BELEDİYE BAŞKANLARıNıN 1993 YıLıNıN İLK ALTı AYıNA AİT EMEKLİ AİDATLARINlN VE HARCıRAHLARıNIN HESAPLANMAsı GİRİş Memur aylık katsayılarının ve gerek asıl gerekse ek gösterge rakamlarının günün ekonomik ko ulları kaf ısında degi mekte olması, Emekli Sandıgı ile irtibatlı belediye ba kanlarının emekli aidatlarının hesaplanmasına da yansımaktadır. Memur aylıgına ili kin kat sayılar her yılın Ocak ve Temmuz aylarında ve alt1 ar aylık iki dönem için tespit edilmekte oldugundan, bu yazımızda sadece 1993 yılının ilk altı ayına ait dönem için emekli aidatlarının hesaplanması esaslarını açıklayacagız. Zira 1993 yılının ikinci altı aylık dönemi için memur aylıgına ili kin kat sayının ne olacagını bugünden ne bilebilmek ne de tahmin edebilmek olanagı vardır. BELEDİYE BAŞKANI.ARININ EMEKLİ AİDATLARlNIN HESAPLANMASI Belediye ba kanlarının emekli aidatıarının hesaplanmasında bq unsur ele alınacaktır. Bunlar; "emekli derecesi aylık göstergesi + ek göstergesi + kıdem aylıgı göstergesi + taban aylıgı göstergesi + özel hizmet tazminatının en yüksek devlet memuru aylıgının brüt miktarının O/04'üne tekabül eden kısmı" dır. Bu hesaplamalarda u hususlar daima gözönünde bulundurulmalıdır: Birincisi bu hesaplamalar, belediye ba kanlarından Emekli Sandıgı ile irtibatı olanlar içindir. Ayrıca bu hesaplamalarda dikkat edilecek ikinci bir nokta da, hesaplamalar belediye ba kanlarının belediye meclisince tespit edilmi olan ödeneklerine göre degil, kendi emeklilik kesintilerine esas olan ve ögrenim durumlarına ve hizmet sürelerine göre belirlenen aylık derece ve kademelerine göre yapılacaktır. Belediye ba kanlannın bu aylık derece ve kademeleri de ilk tespit edilen yerde sabit kalmayacaktır. Her yıl için bir kademe ve her üç yıl için de bir derece ilerlemesi yapılacaktır. Bunun da yürütülebilinecek son noktası, belediye ba kanının ögrenim durumu itibariyle aylıgının yükselebilecegi derece ve kadernedir. (Devlet memurlarınınkine paralel olarak.) Emekli Vali. ÇtıjIIq Ynwl YöMiIUr. Cik ı. s.,ı ı..,,1993.47-$5.
48 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER 15 Ocak 1992 gün ve 21112 Resmt Gazete'de yayımlanan T.C. Emekli Sandıgı Kanunu'nda Degi iklik Yapılması Hakkında 476 sayılı Kanun Hükmünde Kararname; sandık i tirakçilerine ödenmekte olan, memuriyet taban aylıgı ve kıdem aylıgı tutarları ile, özel hizmet tazminatı ve benzeri tazminatlarla ödenekler toplamının 657 sayılı Devlet Memurlan Kanunu'na tabi en yüksek devlet memuru aylıgı (ek gösterge dahil) brüt tutannın % 4'üne tekabül eden miktannı, emeklilik kesenegine ve kurum kat ılıgına tabi tutmu ve bu hükmün yanısıra, aylıklannı personel kanunu hükümlerine göre almayan sandık i tirakçileri hakkında da, sınıfı, görev ve kadro unvanı, derecesi ve hizmet süresi esas alınarak 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'na tabi emsali gibi i lem yapılacagı hükmünü de getirmi ve böylece belediye b3 kanlannı da kapsamına almı tır. 15 Ocak 1992 tarihinden itibaren yürürlüge giren bu Kanun Hükmündeki Kararnamenin önemli diger bir hükmü de, madde metninde açıklanan tutarların, emekli, adi maıauük, vazife maıauügü, dul ve yetim aylıklannın ve emeklilik ikramiyelerinin hesaplanmasına dahil edilecegidir. Bu açıklamadan sonra, emekli kesenegine esas olacak matrahın nasıl hesaplanacagını açıklayalım: Emeklilik derecesi göstergesi, ek göstergesi ve kıdem aylıgı göstergeleri toplanacak ve Ocak 1993 ba ından itibaren uygulanması, 29 Aralık 1992 gün ve 21450 mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 1993 yılı Bütçe Kanunu'nun 43 üncü maddesinin (a) fıkrasında belirtilen 740 kat sayısı ile çarpılacak, buna taban aylıgı göstergesinin 1993 yılı için kabul edilen 1575 kat sayısı ile çarpılmak suretiyle bulunacak rakam da eklenecek (taban aylıı. için kat sayı, Resmi Gazete'nin 4 Ocak 1993 gün ve 21455 sayılı nüshasında yayımlanan Bakanlar Kurulu'nun 28.12.1992 gün ve 92f3922 sayılı kararıyla tespit edilmi tir), elde edilecek bu toplama, 476 sayılı Kanun Hükmündeki Kararnamenin öngördügü en yüksek devlet memuru aylıgının % 4'ü eklenerek emekli kesenegine esas olan matrah ortaya çıkacaktır. Bunlardan; B. Emeklilik derecesi göstergeleri, 657 sayılı Devlet Memurlan Kanunu'nun 43 üncü maddesindeki cetvelden bulunacaktır. Ancak bu hususta u noktayı hatırdan çıkarmamak gerekir ki, bu cetveldeki göstergeler 366 sayılı Kanun Hükmündeki Kararname ile degi mi tir. b. Ek göstergeler de, son defa 11 Nisan 1990 gün ve '20489 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmı bulunan 418 sayılı Kanun Hükmündeki Kararnamenin 3 üncü maddesinin (1 sayılı cetvelin) vın numaralı paragrafında belirtilen rakamlardır. Bu KHK'de gösterilen rakamlar, 1991 yılından b3 layıp 1995 yılını da kapsayan be yıllık bir dönem için tespit edilmi tir. Bundan da anl3 ılmaktadır ki, bu Kanun Hükmünde Kararmanemeye eklenen cetvellerde bir degi iklik ol mad ıgı takdirde cetvellerde 1994 ve 1995 yıllan için gösterilen ek gösterge rakamlan önümüzdeki iki yıl için de uygulanmı olacaktır.
BELEDİYE BAŞKANlARıNıN 1993 YıLıNıN 49 unlardır: Belediye bru}kanlan için 1993 yılında uygulanacak ek gösterge rakamlan Emeklilik derecesi 1 'in 4 üncü kademesinde olanlar için 3600 Emeklilik derecesi l'in 1.,2. ve 3 üncü kademesinde olanlar için 3100 Emeklilik derecesi 2 inci derece kadroda olanlar için 2800 Emeklilik derecesi 3 üncü derece kadroda olanlar için 2300 Emeklilik derecesi 4 üncü derece kadroda olanlar için 1700 Emeklilik derecesi 5 inci derece kadroda olanlar için 1600 Emeklilik derecesi 6 ncı derece kadroda olanlar için 1300 Emeklilik derecesi 7 nci derece kadroda olanlar için 1200 Emeklilik derecesi 8 inci derece kadroda olanlar için 1000 Emeklilik derecesi 9 uncu derece kadroda olanlar için 850 Bu cetvelin incelenmesinden de anlru}ılacagı üzere, belediye bru}kanlan için ek gösterge, emeklilik dereceleri 9 uncu dereceye gelmi olanlardan bru}lamaktadır. Emeklilik dereceleri 9 uncu derecenin altında olan belediye b~kanları için (yani 10., 11., 12., 13., 14. ve 15 inci derecede olanlar için) ek gösterge söz konusu olmadıgından emekli aidatlarının hesaplanmasında bu husus daima gözönünde bulundurulmalıdır. c. Belediye bru}kanlannın emekli aidatlannın hesaplanmasındaki üçüncü unsur kıdem aylıgı göstergesidir. Kıdem aylıgı göstergesi, Resmi Gazete'nin 8.7.1991 gün ve 20923 sayılı nüshasında yayımlanan 433 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede tespit edilmi tir. Bu Kararnamenin 11 inci maddesinde, her bir hizmet yılı için 15 gösterge rakamı kat ılıgı kıdem aylıgı ödenecegi, ancak 25 ve daha fazla hizmet yılını dolduranlar için gösterge rakamının 375 olarak uygulanacagı hükmü yer almı tır. d. Emekli aidatının matrahını hesaplamada esas alınacak 4 üncü unsur taban aylıgı göstergesidir. 30.6.1989 gün ve 20211 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, birinci maddesiyle taban ayııgı göstergesini (1000) olarak tespit etmi ve bu rakam 433 sayılı Kanun Hükmündeki Kararnamede de aynen belirtilmi tir. Yine 433 sayılı Kanun Hükmündeki Kararnamenin 11 inci maddesinde, memuriyet taban aylıgı göstergesi için farklı katsayı tespit edilebilecegi açıklanmı tır. 1992 yılında oldugu gibi 1993 yılında da uygulanacak katsayı farklı tespit olunmu tur. 1993 yılı için aylık gösterge, ek gösterge ve kıdem aylıgı göstergesinin katsayısı 1993 yılı Bütçe Kanunu ile (740) olarak belirlenmi olmasına kat ılık, memuriyet taban
50 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER aylıgı kat sayısı aynı dönem için 4 Ocak 1993 günlü Resmt Gazete'de yayımlanan 92/3922 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla (1575) olarak kabul edilmi tir. Böylece emekli kesenegine esas olacak matrah ın hesaplanmasında, memuriyet aylıgı kat sayısının önümüzdeki yıllarda da, aylık gösterge, ek gösterge ve kıdem aylıgı için uygulanacak kat sayılarından farklı olabilecegini gözönünde bulundurmak yerinde olur. e. Emekli kesenegine esas olacak matrahın hesaplanmasında 5 inci unsur da, 476 sayılı Kanun Hükmündeki Kararnamenin öngördügü özel hizmet tazminatının belli miktardaki bir oranıdır. Bu kararnamenin 1 inci maddesiyle 5434 sayılı T.C. Emekli Sandıgı Kanunu'na eklenen Ek Madde 70'de, özel hizmet tazminatının 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'na tabi en yüksek devlet memuru aylıgı (ek gösterge dahil) brüt tutarının % 4'üne tekabül eden miktarının emeklilik kesenegine ve kurum ka~ılıgına tabi tutuiacagl hükmü yer almı tır. Böylece, belediye bqkanlarının emekli kesenegini hesaplamada esas alınan matraha en yüksek devlet memuru aylık tutarının (ek gösterge dahil) % 4'ü oranında bulunacak özel hizmet tazminatı miktarı da ilave olunacaktır. 1993 yılı için en yüksek devlet memurunun ek göstergesi (6100), bu memurun esas aylık göstergesi de (1500) olduguna göre bunun aylık tutarının % 4'ü; 6100 + 1500 = 7600 x 740 = 5.624.000 x 4 = 224.960'tır. Matraha esas unsurları böylece belintikten sonra, konuyu 4 örnek vererek daha fazla açıklıga kavu turalım. 100 Ömekl ilkokul mezunu olan ve evvelce 22 yıllık devlet memurlugu bulunması nedeniyle emeklilik derecesi 8/re yükselmi bulunan bir kimse belediye bqkanı seçilmi tir. Bu kimsenin emeklilik derecesi esas göstergesi (660), ek göstergesi (1000), kıdem aylıgı göstergesi (330), taban aylıgı göstergesi de (1000)'dir. Bu göstergelere göre emekli aidatı kesintisine esas alınacak matrahı: Aylık göstergesi tutarı 66Ox740 = 488.400.- Ek göstergesi l000x740 = 740.000. Kıdem aylıgı göstergesi 330x740 = 244.200.- Taban aylıgı l000x 1575 = 1.575.000.- Özel hizmet tazminatı (76OOx74Ox 4)= 224.960. 100 3.272.560.- liradır.
BELEDİYE BAŞKANLARıNıN 1993 YıLıNıN 51 Bunun % 15'i olan 490.884 lira kendisinden kesilecek, % 20'si olan 654.512 lira da kurum kai' llıgl olarak belediyece verilecek, bu ikisinin toplamı olan 1.145.396 lira T.C. Emekli Sandıgı'na gönderilecektir. Örnek 1 Ortaokul mezunu, Emekli Sandıgt'na, Bag-Kur'a veya Sosyal Sigortalar Kurumu'na tabi 20 yıllık hizmeti olan ve emeklilik derecesi 7/1'e yükselmi bir kimse belediye bqkanı seçilmi ise, bunun emeklilik derecesi aylıgtnın esas göstergesi (705), ek göstergesi (1200), kıdem aylıgt göstergesi (300), taban ayııgt göstergesi de (l000)'dir. Bu göstergelere göre emekli aidatı kesintisine esas alınacak matrahı: Aylık göstergesi tutan 705x740= 521.700. - Ek göstergesi 1200x740 = 888.000. Kıdem ayııgı göstergesi 300x740 = 222.000.- Taban aylıgı l000x1575 = 1.575.000.- Özel hizmet tazminatı 76OOx74Ox4 = 224.960. 100 3.431.660 liradır. Bu yek6nün % 15'i olan 514.749 lira kendisinden kesilecek, % 20'si olan 686.332 lira da kurum kai' llıgl olarak belediyece verilecek, bu ikisinin toplamı olan 1.201.081 lira T.C. Emekli Sandıgı'na gönderilecektir. Örnek 3 Lise mezunu olup, 23 yıl Emekli Sandıgı'na, Bag-Kur'a veya Sosyal Sigortalar Kurumu'na tabi hizmeti bulunan, emeklilik derecesi de 5/2'ye yükselmi olan bir kimse belediye ba kanı seçilmi ise, bu kimsenin emeklilik derecesi aylıgının göstergesi (865), ek göstergesi (1600), kıdem aylıgı göstergesi (345) ve taban aylıgı göstergesi de (l000)dir. Bu göstergelere göre emekli aidatı kesintisine esas olacak matrahı: Aylık göstergesi tutarı 865x740 = 640.100.- Ek göstergesi 16OOx740 = 1.184.000. Kıdem aylıgı göstergesi 345x740= 255.300.- Taban aylıgı l000x1575= 1.575.000.- Özel hizmet tazminatı (76OOx74Ox4)= 224.960. 100 3.879.360.- liradır.
52 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER Bu matrahın % 15'i olan 581.904 lira kendisinden kesilecek, % 20'si olan 775.872 lira da kurum kal1ılıgı olarak belediyece verilecek, böylece bu iki rakamın toplamı olan 1.357.776 lira T.C. Emekli Sandıgı'na gönderilecektir. Ömek4 Dört yıllık yüksekokul mezunu ve 27 yıl emeklilige tabi hizmeti bulunan ve emeklilik derecesi birinci derecenin 4 üncü kademesine gelm~ olan bir belediye brujkanının esas aylık göstergesi (1500), ek göstergesi (3600), kıdem aylıgı göstergesi (375) ve taban aylıgı göstergesi de (1000) olduguna göre emekli aylıgı kesintisine esas olacak matrahı: Aylık göstergesi tutarı 1500x740= 1.110.000.- Ek göstergesi 3600x740= 2.664.000. Kıdem aylıgı göstergesi 375x740= 277.500.- Taban aylıgı 1000x1575= 1.575.000.- Özel hizmet tazminatı (1000x74Ox4) = 224.960. 100 5.851.460.- liradır. Bu matrahın % 15'i olan 877.719 lira kendisinden kesilecek, % 20'si olan 1.170.292 lira da kurum kal1ılıgı olarak belediyece verilecek, böylece bunlann toplamı olan 2.048.011 lira T.C. Emekli Sandıgı'na gönderilecektir. Böylece her ögrenim derecesinden birer örnek verilerek yapılan bu açıklama, hesaplama yönteminin esaslannı, gayet net bir ekilde belirtmi bulunmaktadır. Temmuz 1993'te kat sayılarda yapılacak deg~iklik, tabiatıyla verilen emekli kesen ek ve kal1ılıgında degi ikliklere neden olur. Bu sistemin iyi bilinmesi, yapılacak hesaplamaların düzgün yürütülmesinin anahtarı niteligindedir. BELEDİYE BAŞKANLARıNıN HARCıRAH GÜNDELİKLERİNİN HESAPLANMASI Harcırah Kanunu sadece memurların degil, i çi statüsünde çalı an yevmiyelilerin, ödenek alanların da harcırah gündeliklerinin esaslarını belirtmektedir. 6245 sayılı Harcırah Kanunu'nun 7 nci maddesinin ikinci fıkrası, ödeneklilerin harcırah gündeliklerinin hesaplanmasında, ölçü olarak ödeneklerine en yakın memur aylıgını almı tır. Harcırah Kanunu'nun 7 nci maddesinde degi iklik yapılmadan önce, ödenek alanların harcırah gündelikleri, 4 üncü dereceden aylık alan memura verilen miktarı geçmeyecek ekilde düzenlenmi ti. Harcırah Kanunu'nun 11.12.1981 tarih ve 2562 sayılı kanunla degi ik 7 nci maddesinin hükmüne göre, ödenek kal11lıg1 çalı anlar için, 4 üncü derecedeki memurlara verilen gündelik miktarını geçmeyecek kaydı sözkonusu olmaksızın gündeliklerinin
BELEDİYE BAŞKANLARıNıN 1993 YıLıNıN 53 hesaplanacagı esası getirilmi tir. Daha açık bir deyimle, belediye b3 kanlarının harcırah gündelik miktarı,linci derece devlet memuruna verilen miktarı geçmeyecek ekilde tahakkuk ettirilir. Belediye b3 kanlarından bazıları, mademki belediye b3 kanlarının ödeneklerini belediye meclisleri belirliyor, harcırah gündeliklerini de belediye meclisleri tespit etsin görü ünü öne sürmektelerse de, mevzuatımız bugün için böyle bir götü ün uygulama alanına intikaline olanak tanımamaktadır. Devlet memurlarının harcırah gündelikleri, her yıl Bütçe Kanunlarına baglı H cetvelinde gösterilmektedir. 1993 yılı için uygulanacak harcırah gündelikleri de, 29 Aralık 1992 gün ve 21450 mükerrer sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Bütçe Kanunu'na baglı H cetvelinde gösterilmi tir. Bu cetvele göre memur ve hizmetlilerden; Ek göstergesi 6100 ve daha yüksek kadrolarda bulunanlar 110.000.- Ek göstergesi 4300-6050 olan kadrolarda bulunanlar 75.000.- Ek göstergesi 3100-4250 olan kadrolarda bulunanlar 65.000. Aylıklkadro derecesi 1-4 olanlar 60.000. Aylıklkadro derecesi 5-15 olanlar günlük harcırah alacaklardır. 50.000. lira Harcırah Kanunu'nun 7 nci maddesi hükmü geregince, belediye ba kanları, almakta oldukları aylık ödenegin en yakın memur aylık tutarı üzerinden harcırah alacaklarına göre, yukarda açıklanan cetveldeki miktarların kar ılıgı olan memur aylıklarının brüt miktarlarını bilmek gerekmektedir. Bunun için de memur aylık göstergesine ek gösterge rakamının eklenmesi ve elde edilecek sayının geçerli olan memur aylık kat sayısı ile çarpımı sonucu bulunacak rakamın gözönünde bulundurulması gerekmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken diger bir nokta da, memur aylık katsayısının yılda iki defa altı ar aylık dönemler için tespit edildigidir. Bu nedenle, a agıda verecegimiz memur aylık miktarları, 1993 yılının ilk altı ayı olan (Ocak -Haziran 1993) dönemi için geçerlidir. Memur aylık katsayısı 1993 yılında, Ocak -Haziran dönemi için 740 olarak tespit edilmi tir. Diger taraftan, birinci derecenin 4 üncü kademesinde bulunan devlet memurunun aylık göstergesi 1500 ve devlet memurunun en yüksek ek göstergesi de, 6100'dür. Bu gösterge rakamlarına ve kat sayıya göre aylık tutarlar ve kar ılıgı günlük harcırah öyledir: 1500+6100 = 76OOx740 = 5.624.000.-TL. Aylık ödenekleri brüt olarak 5.624.000 TL. ve daha yukarı olan belediye ba kanlarının bir günlük harcırahı 110.000 TL. dir.
54 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER 1500+6050 = 755Ox740 = 5.587.000 TL. 1500+4300 =58OOx740 =4.292.000.-TL. Aylık ödenekleri brüt olarak 4.292.000 ila 5.587.000 TL. arasında olanlar 75.000 TL., 1500+4250 = 575Ox740 = 4.255.000 TL. 1500+3100 =4600x740 =3.404.000 TL. Aylık ödenekleri brüt olarak 3.404.000 iıa 4.255.000 TL. arasında olanlar 65.000 TL., 1500x740 = 1.110.000 TL. 915x740 = 677.100 TL. Aylık ödenekleri brüt olarak 677.100 ila 1.110.000 TL. arasında olanlar 60.000 TL., 895x740 = 662.300 TL. 500x740 = 370.000 TL. Aylık ödenekleri brüt olarak 370.000 ila 662.300 TL. arasında olanlar 50.000 TL., üzerinden günlük harcırah alacaklardır. Tekrar vurgulayalım ki, bu rakamlar 1993 yılının ilk altı ayı içinde geçerlidir. Zira kat sayı Temmuz 1993'te anınca ödenek ka~ılıgı rakamlar da yükselecektir. Üzerinde önemle durulması gereken bir diger nokta da, 110.000 TL. dan daha fazla günlük harcırah tahakkuk ettirilmemesi ve verilen günlük miktarların altında veya yukarısında bir tahakkuk yoluna gidilmemesidir. Ömegin, 75.000 TL. ödenmesi gerekiyorken bunun yerine 70.000 TL. veya 80.000 TL. tahakkuk ettirilmemelidir. Kanuni miktardan fazla ödeme, ~i borçlarına konu tqkil eder, daha az ödeme ise haksızlıga neden olur. İ te, cetvelde belinilen tutarlar gözönünde bulundurularak belediye ba kanlarına harcırah gündeligi ödenir. Burada belediye b~kanlarının almakta oldukları ödenek miktarının memur aylık tutarlarına aynen uymaması sözkonusu olabilir. Bu nedenle yapılacak olan, en yakın memur aylıgının bulunmasıdır. Örnegin, belediye b~kanının aylık ödenegi, 2.500.000 lira ise, kendisine üçüncü kademe olan 65.000 TL. üzerinden mi, yoksa dördüncü kademe olan 60.000 TL. üzerinden mi harcırah gündeligi ödenecektir? Harcırah Kanunu'nun 7 nci maddesinde "en yakın memur aylık tutarı üzerinden" denildigine göre ödemede bu husus gözönünde tutulacaktır. Bu takdirde, 2.500.000 TL. aylık ödenek alan b~kanın aldıgı bu ödenekle 3.404.000 TL. arasındaki fark 904.000 TL., ödenegi ile 1.110.000 TL. arasındaki fark ise 1.390.000 TL. oldugu na göre, ödenegi Oçüncü gruptaki rakama daha yakın oldugundan harcırah gündeliginin 65.000 liradan tahakkuk ettirilmesi ve ödenmesi kanunun amacına uygun olur. Tabiatıyla bu harcırah gündelikleri sadece yurt içi harcırahları için geçerlidir.
BELEDİYE BAŞKANLARıNIN 1993 YILININ ss KAYNAKÇA 1. Meriç, Osman, "Belediye ~kanlannın 1992 Yılının İlk Altı Ayına Ait Emekli Aidatlannı ve Harcırahlanm Hesaplama Yöntemi, İller ve Beledıyeler DergIsi, Sayı 556. 2. 657 sayılı Devlet Memurlan Kanunu, 6245 sayılı Harcırah Kanunu, 1993 yılı Bütçe Kanunu. 3. 366,375,418,433 ve 476 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler. 4. 28.12.1992 gün ve 92/3922 sayılı Bakanlar Kurulu Karan.