inanması sonucu hızlı bir şekilde teşkilatlanmaya başlamıştır. Halk, Demokrat Parti nin henüz kabul edilmiş bir programının olmayışını, görüşlerini açık bir şekilde ifade etmeyişini dikkate almadan, bir muhalif olması nedeniyle kitle halinde bu partiye üye oluyordu. Bu durum Halk Partisinin umduğu bir gelişme değildi. Böylesine hızlı gelişmekte olan bir partinin, kısa süre sonra Halk Partisi ne meydan okuması, hatta 1947 yılında yapılacak olan seçimlerde iktidarı ele alması bile Halk partililerce kabul edilmeye başlanmıştı 11. Halk Partisi İzmir Bölge Müfettişi olan Kamuran Örs, yapmış olduğu bir konuşmada, Bugün sadece bizi eleştiren ve denetim için kurulduklarını söyleyen partiler, yarın iktidara doğru geniş adımlarla yürüyeceklerdir. Biz de, iktidarı bırakmamak için önlemlerimizi almak, güçlerimizi ölçmek zorundayız ifadelerinde bulunmaktadır 12. Ortaya çıkan bu siyasi çekinceler sonrası, Halk partisi yönetimi, dünyada gerçekleşmekte olan değişimlere karşı, yeniden güç kazanmış yeni bir siyasi yapıyla çıkmak ve genel seçimlere Halk Partili belediyelerle gitmemek adına, seçimleri erken tarihlere alacaktır 13. Bu bir bahane oluşturacaktır. 1946 yılının Eylül ayında yapılması planlanan Belediye seçimlerinin 26 Mayıs 1946 tarihine 8 İzmir, 16 Nisan 1946. 9 İzmir, 17 Nisan 1946. 10 İzmir, 20 Nisan 1946. 11 Karpat, a.g.e., s.136. 12 Hikmet Bila, CHP 1919-2009, 4. Baskı, Doğan Kitap, İstanbul, 2008, s.100. 13 A.g.e., s.101. 5

çekilmesi Demokratların eleştiri seviyesini yükseklere çekmesine neden olacaktır. Bu durumu bir mağduriyet olarak lanse eden demokratlara göre, Halk Partisi nin böyle bir karara yönelmesindeki temel neden, Demokrat Parti nin teşkilatlanmasına izin vermeden, bir oldubitti durumu yaratıp, iktidarda kalmaktı. Eğer seçimler erkene alınmasaydı, Demokratlar iktidara geleceklerinden eminlerdi. Demokratların yayınlamış oldukları beyannamede bu duruma vurgu yaparak şu ifadeleri kullanıyorlardı; Demokrat Parti, hükümet partisinin aldığı seçimleri yenileme kararlarını demokratik zihniyet ve görüşlere aykırı bulduğunu ve bunların demokratik bir inkişafa hizmet etmek değil bilakis bu inkişafı önlemek gibi bir netice vereceğini ve bu şartlar altında seçimlere katıldıkları takdirde Türk Demokrasisin istikbali adına bir hata işlemiş olacaklarını ifade ediyorlardı. Bu gerekçeler nedeniylede Belediye seçimlerine katılmama kararı alacaklardır 14. Demokratların seçime iştirak etmemelerine İsmet İnönü, 10 Mayıs 1946 tarihinde gerçekleştirilen Halk Partisinin kurultayında 15 son derece sert yaklaşmıştır. İnönü, kurultayda yapmış olduğu konuşmasında, Seçimlere girmemenin manası, yabancı devletlere memleketin iç idaresini itham etmektir. Kendi iç idaremizi yabancı devletlere karşı kötümsemek teşebbüsünü Türkiye denilen memlekette vatandaşların hoş görmeyeceklerine eminim 16 ifadelerinde bulunur. Halk partisinin önemli kalemşorlarından biri olan Falih Rıfkı Atay a göre, demokratların seçimlere katılmamalarının sebebi korkudur. Çünkü demokratlar teşkilat kurabildikleri yerlerde bile seçimi kazanamayacaklarını görmüşlerdi. Eğer kendilerini ortaya atsalardı, bugünkü iktidara karşı derin bir hoşnutsuzluk olduğu iddiası yalanlanmış olacaktı. Ona göre, Demokrasilerde hiç de şerefsiz olmayan seçim başarısızlığı yerine ancak bazı yabancı propaganda servislerinin işine yarayabilecek bir bahaneye bürünerek sahneden uzaklaşmayı tercih etmişlerdi 17. Bu ifadelerden anlaşılacağı üzere, İnönü ve 14 İzmir, 9 Mayıs 1946. 15 Halk Partisi nin bu kurultayında önemli değişimler yaşanmıştır. Değişmez genel başkanlık kaldırılmış; parti içinde yapay muhalefet yapan Müstakil Grup lağvedilmiş; iki dereceli seçim sistemi, tek dereceli hale getirilmiş; sınıf esasına dayalı dernek kurma hakkı sağlanmıştır. Bila, a.g.e., s.101-102. 16 Anadolu, 11 Mayıs 1946. 17 Anadolu, 13 Mayıs 1946. 6

Halk Partililerin gözünde, demokratlarının seçimlere katılmamaları, dış dünyada ülkeye çok büyük zararlar getirecek bir hareket olmuştu. Özellikle yeni oluşan dünya düzeninde kendine Batı bloğunda yer bulmak isteyen ve bu amaçla ülke içinde demokratikleşme süreci hız kazandıran İsmet İnönü için beklenmeyen bir durum olmuştu. Demokratlar seçimlere girmemenin yanı sıra, bütün ülkede olduğu gibi, özellikle güçlü oldukları İzmir vilayeti genelinde, seçimlere vatandaşın katılmaması ve seçimin geçerliliğini zayıflatmak adına çok etkili bir propaganda faaliyeti yürütecektir. Demokratlara göre Kendi reyini kullanmak kadar kullanmamakta vatandaşın hakkıdır! Kanun ne ona, nede buna karışmak hakkı verir! di. Devamlı surette seçimlerin tarafgir olduğundan, bürokrasini halk partisi lehine çalıştığından bahseden yazılar gazetelerde kaleme alınıyordu. Demokratlara göre birçok yerde idare amirleri Halk partisi lehine çalışıyorlardı. Memurlardan imza alınıyor, evlere polis ve belediye memurları vasıtasıyla tembih, ihtar ve tehditlerde bulunuluyor, seçimler katılmadıkları takdirde vazifelerinden kovulacakları yahut ekmek kartlarının ellerinden alınacağı tarzında rivayet ve dedikodular ortalıkta dolaşıyordu 18. Demokratların seçime katılmamaları ve seçim aleyhine yürüttükleri propagandalara karşı Halk partisi, halkın seçime iştiraki için çaba sarf ediyordu. Yurdunu, yuvasını seven sandık başına; Seçime katılmak vatana bağlılığın bir ifadesi, memleket işlerine olan ilgimizin kuvvetli bir belirtisi olacaktır türünde sloganlar afişler ve gazetelerde yer alıyordu. 26 Mayıs 1946 tarihinde gerçekleşen seçimlere Halk Partisi dışında başka bir parti katılmamıştı. Bu nedenle seçimde kimin kazandığından çok, seçime kaç kişinin iştirak edeceği önemliydi ve iştirak oranlarına baktığımızda, özellikle İzmir in merkezinde seçime katılma oranı %25 lerde, vilayet genelindeyse %42 lerde kalmıştı. Bu oranların kamuoyunla paylaşan İzmir Valisi Şefik Soyer, seçim sırasında da, demokratların iddia ettiği şekilde yoğun suiistimallerin olmadığı, hiçbir vatandaşın şikâyette bulunmadığı, yalnızca Demokrat partili yetkililerin şikâyetlerinin olduğu birkaç olay dışında, 18 İzmir, 26 Mayıs 1946. 7

seçimlerin sakin geçtiğini ifade etmişti 19. Seçime katılım oranlarına baktığımızda Demokratlar lehine bir durumun İzmir de geliştiği görülebiliyordu. Halk partililer ise katılım oranlarındaki bu azlığı, Demokratların gücünden ziyade, sandık yerlerinin iyi tespit edilememesi, kayıtların noksan olması ve bilhassa havanın yağışlı olmasına bağlamışlardı 20. Demokratlara göre ise, Halk Partililerin tüm kanunsuz yollara başvurmalarına, şehrin içinde adam toplama ve sevk etmelerine rağmen, seçime iştirak oranındaki azlık, kendileri açısından önemli bir gelişim göstergesiydi. Ayrıca ilçe ve köylerdeki iştirak oranın yüksek olmasının altında yatan gerçekse, Jandarma süngüleri, gaz teranesi, muhtar tazyiki, partili tehdidi, memurların tarafgir davranışları, yol keserek oy verdi vesikası aramak gibi, şehirden çok köylerde gerçekleşmesi olanaklı olan olayların olmasıydı 21. Demokratların gözünde Halk Partisi, seçimde saat 3 e kadar sakin, 3 ten 6 ya kadar telaşlı, 6 dan 7 ye kadar sinirli, 7 den sonra da ta kendisiydi 22. Ayrıca bu seçimler, Halk partisinin demokratikleşmeye ne kadar önem verdiğini göstermek adına başarısız bir sınav olmuştu. Seçimde birçok usulsüzlükler ortaya çıkmıştı ve İzmir Valisinin yapmış olduğu beyan gerçekleri yansıtmıyordu 23. Seçime yönelik Demokratların ülke genelinde yapmış oldukları bu eleştirilerinden rahatsız olan iktidar adına Nihat Erim, yapmış olduğu bir açıklamasında, Gerekirse özgürlüklerin üzerine şal örtmekten bahsetmişti. Belediye seçimlerden kısa bir süre sonra, 10 Haziran da Meclis in almış olduğu kararla, 21 Temmuz 1946 tarihinde milletvekili seçimleri gerçekleştirilecekti. Bu seçimlerde aynı gerekçelerden dolayı Halk partisi tarafından yaklaşık bir yıl erkene alınmıştı. Bütün ülkede olduğu gibi İzmir de de cevabı merakla beklenen soru, Demokrat Parti nin seçime girip girmeyeceğiydi. Demokrat Parti yöneticileri seçime girmek konusunda çeşitli tereddütler yaşarken, teşkilatın isteği seçimlere girilmesi yönündeydi. Demokrat 19 Anadolu, 28 Mayıs 1946. 20 Anadolu, 28 Mayıs 1946. 21 İzmir, 2 Haziran 1946. 22 İzmir, 27 Mayıs 1946. 23 Yeni Asır, 29 Mayıs 1946. 8

Parti lideri Celal Bayar, seçimlere girmeleri konusunda halkın yoğun bir tazyiki altında olduklarını vurgulayarak, karar vermek üzere teşkilatını Ankara ya toplamıştı. İzmir teşkilatında da seçimlere katılmak yönünde bir istek bulunuyor ve bunu Burhan Belge gazetede kaleme alıyordu 24. Ankara da yapılan toplantı sonrası seçimlere girme kararı alan Demokratlar, halka yayınlamış oldukları beyannamede seçimlere girme nedenlerini şöyle ifade etmişlerdi; Halk partisi ciddi muhalefete hayat hakkı tanımamak azmindedir Belediye seçimlerinde pek çok yerlerde reye iştirak nispetinin son derece zayıf olması milletvekili seçimlerinde de aynı ihtimali belirten bir müşahede oluşmuş, seçimlerde böyle bir netice ile karşılaşılmamasını, memleketin yüksek menfaatlerine uygun görmüş ve partimiz bunu bir fedakarlık olarak telakki etmiştir 25. Beyannamede yer alan ifadeler, Halk partililerin tepkisine neden olacak ve önce Hüseyin Cahit Yalçın, sonra Falih Rıfkı Atay arka arkaya sert yazılar kaleme alacaklardır 26. Cumhuriyet tarihinde ilk kez 1946 yılında gerçekleştirilen milletvekili seçimlerine Halk partisi dışında başka partiler katılıyordu. Bu durum ülkedeki siyasi atmosferin kızışmasına neden olmuştu. Ortaya çıkan bu siyasi havanın İzmir kamuoyundaki etkileri, Halk Partisi ve Demokrat Partiye yakın olan gazetelerden okunabiliyordu. Bu süreçte Halk partisine yakın olan Anadolu gazetesinde, seçimlere yaklaştıkça, Demokrat Parti İzmir il teşkilatında yoğun bir şekilde istifaların olduğu yönünde haberlerin yer aldığını görmekteyiz. Ayrıca, Demokrat Parti ülke içersinde yaratmış olduğu siyasi karmaşayla, Bolşevik Rusya nın ekmeğine yağ sürmektedir. Vatandaşın dikkatli olmalıdır, çünkü bu memleketi ayakta tutan Halk Partisidir 27. Bunların dışında Halk Partisinin seçim propagandasında kullandığı en önemli öğe Mustafa Kemal Atatürk olmuştur. Atatürk ve İnönü nün resimlerinin yer aldığı gazete sütunlarında, şöyle manşetler atılıyordu; Atatürk ve İnönü bu eseri senin varlığınla başardılar. Dünü, bugünü kıyasla! Bir şey yapamayacak olana inanma!; Türk Milleti Atatürk e söz söyletmez!; Atatürk ün İzmir i, İstiklal 24 İzmir, 15 Haziran 1946. 25 İzmir, 19 Haziran 1946. 26 Anadolu, 20-21 Haziran 1946. 27 Anadolu, 18 Temmuz 1946. 9

savaşımızın sembolü İzmir! Gözlerini kapa, 1918 i hatırla, neler göreceksin! Sonra sandık başına git!; Vatandaş! Oyunu Atatürk ün kurduğu, İnönü nün başında bulunduğu Cumhuriyet Halk Partisi adaylarına ver! 28. Bunun karşısında, Demokratlar, Artık Yeter! Söz Milletindir sloganıyla, bir hürriyet seferberliği başlatmış, istibdada karşı bir savaş açtıklarını ifade etmişlerdi. İktidara kaşı bütün muhalefet Demokrat Parti bünyesinde toplanmıştı 29. Demokrat Parti nin seçim yarışında en önemli sembolü ise Mareşal Fevzi Çakmak olmuştu 30. Atatürk ün en yakınında uzun süre görev yapmış, ülke içersinde büyük bir saygı ve sevgi uyandıran Fevzi Çakmak a yönelik haberler devamlı surette gazete gündeminden düşmeyecekti. Bu isim Demokratlara büyük bir kazanç sağlamıştı. Seçimlerde de, İzmir adayları içersinde Fevzi Çakmak, Demokrat Parti lideri Celal Bayar dan önce birinci sırada yer alacaktı. Bunun dışında, Demokratlar seçime engel olacaklarını düşündükleri kurumlar ve bürokrasi üzerinde eleştirilerini yoğunlaştırmışlardı. Halkevleri ve Ankara radyosu tarafgir davrandıkları için eleştirilen kurumların başında gelmekteydi. İl başkanı Ekrem Hayri Üstündağ, başta vali olmak üzere bazı memurların tarafsızlıklarını yitirdiklerinden bahsediyordu. Demokratlara göre seçime fesat karıştıran idare amirleri ve memurlar vatan hainiydiler 31. Seçimlere çok az bir zaman kala İzmir e gelen Celal Bayar, Kültürpark ta tüm bunları dile getirdiği konuşmasında, Partimiz davasının doğruluğuna ve Türk Milleti nin siyasi olgunluğuna güvenerek seçim mücadelesine girmiş bulunuyor İktidar partisi demokratik bir idarenin gelişmesine her çareye başvurarak önlemek istemektedir ifadelerinde bulunmuştur 32. Demokratlara göre, Halk Partisi seçimi kazanmak adına İzmir in tanınmış eli bıçaklı sabıkalılarıyla işbirliğine gidiyordu. İsimleri verilen bu sabıkalı kişilerle Halk 28 Anadolu, 9, 14, 21 Temmuz 1946. 29 Karpat, a.g.e., s.141. 30 Fevzi Çakmak ismi daha sonraki süreçte, Demokrat Parti İzmir İl teşkilatında bazı sıkıntılara yol açacaktır. Şubat 1947 tarihinde, Demokrat Parti İzmir örgütünün kurucularında olan Mustafa Kentli nin liderliğini yaptığı bir grup demokrat, Fevzi Çakmak ı partiye lider yapmaya çalışacaktı. Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye, 3.baskı, İstanbul, 2007, s.42. 31 İzmir, 25,29 Haziran- 3, 7, 10 Temmuz 1946. 32 İzmir, 16 Temmuz 1946. 10

Partisi nin parti müfettişi Kamuran Örs ün ilişkisi anlatılarak, bu kişilerin Halk Partisi nin propaganda teşkilatına alınarak, bunlara gizli emirler verildiği iddia ediliyordu. Bu haberin verildiği aynı sayfada, Demokrat Parti il yönetim kurulu 33 üyesi İsmail Ercins in yaralanma olayı manşetten veriliyordu. Halk Partisi nin İzmir adayları içersinde ilk sıraları, Şükrü Saraçoğlu, Hasan Ali Yücel ve Atıf İnan alırken; Demokrat Parti nin ilk sıralarında Fevzi Çakmak, Celal Bayar, Fuat Köprülü, Ekrem Hayri Üstündağ bulunuyordu. Böyle bir atmosferde girilen seçimler sonrası ortaya çıkan tabloda, İzmir deki 318.857 tane seçmenden 222.532 tanesinin oy kullanmış ve seçime iştirak nispeti %70 lere yaklaşmıştı. Demokratlar İzmir merkezde %63 le, Bergama da %70 le, Bayındır ve Kuşadası nda ise çok az bir farkla kazanmışlardı. Fakat geri kalan on bir ilçede büyük farklarla Halk Partisi kazanmıştı 34. Halk partisi adına genel bir seçim mağlubiyetini, kaza ve köylerden gelen oylar önlemişti. Demokratların İzmir merkezdeki gücü bir daha ortaya konmuştu. Fakat seçimlerden sonra konuşulan gene seçimlerde yapılan yolsuzluklardı. Bu yolsuzluk iddialarının en önemli nedeni, değiştirilmeyen seçim sisteminden kaynaklanıyor olmasıydı. Açık oy, gizli sayım kuralına yönelik yapılan seçimler ister istemez akıllara yolsuzlukları getiriyordu. Vali yapmış olduğu açıklamada, seçimde yolsuzluklar yapıldığı iddialarının çoğunun asılsız olduğunu ve bazı iddialar için tahkikatların yapıldığını ifade ediyordu. Halk partililere göre de her hangi bir olumsuz durum yaşanmamıştı. Seçimde yolsuzluk, müdahale, tasniflerde haksızlık vesaire gibi gerekçeler mağlubiyet dolayısıyla benimsenip büyütülen şeylerdi. Buna karşın, Demokratlar, seçimlerde son derece haksızlığa uğradıklarını iddia ediyorlardı. İzmir İl Yönetim Kurulu, Cumhurbaşkanlığı ve İçişleri Bakanlığı nezdinde seçimi protesto ediyordu. Demokratların iddiası şuydu; Tüm baskılara rağmen İzmir ilinde %70 i geçen bir oranda demokratlar seçilince, tasnif tutanakları değiştirilmişti. Bu değiştirilme olayı da, oyların tasnifinden sonra, fakat neticeyi ortaya koyan zabıtların tesliminden önce, Demokrat Partili müşahitlerin, tasnif mahallinden uzaklaştırılmasıyla gerçekleştirilmişti. 33 İzmir, 8 Temmuz 1946. 34 Anadolu, 25 Temmuz 1946. 11

Demokratlar bu konuda savcılığa başvuruda bulunmuşlardı 35. Celal Bayar seçimler sonrası verdiği beyanlarda açıkça seçimlere fesat karıştırıldığını iddia ediyordu. Demokratlara göre İzmir de oyların büyük bir bölümünü Demokrat parti almıştı ve Halk partisinden seçilen milletvekilleri İzmir in istedikleri değildi. Bu durum karşısında, İzmir Cumhuriyet Meydanı nda, seçimleri protesto mitingi düzenleniyordu. Daha sonra Bursa ve Balıkesir de düzenlenecek olan bu mitinglerde, temel slogansa Hayır! Biz bunları seçmedik olacaktı 36. İl başkanı Ekrem Hayri Üstündağ, İzmir halkı namına, Büyük Millet Meclisine, 21 Temmuz seçimlerinin demokrasi tarihimizde kara bir leke olarak nesilden nesile intikal edeceğini ve seçilen vekillerin mazbatalarının iptal edilmesini de içeren on beş sayfalık bir başvuruda bulunacaktır. Ayrıca başvuru içersinde, seçimde yapılan yolsuzlukları gösteren otuz iki adet vesikada bulunuyordu. Fakat bu başvuru kabul görmeyecekti 37. Demokratlar, 1946 seçimlerini iktidara gelecekleri döneme kadar devamlı surette eleştirerek, bu yoldan Halk Partisi ne yükleneceklerdir 38. 1946 seçimleri Halk partisi açısından bir zaferden çok bir yenilginin ezikliğini getirmiş, İnönü, yaşamının sonuna kadar bu seçimin izlerini silmekle uğraşmıştı 39. İşin doğrusu şudur ki, bu seçimi DP kazanmamış, sadece Halk Partisi kaybetmişti 40. Aynı şekilde, 1 Eylül 1946 yılında yapılan İl Genel Meclisi seçimlerinde, birçok yerde seçime girmeyen Demokratlar, İzmir merkez kazasını kazanmışlardır. Seçimde yolsuzluk yapıldığını söyleyen Demokratların gazetelerde şu ifadelerini okuyoruz; İzmir gene bizimle! İzmir merkez kazasını gene elimizden alamadılar! Ya öteki kazalar? Orada onlar kazanmış! Niçin? 35 İzmir, 23 Temmuz 1946. 36 İzmir, 25 Temmuz 1946. 37 İzmir, 5 Ağustos 1946. 38 Demokratlar iktidara gelecekleri güne kadar, 21 Temmuz un her seneyi devriyesinde bu seçimleri protesto için mitingler düzenleyeceklerdir. Halk Partisi teşkilatının da bu mitingleri çok dikkatli bir şekilde takip ettiğini, her vilayetten merkeze gönderilen raporlardan görmekteyiz. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon: 030.01, Yer: 44.257.11. 39 Tevfik Çavdar, Türkiye nin Demokrasi Tarihi, 4. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 2008, s.457. 40 Bila, a.g.e., s.104. 12

Çünkü köyler kazadan, kazalarda İzmir den daha CHP ci! Köylerin gözdesi CHP?! 41. 1947 yılında yapılacak olan seçimlere, seçim kanunu değiştirilmediği için, Demokrat Parti katılmayacaktı. Ama Demokrat Parti İzmir teşkilatı büyük bir miting düzenlemişlerdi. Mitingde konuşmalar devam ederken, silah sesleri duyulmaya başlamış, polis kuvvetleri havaya ve halkın ayaklarına doğru ateş açmıştı. Bu olay karşısında, Celal Bayar ceketini çekerek Menderes'i uyarmıştı. Adnan Menderes, ona dönerek Bu büyük milletin muhabbeti karşısında kurşun bize işlemez, bunlar kestane fişeğidir Celal Bey ifadelerini kullanmış, Halk ise Dağ başını duman almış marşını söyleyerek dağılmıştır 42. Partilerin İl ve İlçe Kongreleri Cumhuriyet Halk Partisi ile Demokrat Parti nin il ve ilçe kongreleri, partilerin birbirleri hakkındaki düşüncelerini ortaya koyması bakımından son derece önemlidir. 29 Kasım 1946 yılında ilk kez Demokrat Parti Merkez İlçe Kongresi toplanmıştır. Parti merkez binasında toplanan kongrede, Halk partisi iktidarına yönelik eleştiriler getirilmiş ve partinin İzmir de karşılaştığı zorluklar sıralanmıştır. Bu zorluklar içersinde ilk sırayı idare amirlerinin partiye karşı olan olumsuz duruşlarıydı. Bir diğer sıkıntıysa, Demokrat partinin Muvazaa partisi olduğu rivayetleri nedeniyle, insanların baskıdan dolayı, üye olarak yazılmaktansa kalben Demokrat Parti ye bağlı kalmayı tercih etmeleriydi 43. Teşkilat için önemli bir sıkıntıda mal ve bina sorunuydu 44. Demokrat Parti nin ilk İzmir İl Kongresi 22 Aralık 1946 tarihinde Ankara Palas ta toplanmıştı. İl başkanı Ekrem Hayri Üstündağ ın açtığı il kongresine, 41 İzmir, 3 Eylül 1946. 42 Didem Deniz, 1950 Seçimleri Demokrat Parti İzmir Propagandası, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir, 2006, s.85. 43 Demokrat Partiye yönelik bu ilk zamanlardaki çekincelere bir örnek vermek gerekirse, partiye girmemekle beraber, İzmirli tüccarlardan, ihracatçı Şerif Remzi Reyant Kordon da kendisine ait bir binayı parasız partiye vermiştir. Buna benzer hareketi diğer İzmirli tüccarlarda da görmekteyiz. Murat Koraltürk, Ahmet Hamdi Başar ın Hatıraları, II, İstanbul Bilgi Üniversitesi yay., İstanbul, 2007, s.119. 44 İzmir, 30 Kasım 1946. 13

Başbakan Recep Peker e yönelik eleştiriler damgasını vurmuştu. Recep Peker in, Meclis teki bütçe görüşmelerinde Adnan Menderes e yönelik sarf ettiği psikopat nitelemesi büyük eleştiri konusu olmuştu. Kongre, başbakanı istifaya çağıran bir protesto telgrafı çekilmesi kararını aldı. Seçimlerde ortaya konan yolsuzluklar, seçim kanunun değiştirilmesi ve sorunların hakim karşısında çözülmesi diğer bazı konulardı. Kongrede bir yıllık çalışmanın yer aldığı rapordaysa, İzmir kamuoyunda karşılaşılan manevi güçlükler başlığı altında şunlar sayılıyordu; Demokrat partinin bir muvazaa partisi olduğu, Rus kaynaklarından maddi yardım aldığı, kurucularının toprak davası aleyhinde olduğu, İran daki Tüde partisinin rolünü oynayan bir parti olduğu, Serbest Fırka nın akıbetinden dolayı halkın fiiliyatta partiye girmemesi. Bunlara karşı mücadele verildiği ve bu yolda mahkeme ve matbuat yollarının kullanıldığı ifade ediliyordu 45. Halk partililere göreyse Demokrat Parti nin kongresi, hürriyet, demokrasi, Halk partisi, yapacağız, edeceğiz, protesto, istifa etsin sözlerinin çınladığı bir toplantıdan başka bir şey değildi. Hiçbir memleket meselesine değinilmeden, sadece bir yıldan beri devam eden tehditler, imalar, iftiralar, isnatlarla dolu olan bir lakırdı fırtınasının devamıydı 46. Demokratların kongresinde kısa bir süre sonra, Demokratlar lehine yayın yapan İzmir gazetesi, temyiz mahkemesi kararıyla, Büyük Millet Meclisi nin manevi şahsına hakaret suçundan yirmi gün kapatılıyordu 47. Bunun üzerine gazete çalışanları aldıkları karar sonucunda gazeteyi Demokrat İzmir olarak çıkarmaya başlayacaklardı 48. Demokrat Parti kongresinden kısa bir süre sonra Halk Parti sinin il kongresi İzmir Halkevi nde 28 Aralık 1946 tarihinde toplandı. Kongrede en 45 İzmir, 23 Aralık 1946. 46 Anadolu, 23 Aralık 1946. 47 Gazeteyi kapatmaya götüren süreç, 28 Temmuz 1946 tarihinde gazetede yayınlanan Neshebi gayri sahih çocuk adlı yazıdır. Bu yazı sonrası Demokrat Parti İzmir İl Başkanı Ekrem Hayri Üstündağ ın hamile olan gelini Müçteba Üstündağ tutuklanmış, cezaevine konmuştu. Daha sonra Üstündağ ın oğlu, yazıyı kendisinin yazdığını iddia ettiyse de karar değişmemişti. Sonraki süreçte bu olanlardan dolayı Bülent Üstündağ intihar edecekti. Yaşanan bu olay kamuoyunda önemli bir etki yaratmıştı. Şerafettin Turan, Türk Devrim Tarihi, IV/1, Bilgi yay., Ankara, 1999, s.232; Tevfik Çavdar, a.g.e., s.459. 48 Ulus, 24 Aralık 1946. 14

büyük eleştiriler Celal Bayar a yönelik gerçekleşti. Ekonomik sıkıntılardan dem vuran Demokratlara yönelik olarak, bu sıkıntıların geçmişten gelerek biriktiğini ve bunda da geçmişte İktisat Vekilllği yapan Celal Bayar ın sorumluluğu bulunuyordu. Vilayet genelinde Demokratlarla yoğun bir mücadele içersine giren Halk Partililer, bu mücadele için il merkezinde bir propaganda ve neşriyat bürosunun kurulduğunu; Anadolu gazetesinin kullanıldığını; halkın toplu olduğu yerlere konuşmacılar gönderildiğini; Tanin, Ulus ve Anadolu gazetelerinden on binlerce nüsha satın alınarak ocaklara, fabrikalara, ilçelere ve köylere kadar gönderildiğini; afişler asıldığı, beyannameler dağıtıldığından bahsedilmektedir 49. Tüm bu çalışmalar sonrası seçim, on beş bin oy farkla kazanılmıştı. Ayrıca kongrede Demokrat Parti lehine çalıştıkları tespit edilen 27 kişi partiden uzaklaştırılmıştı. Demokratların yayın organına göre, Halk partisi kongresi, Demokratlara müşterek sövüş kongresi nden başka bir şey değildi 50. 1950 seçimlerine gidilen süreçte, tüm ülkede olduğu gibi İzmir de de siyasi tansiyon yükselmeye başlamıştı. Yılın ilk aylarında toplanan her iki partinin il kongreleri yükselen bu tansiyonu görmek açısından dikkate değerdir. Halk partisi İzmir il kongresini 7 Ocak 1950 tarihinde toplamıştı. Demokratlara yönelik sert eleştirilerin ifade edildiği bu kongrede, Doktor İbrahim Bulanalp muhalefetten memleket çocuklarını çürütme yolunda yürüyen bir hareket olarak bahsetmekteydi. Şerefli insanların böyle hareket etmeyeceklerini; ipten, kefenden, tabuttan bahsedenlerin, mezarda çalışması gerektiği söyleyecekti. Kongrede okunan çalışma raporunda, teşkilat olarak, çalışmaların büyük bir bölümünü karşı partinin yıkıcı ve ayırıcı gayretlerini önlemeye ayırdıklarını; Demokratların her hangi bir sebep olmadan şehrin en kalabalık yerlerinde miting ve toplantılar tertip ederek Türk Demokrasi tarihinin kaydedeceği en çirkin ve yozlaşmış hareketlere giriştiklerini; her hafta kamyonlarla vatandaşların bir yerden bir yere taşınarak seyyar mitingler gerçekleştirdiklerini; milli bayram ve günlerde kendi propagandalarını yaptıklarından bahsedilmekteydi. Demokratların tüm bu faaliyetlerinde ise izledikleri prensip ve gaye belliydi; Halk Partisi ne, onun hükümetine, 49 İl Çalışma Raporu, Anadolu, 29 Aralık 1946. 50 Demokrat İzmir, 29 Aralık 1946. 15

eserlerine karşı halkın husumetini yaratmak ve teşvik etmek, itimatsızlık yaratmak, insan irade ve iktidarının üstünde husule gelen aksaklıklardan faydalanarak iktidarı ele geçirmekti 51. Ayrıca Halk Partisi teşkilatı, Demokrat Parti ve Yüzellilikler, Demokrat Parti nin İçyüzü, Dünkü ve Bugünkü İşçi isimli eserleri yayınlatmış ve Dokuz Eylül isminde haftalık bir dergi çıkartmıştı 52. Demokrat Parti nin 20 Haziran 1949 tarihinde toplanan İkinci Büyük Kongresi nde, seçim kanununa aykırı her hangi bir hareket vatandaşın tabii haklarının ihlali ile bir olduğundan vatandaşı nefsini müdafaa durumuna sokmuş olurdu ifadelerini yer aldığı, daha sonrada Milli Husumet Andı denilen bildiri kabul edilmişti. Bu bildiri ile seçime müdahale edildiğini düşündüğü anda, hükümete karşı gelmek hakkını vatandaşa tavsiye ediyordu 53. Böyle bir bildiri iktidardan büyük eleştiriler alacaktı. Bu eleştiriler Halk Partisi İzmir İl Kongresinde de dile getirilecek, ayrıca raporda şu ifadelerde bulunulacaktı; Milli Husumet Andı, Türk Demokrasisine karşı indirilmiş, ilerdeki vahim neticeleri şimdiden kestirilemeyecek en ağır bir darbedir. Bu vesika Türk İnkılâbının sembolü Kemalizm in ifadesi olan yurtta birlik, düzenlik ve ilerilik esaslarını ihlal eden hain bir hançerdir 54. Demokratların gözünde, Halk Partisi nin kongresi, Halk Partisi il teşkilatının hafta sonu eğlencesiydi. Demokratlara karşı hakaretlerin havada uçuştuğu ve Demokrat Parti nin, Hürriyet ve İtilaf Partisi ile bir tutulduğu bir toplantıydı 55. Demokratlarsa İzmir deki il kongresini 28 Ocak 1950 tarihinde gerçekleştirmiştir. Demokratlar bu kongrede tam bir gövde gösterisi yapmışlardır. Demokrat Parti nin kalesi olarak nitelendirilen İzmir e, Demokrat Parti nin yönetimi tam kadro halinde, başta parti lideri Celal Bayar olmak üzere, Adnan Menderes, Refik Koraltan, Fuat Köprülü, Fevzi Lütfü Karaosmanoğlu, Refik Şevket İnce gelmişlerdir. Bu durum 1950 seçimlerine gidilen süreçte İzmir e demokratların verdiği önemi en iyi şekilde ifade 51 Anadolu, 8 Ocak 1950. 52 Anadolu, 12 Ocak 1948. 53 Karpat, a.g.e, s.196. 54 Anadolu, 8 Ocak 1950. 55 Demokrat İzmir, 9 Ocak 1950; Yeni Asır, 8 Ocak 1950. 16

etmektedir. Halk Partililere göreyse, Celal Bayar ve diğerlerinin geliş nedeni, İzmir teşkilatında baş gösteren iç çekişmenin su yüzüne çıkmasını önlemek telaşıdır 56. Kongrede gerçekleştirilen konuşmalara baktığımızda, önceki kongrelere göre iktidara karşı ılıman bir havanın estiği görülür. Artık demokratların hedefinde, iktidarla işbirliğine girdiklerini her zaman ilan ettikleri bürokrasi yoktur. Bürokratik engellerin katlığı konusunda beyanda bulunurlar. Ama buna karşın İzmir vilayetine özellikle devlet kuruluşlarının, ekonomik vasıtalar aracılığıyla çeşitli baskılarda bulunduğu konusunda ve bunun ticaretin yoğun olduğu bölgelerde ağırlık kazandığı konusunda eleştirileri vardır. Kongrede en çok ön plana çıkan konu işçi ve köylü sınıfına verilen ehemmiyettir. İşçiye grev hakkı devamlı surette ön planda tutulmuştur. Ayrıca kongrede, özellikle Ege bölgesinde Demokratların güçlü olduklarını ön plana getiren ifadeler sık sık dile getirilmiştir. Bu durumun gerçekliğini rakamlarda ortaya koymaktadır. Kongrede sunulan çalışma raporunda, bir sene içersinde Demokrat Parti nin üye sayısının 57 beşte bir oranında artarak 120 bini geçtiği görülmektedir 58. Bu durum demokratlara bu bölgede bir öz güven sağlamaktadır. Celal Bayar da yapmış olduğu konuşmada, Ege nin Demokrat Parti nin en kuvvetli merkezi olduğundan ve diğer bölgelerin Ege yi örnek aldıklarından bahsetmiştir 59. 56 Anadolu, 27 Ocak 1950; Ulus, 29 Ocak 1950. 57 Çok partili hayata geçişle birlikte partiler arasında üye sayısı konusunda bir rekabetin olduğunu ve bunun gazete sayfalarından eksik olmadığını görmekteyiz. Türk siyasetinde ortaya çıkan bu yeni durumdan en iyi faydalanan partinin de Demokrat Parti olduğunu görüyoruz. Bu konuda Halk Partisi nin rahatsızlığını, Genel Başkanvekili Hilmi Uran ın teşkilata yazdığı bir yazısında net bir şekilde görmekteyiz. Hilmi Uran bu yazısında şu ifadeleri kullanmaktadır; Ocaklarımıza fazla miktarda partili kaydetmemiz lüzumunu hadiseler gün geçtikçe açıklamakta ve nihayet gelip adet ve rey çoğunluğuna dayanan bu rejimde şuurlu ve yüksek kaliteli Partililer kadar adetçe bol partililerin de değeri ve lüzumu belirmektedir Karşı parti buna büyük ehemmiyet atfetmekte görünüyor bizim büyük halk kitlesi içinden partimize üye kaydetmemeiz gerekiyor ve bilhassa muhitin genç, kanlı, hareketli ve canı başında kimselerini ne yapıp elde etmeniz icap ediyor. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon: 490.01, Yer: 39.162.1. 58 Demokrat İzmir, Yeni Asır, 29 Ocak 1950. 59 Demokrat İzmir, 30 Ocak 1950. 17

1950 seçimlerine gidilen süreçte, seçim yasası değiştirilerek, gizli oy ve açık tasnif ilkesi getiriliyordu. Demokratların nispi temsildeki tüm ısrarlarına rağmen, çoğunluk sistemi kabul ediliyor, seçim güvenliği yargıya devrediliyordu. Seçim propaganda sürecinde muhalefet yıllardır işlediği propagandaya devam etmekteydi. Demokrasi ve pahalılık sözcükleri Demokratların seçim bayrağı haline gelmişti. 1950 seçimlerinde, yansız olması gereken Cumhurbaşkanı İsmet İnönü nün, bizzat partisinin seçim kampanyasını yürütmesi muhalefetten büyük eleştiri almış ve Demokratlar bu durumu siyasi bir malzeme olarak kullanılmıştır. Samet Ağaoğlu, Devlet Başkanı mı, CHP Başkanı mı? adlı yazısında bu duruma dikkat çekerek, İnönü nün 1946 ile 1950 yılları arasındaki dönemini ikiye ayırır ve 1948 yılının ilk günlerine kadar kendisinin kanun bakımından tarafsız kalmaya mecbur bir devlet başkanı olduğunu ispata çalışan; ikinci dönemindeyse, İktidar partisinin genel başkanı olarak konuşan, geniş salahiyetlerinden bahseden, hükümete istikametler gösteren, millet önüne parti başkanı olarak çıkan biri olarak niteler 60. İsmet İnönü nün seçim gezileri içersinde İzmir de 4 Mayıs 1950 tarihinde gerçekleştirdiği mitingde, partisinin kadın adaylara verdiği önemden, köy davasında, köy yolları, suları ve okullarından, çalışma hayatı ve grev hakkından bahsetmiştir 61. Demokrat Parti ise ülke genelinde başlattığı seçim sürecine son noktayı İzmir de koymuştur. Seçim yasaklarının başlayacağı son gün olan 10 Mayıs 1950 tarihinde Celal Bayar, son seçim konuşmasını gerçekleştirmek için İzmir e gelecektir 62. Sonuç 14 Mayıs 1950 yılında yapılan seçim sonuçlarına göre, İzmir de seçime iştirak %90 lara varırken, Demokratlar ezici bir üstünlükle İzmir den zaferle ayrılmışlardır. İzmir, Türkiye nin çok partili hayata geçişinde, iktidar ve muhalefetin en çok karşı karşıya geldiği ve mücadelelerde bulunduğu yer olmuştu. Bu mücadele en iyi İzmir den gözlene bilmekteydi. İzmir in bu durumu onu ülkenin diğer vilayetlerinden ayırıyordu. Seçim sonrası Halk 60 Demokrat İzmir, 9 Ocak 1950. 61 Anadolu, 5 Mayıs 1950. 62 Demokrat İzmir, 10 Mayıs 1950. 18

Partililerde tam bir dağınıklık yaşarken, Demokratlar kendilerini iktidara hazırlıyorlardı. Hükümet sessizce Demokratlara devredildi ve Türkiye büyük bir evrim daha başardı. İktidar, halkın arzusuna uyarak, sükûnetle el değiştirdi. Bu durum hem şekil hem de ruhu bakımından demokrasiye uygundu ve Türkiye nin siyasi hayatında yeni bir devir açılıyordu 63. KAYNAKÇA I. Arşiv Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi II. Süreli Yayınlar III. Kitaplar Anadolu Demokrat İzmir İzmir Ulus Yeni Asır Ahmad, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye, 3.baskı, İstanbul, 2007. Ahmad, Feroz ve Bedia Turgay, Türkiye de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1976. Bila, Hikmet, CHP 1919-2009, 4. Baskı, Doğan Kitap, İstanbul, 2008. 63 Karpat, a.g.e., s.202. 19

IV. Tezler Bölükbaşı, Deniz, Türk Siyasetinde Anadolu Fırtınası: Osman Bölükbaşı, 3. Baskı, Doğan Kitap, İstanbul, 2008 Çavdar, Tevfik, Türkiye nin Demokrasi Tarihi, 4. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 2008. Karpat, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi, Afa yay., İstanbul, 1996 Koraltürk, Murat, Ahmet Hamdi Başar ın Hatıraları, II, İstanbul Bilgi Üniversitesi yay., İstanbul, 2007. Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, IV/1, Bilgi yay., Ankara, 1999 Deniz, Didem, 1950 Seçimleri Demokrat Parti İzmir Propagandası, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir, 2006. 20