Uluslararası Hukuk ve Politika Cilt: 9, Sayı: 36, ss.1-26, 2013 Uluslararası Terör İncelemelerinde Güneydoğu Asya Bölgesi E. Sare Aydın YILMAZ* Özet Güneydoğu Asya bölgesi uzun yıllardır uluslararası terör örgütlerine ev sahipliği yapmasına karşın, 11 Eylül saldırıları sonrası Amerika Birleşik Devletleri nin El Kaide ile bağlantılı olan terör örgütlerine açmış olduğu savaş ile incelenmeye başlanmıştır. Çok farklı etnik ve dini kimlikleri içinde barındıran Güneydoğu Asya bölgesindeki terör örgütlerinin kuruluş amaçları da farklılık göstermektedir. Bu makalede, ortak çıkış noktaları İslam Devleti kurmak ve yönetmek olan ve El Kaide ile maddi, manevi irtibatta olan bölge örgütleri incelenmektedir. Anahtar Kelimeler: Terörizm, Güneydoğu Asya Bölgesi, Cihat, El Kaide, Cemaat-i İslami Southeast Asia Region in Analyses of International Terrorism Abstract Despite the fact that Southeast Asia sub-region has been home to international terrorist organizations for many years, it has become a subject of examination with the war the US waged against Al-Qaeda and other terrorist organizations associated with it, in the aftermath of 9/11. In Southeast Asia sub-region, which hosts various ethnic and religious identities, terrorist organizations differ in terms of their reason of foundation. This paper looks into regional organizations which have the common motive of founding and ruling an Islamic State and are in moral and material contact with Al-Qaeda. Keywords: Terrorism, Southeast Asia Sub-region, Jihad, Al-Qaeda, Jamaat-e-Islami * Yar. Doç. Dr., İstanbul Ticaret Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü. E-Posta: saydin@ ticaret.edu.tr. 1
E. S. Aydın Yılmaz Giriş Güneydoğu Asya bölgesi, son yıllarda ekonomik ve politik açıdan büyük değişimler geçirirken tıpkı Kafkaslar, Batı Balkanlar ve Orta Doğu da olduğu gibi dini, etnik ve ideolojik çatışmaların, şiddetin ve terörün, yasadışı örgütlerin merkezi haline gelmeye başlamıştır. Geleneksel yönetim biçimlerinden modern yönetimlere geçme çabaları bölgede sorunlara yol açmakta ve ortaya çıkan bu sorunlar muhalif örgütlerin elini güçlendirmektedir. Son yıllarda milliyetçiliğin, demokrasinin ve İslam inancının bölgede, karmaşık dinamikleri olan bir ilişkiye girmesiyle birlikte, Batı nın Güneydoğu Asya nın radikal İslam ın periferisi veya El Kaide nin arka bahçesi olduğu yönündeki anlayışı ve kanaati devam etmektedir. 1 Bölge ülkelerindeki etnik, dini sınır konusu ile ideolojik sorunlar ve çatışmalar, birden fazla terör örgütünün oluşumunda etkili olmaktadır. 2 Etnik, milli, yerel ve uluslararası faktörlerle oluşan bölge terörizmi, karmaşık ve anlaşılması güçtür. 3 Söz konusu terör örgütlerinin bazıları ideolojik, bazıları dinsel, bazıları ise etnik motiflerle ortaya çıkmışlardır. Bu konu üzerine yazan uzmanların ortak kanaati, bölgenin şiddet içermediği ancak siyasal partilerin ya da başkaldıran muhalif yasadışı örgütlerin şiddete meyil ettiği yönündedir. 4 İleride daha detaylı bir şekilde görüleceği üzere, bölgedeki terör örgütlerinin görünürdeki en önemli ortak özelliği İslami cihadı merkeze almalarıdır. Ne var ki daha dikkatli bir şekilde incelendiğinde, her bir örgütün ayrı bir hikayesi olduğu ortaya çıkmaktadır. Diğer yandan, etnik, ekonomik ve siyasal sorunların kimi zaman dinsel sorunlardan daha fazla etkili olduğu bir çatışma ortamından da söz edilebilir. Bu çalışma genel hatlarıyla bölgenin güncel dinamiklerinin analiziyle başlayacak, daha sonra ise terörün ortaya çıkışı ve var olan terör örgütlerinin tanıtılması ve değerlendirmesiyle son bulacaktır. Makalenin yazılış amacı bölgedeki yasadışı örgütleri kesin bir dil ile tanımlamak veya keskin bir doğru-yanlış mantığı ile sorgulamak değil, var olan mevcut 1 Terrorism in Southeast Asia, Congressional Research Service, http://www.fas.org/sgp/ crs/terror/rl34194.pdf; Geoffrey C. Gun, Radical Islam in Southeast Asia, Journey of Contemporary Asia, Cilt: 16 Sayı: 1, 2008, s.1. 2 Chin Kin Wah ve Tin Maung Maung, Terrorism in South Asia, Centre Français de Recherche sur le Renseignement, 2005, s. 9. 3 Carlyle Thayer, Political Terrorism in Southeast Asia, Journal of the Singapore Armed Forces, http://www.mindef.gov.sg/imindef/publications/pointer/journals/2003/v29n4/features/ feature5.html. 4 John Gershman, Is Southeast Asia the Second Front, Foreign Affairs, Temmuz/Ağustos 2002, s. 63. 2
Uluslararası Terör İncelemelerinde Güneydoğu Asya Bölgesi durumu analiz etmektir. Bu bakımdan, bu çalışmada tek boyutlu bir analiz yapmak yerine, bölgedeki terörün sosyal bilimlerin tüm veçheleri açısından inceleneceğini belirtmek gerekir. Bu açıdan, ele alınması gereken ilk kavram terör kavramının kendisidir. Terör, Terörizm Nedir? Tüm kuramcıların ortak şekilde dile getirdikleri, en yaygın terör tanımının şöyle olduğu söylenebilir: Terör, seyircisini kısa sürede etkisi altına alan ve kriminal olarak tanımlanmış bir harekettir. Stratejisi, şiddete başvurarak gerek kamuoyunda gerekse ilgili hükümette infial yaratmaktır. Eylem planları, karşı çıktıkları somut veya soyut olguları sembolize eden varlıkları hedef alarak kamuoyu oluşturmaktır. Etkisi, eylemin kendisi olmayıp eyleme karşılık veren kamuoyu ve ilgili devlettir. Örneğin, 1972 yılında Kara Perşembe olarak anılan Münih Olimpiyatları nda öldürülen 11 İsraillinin kurban olarak seçilmesinin sebebi, olimpiyatları izleyen milyonlarca kişidir. 5 Bu milyonlarca kişi muhatap olduğu olaydan etkilenmekte ve eylemi gerçekleştiren örgütün amacı hakkında bilgi sahibi olmaktadır. Bu şeklide amacına ulaşan terör örgütü eylemine devam ederek oluşturmuş olduğu kamuoyunu da diri tutmaktadır. Burke ün de dediği gibi, terörizme giden süreç, öncelikle yanlış bir şeylerin düzeltilmesi duygusu ile başlar, sürecin siyasal ya da hukuki olarak çözülebileceğine olan inancını kaybedilmesi ile eylemciden teröriste dönüşümle sonuçlanır. 6 Sık sık kaşımıza çıkan biri için terörist olan, diğeri için özgürlük savaşçısıdır sözü ise, terörizmin hangi koşullarda ve hangi amaçlarla yapıldığına göre değişebileceğini söylemektedir. 7 Bu tanım karışıklığını ve göreceliğini bize en iyi Steven Best ve Anthony J. Nocella Terörü Tanımlamak makalesinde şöyle anlatır; Terimin siyasi açıdan taşıdığı görelilik, şu basit deyişte özetleniyor: Kimine göre terörist, kimine göre özgürlük savaşçısı. İsrail ile ABD nin gözünde terörist olan Filistinli örgütler, Filistinlilerin gözünde ülkelerinin işgaline direnen özgürlük savaşçılarıdır. Keşmir in bağımsızlığı için çalışan gruplar Hint devletinin gözünde teröristtir, ama Pakistanlıların çoğunluğunun gözünde bağımsızlık savaşçılarıdır. Reagan yönetiminin özgürlük savaşçıları olarak göklere çıkardığı kontra-gerillalara, onların şiddetine maruz kalan Nikaragua halkı -daha isa- 5 What is Terrorism, International Terrorism and Security Research, http://www.terrorismresearch.com/; Rohan Gunaratna, The Terror Market, Harvard International Review, Cilt: 27, Sayı: 4, Kış 2006. 6 Jason Burke, Al-Qaeda Casting a Shadow of Terror, (New York: I.B. Tauris, 2004), s. 11. 7 Albert J. Bergessen ve Omar Lizardo, International Terrorism and the World-System, Sociological Theory Cilt: 22, Sayı: 1, Mart 2004, s. 38. 3
E. S. Aydın Yılmaz betli bir şekilde- terörist gözüyle bakıyordu. ABD 1980 lerde Bin Ladin i özgürlük savaşçısı diye göklere çıkarırken, aynı dönemde pek çok hükümet yetkilisi Nelson Mandela dan terörist diye söz ediyordu. ABD nin şirket-devlet kompleksi, ALF (Hayvan Kurtuluş Cephesi) üyelerini terörist diye damgalarken, pek çok hayvan hakları aktivisti onları özgürlük savaşçısı olarak savunuyor. 8 Sandler ise terörizmi analiz ederken, terörizmin bir aktivite olduğunu ve modern sivilleşme hareketinden beslendiğini ifade eder. 9 Son olarak Bal, terörü şu şekilde tanımlamaktadır: Terör, herhangi bir amaca (bu amaç çoğunlukla siyasaldır) ulaşmak için sivillerin veya güvenlik görevlilerinin propaganda amaçlı, ses getirici eylemlerle öldürülmesidir. 10 Tüm bunlardan şu sonuca varabiliriz: Terör için yaşamak veya yaşatmak ne kadar gerekliyse, ölmek veya öldürmek de o kadar gereklidir. Konunun bir de küresel terör tanımlama ayağı vardır ki bunun bir diğer adı da uluslararası terörizm dir. Bu kavram, 11 Eylül saldırıları ile birlikte hayatımızda daha fazla yer kazanmıştır ve kavramın tanımlanma süreci günümüzde hala devam etmektedir. Kavramın doğduğu ülke olan Amerika Birleşik Devletleri, aynı zamanda küresel terör ile mücadele yöntemleri ve stratejileri belirleyerek Kimin teröristi? gibi sorular ve yaklaşımlar ile gündemi güncel tutmaktadır. 11 Özellikle uluslararası bir nitelik arz ettiğinde, hangi grupların terörist, hangilerinin ise özgürlük savaşçısı olduğu ciddi bir tartışma yaratmaktadır. Farklı ülkeler, farklı silahlı gruplar hakkında birbirinden çok değişik tanımlamalarda bulunmakta ve terörle mücadele konusunda buna göre hareket etmektedirler. Öte yandan, bazı ülkelerin resmi açıklamalarında kimi örgütleri terörist olarak adlandırmasına rağmen, bu örgütleri gayri resmi olarak destekledikleri iddia edilmektedir. Ancak, yukarıda görüldüğü gibi, ortak ifadeler üzerinden bir tanımlama yapılmaya çalışılsa da, henüz üzerinde uzlaşıma varılmış, akademik literatürde geçerli tek bir terörizm tanımı olmadığından, 12 yeni bir terör tanımı yapmaya 8 Steven Best ve Anthony J. Nocella, Terörizmi Tanımlamak, Birikim Dergisi, 11 Nisan 2006, http://www.birikimdergisi.com/birikim/makale.aspx?mid=152&makale=terörizmi Tanımlamak. 9 Todd Sandler, JohnT. Tshirhart ve Jon Cauley, A Theoretical Analysis of Transnational Terrorism, The American Political Science Review, Cilt: 77, Sayı: 1, Mart 1983, s. 36. 10 İhsan Bal, Terörizm, Terör, Terörizm ve Küresel Terörle Mücadelede Ulusal ve Bölgesel Deneyimler, (Ankara: Usak Yayınları, 2006), s. 8. 11 Bal, Terörizm, Terör, Terörizm, s. 7. 12 Mohd Shafie Apdal ve Carlye A. Thayer, Security, Political Terrorism and Militant Islam in South East Asia, Trends in Southeast Asia, Seri. Sayı: 7, 2003, s. 14. 4
Uluslararası Terör İncelemelerinde Güneydoğu Asya Bölgesi çalışmak kendi başına ayrı bir makale konusu ve literatür çalışması gerektirmektedir. Bu nedenle, bu makalede yeni bir terör tanım önerisi yerine var olan terör eylemlerinin, örgütlerinin ve sonuçlarının nasılı ve nedenleri üzerinde durarak bölgenin analizini yapmaya çalışacağız. İncelenecek yasadışı terör örgütlerinin ortak noktası ise, Lübnan daki Hristiyan Falanjistler gibi din temelli olmakla birlikte, özgürlük ve hak mücadelesi verdiklerini iddia etmeleridir. Yukarıda geçen terör kuramları çerçevesinde Güneydoğu Asya bölgesini incelediğimizde karşımıza yapısal olarak yerel, faaliyet olarak El Kaide gibi uluslararası terör örgütleri ile bağlantılı, dini ideolojileştiren bir terörizm kurgusu görmekteyiz. Faaliyet gösteren grupların, motivasyonları, amaçları ve hedefleri bakımından farlılıklar gösterdiğini görmekteyiz. Bölgede ortaya çıkan Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi 13 gibi amacı Filipinler in kuzeyinde yer alan Mindanao bölgesinde yoğunlukta yaşayan Müslüman nüfusun, özerk bir yönetime kavuşması olan, ancak bunu gerçekleştirmek için silahlı mücadeleye giren teröristler için nasıl bir tanımlama yapacağımız ise terörizmin ortak tanımının eksikliğinden kaynaklandığını görmekteyiz. Filipinler hükümetine göre, bu cepheye üye olanlar terörist iken, bu cepheyi destekleyen halklar için özgürlük savaşçısı olması, tam da bu duruma örnektir. Yine bölgede faaliyet gösteren, amacı İslam devleti kurmak olan Cemaat-i İslami grubu için gerek Birleşmiş Milletler gerekse İslam Konferansı Örgütü nezdinde terör örgütü olarak anılmaları, esasen ideolojik bir amaç için mücadele eden grubun tanımlanması ve sıfatlandırılması için yeterli olmaktadır. Ancak, örgütlenme biçimi aynı fakat amacı politik olan Moro İslami Kurtuluş Cephesi, Açe Özgürlük Hareketi, Laskar Cihad gibi gruplar bu kurumlar nezdinde ne de başka kurumların nezdinde terör örgütleri listesinde yer almamaktadır. 14 Fakat bu durum onları, hükümetler nezdinde terör örgütü olmaktan çıkarmamaktadır. Akademik dünyada ortak bir terör tanımına varılamadığı gibi uluslararası kurumlar için de durum pek farklı sayılmamaktadır. Nitekim Birlemiş Milletler tarafından 1999 yılından itibaren başlayan terör tanımlamasına ilişkin çalışmalarda ortak bir konsensüse henüz varılamamıştır. ABD de durum farksız değildir, Federal Devletler ile Dışişleri ve Savunma Bakanlığı nın teröre ve terörizme yükledikleri anlamlarda farklılıklar mevcuttur. Tüm bunların ya- 13 İlerleyen bölümlerde gerek Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi gerek bu örgütten ayrılarak ortaya çıkan Moro İslami Kurtuluş Cephesi hakkında daha geniş bilgi verilecektir. 1996 ve 2012 yılında Filipinler hükümeti ile yapılan barış anlaşmaları ile meşruiyet kazanan bu örgütleri terör örgütü olarak tanımlamıyoruz. Ancak bölgeyi tarihiyle birlikte ele aldığımızdan dolayı terör örgütü sıfatı da kullanılacaktır. 14 Abdal & Thayer, Security, Political Terrorism s.14, 15. 5
E. S. Aydın Yılmaz nında, bölgedeki teröre yönelik bir tanımlama ihtiyacı içerisine giren İslam Konferansı Örgütü nün, 2002 yılında Kuala Lumpur da yapmış olduğu zirvede ortaya çıkan sonuca göre, bilinçli ve kasıtlı bir şekilde sivillere yönelik yapılan tüm saldırılar -ki bunun içerisine, Filistin in özgürlüğü için yapılan intihar saldırılarını da koyuyoruz- terör eylemi ve gerçekleştiren gruplara da terör örgütü denilmektedir. 15 Buradan bölgeye yönelik şöyle bir sonuç çıkarabiliriz: farklı amaçlar doğrultusunda bölgede faaliyet gösteren örgütlerin, silahlı eylemler ve çatışmalar, adam kaçırmalar, rehin almalar, uçak kaçırmalar, kamu binalarına ve toplumun yoğun olduğu yerlerde bombalama faaliyetlerinde bulunmaları ve diğer toplumun huzurunu bozan eylemlerin içerisinde yer alarak terör faaliyetlerinde bulunduklarıdır. Bölgesel İnceleme Brunei, Doğu Timor, Endonezya, Kamboçya, Laos, Malezya, Myanmar, Singapur, Tayland, Vietnam, Filipinler gibi ülkelerden oluşan Güneydoğu Asya bölgesinde yer alan ve gelişmekte olan ülkeler, 16 ancak II. Dünya Savaşı nda Lord Mountbatten tarafından oluşturulan Güneydoğu Asya ordusu ile dünya siyasi ve fiziki coğrafyasında yerlerini almışlardır. 17 Bölge uzun yıllar yerli militan grupların, İslami devlet anlayışının tesis edilmesi için merkezi hükümetlere karşı verdikleri zayıf ayrılıkçı talepleri ve eylemleri ile mücadele etmiştir. 18 Küreselleşme, bölgedeki ülkeleri sosyo-kültürel anlamda tehdit ederken, bölgede bilişim teknolojisine dayalı bir ekonomik gelişmenin öne çıktığını ve bu sektörün ülkelerin ekonomilerine ciddi katkılarda bulunduğunu söylemek gerekir. Ne var ki bu ülkeler ulusal, bölgesel ve uluslararası politika üretmekte zayıf kalmaktadırlar. Bilişim teknolojisi aynı zamanda paradoksal olarak bölgedeki terör gruplarının eylemlerini uluslararası boyuta taşımalarına ve koordinasyon içinde başarılı eylemler yapabilmelerine de olanak sağlamaktadır. 19 Hatta bu eylem kapasiteleri, bilişim teknolojisinde gelişmiş ülkelerin enformasyon/ bilgi iletişim sistemlerini çökertmeye kadar varabilmektedir. 20 15 Abdal & Thayer, Security, Political Terrorism... s.14, 15. 16 John T. Rourke, International Politics on the World Stage, (McGraw-Hill/Dushkin, 2001). 17 South East Asia, Asian Affairs, Cilt: 39, Sayı: 2, 2008, s. 301. 18 Mark Manyin, Terrorism in Southeast Asia, Congressional Research Report for Congress, 18 Kasım 2003. 19 Frank Frost, Ann Rann ve Andrew Chin, Terrorism in Southeast Asia, Australian Parlament Library, http://www.aph.gov.au/library/intguide/fad/sea.html. 20 Mesut Hakkı Caşın, Uluslararası Terörizm, (Ankara: Nobel Yayıncılık, 2008) s. 447, 465 469. 6
Uluslararası Terör İncelemelerinde Güneydoğu Asya Bölgesi Dünya nüfusunun dörtte birini barındıran Güneydoğu Asya bölgesi, aynı zamanda yoğun bir şiddeti ve şiddet potansiyelini de içinde barındırmaktadır. Bangladeş, Endonezya, Malezya gibi ülkelerde İslam dininin gittikçe katı bir yorumunun kabul görmesi önemli sorunlara zemin hazırlamakta, terör örgütlerinin bu bölgelerde faaliyet göstermesine sebebiyet vermektedir. Ortak bir özellik olarak şunu görüyoruz ki, bu bölgelerde kurulan terör örgütlerine mensup bireylerin birçoğu Afganistan da Sovyetler Birliği ne karşı verilen cihada katılmışlardır. 21 Her ne kadar terör örgütlerinin çıkış noktasını din oluşturuyor olarak gözükse de sosyo-kültürel ve ekonomik etkenler de etkili olmaktadır. Makalenin ilerleyen bölümünde bu faktörlere de ayrıca değinilecektir. Bölgenin uluslararası terörizm için önemli bir zemin haline gelmesinde, 1980 li yıllarda Afganistan a Sovyetler Birliği ne karşı savaşmaya giden mücahitlerin 1990 lı yıllarda ülkelerine döndükten sonra 1989 yılında Üsame bin Ladin tarafından kurulan El Kaide ile irtibata geçip örgütsel destek bağlantıları kurmaları da önemli rol oynamıştır. 22 ABD nin 11 Eylül saldırısı sonrası başlatmış olduğu terörle mücadele stratejisinde, dönemin Ulusal Güvenlik Danışmanı olan Condoleezza Rice tarafından bu bölge için Güneydoğu Asya bölgesi terörü yenmekte çok önemli bir cephedir demeci bölgenin önemini ortaya koymaktadır. 23 Demokrasiye karşı olmak veya diktatörlüğe karşı mücadele etmek gibi siyasi motifler içeren söylemler, bu bölgedeki terör örgütlerinin kuruluş felsefesini başka bir açıdan ortaya koymaktadır. 24 Siyasi olan amaç zamanla etnik, sosyal veya dini taleplere dönüşmüş, başlangıçta belli bir meşruiyet zemini olan haklı toplumsal talepler, özellikle Afgan Savaşı sonrası radikalleşen İslami grupların şiddet esaslı eylemlerine esir olmuştur. 25 Afganistan da verilen mücadelenin dışında bölgede terör eylemlerin gerçekleşmesine sebep olan diğer bir konu veya mücahitleri bir arada tutan bağ Endonezya nın Molukas adalarındaki Hristiyanlar ile Müslümanlar arasındaki 21 Apdal, Security, Political Terrorism, s. 18-19. 22 Apdal, Security, Political Terrorism, s. 17; Manyin, Terrorism in, s. 3; Natasha Hamilton Hart, Terrorism in Southeast Asia: Expert Analysis, Myopia and Fantasy, The Pacific Review, Cilt: 18, Sayı: 3, Eylül 2005, s. 304. 23 Dana R. Dillon, Southeast Asia and Brotherhood of Terrorism, Nihon Universitesi, Mishsima, Japonya, 19 Kasım 2004. 24 Manyin, Terrorism in Southeast, s. 3. 25 Richard Hallooran, Al-Qaeda Network Believe Thriving in Indonesia, Washington Times, 30 Temmuz 2002; Hamilton, Terrorism in Southeast, s. 305; James Cotton, Southeast Asia after 11 September, Terrorism and Political Violence, Cilt: 15, Sayı: 1, s. 149. 7
E. S. Aydın Yılmaz çatışmadır. Ada, Müslümanlar ile Hristiyanlar arasında bölünmüş olmasına rağmen 1999 yılında dini ayrılıkçı şiddet olayları yaşanmış ve 3 yıl sürmüştür. 2003 yılında barış tesis edilmiş ancak yaklaşık 5000 kişi ölmüş, 350.000 kişi de yerlerinden ve yurtlarında ayrılmak zorunda kalmıştır. Dini-mezhepsel temelli çatışmalar bölgedeki radikal Malezya Kampula Mücahitleri ni, Laskar Cihad hareketini ve Cemaat-i İslami grubunu harekete geçirerek birçok sempatizanın örgütlere katılımını sağlamış, yeni örgüt liderlerinin doğmasına ve birçok örgüt mensubunun kamplarda eğitim görmesine sebep olmuştur. 26 Ancak tüm dünya kamuoyunda yüksek orada karşılık bulmuş olan 12 Ekim 2002 Bali Saldırısı ile gözler Güneydoğu Asya ya çevrilmiş, bölgenin toplumsal yapısını turizmini ve ekonomisini derinden etkileyen terör dinamikleri ve El Kaide ile olan ilişkisi incelenmeye başlanmıştır. 27 Bölge olarak Güneydoğu Asya hem yerel hem de uluslararası terörizmi barındırırken, bu ikisi birbirleri ile yakından ilişki içerisinde olmuştur. El Kaide nin 11 Eylül 2001 deki saldırıları sonrası ABD nin terörizme karşı açmış olduğu topyekun savaş ile başlayan süreç, 28 2002 yılında Endonezya nın Bali Adası ndaki bir gece kulübüne yapılan ve 180 kişinin ölümüne neden olan bombalı saldırı 29 ile Amerika nın bu bölgedeki grupları da hedef almasıyla devam etmiştir. Endonezya istihbaratının da işaret ettiği gibi, ABD nin yapmış olduğu istihbarat da bu saldırıların arkasında El Kaide ile bağlantılı Cemaat-i İslami bölge örgütünün bulunduğunu ortaya çıkartmıştır. 30 Güneydoğu Asya bölgesi, iktidarlara karşı verilen siyasi şiddet ile dolu bir geçmişten gelirken, bu şiddet çeşitli terör örgütleriyle beslenerek günümüze kadar gelmiştir. 31 Örneğin Malezya, Tayland, Filipinler gibi ülkelerde komünist bir rejim kurmayı hedefleyen ve bu yönde faaliyetlerde bulunan örgütler 26 Dillon, Southeast Asia and, s.1. 27 Bary Desker, Islam in Southeast Asia: The Challenge of Radical Interpretations, Cambridge Review of International Affairs, Cilt: 16, Sayı: 3, 2003, s. 415; Frost, Terrorism in Southeast. 28 Cristopher J. van der Krogt, Jihad without Apologetics, Islam and Christian-Muslim Relations, Cilt: 21, Sayı: 2, 2010, s. 128. 29 Bary Desker, Islam in Southeast, s. 416; The 12 October 2002 Bali Bombing Plot, BBC News, 11 Ekim 2012, http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-19881138. 30 Sidney Jones, Briefing for the New President: The Terrorist Threat in Indonesian and Southeast Asia, The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 2008, s. 70; Carlyle Thayer, Political Terrorism in Southeast Asia, Journal of the Singapore Armed Forces, Cilt: 29, Sayı: 4, 2003; Desker Islam in Southeast, s. 416; Hamilton, Terrorism in Southeast, s. 305. 31 South East Asia, Asian Affairs, Cilt: 39, Sayı: 2, 2008. s. 303. 8
Uluslararası Terör İncelemelerinde Güneydoğu Asya Bölgesi veya komünist rejime karşı olan gruplar bölgede sürekli çatışma ortamı yaratmışlardır. 32 Daha fazla özgürlük, insan haklarına saygı ve demokrasi talep eden Laos daki terör örgütleri, Komünist rejim ile yönetilen Laos un başkenti Vientian da 2000-2003 yılları içerisinde İngiliz, Alman ve Danimarkalıların da aralarında bulunduğu yabancılara, özellikle otobüs duraklarına, marketlere, kamuoyunun yoğun olduğu mekanlara, turistik tesislere, alışveriş merkezlerine ve devlet kurumlarına, düzenli bombalama faaliyetlerinde bulunmuşlardır. 33 Bölge uluslararası teröre sahne olmakla birlikte, kendi içerisinde sınır uyuşmazlığından kaynaklanan çatışmalara da sahne olmaktadır. Örneğin, dünyada bulunan mercan türlerinin dörtte üçünden fazlasına sahip, Pulau Sipadan ve Pulau Ligitan gibi turistik adaların yer aldığı Celebes denizine sınırı olan Malezya nın Singapur, Endonezya ve Filipinler ile arasında 1991 yılından günümüze süren sınır uyuşmazlığı vardır, bu uyuşmazlık beraberinde silahlı şiddete dayalı eylemleri getirmektedir. 34 Bölge Terörünün Doğuşu 1980 de Sovyet birliklerinin Afganistan ı işgal etmesi ve buna karşılık Amerika Birleşik Devletleri nin mücahit gerillaları desteklemesi, aslında bölgenin terörizm açısından kaderini de belirlemiştir. Sovyetler Birliği ne karşı Amerika Birleşik Devletleri tarafından eğitilen ve silahlandırılan mücahitler, Sovyetlerle mücadeleleri sona erdikten sonra yeni hedef olarak kendilerine Amerika ve Batı yı belirlemişlerdir. 1990 lı yıllarda başlayan dünya ekonomisini ve özellikle finansal piyasaları etkileyen Güneydoğu Asya krizi, Tayland da başlayıp kısa sürede büyüyerek tüm Asya bölgesine yayılmıştır. 35 Özellikle 1997 yılında yükselen krizinin de etkisiyle, toplumlarındaki sorunların kaynağı olarak Batı dünyası ve İslam dışı Batılı zihniyeti gören bu topluluklar, halihazırda yıllarını silahlı mücadeleyle geçirmiş oldukları için, ideolojik temelli mücadelelerini şiddet üzerinden gerçekleştirmeye yönelmişlerdir. Böylece, işgal boyunca Afganistan ile etkileşim içinde bulunulan bölgede, İslami talepleri ön planda tu- 32 Peter Chalk, Political Terrorism in South- East Asia, Terrorism and Political Violence, Cilt: 10, Sayı: 2, 1998, s. 120. 33 US. Burea of Diplomatic Security, Laos 2012 Crime and Safety Report, https://www.osac. gov/pages/contentreportpdf.aspx?cid=11983. 34 Apdal, Security, Political Terrorism, s.3. The Territorial Dispute between Indonesia and Malaysia over Pulau Sipadan and Pulau Ligitan in the Celebes Sea: A Study in International Law, https://www.dur.ac.uk/ibru/publications/view/?id=209. 35 Rıdvan Karluk, Güneydoğu Asya ve Rusya Krizi Karşısında Türkiye, http://www.econturk. org/tonus.pdf. 9
E. S. Aydın Yılmaz tan ve bütün dünyanın bildiği gibi zamanında ABD tarafından desteklenen El Kaide örgütü gibi çeşitli terörist gruplar doğmuştur. Örneğin Cemaat-i İslami, Özgür Açe Hareketi, Moro Özgür İslam Cephesi gibi örgütler yaygınlaşmış ve nihayetinde El Kaide terör örgütünün uzantıları olarak terörü uluslararası boyuta taşımışlardır. 36 Bölge terör örgütlerinin uluslararasılaşmasında El Kaide ile olan ilişki, bağlantı ve maddi ve manevi irtibat önemli bir yer tutmaktadır. Bu konuya ilerleyen bölümde ayrıca değinilecektir. Bölge terörizmi açısından Afgan İşgalinin sonuçları ve bölgede terörün yükselişine ilişkin olgular şunlardır. İlk olarak, Afgan İşgali, bölgedeki Müslümanları bir araya getirmiş ve cihat fikrinin doğmasına neden olmuştur. 37 Cihat için Afganistan a giden bölge Müslümanları, burada eğitim kamplarına katılarak hem gerilla savaşını öğrenmiş hem de medrese eğitim usulü ile İslam dinini daha da özümsemiş ve zamanla radikalleşmişlerdir. 38 İşgal döneminde bu insanların motivasyonunu oluşturan şey, Sovyet işgaline karşı cephede cihat etmek iken, savaştan sonraki amaç terör yönteminin önemli bir unsuru olan intihar saldırıları ile seküler idarelere karşı İslam şeriatına dayalı bir devlet kurmak olmuştur. 39 Dolayısıyla bu eğitim kamplarına katılan insanlar kendi ülkelerine dönerek bu amaçlarını gerçekleştirmek amacıyla dini, etnikayrılıkçı yasadışı terör eylemlerinde bulunan örgütler kurmuşlardır. Bu gruplar zamanla taraftar bulmakta da gecikmemişlerdir. Güney Asya bölgesinde yaklaşık 230 milyon Müslüman yaşamaktadır ki bu da toplam dünya Müslüman nüfusunun % 20 sine tekabül eder. Afganistan ın işgalinden önce bölgenin Müslüman halkı laik devleti ve İslam ın ılımlı, hoşgörülü bir yorumunu benimsemiş olarak diğer dini ve etnik gruplar ile bir arada 40 yılı aşkın süredir yaşıyorlarken ve yaşamak isterken, Afganistan ın işgalinden sonra radikalleşmeye başlamışlardır. 40 İkinci olarak, Afganistan da gelişmekte olan radikal gruplara karşı Güneydoğu Asya bölgesinde farklı İslami gruplar ortaya çıkmış ve bunlar, El Kaide 36 Apdal, Security, Political Terrorism, s.3; Dillon, Southeast Asia and. 37 Desker, Islam in Southeast, s. 420; Dillon, Southeast Asia and, s. 1. 38 Zachary Abuza, Funding Terrorism in Southeast Asia: The Financial Network of Al Qaeda and Jemaah Islamiyah, NBR The National Bureau of Asian Research, Cilt: 14, Sayı: 5, Aralık 2003; Zachary Abuza, The War on Terrorism in Southeast Asia, Strategic Asia. 2003 04: Fragility and Crisis, Eylül 2004, s. 323-325; Apdal, Security, Political Terrorism, s. 17; Desker, Islam in Southeast, s. 421. 39 Desker, Islam in Southeast, s. 416; Shireen Khan Burki, Haram or Halal? Islamists Use of Suicide Attacks as Jihad, Terrorism and Political Violence, Cilt: 23, Sayı: 4, Eylül 2001, s. 595. 40 Abuza, The War on, s. 325. 10
Uluslararası Terör İncelemelerinde Güneydoğu Asya Bölgesi gibi terör örgütleriyle Libya gibi devletlerden finansal destek alarak güçlenmeye başlamışlardır. 41 Dönemin Libya hükümeti bölgedeki terör gruplarına ev sahipliği yapma açısından önem arz etmektedir. Örneğin, 1986 ile1989 yılları arasında Özgür Açe Hareketi ne mensup 5000 e yakın hareket mensubunun ülkesindeki kamplarda eğitim görmesine izin vermiş, Ebu Sayyaf ve Filipinli Müslüman gibi gruplara yaşam desteği adı altında düzenli para yardımlarında bulunmuştur. 42 Bölgede 1980 lerde Tayland da, Endonezya nın Açe Bölgesi nde ve özellikle Güney Filipinler de özgürlükçü hareketlerin dışında İslami taleplerle ortaya çıkan ayrılıkçı gruplar ve faaliyetler mevcuttur. Dışarıdan gelen maddi destek, Açe ve Tayland daki grupları yeterince destekleyemese de Güney Filipinler deki gruplar açısından bu destek etkili olmuştur. 43 Maddi destek beraberinde, oradaki grupların İslami olarak daha da radikalleşmesini getirmiştir. Bu durum bölgedeki yerel grupların kendi içerisinde bölünmelerine sebebiyet vermiştir. Örneğin, Filipinler de ortaya çıkan Ebu Seyyaf Grubu, Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi nden ayrılarak kendine yeni bir yol çizmiş ve El Kaide nin verdiği maddi destek sonucu güçlenmiştir. 44 Üçüncü olarak, sosyo-ekonomik faktörler, bölgede güçlenmekte olan radikal gruplar üzerinde etkisi olmuştur. Bölgenin en laik iki ülkesi olan Malezya ve Endonezya, İslami grupların talep ettiği İslami uygulamaları bastırmış ve bu gruplara yeterince siyasal temsil hakkı tanımamıştır. 45 1997 Asya Krizi, bölgedeki ülkelerin gücünü zayıflatırken radikal grupların hareket alanlarını genişletmiş, Cuma hutbelerinde mevcut iktidarlara getirilen eleştiriler toplumda başkaldırıya zemin hazırlamışlardır. 46 Kriz, hukuk ve eğitim gibi önemli kamu harcamalarında kesintiye neden olmuş, yapılan kısıtlamalar İslami eğitim veren okulların daha da saldırganlaşmasını beraberinde getirmiş ve sonuç olarak, bölgedeki güçlü radikal örgütler bu okullara maddi destek vermişlerdir. Bu duruma benzer uygulamalar sadece Malezya da değil, bölgenin ekonomik anlamda Asya Krizi nden darbe almış diğer ülkelerinde de görülmüştür. 47 Malezya nın bölge açısından ayrıca önemi vardır. 1999 yılında Ebu Bekir Beşir önderliğinde, Malezya Uluslararası İslam Üniversitesi nde bölge örgütlerinin 41 Dillon, Southeast Asia and, s. 2. 42 Dillon, Southeast Asia and, s. 2. 43 Manyin, Terrorism in Southeast, s. 4. 44 Apdal, Security, Political Terrorism, s. 19. 45 Manyin, Terrorism in Southeast, s. 7-8; Abuza, The War on, s.323-324; Neale Jagoe et al., South East Asia, Asian Affairs, Cilt: 40, Sayı: 2, 2009, s. 317; Desker, Islam in, s. 418. 46 Abuza, The War on, s. 324; Frost, Terrorism in Southeast. 47 Abuza, The War on, s. 324; Desker, Islam in Southeast, s. 418 420. 11
E. S. Aydın Yılmaz yer aldığı mücahitler koalisyonunun organizasyonuna ev sahipliği yapmıştır. Bu koalisyon yılda 3 defa bir araya gelerek bölge örgütlerinin gerek ideolojik gerek fiziki anlamda diri kalmalarını sağlamaktadır. 48 Dördüncü olarak, güvenlik bakımından, Güneydoğu Asya ülkeleri yasadışı göçü, insan hareketlerini, organize suçları, AIDS ve SARS gibi hastalıkları kontrol altına almakta zayıf kalmakta, bu da terör örgütlerinin daha rahat hareket etmelerine olanak vermektedir. 49 Örneğin, Malezya hükümeti İslam ülkelerinden gelen kişilerden vize istememektedir. 50 Filipinler de de zayıf bir göç politikası vardır. Bir Filipinli ile evlenmek suretiyle Filipinler vatandaşlığı almak, bir terörist için bölgede yaşayabilmenin ve örgütlere mensup olmanın en kolay yollarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Kurumlardaki rüşvet yaygınlığı da bölgeye yönelik göçü ve insan hareketlerini kolaylaştırmaktadır. 51 Beşinci olarak, Güneydoğu Asya, Orta Doğu ve Güney Asya ülkeleri arasında uzun yıllara dayanan ekonomik ve ticari ilişkiler vardır. Bu ilişkilerin bir kısmı devlet tarafından desteklenmekte, bazıları ise devlet kanalının ve denetiminin dışında fakat legal olarak faaliyet gösteren uluslararası finans kurumları aracılığı ile yürütülmektedir. Bu durum, Orta Doğu dan ve Güney Asya bölgesinden, bölgedeki radikal gruplara yönelik para akışını kolaylaştırmaktadır. 52 Son olarak, Güneydoğu Asya Bölgesi nde silah ve insan kaçakçılığı gibi suç faaliyetleri yaygınlaşmaktadır. Bu tür yasadışı faaliyetler, Cemaat-i İslami ve El Kaide gibi bazı radikal terör örgütlerine finans kaynağı teşkil etmektedir. 53 Soğuk Savaş ın öncesi ve sona ermesiyle yükselişe geçen silah ticareti, finans kaynakları arasında oldukça büyük potansiyele sahiptir. Almanya gibi ülkelerden Soğuk Savaş dönemine ait kullanılmayan silahların bölgeye aktarılması ve bölgede dağıtılması, bölgedeki terör örgütlerinin silah ihtiyacının ve kaynağının nasıl giderildiğini göstermek bakımından önemlidir. 54 48 Dillon, Southeast Asia and, s. 2. 49 Jürgen Rüland, The Nature of Southeast Asian Security Challenges, Security Dialogue, Cilt: 36, Sayı: 4, Aralık 2005, s. 556. 50 Frost, Terrorism in Southeast ; Gershman, Is Southeast Asia, s. 68; Abuza, The War on, s. 327. 51 Frost, Terrorism in ; Gershman, Is Southeast Asia, s. 68; Ela Uluatam, Filipinlerdeki Ayrılıkçı Gruplar ve Barış Süreci Hakkında Bilgi ve Değerlendirme Notu, http://www.tobb. org.tr/avrupabirligidairesi/dokumanlar/raporlar/filipinlerde%20ayrilikci%20gruplar%20 ve%20baris%20sureci.pdf. 52 Jones, Briefing for the. Frost, Terrorism in Southeast.. 53 Abuza, Funding Terrorism in, s. 9. 54 Jürgen Ruland, The Nature of, s. 550. 12