İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM KÂRIN TANIMI VE TESPİT YÖNTEMLERİ I- KÂRIN TANIMI VE SAPTANMASI...3 A- KÂRIN TANIMI...3 1- Hesap Dönemi Sonucu Yönünden Kârın Tanımı...6 2- Dağıtım Yönünden Kârın Tanımı...7 3- Vergi Hukuku Yönünden Kârın Tanımı...9 B- SERMAYENİN KORUNMASINA GÖRE KÂR KAVRAMI...10 1- Sermayenin Nominal Olarak Korunması...10 2- Sermayenin Satın Alma Gücü Olarak Korunması... 11 3- Sermayenin Üretim Gücü Olarak Korunması...12 C- ÖZSERMAYE, TANIMI VE NİTELİKLERİ...13 1- Özsermayenin Tanımı...13 2- Özsermayedeki Değişim...13 3- T.T.K. na Göre Özsermaye...13 4- V.U.K. na Göre Özsermaye...14 II- BİLÂNÇO VE GELİR TABLOSUNDA YER ALAN KALEMLERİN KÂRIN OLUŞUMUNA ETKİLERİ...14 A- DEĞERLEMENİN TANIMI ve KÂRIN TESPİTİNDEKİ ÖNEMİ...14 B- DEĞERLEME ESASI...15 C- DEĞERLEME YÖNTEMLERİ...15 1- Tarihi Maliyet Yöntemi...15 2- Yenileme Maliyet Yöntemi...16 3- Net Gerçekleşebilir Değer (Net Nakit Değeri) Yöntemi...17 4 - Net Şimdiki (Net Bugünkü) Değer Yöntemi...18 5- Firmaya Katkı Değeri Yöntemi...18 IX
6- Uygun Değer Yöntemi...18 D- VERGİ USUL KANUNU, TÜRK TİCARET KANUNU (TÜRKİYE MUHASEBE STANDARTLARI) VE SERMAYE PİYASASI KANUNU AÇISINDAN DEĞERLEME HÜKÜMLERİ VE BU HÜKÜMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI...19 1- Vergi Kanunlarında Yer Alan Değerleme Ölçüleri...22 2- Türk Ticaret Kanunu nda (Türkiye Muhasebe Standartları) Yer Alan Değerleme Ölçüleri...25 3- S.P.K. Mevzuatında Yer Alan Değerleme Ölçüleri...27 III- KÂRIN TESPİT ŞEKİLLERİ...28 A- ÖZSERMAYE KIYASLAMASI YOLUYLA KÂRIN TESPİTİ...28 1- Ticari Bilanço-Mali Bilanço Ayırımı...30 2- Ticari Kâr (Ticari Bilanço) ile Mali Kâr (Mali Bilanço) Arasındaki Farklar...31 3- Özsermaye Tespit Yöntemleri...32 a- Analitik Yöntemle Özsermaye Tespiti...32 b- Sentez Yöntemi ile Özsermaye Tespiti...34 c- Özsermaye Kıyaslanması Yoluyla Mali Kâr veya Zararın Tespiti...36 d- Özsermaye Kıyaslaması Yöntemiyle Kazancın Tespitine ilişkin Örnek...38 B- HÂSILAT VE GİDERLERİN KIYASLANMASI YOLUYLA KÂRIN TESPİTİ...39 1- İndirimi Kabul Edilen Giderler ve Diğer İndirimler...39 2- İndirimi Kabul Edilmeyen Giderler...45 C- BİLANÇO ESASINA GÖRE DEFTER TUTAN GELİR VERGİSİ MÜKELLEFLERİNDE TİCARİ KÂRDAN MALİ KÂRA ULAŞMAK İÇİN DÜZENLENECEK TABLO VE MALİ KÂRIN TESPİTİ...48 IV- KÂR DAĞITIMI POLİTİKASI...53 A- KÂR DAĞITIM POLİTİKASININ ÖNEMİ...53 B- KÂR DAĞITIM POLİTİKASINI ETKİLEYEN ETMENLER...53 1- Kanun ve Şirket Ana Sözleşmesinde Yer Alan Hükümler...54 2- İşletmenin Likidite Durumu...54 3- Borç Ödeme Gereği...54 4- Kârlılık Oranının Kâr Dağıtımına Etkisi...55 X
5- Kredi Sözleşmelerinde Yer Alan Hükümler...55 6- Yeni Yatırım Planları...55 7- Firmanın Büyüme Hızı...55 8- İstikrarlı Kâr Dağıtımı...55 9- Sermaye Piyasası Kaynaklarından Yararlanma...55 10- Kontrolü Elde Bulundurma İsteğinin Kâr Dağıtımına Etkisi...56 11- Yönetimdeki Öncelikler...56 12- Vergi Yükü Farklılıklarının Kâr Dağıtımına Etkisi...56 13- Şirketin Ortak Yapısı...56 14- İştirak ve Bağlı Kuruluş Niteliği...57 V- KÂR PAYI ÖDEME ŞEKİLLERİ...57 A- NAKİT OLARAK YAPILAN TEMETTÜ ÖDEMELERİ...57 B- HİSSE SENEDİ ŞEKLİNDE YAPILAN TEMETTÜ ÖDEMELERİ...57 C- HİSSE SENETLERİNİN NOMİNAL DEĞERİNİN AZALTILMASI VE SAYISININ ARTIRILMASI YOLUYLA TEMETTÜ DAĞITIMI (STOCK SPLIT)...58 D- ŞİRKETLERİN KENDİ HİSSE SENETLERİNİ ALMALARI...58 İKİNCİ BÖLÜM ŞAHIS ORTAKLIKLARINDA KÂRIN TESPİTİ, VERGİLENDİRİLMESİ VE DAĞITIMI I- ŞAHIS ORTAKLIKLARINDA KÂR DAĞITIMI...63 A- GENEL AÇIKLAMA...63 B- ŞAHIS ŞİRKETLERİNDE DAĞITILABİLİR KÂR KAVRAMI...65 II- ADİ ORTAKLIKLARDA (ŞİRKETLERDE) KÂR DAĞITIMI...65 A- ADİ ORTAKLIĞIN TANIMI VE HUKUKSAL YAPISI...65 B- ADİ ORTAKLIKLARDA VERGİLENDİRME...67 XI
C- ADİ ORTAKLIKLARDA KÂR DAĞITIMI...68 D- ADİ ORTAKLIK SÖZLEŞMESİNDE KÂR DAĞITIMINA İLİŞKİN ÖRNEK BELİRLEME...69 E- ADİ ORTAKLIKTA KÂR DAĞITIM YÖNTEMLERİ...70 1- Ortaklık Sırasında Veya Sonunda Dağıtım...70 2- Hemen Paylaşma Yöntemi...70 3- Mikst Yöntemi...70 F- ADİ ORTAKLIKTA KÂR DAĞITIMININ MUHASEBELEŞTİRİLMESİ...71 1- Esas Sözleşmede Hüküm Bulunmayan Adi Şirket...71 2- Esas Sözleşmede Hüküm Bulunan Adi Şirket...72 III- KOLLEKTİF ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMI...74 A- TANIMI VE HUKUKSAL YAPISI...74 B- KOLLEKTİF ŞİRKETLERDE VERGİLENDİRME...75 C- KOLLEKTİF ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMI...76 D- KOLLEKTİF ŞİRKET ANA SÖZLEŞMESİNDE KÂR DAĞITIMINA İLİŞKİN ÖRNEK BELİRLEMELER...78 E- KOLLEKTİF ŞİRKET ORTAKLARININ ŞİRKETTEN ÇEKTİKLERİ PARALAR, SERMAYE PAYI DIŞINDA ŞİRKETE KOYDUKLARI PARALAR VE ŞİRKETTE BIRAKTIKLARI KÂR PAYLARI...79 F- KOLLEKTİF ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMININ MUHASEBELEŞTİRİLMESİ...79 1- Kârın Ortaklık Payı Çerçevesinde Dağıtılması...79 2- Dönem Kârının Sermayeye Eklenmesi Durumu...81 3- Dönem Kârının Bir Kısmının Dağıtılması Bir Kısmının Sermayeye Eklenmesi Durumu...81 IV- ADİ KOMANDİT ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMI...82 A- TANIMI VE HUKUKSAL YAPISI...82 B- ADİ KOMANDİT ŞİRKETLERDE VERGİLENDİRME...85 C- ADİ KOMANDİT ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMI...87 D- ADİ KOMANDİT ŞİRKET ESAS SÖZLEŞMESİNDE KÂR DAĞITIMINA İLİŞKİN ÖRNEK BELİRLEME...88 XII
E- ADİ KOMANDİT ŞİRKETLERDE YEDEK AKÇELER...89 F- KOMANDİT ŞİRKETLERDE ZARARIN BÖLÜŞTÜRÜLMESİ...89 G- ADİ KOMANDİT ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMININ MUHASEBELEŞTİRİLMESİ...91 1- Kâr-Zarar Dağıtımının Şirket Ana Sözleşmesinde Belirtilmiş Olması...91 2- Kâr veya Zarara İlişkin Olarak Ana Sözleşmede Hüküm Bulunmaması Durumu...92 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SERMAYE ŞİRKETLERİNDE KÂRIN TESPİTİ VE DAĞITIMI I- SERMAYE ŞİRKETLERİNDE KÂR DAĞITIMI...95 A- SERMAYESİ PAYLARA BÖLÜNMÜŞ KOMANDİT ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMI...97 1- Tanımı ve Hukuksal Yapısı...97 2- Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketlerde Vergilendirmeye İlişkin Özel Bir Durum...99 3- Komanditer Ortağın Kâr Payının Hesaplanması...100 4- Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketlerde Kâr Dağıtımı...100 5- Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirkette Esas Sözleşmede Kâr Dağıtımına İlişkin Örnek Belirlemeler...102 6- Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketlerde Kâr Dağıtımının Muhasebeleştirilmesi...103 B- LİMİTED ŞİRKETLERDE VE HALKA AÇIK OLMAYAN ANONİM ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMI...106 1- Limited Şirketlerin Hukuksal Yapısı...106 2- Limited Şirketlerin Örgüt Yapısı... 112 a- Genel Kurul... 112 b- Müdür ya da Müdürler Kurulu... 114 XIII
3- Limited Şirketlerde Denetim... 116 4- Ortakların Kâr Payı Hakkı... 117 a- Dağıtıma Konu Edilecek Kâr... 119 b- Haksız Kâr Payı...120 5- Sermayeye Faiz Verilmesi...121 6- Limited Şirket Sözleşmesinde Kârın Tespitine İlişkin Örnek Hükümler...121 C- LİMİTED ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMININ HUKUKSAL PROSEDÜRÜ...122 D- ANONİM ŞİRKETLERİN HUKUKSAL YAPISI...123 1- Anonim Şirketlerin Kuruluşu...125 2- Anonim Şirketlerin Organları...131 a- Yönetim Kurulu...132 b- Genel Kurul...134 c- Müdürler...137 3- Yönetimin Devri...138 4- Anonim Şirketlerde Pay...138 5- Anonim Şirket Ortaklarının Kâr Payı Hakkı...139 6- Anonim Şirketler Tarafından Çıkarılan Menkul Kıymetler...141 a- Hisse Senedi (Pay Senedi, Aksiyon, Esham) Tanımı ve Türleri...141 i- Hamiline Yazılı Hisse Senetleri...142 ii- Nama Yazılı Hisse Senetleri...142 b- Hisse Senetleri İle İlgili Diğer Belgeler...143 i- Hisse Senedi İlmühaberleri...143 ii- Makbuzlar...144 iii- Yeni Pay Alma Hakkı Kuponu (Rüçhan Hakkı Kuponu)...144 iv- Faiz Kuponları...144 v- Opsiyon Belgesi (Küsur Belgesi)...144 c- İmtiyazlı Paylar (Hisse Senetleri)...144 d- İntifa Senetleri...146 XIV
i- Kurucu İntifa Senetleri...147 ia- Türk Ticaret Kanunu İle İntifa Senedine Sahiplerine Tanınan Haklardan Kâr Payı Alma Hakkı ve Tasfiye Sonucuna Katılma Hakkı...148 ii- Katılma İntifa Senetleri...150 ia- Katılma İntifa Senedi Sahiplerine Tahsis Edilecek Kâr Payı ve Tasfiye Kalanından Verilecek Tasfiye Payı...151 e- Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgesi...152 7- Anonim Şirket Esas Sözleşmesinde Kârın Tespitine İlişkin Örnek Hükümler...152 E- ANONİM ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMININ HUKUKSAL... PROSEDÜRÜ...157 II- ANONİM ŞİRKETLER İLE LİMİTED ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMINA İLİŞKİN ORTAK KONULAR...159 A- TÜRK TİCARET KANUNU NDAKİ KÂR DAĞITIM İLKELERİ...160 B- HALKA AÇIK OLMAYAN ANONİM ŞİRKETLERDE (AYNI ZAMANDA LİMİTED ŞİRKETLERDE) T.T.K. HÜKÜMLERİ UYARINCA KÂR DAĞITIMININ AŞAMALARI...162 C- HALKA AÇIK ANONIM ŞIRKETLERDE S.P.K. HÜKÜMLERI UYARINCA KÂR DAĞITIMININ AŞAMALARI...163 III- KÂR DAĞITIMININ AŞAMALARI...164 A-DÖNEM NET KÂRI (SÂFI TICARI KÂR) ÜZERINDEN YASAL YEDEK AKÇE AYRILMASI (T.T.K. NUN 519/1 VE 523/1 MADDELERI UYARINCA)...165 1- Genel Olarak Yedek Akçe Kavramı...165 2- Yedek Akçe Türleri...165 3- Yedek Akçelerin Ayrılma Nedenleri...166 4- Yedek Akçeye Benzer Kavramlar: Karşılıklar ve Amortismanlar...167 5- Kanunî Yedek Akçelerin Kaynakları...169 a- Kanunî Yedek Akçelerin Olağan Kaynağı; Yıllık Kâr (Net Dönem Kârı). 169 i- Türk Ticaret Hukuku Açısından Yıllık Kâr (Net Dönem Kârı) Kavramı...169 ii- Sermaye Piyasası Kanunu Açısından Net Dönem Kârı Kavramı...173 iii- Personele ve Yönetim Kurulu Başkan ve Üyelerine Verilen Kâr Payları ve Safi Kâr Kavramı...174 XV
b- Yedek Akçenin Olağandışı Kaynakları...174 i- Emisyon Primlerinden Doğan Kazançlar...175 ii- İptal Edilen Pay Senetlerinden Doğan Kazançlar...175 iii- Şirketin Kendi Esas Sermaye Paylarını İktisabı Nedeniyle Yedek Akçe Ayrılması...176 6- Özel Kanunlar Gereğince Ayrılan Yedek Akçeler...176 a- Kooperatiflerin Ayıracakları Yedek Akçeler...177 i- Kooperatiflerde Ortak ve Personel İçin Yardım Fonları...178 ii- Kooperatiflerde Gelir-Gider Farkından Ayrılacak Fonlar...178 iii- Kooperatiflerde Tanıtma ve Eğitim Fonu...178 b- Holding Şirketlerde Yedek Akçeler...180 c- Yabancı Şirketlerin Türkiye deki Şubelerinin Yedek Akçe Ayırmaları Sorunu...181 d- Şirketlerin Serbest Bölgede Faaliyet Gösteren Şubelerinin Yedek Akçe Ayrılmasındaki Durumu...182 7- Yedek Akçelerin Bilançolarda Gösterilmesi...184 8- Gizli Yedek Akçeler...187 a- Gizli Yedek Akçelerin S.P.K. Uygulaması Karşısındaki Durumu...188 b- Gizli Yedek Akçelerin Vergi Kanunları İle İlişkisi...189 9- Yedek Akçelerin Çözümü ve Kullanılması...190 a- Genel Esaslar...190 b- Genel Kanunî Yedek Akçenin Çözümü ve Kullanılması...191 c- Genel Kanunî Yedek Akçelerin Kullanıldıkları Yerler...192 i- Genel Kanunî Yedek Akçelerle Zararların Kapatılması...193 ii- Geçmiş Yıl Zararının Kısmen Yedek Akçelerle Kısmen Cari Yıl Kârı ile Kapatılmasına İlişkin Bir Örnek...195 iii- Yedek Akçelerin Zararın Kapatılmasında Kullanılmasının Kâr Paylarına Etkisi...198 iv- Yedek Akçelerin İşlerin İyi Gitmediği Zamanlarda İşletmeyi Devam Ettirmek İçin Kullanılması...198 XVI
d- Yedek Akçelerin Sermayeye İlave Edilmesi...198 e- Sermayenin Azaltılmasına Karar Verilmişse Yedek Akçelerin Kullanılması Durumu...199 f- Şirketin İsteği İle Ayrılan (İhtiyari, Esas Sözleşme Gereği Ayrılan) Yedek Akçelerin Kullanılması...200 g- Limited Şirket Genel Kurul Kararı İle Ayrılan Yedek Akçelerin Kullanımı...201 h- Yardım Akçesi veya Yardım Fonlarının Kullanılması...201 ı- Olağanüstü Yedek Akçenin Pay Sahiplerine Dağıtılması...201 10- Yedek Akçelerin Devlet Tahvillerine Yatırılması Zorunluluğu...202 11- Zararla Kapatılan Dönemde Kâr Dağıtımı İçin Ayrılan Yedek Akçelerden Dağıtım Yapılıp Yapılamayacağı...202 12- Yedek Akçelerin Kullanılış Sırası...203 13- Yedek Akçelerin Amaçlarına Uygun Kullanılmaması Durumu...203 B- NET DÖNEM KÂRI ÜZERINDEN ŞİRKETİN İSTEĞİ İLE (IHTIYARI) YEDEK AKÇE AYIRIMI (T.T.K. NUN 521 VE 523/1 MADDELERI UYARINCA)...204 1- Esas Sözleşme Gereği Ayrılan İhtiyari Yedek Akçenin Sermayeye Eklenmesi...206 2- İhtiyari Yedek Akçelerin Pay Sahiplerine Dağıtılması...206 C- NET DÖNEM KÂRI ÜZERINDEN FON AYIRIMI (T.T.K. NUN 523/2 MADDESI UYARINCA)...207 D- ÇALIŞANLAR VE IŞÇILER IÇIN YARDIM SANDIKLARI VE DIĞER YARDIM ÖRGÜTLERI IÇIN YARDIM AKÇESİ AYIRIMI (T.T.K. NUN 522 VE 523/3 ÜNCÜ MADDELERI UYARINCA ESAS SÖZLEŞME GEREĞINCE)...208 E- NET DÖNEM KÂRI ÜZERINDEN IŞÇI VE ÇALIŞANLARA KIDEM TAZMINATI VE IHBAR TAZMINATI AYIRIMI (ESAS SÖZLEŞME GEREĞINCE)...210 F- PAY SAHİPLERİNE DAĞITILACAK KÂR PAYI... 211 1- Kâr Payı (Temettü)... 211 2- Birinci Temettü...213 a- Birinci Temettü Oranının % 5 Olması ve Dağıtılması Zorunlu mudur?...213 XVII
b- Kâr Payının Ödenmiş Sermaye Oranında Pay Sahiplerine Dağıtılacağı...216 3- Kâr Dağıtım Tarihi (Türk Ticaret Kanunu Hükümlerine Göre)...217 4- Zamanında Tahsil Edilmeyen Kâr Paylarının Hazineye İntikali...217 5- Temettü (Kâr Payı) Avansı...218 a- Kâr Payı Avansı Dağıtım Şartları...219 b- Kâr Payı Avansının Hesaplanması ve Ödenmesi...220 G- KURUCU INTIFA SENETLERINE %10 DAN FAZLA OLMAMAK ÜZERE KÂR PAYI VERILMESI (T.T.K. NUN 339/2-f VE 348 INCI MADDELERI ILE ESAS SÖZLEŞME HÜKÜMLERI UYARINCA)...222 H- YÖNETIM KURULU ÜYELERINE AYRILAN KÂR PAYI (T.T.K. NUN 511 INCI MADDESI ILE ESAS SÖZLEŞME HÜKÜMLERI UYARINCA).. 225 1- Türk Ticaret Kanunu na Göre Yönetim Kurulu Üyelerine Kâr Payı...225 I- KURUCULAR DIŞINDA KALAN İNTİFA SENETLERİNE AYRILAN KÂR PAYI (T.T.K. NUN 502 NCİ MADDESİ UYARINCA)...227 1- Adi İntifa Senetlerine Verilecek Kâr Payının Tespiti...228 2- Katılma İntifa Senetlerine Verilecek Kâr Payının Tespiti...228 J- İMTIYAZLI PAY SAHIPLERINE AYRILAN KÂR PAYI (T.T.K. NUN 478 INCI MADDESI ILE ESAS SÖZLEŞME HÜKÜMLERI UYARINCA)...229 K- IŞÇI, MEMUR VE ÇALIŞANLARA IKRAMIYE, PRIM, EK ÜCRET VB. NITELIK TAŞIYAN KÂR PAYLARI (ESAS SÖZLEŞME HÜKÜMLERI UYARINCA)...231 L- ESAS SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ UYARINCA İKİNCİ TEMETTÜ...233 M- İKİNCİ TERTİP YEDEK AKÇE (EK YEDEK AKÇE)...233 1- Dağıtılacak Kâr Kavramı...234 2- İkinci Tertip Yedek Akçenin Ayrılmasında Cari Yıl Kârı ve Geçmiş Yıllar Kârı Ayırımının Yapılıp Yapılamayacağı...235 3- İntifa Senedi Sahipleri İçin I inci Temettü Hesaplanmaması...236 4- Kârdan Pay Alacak Kişiler Tabirinin Anlamı...237 5- II nci Tertip Yedek Akçenin Oranı...238 6- Dönem Kârının veya Yedek Akçelerin Sermayeye İlave Edilmesi Durumunda Bedelsiz Hisse Dağıtılması ve Bunun II nci Tertip Yedek Akçe Karşısındaki Durumu...239 XVIII
7- II nci Tertip Yedek Akçenin Ayrılma Zamanı ve Sınırı...239 N- YASAL VE IHTIYARI YEDEK AKÇE DIŞINDAKI YEDEK AKÇELER (T.T.K. NUN 523 ÜNCÜ MADDESININ 2 VE 3 NO.LU FIKRALARI UYARINCA VE GENEL KURULU KARARIYLA)...240 O- İŞÇİ VE ÇALIŞANLARA AYRILAN İKRAMİYE, PRİM VB.LERİ (GENEL KURUL KARARLARI UYARINCA)...240 P- ÜÇÜNCÜ TEMETTÜ...240 R- OLAĞANÜSTÜ YEDEK AKÇE...240 IV- HALKA AÇIK ANONİM ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMI...241 A- SERMAYE PİYASASI KANUNU NA TABİ ANONİM ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIM POLİTİKASI...248 B- KÂR PAYI DAĞITIM ESASLARI...249 C- BAĞIŞLARIN KÂR DAĞITIMINA ETKİSİ...251 D-PAYLARI BORSADA İŞLEM GÖRMEYEN ANONİM ŞİRKETLERE İLİŞKİN ÖZEL HÜKÜMLER...251 E- KÂR PAYI VE KÂR PAYI AVANSI DAĞITIMINDA KAMUYU BİLGİLENDİRME...251 F- HALKA AÇIK ŞİRKETLERDE KÂR PAYI (TEMETTÜ) AVANSI...252 1- Kâr Payı Avansı Dağıtım Esasları ve Sorumluluk...254 2- Kâr Payı Avansının Hesaplanması...255 H- DÜNYA UYGULAMALARINDA TEMETTÜ AVANSI...256 1- Almanya da Temettü Avansı Uygulaması...256 2- İngiltere de Temettü Avansı Uygulaması...257 3- Amerika Birleşik Devletleri nde Temettü Avansı Uygulaması...258 4- Avrupa Birliği Çerçeve Düzenlemelerinde Temettü Avansı Uygulaması...259 5- Belçika da Temettü Avansı Uygulaması...259 6- İsviçre de Temettü Avansı Uygulaması...260 7- Yunanistan da Temettü Avansı Uygulaması...260 I- TAHSİL EDİLEMEYEN KÂR PAYI BEDELLERİNİN ZAMANAŞIMINA UĞRAMASI...260 XIX
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ÖZEL NİTELİKLİ ORTAKLIKLARDA KÂRIN TESPİTİ VE DAĞITIMI I- KOOPERATİFLERDE GELİR-GİDER FARKININ DAĞITIMI...263 A- KOOPERATİFİN TANIMI VE HUKUKSAL YAPISI...263 B- Kooperatiflerin AyIracaklarI Yedek Akçeler ve Fonlar...263 C- Kooperatiflerin Vergilendirilmesi...265 D- KOOPERATIF ANA SÖZLEŞMELERINDE GELIR-GIDER FARKININ DAĞITIMINA ILIŞKIN ÖRNEK HÜKÜMLER...268 1- Konut Yapı Kooperatifinde Gelir-Gider Farkının Dağıtımı...268 2- Tüketim Kooperatifinde Gelir-Gider Farkının Dağıtımı...268 3- Esnaf ve Sanatkârlar Kooperatifinde Gelir-Gider Farkının Dağıtımı...268 4- Sınırlı Sorumlu Tarımsal Kalkınma Kooperatifinde Gelir-Gider Farkının Dağıtımı...268 5- Sınırlı Sorumlu Eczacılar Temin, Tevzi ve Dağıtım Kooperatifinde Gelir-Gider Farkının Dağıtımı...268 E- KOOPERATİFLERDE GELİR-GİDER FARKININ TESPİTİ, DAĞITIMI, VERGİLENDİRİLMESİ VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİNE İLİŞKİN ÖRNEK...269 II- DONATMA İŞTİRAKİ, HUKUKSAL YAPISI, VERGİLENDİRİLMESİ VE KÂR DAĞITIMI...273 III- İŞ ORTAKLIKLARININ HUKUKSAL YAPISI, VERGİLENDİRİLMESİ VE KÂR DAĞITIMI...274 IV- İKTİSADİ DEVLET TEŞEKKÜLLERİNDE VE KAMU İKTİSADİ KURULUŞLARINDA KÂR DAĞITIMI...276 BEŞİNCİ BÖLÜM MUHASEBE SİSTEMİ UYGULAMA GENEL TEBLİĞİ VE SERMAYE PİYASASI KANUNU UYARINCA KÂR DAĞITIM TABLOSU I- MUHASEBE SİSTEMİ UYGULAMA GENEL TEBLİĞİNE GÖRE KÂR DAĞITIM TABLOSU...281 A- KÂR DAĞITIM TABLOSUNUN BİÇİMSEL YAPISI...282 XX
B- KÂR DAĞITIM TABLOSUNU DÜZENLEME KURALLARI...284 C- KÂR DAĞITIM TABLOSUNUN DOLDURULMASI...284 1- Dönem Kârının Dağıtımı...284 2- Yedeklerden Dağıtım...287 3- Hisse Başına Kâr...288 4- Hisse Başına Temettü...288 II- SERMAYE PİYASASI KANUNU NA GÖRE KÂR DAĞITIM TABLOSU...288 A- KÂR PAYI DAĞITIMINA İLİŞKİN GENEL ESASLAR...288 B- KÂR PAYI DAĞITIM TABLOSU...289 C- KÂR PAYI DAĞITIM TABLOSUNA İLİŞKİN AÇIKLAMALAR...291 D- KÂR PAYI AVANSI DAĞITIM TABLOSU...295 ALTINCI BÖLÜM KURUM KAZANCININ TESPİTİ, VERGİLENDİRİLMESİ, KÂR DAĞITIMI, MUHASEBELEŞTİRİLMESİ VE ÇÖZÜMLÜ ÖRNEKLER I- GENEL AÇIKLAMA...299 II- KURUM KAZANÇLARINDA BUGÜNKÜ VERGİLEME ESASLARI...300 A- KURUMLAR VERGISI...300 1- Tam Mükellef Kurumlar...300 2- Dar Mükellef Kurumlar...300 a- Genel Olarak Dar Mükellef Kurumlar...300 b- Yabancı Ulaştırma Kurumları...302 3- Kurumlar Vergisi Beyan Tablosu...303 B- VERGİ KESİNTİSİ...307 1- Tam Mükellef Kurumlarca Dağıtılan Kâr Paylarında G.V.K. Uyarınca Vergi Kesintisi Uygulaması...309 XXI
2- Tam Mükellef Kurumlarca Dağıtılan Kâr Paylarında K.V.K. Uyarınca Vergi Kesintisi Uygulaması... 311 a- Kâr Dağıtımına Bağlı Tevkifatta Mükerrer Tevkifatın Önlenmesi Yönünden Kâr Dağıtımına Konu Olan Kazancın Elde Edildiği Yılın Önemi ve Gelir Vergisi Kanunu nun Geçici 62 nci Maddesinin Uygulaması...312 b- Vergi Kesintisi Uygulamasında Kâr Payı Elde Eden Kişilerin Hukuki Statülerinin Önemi...315 c- Kâr Dağıtılmamasına Karar Verilmesi Durumunda Vergi Kesintisi Uygulaması...317 d- Her İstisna Kazancın Dağıtılıp Dağıtılamayacağı...318 e- Emisyon Primi İstisnası...319 f- Dağıtılmasına Karar Verilen Kâr Paylarının Brüt ya da Net Tutarlarının Pay Sahiplerine Açıklanması...322 3- Dar Mükellef Kurumlarda Gelir Vergisi Tevkifatı Uygulaması...322 a- G.V.K. nun 75/4 Maddesinde Tanımlanan Menkul Sermaye İradından Ana Merkeze Aktarılan Tutar Üzerinden Gelir Vergisi Tevkifatı...322 4- G.V.K. nun 94/6-b Maddesi Uyarınca Yapılan Tevkifatın Beyanı ve Ödenmesi...323 III- KURUM KAZANCININ TESPİTİ İLE KÂRIN DAĞITILMASI YA DA DAĞITILMAMASI DURUMLARINA GÖRE MUHASEBE KAYITLARI...323 A- KURUMUN KÂR DAĞITIMI YAPMAMASI VE GELİR VERGİSİ TEVKİFATINA TABİ KAZANCININ BULUNMAMASI...324 B- KURUMUN KÂR DAĞITIMI YAPMAMASI ANCAK GELİR VERGİSİ TEVKİFATINA TABİ KAZANCININ BULUNMASI...325 C- KURUMUN KÂR DAĞITIMI YAPMASI VE GELİR VERGİSİ TEVKİFATINA TABİ KAZANCININ BULUNMASI...327 IV- KÂR DAĞITIMINA İLİŞKİN KAPSAMLI ÖRNEKLER...328 A- HALKA AÇIK OLMAYAN BİR ANONİM ŞİRKETTE KÂR DAĞITIMI...328 1- Kurumlar Vergisinin Beyanı...330 2- Vergi Kesintisinin Beyanı...331 a- Kâr Dağıtımında Vergi Kesintisi... 331 XXII
aa- 2002 Yılından Gelen Kârın Dağıtımı...331 ab- 2012 Yılı Kârından Yedek Akçe Ayırımı ve Kâr Dağıtımına Bağlı Vergi Kesintisi...333 3- Kâr Payı Elde Eden Tam Mükellefiyete Tabi Gerçek Kişilerin Yıllık Beyanname Vermeleri Halinde Kâr Payının Beyanı Ve Diğer Ortakların Durumu...335 B- BİR LİMİTED ŞİRKETTE KÂR DAĞITIMI...335 C-HALKA AÇIK AÇIK BİR ANONİM ŞİRKETTE KÂR DAĞITIMI...339 YEDİNCİ BÖLÜM KURUMLARDAN ELDE EDİLEN KÂR PAYLARININ VERGİLENDİRİLMESİ I- KURUMLARDAN ELDE EDİLEN KÂR PAYLARININ GELİR VERGİSİ MÜKELLEFLERİNDE VERGİLENDİRİLMESİNE İLİŞKİN ESASLAR...345 A- VERGI UYGULAMASINDA KÂR DAĞITIM YÖNTEMLERI...345 1- Normal Kâr Dağıtımı...345 2- Muvazaalı Kâr Dağıtımı...345 3- Yedek Akçelerin, Fonların Sermayeye İlavesi ve Bu Nedenle Kurumlardan Bedelsiz Alınan İştirak Hisseleri ve Hisse Senetleri...346 4- Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı...347 a- Vergi Hukuku Açısından...347 i- Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Dağıtılan Örtülü Kazanç Tutarlarının Kâr Payı Sayılması ve Yapılacak Düzeltme İşlemleri...352 b- Sermaye Piyasası Hukuku Yönünden...354 B- KÂR PAYININ TÂBI OLDUĞU VERGILEME REJIMI...355 1- Kâr Paylarının Vergilendirilmesinin Tarihçesi...355 a- 1. Dönem: 1950-1979 Yılları Arası...355 b- 2. Dönem: 1980-1981 Yılları Arası...355 XXIII
c- 3. Dönem:1982-1984 Yılları Arası...356 d- 4. Dönem: 1985-1993 Yılları Arası...356 e- 5. Dönem: 1994-1998 Yılları Arası...356 f- 6. Dönem: 1 Ocak 1999-24.4.2003 Tarihleri Arası...356 g- 7. Dönem: 24.4.2003-1.1.2006 Tarihleri Arası...357 h- 8. Dönem: 2006 Yılı Sonrası ve Mevcut Durum...358 2- Dağıtılan Kâr Paylarında Vergi Kesintisi Uygulaması...359 3- Kâr Payı Kavramı ve Türleri...364 4- Kâr Paylarının Gelir Vergisi Kanunu Açısından Elde Edildiği Zaman...365 a- Anonim Şirketlerce Dağıtılan Kâr Payının Elde Edildiği Zaman...367 b- Limited Şirketlerce Dağıtılan Kâr Payının Elde Edildiği Zaman...369 c- Eshamlı Komandit Şirketlerce Dağıtılan Kâr Payının Elde Edildiği Zaman...369 d- Kooperatiflerce Dağıtılan Gelir-Gider Farkı veya Kâr Paylarının Elde Edildiği Zaman...370 e - İş Ortaklıklarınca Dağıtılan Kâr Paylarının Elde Edildiği Zaman...370 5- Kâr Paylarının Beyanı ve Yıllık Beyannamede Toplanması...373 6- Yabancı Ülkelerde Elde Edilen Kâr Payları...377 7- Serbest Bölgelerde Faaliyet Gösteren Kurumlardan Elde Edilen Kâr Payları...378 8- Vergi Alacağı...384 9- Kâr Paylarının Beyanı...384 a- Tam Mükellef Gerçek Kişiler Tarafından Elden Edilen Kâr Payı...384 i- Ticari Faaliyete Bağlı Olarak Elde Edilen Kâr Payı...384 ii- Ticari Faaliyete Bağlı Olmaksızın Elde Edilen Kâr Payı...385 b- Adi Ortaklıklar ve Kollektif Şirketlerce Elde Edilen Kâr Payının Beyanı...387 c- Adi Komandit Şirketlerce Elde Edilen Kâr Payının Beyanı...389 d- Hisseli Komandit Şirketlerce Elde Edilen Kârın Beyanında Komandite Ortağın Durumu...389 XXIV
II- YURTDIŞINDA OTURMA VEYA ÇALIŞMA İZNİ BULUNAN TÜRK VATANDAŞLARININ TÜRKİYE DE ELDE ETTİKLERİ KÂR PAYLARININ VERGİLENDİRİLMESİ...391 III- KÂR PAYI ELDE EDEN (İŞTİRAK KAZANCI) KURUMLAR VERGİSİ MÜKELLEFLERİNDE VERGİLENDİRİLMEYE İLİŞKİN ESASLAR...392 A- TÜRKIYE DE TAM MÜKELLEF OLAN BIR KURUMDAN KÂR PAYI ELDE EDILMESI...392 B- YURT DIŞINDA YERLEŞİK BİR ŞİRKETTEN KÂR PAYI ELDE EDİLMESİ...393 1- Kontrol Edilen Yabancı Kurumdan Kâr Payı Elde Edilmesi...393 a- İştirakin Kâr Paylarını Dağıtması Durumunda Vergileme...395 b- Kontrol Edilen Yabancı Kurum Müessesesinin Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları Karşısındaki Durumu...395 2- Kanuni ve İş Merkezi Türkiye de Olmayan Bir Şirketten Kâr Payı Elde Edilmesi...396 IV- ELDE EDİLEN KÂR PAYLARININ BANKA VE SİGORTA MUAMELELERİ VERGİSİ KARŞISINDAKİ DURUMU...398 A- BANKA VE SIGORTA MUAMELELERI VERGISI MÜKELLEFLERININ SINAI IŞLETMELERDEN ELDE ETTIKLERI KÂR PAYLARI...398 B- BANKA VE SIGORTA MUAMELELERI VERGISI MÜKELLEFLERININ BANKA, BANKER VE SIGORTA ŞIRKETLERINDEN ELDE ETTIKLERI KÂR PAYLARI...399 V- ÇİFTE VERGİLENDİRMEYİ ÖNLEME ANLAŞMALARININ (Ç.V.Ö.A.) TEMETTÜ (KÂR PAYI) VERGİLEMESİ İLE İLGİLİ HÜKÜMLERİ...400 A- GENEL AÇIKLAMALAR...400 B- ÇIFTE VERGILENDIRMEYI ÖNLEME ANLAŞMALARINA GÖRE TEMETTÜ KAVRAMI...404 C- TEMETTÜ VERGİLEMESİNDE DÜŞÜK ORAN UYGULANMASI...406 D- DÜŞÜK ORANDA VERGİLENDİRMEDEN YARARLANMANIN ŞARTLARI...412 XXV
E- ÇIFTE VERGILENDIRMEYI ÖNLEME ANLAŞMALARI UYARINCA DAR MÜKELLEF KURUMLARDA TEVKIFAT UYGULAMASI...413 F- ÇIFTE VERGILENDIRMEYI ÖNLEME ANLAŞMALARI UYARINCA TAM MÜKELLEF KURUMLARDA TEVKIFAT UYGULAMASI...414 G- YABANCI ÜLKELERDE ELDE EDILEN TEMETTÜLER ÜZERINDEN ÖDENEN VERGILERIN MAHSUBU...415 H- ÇİFTE VERGİLENDİRMEYİ ÖNLEME ANLAŞMALARINA İLİŞKİN ÖRNEK ÖZELGELER...418 SEKİZİNCİ BÖLÜM KÂR DAĞITIMI KONUSUNDA ÖZEL HUKUKTAKİ BAZI DÜZENLEMELER VE BUNLARIN VERGİ YASALARI KARŞISINDAKİ DURUMU I- İÇ FİNANSMAN YOLUYLA SERMAYE ARTIRIMININ (KÂRIN, YEDEK AKÇELERİN, DEĞER ARTIŞ FONLARININ VE YARDIM FONLARININ SERMAYEYE EKLENMESİNİN) VERGİSEL SONUÇLARI...432 A- ÖZEL HUKUK KURALLARINA GÖRE IÇ FINANSMAN YOLUYLA SERMAYE ARTIRIMI (DAĞITILMAMIŞ KÂRLARIN, YEDEK AKÇELERIN, DEĞER ARTIŞ FONLARININ VE YARDIM FONLARININ SERMAYEYE EKLENMESI)...433 1- Sermaye Artırımında Yararlanılabilecek İç Kaynaklar...434 2- Sermayenin İç Kaynaklardan Artırılmasında Takip Edilecek Prosedür...436 3- İç Kaynakların Sermayeye İlavesinin Pay Sahipleri Açısından Özel Hukuk Boyutundaki Sonuçları...439 4- Sermaye Piyasası Kanunu na Tabi Şirketlerde Sermayenin İç Kaynaklardan Artırımı ve Kâr Paylarının Sermayeye Eklenmesi...440 5- İç Kaynaklı Sermaye Artırımlarında Bedelsiz Hisse Senetlerinin Ya da Ortaklık Paylarının Kime Ait Olacağı...444 B- IÇ FINANSMAN YOLUYLA SERMAYE ARTIRIMININ VERGI YASALARI KARŞISINDAKI DURUMU...445 XXVI
a- G.V.K. nun 94/6-b-i Maddesindeki Değişiklik ve Bu Değişikliğin Amacı... 451 b- Gelir İdaresi nin Görüşü...453 c- Kârın ya da Yedeklerin Sermayeye İlavesi Kâr Dağıtımı Sayılır mı?...454 d- Danıştay Kararları Sonucunda Ortaya Çıkan Hukuksal Durum...456 II- DAĞITILMAYAN KÂRLARLA YA DA YEDEK AKÇELERLE ZARARLARIN KAPATILMASININ VERGİSEL SONUÇLARI...462 A- PAY SAHİPLERİ AÇISINDAN KONUNUN İNCELENMESİ...463 B- ZARARLARIN KAPATILMASINDA ÖNCELİĞİN HANGİ TÜR YEDEK AKÇELERE VERİLECEĞİ...466 C- YEDEK AKÇELERLE ZARARLARIN KAPATILMASININ PAY SAHIPLERI DIŞINDA KÂRDAN PAY ALAN DIĞER KIŞILER AÇISINDAN IRDELENMESI...466 III- SERMAYE ŞİRKETLERİNDE TEMETTÜ AVANSI VE VERGİ YASALARI KARŞISINDAKİ DURUMU...466 A- TEMETTÜ AVANSINDA VERGI TEVKIFATI (K.V.K. MD. 15/2, 30/3 VE G.V.K. MD. 94/6-b) KARŞISINDAKI DURUMU...467 B- TEMETTÜ AVANSI OLARAK DAĞITILAN TUTARIN IÇERISINDE KURUMLAR VERGISINDEN MÜSTESNA KAZANÇLARIN OLMASI DURUMUNDA GELIR VERGISI TEVKIFATI UYGULAMASI...470 C- HESAP DÖNEMİ SONUNDA ŞİRKETİN ZARAR ETMESİ YA DA AVANS OLARAK DAĞITILAN TEMETTÜ TUTARININ ALTINDA BİR TUTARDA KÂR ELDE ETMESİNİN VERGİSEL SONUÇLARI...470 1- Sermaye Piyasası Kanunu na Tabi Şirketler Açısından...470 2- Diğer Sermaye Şirketleri Açısından...471 3- Kâr Payı Avansı Ödenirken Yapılan Tevkifatların Durumu...472 4- Temettü Avansı ve Örtülü Kazanç Dağıtımı İlişkisi...472 a- Halka Açık Ortaklıklar Açısından...474 b- Halka Açık Olmayan Ortaklıklar Açısından...474 5- Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımının Gerçekleştiği Tarih...477 IV- ÖRTÜLÜ SERMAYE ÜZERİNDEN ÖDENEN FAİZ VE BENZERİ TUTARLARIN KÂR PAYI OLARAK NİTELENDİRİLİP NİTELENDİRİLEMEYECEĞİ...477 XXVII
V- TRANSFER FİYATLANDIRMASI YOLUYLA YAPILAN ÖRTÜLÜ KAZANÇ DAĞITIMININ KÂR PAYI OLARAK NİTELENDİRİLİP NİTELENDİRİLEMEYECEĞİ...481 VI- VERGİ İNCELEMESİ SONUCUNDA İKMALEN VEYA RE SEN KURUMLAR VERGİSİ TARHEDİLMESİ DURUMUNDA KAYITDIŞI BIRAKILAN KAZANÇ ORTAKLARA DAĞITILMIŞ KABUL EDİLEREK KÂR DAĞITIMINA BAĞLI VERGİ KESİNTİSİ YAPILIP YAPILMAYACAĞI HUSUSU...487 VII- ENFLASYON DÜZELTMESİ SONUCUNDA ORTAYA ÇIKAN DÖNEM KÂRININ DAĞITILIP DAĞITILAMAYACAĞI...503 VIII- BİLANÇODAKİ ZARAR KAPATILMADAN KÂR PAYI DAĞITILMASININ VERGİSEL SONUÇLARI...515 IX- SERMAYE AZALTIMI İŞLEMİNİN VERGİ HUKUKU KARŞISINDAKİ DURUMU...519 1- Sermaye Azaltımının Nedenleri...520 2- Azaltılan Sermayenin Ortaklar Tarafından Aynen ya da Nakden Ödenen Sermayeden Karşılanması...522 3- Sermaye Artırımının Ortaklara Olan Borçların Sermayeye İlavesi Yoluyla Gerçekleşmesi ve Bu Tutarların Sermaye Azaltımına Konu Edilmesi...523 4- Sermaye Azaltımının, Sermayeye İlave Edilmiş Olan Özkaynaklara İlişkin Enflasyon Düzeltme Farklarından Karşılanması...523 5- Sermaye Azaltımının Geçmiş Yıl Kârları ve Kâr Yedeklerinden Karşılanması...524 6- Sermaye Azaltımının Emisyon Primi Kazançlarından Karşılanması...525 7- Azaltılan Sermayenin Kurumlar Vergisinden İstisna Edilen Gayrimenkul ve İştirak Kazançlarını İçermesi...525 8- Azaltılan Sermayenin Af Kanunlarıyla Oluşturulan Fon ve Karşılıklar ile Ar-Ge Fonlarını İçermesi...526 YARARLANILAN KAYNAKLAR...533 XXVIII