Insisura skapula morfometrisi

Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Insisura skapula morfometrisi Morphometry of the suprascapular notch Vedat SABANCIOĞULLARI*, M.İlkay KOŞAR*, F.Hayat ERDİL **, Mehmet ÇİMEN ***, Kenan AYCAN **** ÖZET Bu çalışmada supraskapular sinir sıkışması sendromundaki rolünden dolayı, insisura skapula ya ait morfometrik ölçümler yapıldı. Çalışmaya, Cumhuriyet Üniversitesi ve Erciyes Üniversitesi Anatomi laboratuvarlarında bulunan, yaşı ve cinsiyeti belirsiz, toplam 75 adet skapula dahil edildi. Skapulalar çentik şekillerine göre altı tipe ayrıldı. Sığ ve geniş çentikli (Tip 3) skapulalar en fazla (%29.33), derin ve dar çentikli (Tip 2) skapulalar en az (%5.33) sayıdaydı. Tuberkulum supraglenoidale ile insisura skapula en derin noktası arası mesafe ortalama 26,52 + 2.78 mm, çentik genişliği 7,26 + 3,60 mm, çentik derinliği 5,30 + 3,37 mm olarak tespit edildi. Angulus superior ve inferior sırasıyla, 102,89 + 8,55 ve 51,17 + 3,14 dereceydi. Yaptığımız korelasyon testi sonucunda, sadece angulus inferior ile çentik genişliği arasında anlamlı bir farklılık bulunduğu görüldü. Anahtar kelimeler: Insisura skapula, morfometri, skapula SUMMARY In the present study, because of particular importantance in case of the compression syndrome of the suprascapular nerve, morphometric measurements of the scapular notches were done. 75 dry scapulae with unknown age and sex obtained from the Departments of Anatomy at Cumhuriyet University and Erciyes University recruited into study. Scapular notches were classified into six groups according to their notch morphology. Shallow and wide notches (Type 3) were the majority (29.33%), deep and narrow (Type 2) were the minority (5.33%). Mean of the most deep distance between the supraglenoidal tubercule and scapular notche was 26 + 2.78 mm and the notch width was 7,26 + 3,60 mm and depth was 5,30 + 3,37 mm. Superior and inferior angle were 102.89 + 8.55 and 51.17 + 3.14 degree, respectively. Statistical analysis showed significant difference only between the inferior angle and wideness of the notche that obtained from correlation analysis. Key Words: Suprascapular notch, Morphometry, Scapula. C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 28 (2): 45 49, 2006 GİRİŞ Margo superior, skapula nın üç kenarından en ince ve en kısa olanıdır. Dış tarafta prosessus koraoideus un başlangıcına kadar uzanır ve ikisi arasında insisura skapula bulunur. İnsisura skapula, üstten lig. transversum skapulae superius adı verilen bir bağla kapatılarak delik haline dönüştürülür. Bu delikten n.supraskapularis geçer (1, 2). Plexus brakhialis in trunkus superior undan ayrılan n.supraskapularis; m.supraspinatus ve m.infraspinatus kaslarını innerve eder ve omuz eklemi ile akromioklavikular eklemin duyusunu alır (3). * Öğr.Gör.Dr. C.Ü. Tıp Fakültesi Anatomi ABD 58140- Sivas ** Yrd.Doç.Dr. C.Ü. Tıp Fakültesi Anatomi ABD 58140- Sivas *** Prof. Dr. C.Ü. Tıp Fakültesi Anatomi ABD 58140- Sivas **** Prof.Dr. Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi ABD - Kayseri 45

Incisura scapula morfometrisi Çeşitli araştırmalarda, İnsisura skapula nın şeklinin ve boyutlarının varyasyon gösterebileceği vurgulanmıştır (4, 5). İlk kez 1959 da Thompson ve Kopel, supraskapular sinirin çeşitli sebeplerle İnsisura skapula da sıkışabileceğini belirtmiştir (6). Onların bu tespitini takiben, sinir sıkışmasının etiyolojisini araştırmak amacıyla çok sayıda araştırma yapılmıştır. Bu çalışmalarda, sinire bası yapan tümörler, kistler, skapula kırıkları, İnsisura skapula varyasyonları sinir sıkışmasının nedenleri arasında gösterilmektedir (7-12). Çalışmamızda, supraskapular sinir sıkışması sendromundaki rolünden dolayı, İnsisura skapula nın morfolojik özelliklerini belirledik ve buna ilişkin ölçümler yaptık. MATERYAL VE METOD Çalışmamızda Cumhuriyet Üniversitesi ve Erciyes Üniversitesi Anatomi Laboratuvarlarında bulunan yaş ve cinsiyeti belli olmayan toplam 75 adet skapula kullanıldı. Skapulalar çentik şekillerine göre altı tipe ayrıldı (Şekil 1, 2, 3). Şekil 3:Tip 5: Çentiği olmayan (A), Tip 6: Çentiği delik şeklinde olan (B) Her tipin ayrı ayrı morfometrik ölçümleri yapıldı ve her ölçüm iki kez tekrarlandı (Şekil 4). Şekil 1: Tip 1: Çentiği derin ve geniş (A), Tip 2: Çentiği derin ve dar (B) Şekil 4: Tiplerin Morfometrik Ölçümleri Şekil 2: Tip 3: Çentiği sığ ve geniş (A), Tip 4: Çentiği sığ ve dar (B) G : İnsisura skapula genişliği; İnsisura skapula nın margo superior da başladığı nokta ile processus koraoideus un başlangıcı arasındaki mesafe. H : İnsisura skapula derinliği; margo superior a teğet geçirilen çizgi ile, çentiğin en derin noktası arası mesafe. M : Tuberkulum supraglenoidale ile İnsisura skapula en derin noktası arası mesafe. ABC açısı : Angulus superior 46

Sabancıoğulları ve ark. A noktası : İnsisura skapula nın margo superior da başlangıç noktası. B noktası : Margo superior ve margo medialis in kesişme noktası. C noktası : Trigonum spina CDE açısı : Angulus inferior C noktası : Trigonum spina D noktası : Margo medialis ve margo lateralis kesişme noktası. E noktası : Tuberkulum infraglenoidale. Ölçümler standart hatayı azaltmak için tek kişi tarafından yapıldı. Ölçümler 0.1 mm lik kumpas aleti ve goniometre kullanılarak yapıldı. Elde edilen veriler SPSS 10.0 a yüklendi ve istatistiki değerlendirmede t testi ve korrelasyon testi kullanıldı. skapulalar (Tip 3) en fazla sayıda olanlar idi (% 29,33). Sayıları 4 olan derin ve dar çentikli skapulalar (Tip 2) ise en az olan grubu oluşturmaktaydı (% 5,33).Tuberkulum supraglenoidale ile İnsisura skapula nın en derin noktası arasındaki mesafe ortalama 26,52 + 78 mm olarak tespit edildi. Angulus superior açısı, Tip 4 çentiklerde ortalama 107,63 0 ile en geniş iken, Tip 5 çentiklerde ortalama 98,30 0 ile en dar idi. Angulus inferior açısı, Tip 3 çentiklerde ortalama 52,90 0 ile en geniş, Tip 5 çentiklerde ortalama 49,90 0 ile en dar olarak ölçüldü. Ortalama çentik genişliği 7,26 + 3,60 mm, çentik derinliğini 5,30 + 3,37 mm olarak tespit edildi (Tablo 1). İstatistiksel olarak sağ ve sol skapula ölçümleri arasında anlamlı bir farklılık bulunamadı (Tablo 2). Angulus inferior açısı ile çentik genişliği arasında pozitif bir korrelasyon olduğu görüldü (r = 0,244, P < 0,05). Açı genişledikçe çentik genişliği de artmaktaydı. BULGULAR Skapulalar çentik şekillerine göre altı farklı tipe ayrıldı (Şekil 1,2,3). 22 adet olan sığ ve geniş çentikli Tablo 1: Insisura skapula tiplerine göre, skapulalarda yapılan morfometrik ölçümlerin ortalamaları. Çentik tipi N (sayı) Angulus İnferior (derece) Angulus Superior (derece) M G H Tip I 21 50,57 + 2,59 99,76 + 6,52 26,60 + 2,55 9,40 + 1,54 8,14 + 2,74 Tip II 4 50,75 + 1,50 102,50 + 10,37 27,52 + 3,50 6,45 + 0,54 7,.47 + 0,90 Tip III 22 52,90 + 3,23 105,45 + 9,10 25,70 + 2,81 9,87 + 1,75 4,.20 + 1,38 Tip IV 11 50,45 + 3,38 107,63 + 7,48 27,40 + 3,74 5,33 + 1,34 3,88 + 1,06 Tip V 10 49,90 + 3,84 98,30 + 8,11 26,73 + 1,95 0,00 + 0,00 0,00 + 0,00 Tip VI 7 50,71 + 2,05 103,57 + 9,46 26,55 + 2,53 6,50 + 1,17 8,78 + 2,46 Toplam 75 51,17 + 3,14 102,89 + 8,55 26,52 + 2,78 7,26 + 3,60 5,30 + 3,37 Tablo 2: Morfometrik ölçümlerin sağ ve sol skapulalara göre ortalamaları Yön N Angulus Angulus M G H (sayı) İnferior (Derece) Superior (Derece) Sağ 37 51,29 + 3,11 103,78 + 8,05 26,73 + 2,71 7,20 + 3,60 5,31 + 3,51 Sol 38 51,05 + 3,21 102,02 + 9,03 26,31 + 2,87 7,32 + 3,64 5,28 + 3,29 t 0,335 0,888 0,653 0,148 0,044 p > 0.05 > 0.05 > 0.05 > 0.05 > 0.05 47

Incisura scapula morfometrisi TARTIŞMA Rengachary ve ark. (4) 211 yetişkin skapulasında yaptıkları çalışmada, İnsisura skapulanın şekil ve boyutlarını belirlemişlerdir. Skapulaları çentik şekillerine göre altı tipe ayırmışlardır. Çentik şekillerindeki bu farklılıkların supraskapular sinir sıkışması sendromunda hazırlayıcı faktör olabileceğini belirtmişlerdir. Kendi sınıflandırmalarına göre, özellikle tip IV (%3) ve tip VI (%4) çentiklerde riskin arttığını söylemişlerdir. Bayramoğlu ve ark. (13) ise 16 kadavrada yaptıkları çalışmada, sadece üç farklı çentik tipi belirlemişlerdir. Rengachary ve ark. nın tip VI olarak isimlendirdikleri delik şeklindeki çentiklerin sinir sıkışmasında etkili olabileceğini vurgulamışlardır. Seyss (5), servikal spondylosis i olan 250 hastadan modifiye X-ray tekniği kullanarak elde ettiği görüntülerden İnsisura skapula tiplerini belirlemiştir. Derin, geniş ve düz olmak üzere üç tip belirleyen Seyss, omuz ağrısı olanlarda sığ olan düz tip çentiğin daha yaygın olduğunu söylemiştir. Şakul ve ark. (14) 65 adet skapula kullanarak yaptıkları çalışmada, çentik şekillerine göre, skapulaları altı tipe ayırmışlardır. Skapulalardan çentiği derin ve dar olanların (A tipi), en fazla (%46), çentiği sığ ve geniş olanların (D tipi) en az sayıda (%4) olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmamızda Şakul ve ark. nın aksine, derin ve dar çentikli skapulalar en az, sığ ve geniş çentikliler ise en fazla sayıda tespit ettiklerimizdir. Yapılan korrelasyon analizinde angulus inferior açısı ile çentik genişliği arasında anlamlı bir ilişki bulunması, margo superior un eğim ve uzunluğunun İnsisura skapula boyutlarını etkilediğini göstermektedir. Angulus inferior genişledikçe üst kenar uzunluğu artmakta ve buna paralel olarak İnsisura skapula da genişlemektedir. Şakul ve ark. (14) angulus superior ve angulus inferior açılarının çentik şeklini etkilemediğini belirtmişlerdir. Von Schroeder ve ark. (15) 15 kadavrada yaptıkları çalışmada, İnsisura skapula ile kavitas glenoidalis in üst kenarı arası mesafenin 32 + 3 mm olduğunu söylemişlerdir. Ürgüden ve ark. (16), çentiğin en derin noktası ile Tuberkulum supraglenoidale arası mesafeyi 100 skapulada ölçmüşlerdir. Ortalama 2,49 cm olarak ölçtükleri bu mesafenin, çentik tiplerinden etkilenmediğini söylemişlerdir. Bizim bulduğumuz 26,52 mm lik değer, Ürgüden ve ark. nın sonuçlarına yakın olup, bizde İnsisura skapula tipleri ile bu mesafe arasında anlamlı bir fark tespit etmedik. Sonuç olarak supraskapular sinir sıkışması sendromunda predispoze etkiye sahip olabileceğinden, İnsisura skapula nın anatomik varyasyonları ve morfometrisinin bilinmesi, omuz ağrılarının etyopatolojisinin anlaşılması ve bu bölgeye yapılacak cerrahi girişimlerde önem taşımaktadır. KAYNAKLAR 1- Arıncı K, Elhan A. Anatomi 1.Cilt, 2.Baskı, Güneş Kitabevi, Ankara.1997.: 7-9 2- Moore KL, Dalley AF. 5th ed. Clinically Oriented Anatomy. Lippincott Williams and Wilkins, Baltimore; 2006.: 730-732. 3- Williams PC, Berry M, Bannister LH, Standring SM. Nervous system. In: Williams PL, Bannister LH, Berry MM, Collins P, Dyson M, Dussek JE, Ferguson MW (eds) Gray s anatomy, 38th edn. Churchill-Livingstone, London; 1995., 1268 1269 4- Rengachary SS, Burr D, Lucas S, Hassanein KM, Mohn MP, Matszke H. Suprascapular entrapment neuropathy; a clinical, anatomical and comparative study; part 2, anatomical study. Neurosurgery 1979; 447 451 5- Seyss R. Morphology of the İncisura scapulae in relation to the frozen shoulder. Wien Klin Wochenschr. 1978; 17;90(6):191-193. 6- Thompson WPL, Kopel HB. Peripheral entrapment neuropathies of the upper extremity. N Engl J Med. 1959; 260:1261 7- Alon M, Weiss S, Fishel B, Dekel S. Bilateral suprascapular nerve entrapment syndrome due to an anomalous transverse scapular ligament. Clin Orthop.1988; 234:31 33 8- Callahan JD, Scully TB, Shapiro SA, Worth RM. Suprascapular nerve entrapment. J Neurosurg 1991; 74:893 896 9- Clein LJ. Suprascapular entrapment neuropathy. Neurosurgery.1975; 43:337 342 10- Demirhan M, Imhoff AB, Debski RE, Patel PR, Fu FL, Woo SL. The spinoglenoid ligament and its relationship to the suprascapular nerve. J Shoulder Elbow Surg. 1998; 7:238 243 11- Ganzhorn RW, Hocker JT, Horowitz M, Switzer HE. Suprascapular nerve entrapment; a case report. J Bone Joint Surgery. 1981; 63A:492 494 48

Sabancıoğulları ve ark. 12- Post M, Mayer J. Suprascapular nerve entrapment. Clin. Orthop. 1987; 223:126 136 13- Bayramoglu A, Demiryurek D, Tuccar E, Erbil M, Aldur MM, Tetik O, Doral MN.Variations in anatomy at the suprascapular notch possibly causing suprascapular nerve entrapment: an anatomical study. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc. 2003;11(6):393-698. 14- Şakul BU, Türkaslan A, Acar R, Ercan A. İncisura scapulae varyasyonlarının suprascapular sinir sıkışması sendromundaki rolü. Ankara tıp mecmuası. 1991; 44: 665-670. 15- Von Schroeder HP, Kuiper SD, Botte MJ. Osseous anatomy of the skapula. Clin Orthop Relat Res. 2001;(383):131-139. 16- Ürgüden M, Özdemir H, Dönmez B, Bilbasar H, Oğuz N. Is there any effect of suprascapular notch type in iatrogenic suprascapular nerve lesions? An anatomical study. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc. 2004;12(3):241-245. Yazışma Adresi : Öğr.Gör.Dr. Vedat Sabancıoğulları C.Ü. Tıp Fakültesi Anatomi ABD 58140- Sivas Telefon: 0346 2191010-1045 e-mail: sabanci@cumhuriyet.edu.tr 49