Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 39

Özet: Hayvan yetiştiriciliğinde verimlerin artırılması çevre şartları ile hayvanların genetik yapılarının geliştirilmesi ile mümkün olabilir. Melezleme, hayvanların genetik yapılarının iyileştirilmesi açısından oldukça önemli bir yere sahiptir. Melezleme ile özellikle yerli ırkların ıslahlarının kısa sürede tamamlanması sağlanabilirken, hayvanların birkaç verim özelliğinin bir arada geliştirilmesi de mümkün olabilmektedir. Keçi yetiştiriciliğinde melezleme, seçilen hayvanların vücut iriliği, yaşama gücü değerleri ve yüksek verimlerinin, lokal ırkların adaptasyon yetenekleriyle birleştirilmesi üzerine kurulmuştur. Bununla birlikte, belirlenen yetiştiricilik yönüne göre süt ve et verimine yönelik farklı melezleme yöntemleri uygulanabilir. Diğer çiftlik hayvanlarında melezlemeyle ilgili birçok çalışma yapılmasına rağmen, keçilerde bu sayı oldukça sınırlıdır. Bu alanda yapılacak araştırmaların sayısının artırılmasının yanı sıra, heterozis derecesinin belirlenmesine yönelik yoğunlaşılması sürülerdeki verimlerde artışı sağlayacaktır. Abstract: Increasing the production on animal breeding may be able to be improved environmental conditions and genetic structure of animals. Crossbreeding is so important in terms of improve the genetic structure of animals. Breeding of native animals can be provided in a short time and also improving several production traits simultaneously may be possible by crossbreeding. Crossbreeding in goats is based on combining the body massive, liveability and high production levels with adaptability of local breeds. However, different crossbreeding methods can be applied for milk and meat production relation to animal breeding. Although, there are a lot of studies about crossbreding in other farm animals, these are quite limited in goats. Inceasing the studies related to crossbreeding will provide high production levels in herds as well as concentrate on determination of the degree of heterosis. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 39

Yrd. Doç. Dr. Aykut Asım AKBAŞ Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dalı Doç. Dr. Mehmet ÇOLAK Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dalı Hayvan yetiştiriciliğinde ekonomik kazanç sağlanması açısından hayvanların verimlerinin artırılması gerekmektedir. Bu da çevre şartları ile birlikte hayvanların genotipik yapılarının geliştirilmesiyle mümkündür. Verimlerde sürekli nitelikteki ilerlemeler de ancak hayvanların genetik yapılarındaki iyileştirmelerle mümkün olabilmektedir. Bir sürünün genetik yapısının iyileştirilmesinde temel olarak iki yola başvurulmaktadır. Bunlar; damızlık olarak kullanılacak hayvanların seçimi olan seleksiyon ve seçilen bu hayvanların birleştirilmelerinde kullanılan saf yetiştirme ve melezleme metotlarıdır. Burada temel nokta hedeflenen verim özelliğine göre amaca yönelik doğru stratejilerin belirlenmesidir. Ekonomik yönden zayıf durumda olan yetiştiriciler için başka bölgelerden yeni ırkların getirilerek uyumlarının sağlanmasından ziyade, bulundukları bölgeye adaptasyonları yüksek mevcut yerli ırkların korunması ve ıslahı daha fazla önem arz etmektedir. Konuya bu açıdan yaklaşıldığında seleksiyon yerli ırkların ıslahında öne çıkarken, atlanmaması gereken nokta seleksiyonla yerli ırkların Geliştirilen Tip Katkıda Bulunan Melezleme Çeşidi Verim Yönü Genotipler Beyaz Asil Alman Keçisi Saanen x Yerli ırk Kombinasyon Sütçü Beyaz Hollanda Keçisi Saanen x Yerli ırk Kombinasyon Sütçü Çeklerin Beyaz Saanen x Yerli ırk Kombinasyon Sütçü Boynuzsuz Keçisi Kuzey Rus Keçisi Saanen x Yerli ırk Kombinasyon Sütçü İsrail Saaneni Saanen x Halep Çevirme Sütçü ıslahının uzun bir süre almasıdır. Bu durum da kârlı bir yetiştiricilik açısından arzu edilmemektedir. Seleksiyonun dışında saf yetiştirme ve çeşitli melezleme sistemleri bulunmakta ve hayvancılıkta uygulanmaktadır. Bir tür içindeki değişik ırklardan bireyler arasındaki veya aynı ırkın farklı genetik yapıya sahip varyete veya hatları arasındaki birleştirmelere melezleme, elde edilen döllere de melez denmektedir. Melezleme ile özellikle yerli ırkların ıslahları kısa sürede tamamlanması sağlanabilirken, hayvanların birkaç verim özelliğinin bir arada geliştirilmesi de mümkün olabilmektedir. Melezlemede ırklar arasındaki çiftleştirilmelerde uygun eşleşmeler sağlanmalıdır. Çok iri erkek hayvanlar daha küçük cüsseli dişilerle çiftleştirildiğinde doğumda güçlüklerle karşılaşılabilmekte; tersi durum söz konusu olduğunda da başarısız aşım girişimleri sonucu döl verimi istenen düzeylerde ol- Tablo 1. Dünya da geliştirilen bazı melez keçi genotipleri Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 40

mayabilmektedir. Keçi yetiştiriciliğinde melezleme, seçilen hayvanların vücut iriliği, yaşama gücü değerleri ve yüksek verimlerinin lokal ırkların adaptasyon yetenekleriyle birleştirilmesi üzerine kurulmuştur. Ancak belirlenen yetiştiricilik yönüne göre süt ve et verimine yönelik farklı melezleme yöntemleri uygulanabilir. Beyaz Asil Alman keçisi, Beyaz Hollanda keçisi, Çeklerin Beyaz Boynuzsuz keçisi gibi ırklar geliştirilen sütçü tipler olarak ön plana çıkarken, et verimi açısından da Boer ırkıyla yapılan melezlemeler ön plana çıkmaktadır. Et verimi yönünden düşünüldüğünde ise kullanma melezlemesi en yaygın olarak kullanılan sistemdir. Dünya da bu amaca yönelik olarak kullanılan en önemli keçi ırkı Boer Keçisidir. Islah edilmiş Boer keçilerinde vücut beyaz, baş ve boyun kızıl kahverengindedir. Oğlaklarının canlı ağırlık kazançları diğer ırklara göre nispeten daha fazla olan ve et tutma kapasitesi oldukça iyi olan Güney Afrika kökenli bu ırk Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere birçok ülkeye götürülmüştür. Boer ırkı ile yapılan melezleme çalışmalarından bazıları Tablo 2 de gösterilmiştir. Kullanılan genotipler Araştırmanın yapıldığı yer Yapılan araştırma Fransız Alpin x Boer Polonya Brzostowski ve ark. (2008) Boer x Saanen Brezilya Fernandes ve ark. (2008) Kaşmir x Boer x Alman Alaca Almanya Herold ve ark. (2007) Boer x Spanish, Boer x Angora Amerika Birleşik Devletleri Cameron ve ark. (2001) Boer x Spanish Amerika Birleşik Devletleri Oman ve ark. (1999) Tablo 2. Boer Keçi ırkının melezleri ile bazı yapılan çalışmalar Geliştirilen Tip Katkıda Bulunan Genotipler Melezleme Çeşidi Verim Yönü Ak-Keçi % 75 Saanen x % 25 Kilis Kombinasyon Sütçü Toros Alacası Alman Alaca x Kıl (G 1 ) Kombinasyon Sütçü Çukurova % 65 Saanen x % 35 Kilis Kombinasyon Sütçü Toros Saanen x Kilis x Kıl x Kombinasyon Sütçü Bornova Kombinasyon Sütçü %75 Anglo Nubian x % 18.75 Beyaz Alman x % 6.25 Malta Türk Saaneni Saanen x Kıl Melezleri Çevirme Sütçü Tablo 3. Türkiye de geliştirilen bazı melez keçi genotipleri Türkiye deki keçi yetiştiriciliğinde genetik ıslah çalışmaları temelde iki grupta toplanabilir. Bunlardan birincisi ve en aktif olarak yürütüleni süt keçisi yetiştirme teknikleri iken diğer grupta tiftik keçisinin ıslahı üzerinde yürütülen çalışmalar yer almaktadır. Yerli sütçü ırklarla yapılan melezlemelerin yanı sıra Kıl keçilerinin Saanen ırkı keçilerle melezlenerek melez süt keçisi üretiminde anaç materyal olarak kullanıldıkları görülmektedir. Melezleme kalıtım derecesi düşük özelliklerde daha çok tercih edilmektedir. Yine melezlemenin başarısı için ekonomik önemi olan özelliklerde seleksiyonla birlikte uygulanması gerekmektedir. İyi bir melezleme sisteminin belirli özelliklere sahip olması istenmektedir. Bunlar arasında amaca uygunluk, heterozisin optimum düzeyde sürdürülebilmesi, imkânlara ve çevre şartlarına (mera, besleme Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 41

programı vb.) uygun olma sayılabilir. Heterozis (hibrid vigor), ebeveynlerin verim performansları ortalamasına göre melez döllerde görülen artışı ifade etmektedir. Bir sürüde uygulanan melezleme sistemlerinin hepsi heterozis derecesine bir miktar katkıda bulunur. Melez yavruların ebeveynlerinden daha fazla performans gösterdiklerinde bireysel, melez dişi hayvanlar annelerinden yüksek verime sahip olduklarında maternal ve babaya göre melez döllerin daha fertil oldukları durumda ise paternal heterozisten söz edilebilir. Yaşama gücü ve döl verimi gibi özelliklerde daha bariz şekilde görülen heterozisin derecesi incelenen özelliğe göre değişebildiği gibi, ebeveynlerin arasındaki akrabalık derecesine göre belirlenmektedir. Burada anahtar nokta, istenen özellikler yönünden üstün performansa sahip genetik hatların oluşturulmasıdır. Bir sürüdeki heterozis derecesini maksimuma çekmek ve dolayısıyla verim düzeyini yükseltmek için birçok melezleme sistemi uygulanmaktadır. Temelde bunlardan en geçerli olanı F1 düzeyinde olan ticari kesim hayvanlarının eldesine dayanmaktadır. Heterozis F1 düzeyinde en yüksek seviyededir. Bu seviyeyi korumak için geriye melezleme yapılmaması gerekmektedir. Ancak rasyonel bir işletmede bu mümkün olmadığından, amaç heterozisi istenilen düzeyde tutmak olmalıdır. Türkiye de son yıllarda kültür ırkı keçi yetiştiriciliğine artan bir ilgi mevcuttur. Bu durumun oluşturulmasında bahis konusu hayvanların verimlerine ait değerlendirme ve yorumların çokça yer aldığı bir tanıtım kampanyası yol açmaktadır. Ancak yurt dışından getirilen bu hayvanlardan arzu edilen verimlerin elde edilememesinde hiç kuşkusuz hayvanların götürüldükleri bölgelere olan adaptasyon sorunları ön plandadır. Bu nedenle ülkelerin yerli gen kaynaklarının verimlerini artırma yoluna gitmeleri gerekmektedir. Ekonomik yönden zayıf durumda olan yetiştiriciler için başka bölgelerden yeni ırkların getirilerek uyumlarının sağlanmasından ziyade, bulundukları bölgeye adaptasyonları yüksek mevcut yerli ırkların korunması ve ıslahı daha fazla önem arz etmektedir. Teke Yöresi gibi, ormanlık ve makilik alanlarda, yöreye tam olarak uyum sağlamış olan keçi ırklarımızdan en uygun düzeyde faydalanılması gerekmektedir. Bu amaç için çeşitli yetiştirme metotları denenebilir. Yöredeki yetiştiriciler bir nevi kullanma melezlemesini kendilerine yol seçerek, üretime devam etmektedirler. Halk elinde Honamlı keçileri ile Kıl keçilerinin F1 düzeyinde melezlemelerine sıklıkla rastlanılmaktadır. Özellikle Honamlı keçilerinin erken gelişme kabiliyeti ve hızlı canlı ağırlık artışı, ileriki dönemlerde yapılacak melezleme çalışmalarında mutlaka dikkate alınmalıdır. Diğer çiftlik hayvanlarında melezlemeyle ilgili birçok çalışma yapılmasına rağmen, keçilerde bu sayı oldukça sınırlıdır. Bu alanda yapılacak araştırmaların sayısının artırılmasının yanı sıra, heterozis derecesinin belirlenmesine yönelik çalışmalara yoğunlaşılması sürülerdeki verimlerde artışı sağlayacaktır. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 42

KAYNAKLAR 1. Akçapınar H, Özbeyaz C. 1999. Hayvan Yetiştiriciliği Temel Bilgileri, 1. baskı, Kariyer Matbaacılık Ltd. Şti., Ankara, s: 206-215. 2. Anonim. 2015. Breeds of livestock. http://www. ansi.okstate.edu/breeds/goats/ 3. Anonim. 2015. http://www.honamlikecisi.com/ wp-content/gallery/honamli-kecisi-2012/1.jpg. 4. Bourdon RM. 1997. Understanding Animal Breeding, 1st edition, Prentice-Hall, Inc. Colorado, p: 350-370. 5. Brzostowski H, Niżnikowski R, Tański Z. 2008. Quality of goat meat from purebred French Alpine kids and Boer crossbreeds. Arch. Tierz., 51, 381-388. 6. Cameron MR, Luo J, Sahlu T, Hart SP, Coleman SW, Goetsch AL 2001. Growth and slaughter traits of Boer x Spanish, Boer x Angora, and Spanish goats consuming a concentrate-based diet. J Anim Sci, 79, 1423-1430. 7. Cassady JP, Young LD, Leymaster KA. 2002. Heterosis and recombination effects on pig growth and carcass traits. J Anim Sci, 80, 2286-2302. 8. Druckera AG, Gomez V, Anderson S. 2001. The economic valuation of farm animal genetic resources: a survey of available methods. Ecological Economics, 36, 1-18. 9. Evrim M, Güneş H. 2000. Hayvan Islahı Ders Notları, İstanbul üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayınları Ders Notu No: 115, İstanbul. 10. Fahmy MH, Shrestha JNB. 2000. Genetics for the improvement of goat meat production. 7th International Conference on Goats, France, p: 187-190. 11. Fernandes MHMR, Resende KT, Tedeschi LO, Fernandes JS, Teixeira IAMA, Carstens GE, Berchielli TT 2008. Predicting the chemical composition of the body and the carcass of 3/4Boer x 1/4Saanen kids using body components. Small Rumin Res, 75, 90-98. 12. Fitzhugh HA, Long CR, Cartwright TC. 1975. Systems analysis of sources of genetic and environmental variation in efficiency of beef production: heterosis and complementarity. J Anim Sci, 40(3), 421-432. 13. Getz WR. 2004. Genetic improvement and crossbreeding in meat goats, lessons in animal breeding for goats bred and raised for meat. 14. Goelz JL. 2005. Crossbreeding to maximize heterosis. Sheep Letter, 25(6). 15. Herold P, Snell H, Tawfik WZ 2007. Growth, carcass and meat quality parameters of purebred and crossbred goat kids in extensive pasture. Arch Tierz. 50(2), 186-196. 16. Kaymakçı M, Engindeniz S. 2010. Türkiye de Keçi Yetiştiriciliği: Sorunlar ve Çözümler. Ulusal Keçicilik Kongresi Bildiriler Kitabı, Çanakkale, s: 1-25. 17. Kaymakçı M. 2006. Keçilerde genetik ıslah. Editör: Kaymakçı M. Keçi Yetiştiriciliği, 2. baskı, Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri, İzmir İli Damızlık Koyun-Keçi Birliği Yayınları No: 2, İzmir, s: 63-81. 18. Kinghorn B. 2007. Çiftlik hayvanlarında genetik iyileştirme ve değerlendirme programları çalıştay notları. Çeviren: Soysal Mİ, Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü. 19. Oman JS, Waldron DF, Griffin DB, Savell JW 2000. Carcass traits and retail display-life of chops from different goat breed types. J Anim Sci, 78, 1262-1266. 20. Taşkın T, Kaymakçı M, Koşum N, Dellal G, Savaş T, Konyalı A, Savran F, Tölü C, Tuncel E, Koyuncu M, Güney O, Ocak S, Darcan N, Biçer O, Keskin M, Arık İZ, Ayhan V, Daşkıran İ. 2010. Üniversitelerde keçi konulu araştırmalar ve bunların sahaya yansımaları, Ulusal Keçicilik Kongresi Bildiriler Kitabı, Çanakkale, s: 25-36. 21. TAGEM, Türkiye Evcil Hayvan Genetik Kaynakları Tanıtım Kataloğu, 2009. 22. Van Raden PM, Tooker ME, Cole JB, Wiggans GR, Megonigal JH. 2007. Genetic evaluations for mixed-breed populations. J Dairy Sci, 90, 2434-2441. 23. Yalçın BC. 1980. Genel zootekni, İstanbul üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayınları No:1, İstanbul, s: 109-187. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 43