Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model. (Elazığ Yöres Örneğ )

Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model * (Elazığ Yöres Örneğ ) Serkan ÖZTÜRK Sadık ÖZÇELİK ** *** Öz Bu b r ar-ge (araştırma-gel şt rme) araştırmasıdır. Gaz Ün vers tes Gaz Eğ t m Fakültes Güzel Sanatlar Eğ t m Bölümü Müz k Eğ t m Anab l m Dalı'nda ses eğ t m alanında yapılan uygulamalarda, türküler n de kullanıldığı, ancak tampere ses s stem nde ve opera söyleme b ç m yle ele alındığı tesp t ed lm şt r. Araştırmanın uygulama bölümünde, tek gruplu ön test-son test model uygulanmış, örneklem olarak k adet Elazığ yöres türküsü seç lm şt r. Buradan hareketle araştırmada; müz k öğretmenl ğ anab l m dalları ses eğ t m uygulamalarında, türküler n, yöresel tavırlarına en yakın b ç mde seslend r lmes ne yönel k b r öğret m model gel şt rmek ve uygulamadak etk nl k düzey n ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu amacı gerçekleşt rmek ç n lk olarak çalışma grubu oluşturulmuş ve uygulama önces türkü söyleme düzeyler, uzman değerlend rmeler le ortaya konulmuştur. Bu değerlend rmeler net ces nde grubun, türküler, aldıkları eğ t m n b r sonucu olarak tampere ses s stem nde ve opera st l nde seslend rmeye çalıştıkları görülmüştür. İk nc aşamada, örneklemde yer alan türküler yöresel tavırlarına uygun olarak söylemeye yönel k b r öğret m model gel şt r lm şt r. Gel şt r len bu model, çalışma grubuna uygulanmış ve uygulama sonrasında türkü söyleme düzeyler tekrar uzman değerlend rmes ne sunulmuştur. Sonuç olarak, çalışma grubunun gel şt r len model çerçeves nde uygulama önces ve sonrası türkü söyleme düzeyler karşılaştırıldığında anlamlı b r gel şme sağladıkları görülmüştür. Anahtar sözcükler: Müz k eğ t m, ses eğ t m, türkü, öğret m model. * Bu çalışma, ilk yazarın ikinci yazar yönetiminde hazırladığı Ses Eğitiminde Türkü Söylemeye Yönelik Öğretim Modeli ve Değerlendirilmesi (Elazığ Yöresi Örneği) adlı Aralık 2014 tarihli doktora tezinden üretilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr., Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Giresun-Türkiye, e-posta: sozturk1980@hotmail.com *** Prof., Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Ankara-Türkiye, e-posta: scelik@gazi.edu.tr 107

Serkan ÖZTÜRK-Sadık ÖZÇELİK Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model (Elazığ Yöres Örneğ ) Teach ng Model Intended for S ng ng Turk sh Folk Songs (Elazıg Reg on Sample) Abstract Th s study s a R&D (research and development) research. It has been determ ned that Turk sh Folk Songs (Türkü) are used n the field of vocal tra n ng but n tempered sound system and w th opera s ng ng style at the Mus c Educat on Department of F ne Arts Department of Gaz Un vers ty Gaz Educat on Faculty. S ngle group pretest-posttest model has been used on the appl cat on part of the study and two folk songs of Elazığ reg on have been selected as sample. The purpose of th s research s to produce a teach ng model ntended for s ng ng Turk sh Folk Songs accord ng to the r local style and to show ts' effect veness. To real ze th s purpose, at first, levels of work ng group on s ng ng Turk sh Folk Songs have been found out by assessments of experts and t has been seen that they were try ng to s ng Turk sh Folk Songs n tempered sound system and w th opera s ng ng style as a result of the r prev ous vocal tra n ngs. After that, a teach ng model has been developed ntended for s ng ng selected Turk sh Folk Song accord ng to the r local style. Th s model has been pract sed on work ng group and after tra n ng the r level on s ng ng Turk sh Folk Song have been scored by experts. As a result, t has been seen after appl cat on that level of work ng group on Turk sh Folk Songs are h gher than before appl cat on. Keywords: Mus c educat on, vocal tra n ng, Turk sh folk song, teach ng model. 108

KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s. 107-134 G r ş Toplumların, ç nde bulundukları döneme göre yaşam şek ller b ç mlenm ş ve bunlara bağlı olarak değerler s stem ortaya çıkmıştır. Bu değerler s stem, geçm şten geleceğe devam ett r lmek suret yle toplumların kend ç nde yaşam b ç m n oluşturan b r ortak kültür meydana get rm şt r. Kültür; tar hsel, toplumsal gel şme sürec ç nde yaratılan bütün madd ve manev değerler le bunları yaratmada, sonrak nes llere letmede kullanılan, nsanın doğal ve toplumsal çevres ne egemenl ğ n n ölçüsünü gösteren araçların bütünüdür (Türk D l Kurumu [TDK], 16 Aralık 2013 tar h nde www.tdk.gov.tr sayfasından er ş lm şt r). Bu tanımdan yola çıkarak bahsed len araçların arasında güzel sanatların ve bunun öneml dallarından b r olan müz ğ n olduğunu söylemek mümkündür. Dünyanın her bölges nde, yöre halklarının kültürüne dayalı müz kler ve halk şarkıları vardır. Dünya üzer nde yaşayan bütün halkların, kend duygu ve düşünces, sosyal yaşamı, tar hî ve coğrafî konumu le şek llenen müz k türüne o ulusun halk müz ğ den r (Hakalmaz, 2014, s.995). Uluslar kend müz kler n kend d ller nde s mlend rm şlerd r. Türkler n kend halk müz ğ ne verd ğ s m Türkü' dür. Türküler n çoğu, sah b bell olmakla beraber, zamanla nes lden nes le, bölgeden bölgeye halkın d l nde dolaşmak suret yle asıl sah pler unutularak anon mleşm şlerd r. Türküler n ortaya çıktığı bölgeden yayılması, lk önceler halk şâ rler n n (âşıkların) seyahatler, kervanlar, göçler, askerî hareketl l kler yoluyla ve mus kî cem yetler n n faal yetler le olmuştur. Radyo, telev zyon ve son olarak nternet g b yayın organlarının yaygınlaşmasıyla beraber de toplumun genel ne ulaşmıştır. Böylel kle yerel k ml ğ n n yanında m ll b r k ml k de kazanmıştır. Bell b r bölgede ortaya çıkan kültür, d ğer bölgelere de ulaşarak ortak b r kültür hal ne gelm şt r. Bu kültürlenme sürec b r sürekl l k ç nded r. Özell kle 20. Yüzyılın son çeyreğ nde yaşanan muazzam teknoloj devr m, dünyanın y ce küçülmes ne, s yas ve ekonom k sınırların g derek ortadan kalkmasına sebep olmuştur (Özçel k, 2002, s.147). Bu durum kültürel değerler ç n ve dolayısıyla müz k ç n de böyled r. Toplum yaşamının ç nde kültürel b r unsur olarak yer alan müz k; sosyoloj, etnoloj, ps koloj ve halk edeb yatı g b çeş tl d s pl nlerle l şk l olmakla beraber farklı boyutlarıyla eğ t m alanında da yer almaktadır. Kend başına da, b r eğ t m alanıdır. Müz k eğ t m n n kollarından b r s de ses eğ t m d r ve çeş tl müz k türler ne yönel k olarak gerçekleşt r lmel d r. Türküler de bu müz k türler nden b r s d r. Türküler, müz kal öğeler açısından ncelend ğ nde, bölgelere göre farklı özell kler göstermekted r. Farklı bölgesel üslupları ve yöresel özell kler fade etmek ç n kullanılan kel me tavır dır. Tavrı oluşturan öğeler; türküler n r t mler, usuller, ses gen şl kler, ezg yapıları ve yörelere göre değ şen ağız yapılarıdır (T.C. Kültür Bakanlığı, 2000). Türkü cralarında, bu öğeler n 109

Serkan ÖZTÜRK-Sadık ÖZÇELİK Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model (Elazığ Yöres Örneğ ) büyük ölçüde değ şt r lmes, türküyü yapısal özell kler nden uzaklaştıracak ve aynı sözler le benzer b r müz ğ n yer aldığı yen b r yapı hal ne get recekt r. Türküler, eğ t m fakülteler güzel sanatlar eğ t m bölümü müz k öğretmenl ğ anab l m dallarında, anadal ses eğ t m, b reysel ses eğ t m ve koro uygulamalarında kullanılmaktadır. Ancak bu seslend rmeler, türkünün yöresel özell kler nden farklı b r şek lde, batı d ller fonet ğ ne uydurularak, arya, l ed g b opera söyleme b ç m yle, d ğer b r fadeyle şan tekn ğ yle ve koma seslerden arındırılmak suret yle tampere ses s stem ç nde yapılmaktadır. Oysak ses eğ t m ; şarkı söyleme boyutuyla müz k, konuşma boyutuyla da d l le yakından l şk l d r. Müz k ve d l se kültürün b r parçasıdır. Farklı kültürlerde, farklı konuşma ve şarkı söyleme b ç mler vardır. Ses kullanma b ç mler, toplum yapısı ve kültürüne göre değ ş kl k göster r (Törey n, 2008, s.7). Bu bakımdan, kültürün öneml b r parçası olan d l le seslend rme arasında b r l şk olduğu görülmekted r. D ller, morfoloj k açıdan ncelenerek yapılan sınıflamada, b ç m özell kler ne göre; yalınlayan, bağlantılı (b t şken), kaynaştıran d ller ve bükümlü d ller olmak üzere çeş tl gruplara ayrılmıştır (Aksan, 2007, s.104). Yapılan bu sınıflamaya göre Türkçe, bağlantılı (b t şken) d ller grubunda yer almaktadır. Ortaya çıkan ezg ler ve söyleme b ç mler de, bölgelere göre d l n lehçeler ve buna bağlı yöresel ağızlarla l şk l d r. Bunun yanında l edler n yazıldığı d l almanca ya da d ğer b r dey şle germen d ller se, bükümlü d ller grubunda yer almaktadır. Dolayısıyla l ed söyleme b ç m de, alman d l n n özell kler ne uygun b r şek lde yapılanmıştır ve bu doğrultuda seslend r lmekted r. Ancak, müz k eğ t m anab l m dalları ses eğ t m dersler nde türküler, tavırlarına uzak b r şek lde opera söyleme b ç m yle seslend r lmekted r. Buna karşın, türküler tavırlarına uygun ya da yakın olarak seslend rmeye yönel k b r öğret m model ne de rastlanmamıştır. Buradan hareketle, yerel k ml ğ n n yanında, m ll b r k ml ğe de sah p olan türküler n, ses eğ t m uygulamalarında tavırlarına en yakın b ç mde seslend r lmes ne yönel k b r öğret m model n n faydalı olacağı düşünülmekted r. Araştırmanın Amacı Bu araştırmada; eğ t m fakülteler müz k öğretmenl ğ anab l m dalları ses eğ t m uygulamalarında, örnek olarak seç len türküler n, tavrına en yakın b ç mde seslend r lmes ne yönel k, çer ğ nde ses alıştırmalarının da bulunduğu b r öğret m model gel şt rmek ve uygulamadak etk nl k düzey n ortaya koymak amaçlanmıştır. Bel rt len amaç doğrultusunda araştırmanın problem cümles ; Ses eğ t m nde türkü söylemeye yönel k nasıl b r model gel şt r leb l r ve uygulamadak görünümü nasıldır'' olarak bel rlenm şt r. Elazığ yöres örnek olarak seç lm şt r. 110

KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s. 107-134 Bu amacı gerçekleşt rmek ç n aşağıdak soruların yanıtları aranacaktır. 1. Gaz Ün vers tes Müz k Eğ t m Anab l m Dalı ses eğ t m alanında yapılan uygulamalarda türküler n eğ t m materyal olarak kullanım durumu nasıldır? 2. Çalışma grubunun uygulama önces türkü söyleme düzeyler nasıldır? 3. Türkü söylemeye yönel k hazırlanan öğret m model n n şlev ve değerlend r lmes nasıldır? 4. Çalışma grubunun gel şt r len ve uygulanan öğret m model sonrası türkü söyleme düzeyler nasıldır? Sınırlılıklar 1. Bu araştırma evren bakımından; meslek müz k eğ t m veren güzel sanatlar l seler, konservatuvarlar, eğ t m fakülteler müz k eğ t m anab l m dalları ve amatör müz k eğ t m veren kuruluşlarla, 2. Türk ye Radyo Telev zyon Kurumu (TRT) arş v ve d ğer yazılı kaynaklarda yer alan türkülerle, 3. Örneklem bakımından; Gaz Eğ t m Fakültes Müz k Öğretmenl ğ Anab l m Dalı'nda okuyan 3 öğrenc ve Elazığ yöres kaynaklı Tevekte Üzüm Kara ve Ne Feryad Eders n D vane Bülbül türküler le, 4. Örnek olay, göster p yaptırma ve problem çözme öğret m metotları le, 5. Değerlend rme aşamalarında kullanılan f-% dağılımı ve korelasyon hesaplama yöntemler le sınırlıdır. Yöntem Bu bölümde, araştırmanın model, evren ve örneklem, ver elde etmek ç n kullanılan araçlar ve ölçme araçları bel rt lm şt r. Araştırmanın Model Ar-ge araştırması, yaygın olarak kullanılan araştırma yöntemler ndend r. Ar-ge araştırmaları uzman araştırmacıların sorumluluğunda, üret lm ş b lg n n denemel uygulaması le, problem n çözümünde etk l olab lecek n tel kte, geçerl ğ denenm ş somut ürünler gel şt rmey amaçlayan araştırmalardır (Karasar, 2014, s.28). Makamsal ses s stem nde ve Elazığ Yöres esas alınarak, ses eğ t m nde kullanılmak üzere hazırlanan alıştırmaların türkü söylemeye etk ler n n ncelend ğ bu araştırma, mevcut durumu ve zayıflıklarını ortaya koyması ve alıştırmalar yoluyla yapılan uygulama le bu uygulamanın etk ler n ortaya koyması neden yle b r araştırma-gel şt rme (ar-ge) araştırmasıdır. Araştırmada, tek gruplu ön test / son test model uygulanmıştır. Bu model şöyle tanımlanmıştır; gel ş güzel oluşturulmuş b r deney grubu bulunur ve bu gruba deneysel b r müdahale yapılmadan önce ön test, deneysel müdahale yapıldıktan sonra se son test uygulanır. Ön test ve son testte aynı ölçme araçları kullanılır (Özmen'den aktaran Met n, 2014, s.56). Ön test ve son test 111

Serkan ÖZTÜRK-Sadık ÖZÇELİK Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model (Elazığ Yöres Örneğ ) sonucunda elde ed len ver ler arasında stat st ksel olarak anlamlı b r fark varsa, bu farkın yapılan müdahaleden kaynaklandığı kabul ed l r (Baştürk'ten aktaran Özmen, (Ed. Met n, M.), 2014, s.56). Evren ve Örneklem Bu araştırmada genel evren, türküler ve eğ t m fakülteler müz k öğretmenl ğ anab l m dalı öğrenc ler oluşturmaktadır. Araştırmacının Ankara'da bulunması sebeb yle, araştırmanın etk l b r şek lde yürütüleb lmes ve deney aşamasında uygulama kolaylığı sağlaması açısından, Gaz Ün vers tes Güzel Sanatlar Eğ t m Bölümü Müz k Eğ t m Anab l m Dalı çalışma evren olarak bel rlenm şt r. Yukarıda ver len çalışma evren çer s nden b r örneklem grubu (çalışma kümes ) bel rlenm şt r. Bu çalışma kümes bel rlen rken olasılık dışı örneklem oluşturma yöntemler nden b r olan monografik örneklem seçme yöntem kullanılmıştır. Monografik örnekleme yöntem nde araştırmacı, evren le lg l b lg ler ne ve öngörüler ne dayanarak, evren tems l edeb leceğ n düşündüğü b r küme ya da b r-b rkaç denek üzer nde çalışır (Ural ve Kılıç, 2013, s.41). Buradan hareketle örneklem grubunu (çalışma kümes n ); Gaz Ün vers tes Müz k Öğretmenl ğ ABD'nda k yıl süreyle b reysel ses eğ t m ders almış 3 öğrenc ve yöre olarak T.H.M. le T.S.M. unsurlarını çermes nden dolayı uygulama materyal olarak Elazığ Yöres ne a t Tevekte Üzüm Kara ve Ne Feryad Eders n D vane Bülbül türküler le bunların seslend r lmes ne yönel k yazılan alıştırmalar oluşturmuştur. Ölçme Araçları Araştırmanın deneysel boyutunun lk aşamasında, çalışma grubunun uygulama önces düzey n bel rlemek amacıyla, ses alıştırmaları uygulamaları önces yapılan görüntü kayıtları uzman görüşler ne sunulmuş ve değerlend rmede performans değerlend rme formu kullanılmıştır. Araştırma sürec nde, sürec n şley ş n tak p etmek ve gerekl düzenlemeler yapmak amacıyla her konunun sonunda ders öğretmen tarafından hazırlanan süreç değerlend rme formları kullanılmıştır. Uygulama sonrasında se, yapılan görüntü kayıtları tekrar uzman görüşüne sunulmuş ve ön-test aşamasında ölçme aracı olarak yer alan performans değerlend rme formu tekrar kullanılmıştır. Çalışma grubu, ön test ve son test aşamasında aynı ölçme aracı (araştırmanın değerlend rme aşamalarında kullanılmak üzere, 5'l l kert t p değerlend rme ölçeğ hazırlanmıştır) üzer nden, üç farklı uzman öğret m üyes tarafından puanlanmıştır. Ölçüm Güven rl ğ Ölçeğ n güven rl ğ n saptamak ç n ön test puanlamaları arasındak korelasyona bakılmıştır. Bunun ç n öğrenc ler n her b r ç n yapılan 3 uzman puanlamasının d ğerler yle ayrı ayrı olmak üzere pearson momentler çarpımı 112

KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s. 107-134 le korelasyon katsayısı hesaplanmıştır. Bu hesaplama ç n h t t p : / / w w w. a l c u l a. c o m / c a l c u l a t o r s / s t a t s t c s / c o r r e l a t o n - coeffic ent/(11.11.2014) nternet adres ndek onl ne korelasyon hesaplama motoru kullanılmıştır. Tablo 1. Tevekte Üzüm Kara Türküsü İç n Öğrenc 1 Ön Test Puanları Öğrenc 1 (Tevekte Üzüm Kara) Uzman 1 Uzman 2 Uzman 3 1. Ses üret m 30 35 50 2. Perde doğruluğu 45 45 55 3. Art külasyon-telaffuz 50 40 45 4. Müz kal te 45 45 45 5. Toplam Puan 170 165 195 Yukarıdak tabloda bel rt len Tevekte Üzüm Kara türküsü ç n öğrenc 1' n ön test puanları doğrultusunda, uzman puanlamaları arasındak korelasyon katsayıları şöyled r; Uzman 1 le uzman 2 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0.99 Uzman 1 le uzman 3 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0,98 Uzman 2 le uzman 3 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0,99 Tablo 2. Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül türküsü ç n öğrenc 1 ön test puanları Öğrenc 1 (Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül) Uzman 1 Uzman 2 Uzman 3 1. Ses üret m 35 35 55 2. Perde doğruluğu 40 40 45 3. Art külasyon-telaffuz 45 45 50 4. Müz kal te 40 40 40 5. Toplam Puan 160 160 190 Yukarıdak tabloda bel rt len Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül türküsü ç n öğrenc 1' n ön test puanları doğrultusunda, uzman puanlamaları arasındak korelasyon katsayıları şöyled r; Uzman 1 le uzman 2 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 1 Uzman 1 le uzman 3 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0,99 Uzman 2 le uzman 3 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0,99 Tablo 3. Tevekte Üzüm Kara türküsü ç n öğrenc 2 ön test puanları Öğrenc 2 (Tevekte Üzüm Kara) Uzman 1 Uzman 2 Uzman 3 1. Ses üret m 30 30 35 2. Perde doğruluğu 45 40 25 3. Art külasyon-telaffuz 35 40 20 4. Müz kal te 40 35 25 5. Toplam Puan 150 145 105 Yukarıdak tabloda bel rt len Tevekte Üzüm Kara türküsü ç n öğrenc 2'n n ön test puanları doğrultusunda, uzman puanlamaları arasındak korelasyon katsayıları şöyled r; Uzman 1 le uzman 2 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0.99 Uzman 1 le uzman 3 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0,97 Uzman 2 le uzman 3 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0,97 113

Serkan ÖZTÜRK-Sadık ÖZÇELİK Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model (Elazığ Yöres Örneğ ) Tablo 4. Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül türküsü ç n öğrenc 2 ön test puanları Öğrenc 2 (Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül) Uzman 1 Uzman 2 Uzman 3 1. Ses üret m 20 30 40 2. Perde doğruluğu 40 35 30 3. Art külasyon-telaffuz 40 30 35 4. Müz kal te 30 30 30 5. Toplam Puan 130 125 135 Tablo 6'da bel rt len Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül türküsü ç n öğrenc 2'n n ön test puanları doğrultusunda, uzman puanlamaları arasındak korelasyon katsayıları şöyled r; Uzman 1 le uzman 2 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0.98 Uzman 1 le uzman 3 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0,96 Uzman 2 le uzman 3 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0,99 Tablo 5. Tevekte Üzüm Kara türküsü ç n öğrenc 3 ön test puanları Öğrenc 3 (Tevekte Üzüm Kara) Uzman 1 Uzman 2 Uzman 3 1. Ses üret m 50 45 45 2. Perde doğruluğu 50 50 50 3. Art külasyon-telaffuz 70 65 40 4. Müz kal te 60 60 45 5. Toplam Puan 230 220 180 Tablo 7'de bel rt len Tevekte Üzüm Kara türküsü ç n öğrenc 3'ün ön test puanları doğrultusunda, uzman puanlamaları arasındak korelasyon katsayıları şöyled r; Uzman 1 le uzman 2 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0.99 Uzman 1 le uzman 3 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0,98 Uzman 2 le uzman 3 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0,98 Tablo 6. Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül türküsü ç n öğrenc 3 ön test puanları Öğrenc 3 (Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül) Uzman 1 Uzman 2 Uzman 3 1. Ses üret m 50 45 45 2. Perde doğruluğu 60 50 50 3. Art külasyon-telaffuz 75 60 40 4. Müz kal te 50 45 45 5. Toplam Puan 235 200 180 Tablo 8'de bel rt len Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül türküsü ç n öğrenc 3'ün ön test puanları doğrultusunda, uzman puanlamaları arasındak korelasyon katsayıları şöyled r; Uzman 1 le uzman 2 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0.99 Uzman 1 le uzman 3 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0,98 Uzman 2 le uzman 3 puanlamaları arasındak korelasyon katsayısı; 0,99 Korelasyon katsayısı -1 le +1 arasında değ şen değerler almakla b rl kte güven rl k katsayısı hemen her zaman 0 le +1 arasında değ şen değerler almaktadır. B r ölme aracı ya da ölçme sonuçları, bu katsayının +1'e yakınlığı oranında tesadüfi hatalardan arınık yan güven l r olarak kabul ed l r (Dem rel, 2004, s.195). Buna göre, araştırmada kullanılan performans 114

KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s. 107-134 değerlend rme formunun uzman puanlamalarına göre elde ed len güven rl k katsayıları, 0.90 le 1 arasında yer almaktadır. Ver ler n Anal z Araştırmada elde ed len n tel ver ler, n tel araştırma ver anal z yaklaşımlarından olan bet msel ver anal z le şlenm şt r. Ölçme araçları le toplanan ver ler n çözümlenmes nde stat st k, yan sayılama kullanılmıştır. Ver anal z şlemler n n lk aşamasında; müz k eğ t m anab l m dalı ses eğ t m uygulamalarında türküler n eğ t m materyal olarak kullanım durumuna l şk n bulgulara ulaşmak amacıyla ses eğ t m öğret m elemanları le yapılan görüşmeler ve tak p ed len b reysel ses eğ t m sınavları yorumlanmıştır. Daha sonra, uygulama önces kayıt altına alınan öğrenc performanslarına l şk n ver ler d ğer b r fadeyle ön-test sonuçları, hazırlanan performans değerlend rme formu le uzman değerlend rmes ne sunulmuştur. Elde ed len ver ler tablo hal ne get r lerek anal z ed lm ş ve yorumlanmıştır. Ver anal z n n son aşamasında; son-test sonuçları aynı performans değerlend rme formu le tekrar aynı uzmanların değerlend rmes ne sunulmuştur. Elde ed len ver ler tablo hal ne get r lerek anal z ed lm ş ve yorumlanmıştır. Bulgular Araştırmanın bu bölümünde, elde ed len ver ler n anal z ne ve alt sorulara l şk n bulgulara yer ver lm şt r. Türk Halk Müz ğ nde Tavır Kavramı Türküler n ortaya çıktığı bölgen n coğrafî, tar hî, kültürel ve d l özell kler yle bağlantılı olarak kend ne özgü r t mler, usûller, ezg yapıları ve ç nde bulunduğu lehçeye bağlı olarak yöresel ağızları vardır. İşte bahsed len bu unsurların, sözlü T.H.M. eserler n n yan türküler n crasında uygulanması durumuna tavır den r. Yöresel tavırların ayırt ed lmes nde özell kle ağız (ş ve) kavramı öne çıkmaktadır. Ağız Türkçe lehçe bakımından, Oğuz ve Uygur Lehçes olmak üzere k ana kola ayrılır. Uygur Lehçes, Kaşgarlı Mahmut tarafından lûgatı da yazılan Kaşgar Lehçes olarak devam etm şt r. Oğuz Lehçes de kend ç nde Anadolu Lehçes ve Azer Lehçes olmak üzere k ye ayrılmıştır. Ağız se, aynı lehçe ç nde, daha küçük yerleş m bölgeler ne özgü olan ve daha küçük ayrımlara dayanan konuşma b ç m d r. Örneğ n Türk ye Türkçes nde, Anadolu'nun çeş tl yöreler n n konuşma b ç mler, ağız olarak n teleneb l r. Orta Anadolu ağızları, Ankara ağzı, S vas ağzı, Van 115

Serkan ÖZTÜRK-Sadık ÖZÇELİK Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model (Elazığ Yöres Örneğ ) ağzı g b (Aksan, 2007, s.142). Araştırmanın konusu gereğ burada Elazığ (Harput) Ağzı ele alınacaktır. Harput (Elazığ) Ağzı Mem şoğlu (1988, s.171-172), Harput Ağzı'nın Anadolu Lehçes 'ne bağlı olduğunu ancak Azer ve Çağatay Lehçes 'n n tes r ve zler ne de rastlandığını bel rtm şt r. Mesela, bazı köylerde onlar yer ne olar, al yer ne aladur gel r yer ne gelüptür den lmekted r. Türk ye alfabes nde bulunmayan kaf, kef, gayın, hı harfler ve seslet mler kullanılmaktadır. Bak yer ne bağ veya bah den lerek bu harfler n yerler değ şeb lmekted r. Örneğ n; Bu dere baştan başa ayvalı bağ Ayvalar sararıyor dön ger bak Bu dere baştan başa hayvalı bağ Hayvalar sararıyor dön ger bah Harput'un konuşma ağzını da küçük farklarla k ye bölmek mümkündür; 1.Harput'un ç nde ve yakın köyler nde konuşulan d l, 2.Harput'un uzak köyler nde konuşulan d l. Harput'ta gel yorum yer ne gel m den ld ğ halde, uzak köylerde geler m, gel rem den lmekted r. Araştırmada ele alınan türkülerden b r olan Tevekte Üzüm Kara türküsünde de, bel rt len şu kel meler; yangınım yer ne yangınam, yanına yer ne yanan, geley m yer ne gelem, vurgunum yer ne vurgunam şekl nde yöresel seslend r l ş le görülmekted r. Harput Ağzı'nda Vokaller (Sesl harfler) Farklı l sanlarda farklı seslet mler olan aynı vokaller, aynı l san ç nde de çeş tl coğrafi bölgelerde oluşan lehçelere ve yöresel ağızlara göre farklılık göstermekted r. Elazığ (Harput) ağzında vokaller n söylen ş Mem şoğlu (1998, s.174) tarafından aşağıdak g b bel rt lm şt r. A vokal ; başta kapalı, sonda açık söylen r: anâ, bacı ve gardâş kel meler nde olduğu g b. E vokal se, başta ve sonda ekser yetle kapalı söylen r. Ancak sevecêm, ölêm g b bazı kel meler n sonda da açık söylend ğ olur. B r de e le arasında söylenen b r harf vardır k, b rçok kel mede hem kısa hem de uzun olarak kullanılır. Bu harfi burada (é) şekl nde, aksanlı yazacağız. Mesela él, éy, éle, béle g b kel melerde kısa; né'd s n g b fi llerde uzun söylen r. İ vokal ekser yetle dar söylen r. Bazen ü le yer değ şt r r. Cev z yer ne cevüz g b. I vokal mat'tır. O ve Ö harfler de, ekser yetle kapalı söylen r. Harput Ağzı'nda Konsonlar (Sess z harfler) Vokallerde olduğu g b sess zler n söylen ş nde de, aynı d l ç nde 116

KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s. 107-134 olmasına rağmen çeş tl coğrafi bölgelerde oluşan lehçelere ve yöresel ağızlara göre farklılıklar görülmekted r. Mem şoğlu (1998, s.175), Elazığ (Harput) yöres nde sess z harfler n söylen ş n aşağıdak şek lde bel rtm şt r; Sess z vokallerden k, kel men n başında da ma g, sonunda ğ veya kh olarak telâffuz ed l r. Ancak k m ya da k m n g b bazı kel melerde İstanbul ş ves nde olduğu g b söylen r. (R) harfinden evvel (İ) get r l r. (N) konsonu yer ne (V), (M) yer ne (N) de söyleneb l r. Örneğ n; yalnız yer ne yalavuz, ş md yer ne ş nd, (Y) harfi sonda se düşeb l r. Buğday yer ne buğda den ld ğ g b. Bazen de (Y) yer ne (V) gel r; köy yer ne köv, tüy yer ne tüv g b. (J) konsonu yer ne (C) kullanılır. Capon, candarma g b Ortada olunca, (C) konsonu yer n (J) ye bırakır. V jdan, ejdad g b (D) yer ne (T) kullanılab l r. D ken yer ne t ken, dut yer ne tut g b. Bazen de, (İ) ve (Y) konsonları yer değ şt reb l r. İnmek yer ne yenmek, yılan yer ne lan kel meler nde olduğu g b. (Ç) konsonu bazen yer n (C) 'ye terkeder. Kırac, yamaç g b. (Z) ve (S) konsonları da, çerkes yer ne çerkez, nerg s yer ne nerg z kel meler nde de görüldüğü g b yer değ şt reb lmekted rler. (L) konsonu da, yer n (N) konsonuna terkedeb l r. Anlamak yer ne annamak, alnı yer ne annı g b. Bazen (L) le (G) ve (V) konsonları yer değ şt r r. Şalvar yer ne şavvar, bulgur yer ne buğlur g b. Harput Ağzında görülen d ğer bazı husus yetler aşağıdak g b d r; 1. Ahenk ka des ne kes n olarak uyulur. Kalın hece le başlayan söz, y ne kalın hece le b ter. Merhaba yer ne maraba g b. 2. Harput konuşmasında mâle (kısa hecey uzun okuma) yoktur. Ancak st sna olarak yabancı kel melerde (a) le gelen (ayın) ve (ha) harfler yutularak, bunun yer ne male yapılır. Saat yer ne sât, kabahat yer ne kabât g b. 3. D yarbakır, B tl s, S rt g b v layetlerde olan şedde, Harput konuşmasında yoktur. Ancak küllah, zoppa, eşşek g b b rkaç kel me müstesna. 4. Harputta, umum yetle, kel meler ve fi ller, nceltme ve kısaltma fonet ğ kulağa çarpar. Çek rdek yer ne çegürdek, mahalle yer ne mehle, k l tl yer ne k tl, geleceğ m yer ne gelecem, gel yor musun yer ne gel m s n den l r. 5. Konuşmada, ağız yaygın ve telaffuz sert olmadığı g b, gırtlaktan da konuşulmaz. (Kh=Hı) harfi b le, damaktan telaffuz ed l r. 117

Serkan ÖZTÜRK-Sadık ÖZÇELİK Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model (Elazığ Yöres Örneğ ) Vokaller n söylen ş nde h çb r kesk nl k ve t zl k görülmez, b lak s ağız oldukça kapalıdır. Vokal n ses değer hançereden çok, dudak ve damakla tay n ed l r. Konsonlar da aynı söyley ş kaygısı le l şk l olarak, sözler n her yer nde b r çınlamaya bağlı kalırlar ve oldukça öneml kısalmalara, benzeşmelere uğrarlar (Bahaedd n'den aktaran Mem şoğlu, 1988, s.176). Gaz Ün vers tes Müz k Eğ t m Anab l m Dalı Ses Eğ t m Alanında Yapılan Uygulamalarda Türküler n Eğ t m Materyal Olarak Kullanım Durumuna İl şk n Bulgular Gaz Ün vers tes Güzel Sanatlar Eğ t m Bölümü Müz k Eğ t m Anab l m Dalı geçm ş yıllara a t l sans ders programında (2012-2014 eğ t m- öğret m yılları arası), ses eğ t m alanında, b reysel ses eğ t m, anadal ses eğ t m, çoksesl koro ve güncel l sans ders programında (2014-2015) bunlara ek olarak T.S.M. koro ve T.H.M. koro uygulamalarının olduğu görülmüştür. Öğret m elemanları ve öğrenc lerle yapılan görüşmeler le tak p ed len ses eğ t m sınavları net ces nde, tüm ses eğ t m alanlarında türküler n eğ t m materyal olarak yer aldığı görülmüştür. Ancak, b reysel ses eğ t m ve anadal ses eğ t m dersler nde yer ver len türküler n, yöresel tavırlarından uzak b r şek lde tampere ses s stem nde ve opera söyleme b ç m yle seslend r lmeye çalışıldığı, türkü le lg l kavramsal b lg lere yer ver lmed ğ ve tavır konusu üzer nde durulmadığı tesp t ed lm şt r. Şarkı söylemede temel davranışları kazandırmayı amaçlayan b reysel ses eğ t m n n, aynı zamanda d ğer ses eğ t m uygulama alanlarına da b r hazırlık aşaması olduğu b l nmekted r. Bu bağlamda müz k eğ t m güncel l sans programı (2014-2015) ncelend ğ nde; T.H.M. ve T.S.M. koro dersler n n olduğu, ancak bu derslerde, bel rt len türlere l şk n şarkı söylemede temel davranışları kazandırmaya yönel k b r ses eğ t m sürec n n olmadığı görülmüştür. Aynı zamanda, uygulanan b reysel ses eğ t m dersler nde, T.H.M. ve T.S.M. türler n, özell kler ne uygun şek lde seslend rmeye yönel k eğ t m uygulamalarının da olmadığı tesp t ed lm şt r. Çalışma Grubunun Uygulama Önces Türkü Söyleme Düzeyler ne İl şk n Bulgular Uygulama önces nde, çalışma grubu öğrenc ler le yapılan görüşmeler ve kend dönemler ne a t 1 ve 2'nc sınıf ders programlarının ncelenmes sonucunda, öğrenc ler n Türk Halk Müz ğ 'ne l şk n Geleneksel Türk Halk Müz ğ ve Geleneksel Türk Müz ğ Uygulaması dersler n b rer dönem süres nce almış oldukları tesp t ed lm şt r. Bu derslerde, teor, çalma ve söyleme boyutlarında uygulamalar gerçekleşt r lm şt r. Ancak, söyleme boyutunda, türkü söylemeye yönel k bel rl b r model n uygulanmadığı ve çalışma grubunun, ses eğ t m kapsamında türkü söylemeye yönel k herhang b r plânlı eğ t mden geçmed ğ bel rlenm şt r. 118

KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s. 107-134 Uygulama grubu öğrenc ler nden, örneklemde yer alan türküler, o zamana kadar ed nm ş oldukları ses eğ t m kazanımları ışığında seslend rmeler stend ğ nde, her 3 öğrenc n n de, türküler, opera söyleme st l le seslend rmeye çalıştığı ve türkülerde yer alan koma ses aralıklarını tam olarak uygulayamadıkları görülmüştür. Türkü Söylemeye Yönel k Hazırlanan Ses Eğ t m Model ve Değerlend r lmes ne İl şk n Bulgular Eğ t m öğret m çalışmalarında; ün telend r lm ş yıllık plân ve ders plânı olmak üzere k çeş t plân hazırlanır (Dem rel, 2004, s.24). Ün telend r lm ş yıllık plân, bell ün te ve konuların yıl çer s nde ne zaman şleneceğ n gösteren b r çalışma planıdır. Ders plânı se; bell b r ders ç n b r ya da b rden çok ders saat çer s nde şlenecek konuların plânlamasıdır (Dem rel, 2004, s.25). Bu araştırmanın konusu olan türkü öğret m, ses eğ t m programı ç nde yer alan b r konu olmasından dolayı yapılan uygulamaların plânlaması, ders plânı şekl nde yapılmıştır. Öğret m model, öğrenme alanları ve çer ğ aşağıda yer alan Türkü Öğret m Ders Planı'nda bel rt ld ğ üzere her türkü ç n 4 b l şsel ve 4 uygulama olmak üzere 8 öğrenme alanından oluşmaktadır. B l şsel öğrenme alanlarının şlend ğ bölüm, uygulama ç n b r ön b lg ve hazırlık aşamasıdır. Burada, türkünün yöres, formu, makamı ve usûlü hakkında teor k b lg ler ver lm ş ve öğrenc ler n, lg l b l şsel kazanımları gerçekleşt r p gerçekleşt remed ğ değerlend r lm şt r. Uygulama alanında se; öğrenc ler n türküler, yöres ne, formuna, makamına ve usûlüne uygun seslend rmeler amaçlanmıştır. Bu amaca yönel k olarak hazırlanan alıştırmalar, uygulama safhasında, ders plânında bel rt ld ğ şek lde uygulanmıştır. Süreç çer s ndek öğrenc performansları öğretmen tarafından değerlend r lm ş, tablolar hal nde ver lm şt r. Türkü Öğret m Ders Plânı I B l şsel Alan: 1.Türkünün yöres 2.Türkünün formu 3.Türkünün makamı 4.Türkünün usûlü Süre: 15 dk. İlg l kazanımlar: 1. Türkünün a t olduğu yörey öğreneb lme 2. Türkünün THM formlarından kırık hava olduğunu öğreneb lme 3. Türkünün hang makamda olduğunu ve bu makamın özell kler n öğreneb lme 4. Türkünün usûlünü öğreneb lme Stratej : Sunuş yoluyla öğret m stratej s Metot: Anlatma, sunma, gösterme/yaptırma yoluyla öğret m metotları Araç ve gereçler: Tevekte Üzüm Kara türküsü, lg l görsel, ş tsel ve kuramsal materyaller 119

Serkan ÖZTÜRK-Sadık ÖZÇELİK Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model (Elazığ Yöres Örneğ ) Öğrenme-öğretme sürec : 1.Etk nl k: Türküler n ortaya çıktıkları bölgelere göre farklı özell klere sah p oldukları ve buradan hareketle a t oldukları coğrafi bölgelere gönderme yapılarak tanımlandıkları (Burdur-Teke Yöres Türküsü, Elazığ-Harput Yöres Türküsü, Urfa Yöres Türküsü g b ) anlatılır. Tevekte Üzüm Kara türküsünün Elazığ Yöres 'ne a t olduğu bel rt l r. Son olarak bu b lg ler n öğrenc tarafından tekrar fade ed lmes sten r. 2.Etk nl k: Türküler n yapı bakımından Uzun ve Kırık Hava'lar d ye k ye ayrıldığı fade ed l r. Bell b r ölçü ç nde düşünülemeyen ve serbest tartımlı türkülere genel olarak Uzun Hava dend ğ, ancak farklı bölgelerde, Bozlak, Maya, Gar p, Kerem, Hoyrat, D van, Yanık, Müstezat, Aydos, Eğ n, Türkmen g b farklı s mlerle tanımlandığı, Kırık Havaların se, ölçüsü ve tartımı bell türküler olduğu söylen r. Tevekte Üzüm Kara türküsünün kırık hava olduğu bel rt l r. Son olarak öğrenc tarafından tekrar ed lmes sten r. 3.Etk nl k: Tevekte Üzüm Kara türküsünün muhayyer makamında olduğu fade ed l r. Muhayyer makamının Hüseyn makamının n c hal olduğu söylen r. T z duraktan başlayıp, d z n n t z tarafındak sek zl sahası ç nde dolaştıktan ve güçlüde b r asma karar yaptıktan sonra tıpkı hüseynî g b nerek dügâh perdes nde kaldığı seslend r lerek göster l r. Seslend rme sırasında koma sesler n makamın karakter n yansıtab lmek açısından doğru crasının önem ne d kkat çek l r. Ver len b lg ler n öğrenc tarafından tekrar ed lmes sten r. 4.Etk nl k: Türk Halk Müz ğ 'nde usûller n, ana usûller (2,3 ve 4 b r m vuruşlu), b leş k usûller (5,6,7,8,ve 9 b r m vuruşlu) ve karma usûller (10 ve daha fazla b r m vuruşlu) şekl nde üçe ayrıldığı fade ed l r. Harput-Elazığ Müz ğ 'nde, usûl yönünden ncelend ğ nde 2/4, 4/4, 6/4 ve 6/8'l k g b aksamayan usuller n yanında, ölçüsü 10/8'l k olan aksak usûller n daha fazla bulunduğu bel rt l r. Usûlü 10/8'l k olan aksak usûllerdek 3'lüler n yer değ şt rmes n n yöre müz ğ nde çok sık görüldüğü vurgulanır. Tevekte Üzüm Kara türküsünün 2/4'lük usûlde olduğu söylen r. Son olarak anlatılanların öğrenc tarafından tekrar ed lmes sten r. Ölçme-Değerlend rme: Ders sonrasında öğrenc ler n b l şsel öğrenme durumlarını değerlend rmek amacıyla, bel rt len kazanımlarla l şk l olarak aşağıdak süreç değerlend rme formu kullanılmıştır. İlg l öğrenme alanına l şk n kazanımların gerçekleşme oranını ölçmek ç n 4 soruluk b r test hazırlanmıştır. Her soru 25 puan üzer nden değerlend r lm şt r. 120

KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s. 107-134 Tablo 7. Tevekte Üzüm Kara Türküsü B l şsel Öğrenme Alanına İl şk n Sorular ve Öğrenc ler n Aldıkları Puanları Gösteren Süreç Değerlend rme Formu Sorular Öğrenc 1 Öğrenc 2 Öğrenc 3 1. Adı geçen türkü hang yöreye a tt r? 25 25 25 2. Adı geçen türkü hang THM formundadır? 3. Adı geçen türkü hang makamdadır? 25 25 25 25 25 25 4. Adı geçen türkünün usûlü ned r? 25 25 25 Toplam Puan 100 100 100 B l şsel öğrenme alanı, aynı zamanda uygulama önces b r hazırlık aşaması olduğundan, öğrenc ler n seslend recekler türkülerle lg l temel kavramsal b lg lere sah p olmaları amaçlanmıştır. Yukarıdak tabloda görüldüğü üzere, her b r öğrenc b l şsel alan sorularına eks ks z cevap vermek suret yle 100 tam puan almıştır. Uygulama Alanı: 1.Ses üret m 2.Ses aralıkları 3.Art külasyon (telaffuz) 4.Tavır ve usûl Süre: 30 dk. İlg l kazanımlar: 1.Türkü türüne ve türkünün yöres ne uygun ses üreteb lme 2.Türküdek ses aralıklarını (tam, yarım, koma ses g b ) doğru seslend reb lme 3.Türkünün sözler n anlaşılır ve yöre ağzına yakın b r şek lde telaffuz edeb lme 4.Türküyü tavrına uygun müz kal bütünlük çer s nde usûlüne uygun söyleyeb lme Stratej : Sunuş yoluyla öğret m stratej s Metot: Anlatma, sunma, gösterme/yaptırma yoluyla öğret m metotları Araç ve gereçler: Görsel ve ş tsel materyaller, Tevekte Üzüm Kara türküsü (bkz. TRT T.H.M. repertuvarı) ve bu türküyü seslend rmeye yönel k yazılan alıştırmalar, eşl k sazı (bağlama) Öğrenme-öğretme sürec : 1.Etk nl k: Tevekte Üzüm Kara türküsü, Elazığ Yöres sanatçılarına a t görsel ve ş tsel kayıtlardan d nlen r ve 1. konuda ed n len kazanımlar ışığında öğrenc ler n yorumları alınır. Ses üret m n n türkü türüne uygun olması gerekt ğ vurgulanır ve öğretmen tarafından örneklemeler yapılır. Daha sonra öğretmen tarafından seslend r len alıştırmalar öğrenc tarafından bağlama eşl ğ nde tekrar ed l r ve gerekl düzeltmeler yapılır. 2.Etk nl k: Tevekte Üzüm Kara türküsünde yer alan ses aralıklarına yönel k hazırlanan alıştırmalar, öğretmen tarafından örneklen r ve öğrenc 121

Serkan ÖZTÜRK-Sadık ÖZÇELİK Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model (Elazığ Yöres Örneğ ) tarafından bağlama eşl ğ nde tekrar ed l r. Koma sesler n doğru seslend r lmes n n kr t k öneme sah p olduğu vurgulanır. 3.Etk nl k: Yöre nsanına a t görüntülü ve ş tsel kayıtlar d nlen r ve 1. konuda ed n len kazanımlar ışığında öğrenc ler n yorumları alınır. Tevekte Üzüm Kara türküsünün sözler müz ks z olarak ve yöre ağzına yakın b r şek lde öğretmen tarafından telaffuz ed lmeye çalışılarak örneklen r ve öğrenc tarafından tekrarı yapılır. 4.Etk nl k: Tevekte Üzüm Kara türküsü, TRT ve Elazığ Yöres sanatçılarına a t görsel ve ş tsel kayıtlardan d nlen r ve 1. konuda ed n len kazanımlar ışığında öğrenc ler n yorumları alınır. Türkünün tavrına yönel k hazırlanan alıştırmalar, usûlüne uygun b r şek lde müz kal bütünlük ç nde öğretmen tarafından örneklen r ve öğrenc ye tekrar ett r l r. Gerekl düzeltmeler yapılır ve yeterl sonuç alınıncaya kadar örnekleme ve tekrar sürec devam eder. Alıştırmalar yapıldıktan sonra türkü söylemeye geç l r. Türküdek mot fler ve cümleler çeren, türkünün makamına ve yöresel tavrına uygun söylemeye yönel k alıştırmalar aşağıda ver lm şt r. Alıştırmaların uygulanmasında heceler n bağlanması sırasında ve uzayan hecelerde (ğ) sess z n n yöreye uygunluğu açısından bel rg n olarak vurgulanmasına d kkat ed lmel d r. Alıştırma 1 Şek l 1. Tevekte Üzüm Kara türküsüne yönel k 1. alıştırma *Alıştırma 1, türküde yer alma sıklığı doğrultusunda a,e ve ü vokaller n çalıştırmaya yönel kt r. Alıştırma 2 Şek l 2. Tevekte Üzüm Kara türküsüne yönel k 2. Alıştırma 122

KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s. 107-134 Alıştırma 3 Şek l 3. Tevekte Üzüm Kara türküsüne yönel k 3. alıştırma *Alıştırma 2 ve 3, makamı çalıştırması yanında, türküde yer alan b r pasajdak söz, ses aralıkları ve bağları çalıştırmaya yönel kt r. Alıştırma 4 Şek l 4. Tevekte Üzüm Kara türküsüne yönel k 4. alıştırma Alıştırma 5 Şek l 5. Tevekte Üzüm Kara türküsüne yönel k 5. alıştırma Alıştırma 6 Şek l 6. Tevekte Üzüm Kara türküsüne yönel k 6. alıştırma *Alıştırma 6, türküde yer alan b r pasajdak söz, ses aralıkları ve bağları çalıştırmaya yönel kt r. 123

Serkan ÖZTÜRK-Sadık ÖZÇELİK Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model (Elazığ Yöres Örneğ ) Alıştırma 7 Şek l 7. Tevekte Üzüm Kara türküsüne yönel k 7. alıştırma *Alıştırma 7, a,e,u,ü vokaller n ve otuz k l k nota hareketler n tavıra uygun çalıştırmaya yönel kt r. Alıştırma 8 Şek l 8. Tevekte Üzüm Kara türküsüne yönel k 8. alıştırma *Alıştırma 8, türkünün ç nde yer alan sözlere ve tartımlara yönel kt r. Ölçme-değerlend rme: Ders sonrasında öğrenc ler n performanslarını değerlend rmek amacıyla, bel rt len kazanımlarla l şk l olarak aşağıdak süreç değerlend rme formu kullanılmıştır. İlg l öğrenme alanına l şk n kazanımların gerçekleşme oranını ölçmek ç n 4 maddel k b r form hazırlanmıştır. Her madde 25 puan üzer nden değerlend r lm şt r. Tablo 8. Uygulama Alanları ve Uygulama Sürec nde Öğrenc ler n Aldıkları Puanlar Sorular Öğrenc 1 Öğrenc 2 Öğrenc 3 1. Türkü türüne uygun ses üreteb lme 20 15 22 2. Türküdek ses aralıklarını doğru seslend reb lme 23 22 24 3. Türkünün sözler n anlaşılır ve yöre ağzına yakın b r şek lde 22 20 23 telaffuz edeb lme 4. Türküyü tavrına ve usûlüne uygun müz kal bütünlük çer s nde 22 20 22 söyleyeb lme Toplam Puan 87 77 91 Ders öğretmen tarafından yapılan süreç değerlend rmes sonucunda, öğrenc 1 ve 3'ün 81-100 aralığında b r puan alarak çok y, öğrenc 2'n n se 61-80 aralığında b r puan almak suret yle y olarak değerlend r ld ğ görülmekted r. Türkü Öğret m Ders Plânı II B l şsel Öğrenme Alanları: 1.Türkünün yöres 2.Türkünün formu 3.Türkünün makamı 124

KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s. 107-134 4.Türkünün usûlü Süre: 15 dk. İlg l kazanımlar: 1. Türkünün a t olduğu yörey söyleyeb lme 2. Türkünün THM formlarından kırık hava olduğunu söyleyeb lme 3. Türkünün hang makamda olduğunu ve bu makamın özell kler n b lme 4. Türkünün usulünü b lme Stratej : Sunuş yoluyla öğret m stratej s Metot: Anlatma, sunma, gösterme/yaptırma yoluyla öğret m metotları Araç ve gereçler: -Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül türküsü -İlg l görsel, ş tsel ve kuramsal materyaller -Eşl k sazı (bağlama) Öğrenme-öğretme sürec : 1.Etk nl k: Türküler n ortaya çıktıkları bölgelere göre farklı özell klere sah p oldukları ve buradan hareketle a t oldukları coğrafi bölgelere gönderme yapılarak tanımlandıkları (Burdur-Teke Yöres Türküsü, Elazığ-Harput Yöres Türküsü, Urfa Yöres Türküsü g b ) anlatılır. Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül türküsünün Elazığ Yöres 'ne a t olduğu bel rt l r. Son olarak bu b lg ler n öğrenc tarafından tekrar fade ed lmes sten r. 2.Etk nl k: Türküler n yapı bakımından Uzun ve Kırık Hava'lar d ye k ye ayrıldığı fade ed l r. Bell b r ölçü ç nde düşünülemeyen ve serbest tartımlı türkülere genel olarak Uzun Hava dend ğ, ancak farklı bölgelerde, Bozlak, Maya, Gar p, Kerem, Hoyrat, D van, Yanık, Müstezat, Aydos, Eğ n, Türkmen g b farklı s mlerle tanımlandığı, Kırık Havaların se, ölçüsü ve tartımı bell türküler olduğu söylen r. Ne Feryâd Eders n D vane Bülbül türküsünün kırık hava olduğu bel rt l r. Son olarak öğrenc tarafından tekrar ed lmes sten r. 3.Etk nl k: Ne Feryâd Eders n D vane Bülbül türküsünün hüseynî makamında olduğu fade ed l r ve makam hakkında b lg ver l r. Çıkıcı b r makamdır. B r hüseyn beşl s n n t z ardına b r uşşak dörtlüsü eklenmek suret yle oluşmaktadır. Beşl ve dörtlünün b rleşt ğ yerdek ses olan beş nc derece makamın güçlü ses d r. Durak ses dügâh (la) perdes d r. Donanımında s perdes ç n T.S.M. de b r koma bemolü ve fa perdes ç n b r bak yye d yez yer alır. T.H.M. de se, s 2 koma bemolü ve fa ç n 2 bak yye d yez yer alır. Hüseyn makamının d z s aşağıdak şek lded r; 125

Serkan ÖZTÜRK-Sadık ÖZÇELİK Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model (Elazığ Yöres Örneğ ) Şek l 9. Hüseynî makam d z s Seslend rme sırasında koma sesler n (bu türküde s bemol 2) makamın karakter n yansıtab lmek açısından doğru crasının önem ne d kkat çek l r. Anlatılan b lg ler n öğrenc tarafından tekrar ed lmes sten r. Türkünün d z s nota hal nde ver l r. Şek l 10. Ne Feryâd Eders n D vane Bülbül türküsünün d z s 4.Etk nl k: Türk Halk Müz ğ 'nde usûller n, ana usûller (2,3 ve 4 b r m vuruşlu), b leş k usûller (5,6,7,8,ve 9 b r m vuruşlu) ve karma usûller (10 ve daha fazla b r m vuruşlu) şekl nde üçe ayrıldığı fade ed l r. Harput-Elazığ Müz ğ 'nde, usûl yönünden ncelend ğ nde 2/4, 4/4, 6/4 ve 6/8'l k g b aksamayan usuller n yanında, ölçüsü 10/8'l k olan aksak usûller n daha fazla bulunduğu bel rt l r. Usûlü 10/8'l k olan aksak usûllerdek 3'lüler n yer değ şt rmes n n yöre müz ğ nde çok sık görüldüğü vurgulanır. Ne Feryâd Eders n D vane Bülbül türküsünün 10/8'l k usûlde olduğu söylen r. Son olarak, anlatılanların öğrenc tarafından not alınması ve tekrar ed lmes sten r. Ölçme-Değerlend rme: Ders sonrasında öğrenc ler n b l şsel öğrenme durumlarını değerlend rmek amacıyla, bel rt len kazanımlarla l şk l olarak aşağıdak süreç değerlend rme formu kullanılmıştır. İlg l öğrenme alanına l şk n kazanımların gerçekleşme oranını ölçmek ç n 4 soruluk b r test hazırlanmıştır. Her soru 25 puan üzer nden değerlend r lm şt r. Tablo 9. B l şsel Öğrenme Alanlarına İl şk n Sorular ve Öğrenc ler n Aldıkları Puanlar Sorular Öğrenc 1 Öğrenc 2 Öğrenc 3 1. Adı geçen türkü hang yöreye a tt r? 25 25 25 2. Adı geçen türkü hang THM formundadır? 25 25 25 3. Adı geçen türkü hang makamdadır? 25 25 25 4. Adı geçen türkünün usûlü ned r? 25 25 25 Toplam Puan 100 100 100 B l şsel öğrenme alanı, aynı zamanda uygulama önces b r hazırlık aşaması olduğundan, öğrenc ler n seslend recekler türkülerle lg l temel kavramsal b lg lere sah p olmaları amaçlanmıştır. Yukarıdak tabloda görüldüğü üzere, her b r öğrenc b l şsel alan sorularına eks ks z cevap vermek suret yle 100 tam puan almıştır. 126

KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s. 107-134 Uygulama Alanları: 1.Ses üret m 2.Ses aralıkları 3.Art külasyon (telaffuz) 4.Tavır ve usûl Süre: 1 ya da b rkaç ders saat İlg l kazanımlar: 1.Türkü türüne ve türkünün yöres ne uygun ses üreteb lme 2.Türküdek ses aralıklarını (tam, yarım, koma ses g b ) doğru seslend reb lme 3.Türkünün sözler n anlaşılır ve yöre ağzına yakın b r şek lde telaffuz edeb lme 4.Türküyü tavrına uygun müz kal bütünlük çer s nde usûlüne uygun söyleyeb lme Stratej : Sunuş yoluyla öğret m stratej s Metot: Anlatma, sunma, gösterme/yaptırma yoluyla öğret m metotları Araç ve gereçler: - Görsel ve ş tsel materyaller - Ne Feryâd Eders n D vane Bülbül türküsü ve bu türküyü seslend rmeye yönel k yazılan alıştırmalar - Eşl k sazı (bağlama) Öğrenme-öğretme sürec : 1.Etk nl k: Ne Feryâd Eders n D vane Bülbül türküsü, TRT ve Elazığ Yöres sanatçılarına a t görsel ve ş tsel kayıtlardan d nlen r ve 1. konuda ed n len kazanımlar ışığında öğrenc ler n yorumları alınır. Ses üret m n n türkü türüne uygun olması gerekt ğ vurgulanır ve öğretmen tarafından örneklemeler yapılır. Daha sonra öğretmen tarafından seslend r len alıştırmalar öğrenc tarafından bağlama eşl ğ nde tekrar ed l r ve gerekl düzeltmeler yapılır. 2.Etk nl k: Ne Feryâd Eders n D vane Bülbül türküsünde yer alan ses aralıklarına yönel k hazırlanan alıştırmalar, öğretmen tarafından örneklen r ve öğrenc tarafından bağlama eşl ğ nde tekrar ed l r. S bemol 2 ses n n doğru seslend r lmes n n kr t k öneme sah p olduğu vurgulanır. 3.Etk nl k: Yöre nsanına a t görüntülü ve ş tsel kayıtlar d nlen r ve 1. konuda ed n len kazanımlar ışığında öğrenc ler n yorumları alınır. Ne Feryâd Eders n D vane Bülbül türküsünün sözler müz ks z olarak ve yöre ağzına yakın b r şek lde öğretmen tarafından telaffuz ed lmeye çalışılarak örneklen r ve öğrenc tarafından tekrarı yapılır. 4.Etk nl k: Ne Feryâd Eders n D vane Bülbül türküsü, TRT ve Elazığ Yöres sanatçılarına a t görsel ve ş tsel kayıtlardan d nlen r ve 1. konuda ed n len kazanımlar ışığında öğrenc ler n yorumları alınır. Türkünün tavrına yönel k hazırlanan alıştırmalar, usûlüne uygun b r şek lde müz kal bütünlük 127

Serkan ÖZTÜRK-Sadık ÖZÇELİK Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model (Elazığ Yöres Örneğ ) ç nde öğretmen tarafından örneklen r ve öğrenc ye tekrar ett r l r. Gerekl düzeltmeler yapılır ve yeterl sonuç alınıncaya kadar örnekleme ve tekrar sürec devam eder. Türküdek mot fler ve cümleler çeren, türkünün makamına ve yöresel tavrına uygun söylemeye yönel k alıştırmalar aşağıda ver lm şt r. Alıştırmaların uygulanmasında heceler n bağlanması sırasında ve uzayan hecelerde ğ sess z n n yöredek kullanılışına uygun olarak bel rg n b ç mde vurgulanmasına d kkat ed lmel d r. Alıştırma 1 Şek l 11. Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül türküsüne yönel k 1. alıştırma *Alıştırma 1, türküde yer alma sıklığı doğrultusunda a,e,,u ve ü vokaller n ve ses aralıklarını çalıştırmaya yönel kt r. Alıştırma 2 Şek l 12. Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül türküsüne yönel k 2. alıştırma *Alıştırma 2, makamı çalıştırması yanında, türküde yer alan söz, ses aralıkları ve bağları çalıştırmaya yönel kt r. Alıştırma 3 Şek l 13. Ne Feryâd Eders n D vâne Bülbül türküsüne yönel k 3. alıştırma *Alıştırma 3, türkünün makamını, sözler n, bağları ve usulünü türkünün tavrına uygun çalıştırmaya yönel kt r. 128

KSBD, S. 13, Sonbahar 2015, y. 7, s. 107-134 Ölçme-değerlend rme: Ders sonrasında öğrenc ler n performanslarını değerlend rmek amacıyla, bel rt len kazanımlarla l şk l olarak aşağıdak süreç değerlend rme formu kullanılmıştır. İlg l öğrenme alanına l şk n kazanımların gerçekleşme oranını ölçmek ç n 4 maddel k b r form hazırlanmıştır. Her madde 25 puan üzer nden değerlend r lm şt r. Tablo 10. Uygulama Alanları ve Uygulama Sürec nde Öğrenc ler n Aldıkları Puanlar Sorular Öğrenc 1 Öğrenc 2 Öğrenc 3 1. Türkü türüne uygun ses üreteb lme 20 18 22 2. Türküdek ses aralıklarını doğru seslend reb lme 20 20 22 3. Türkünün sözler n anlaşılır ve yöre ağzına yakın b r şek lde 20 18 20 telaffuz edeb lme 4. Türküyü tavrına ve usûlüne uygun müz kal bütünlük çer s nde 20 19 21 söyleyeb lme Toplam Puan 80 75 85 Ders öğretmen tarafından yapılan süreç değerlend rmes sonucunda, öğrenc 1 ve 2'n n 61-80 aralığında b r puan alarak y, öğrenc 3'ün 81-100 aralığında b r puan almak suret yle çok y olarak değerlend r ld ğ görülmekted r. Uygulama alanında ele alınan alıştırmalar vasıtasıyla, öğrenc ler n türküler, yöres ne, formuna, makamına ve usûlüne uygun seslend rmeler amaçlanmıştır. Bel rt len ölçütler sağlamak ç n; alıştırmalar, bu ölçütler doğrultusunda ve tanılayıcı değerlend rme aşamasında görülen eks kl kler n g der lmes ne yönel k olarak her b r türkü ç n hazırlanmıştır. Üç uzman tarafından yapılan değerlend rmeler net ces nde elde ed len ön test ve son test puanları (b r sonrak başlık altında sunulmuştur) karşılaştırıldığında, aralarında anlamlı b r fark olduğu görülmekted r. Buradan hareketle, kullanılan alıştırmaların uygulanan ders plânı ç nde, bel rt len amaca h zmet ett ğ sonucuna varılmıştır. Öğretmen tarafından yapılan süreç değerlend rme puanları le uzman değerlend rme puanlarının uyuşma göstermes de bu durumu destekler n tel kted r. Çalışma Grubunun Gel şt r len ve Uygulanan Öğret m Model Sonrası Türkü Söyleme Düzeyler ne İl şk n Bulgular Çalışma grubunda yer alan öğrenc ler n performansları, uygulama önces ve sonrasında, türküler, yöreye, formuna, makamına ve usûlüne uygun seslend r p seslend remed kler n ortaya koymak amacıyla uzman değerlend rmes ne sunulmuştur. Bu değerlend rmelere göre uygulama önces ve sonrası almış oldukları puanları gösteren grafikler her b r türkü ç n aşağıda bel rt lm şt r. 129

Serkan ÖZTÜRK-Sadık ÖZÇELİK Türkü Söylemeye Yönel k Öğret m Model (Elazığ Yöres Örneğ ) Şek l 14. Tevekte Üzüm Kara türküsü ç n çalışma grubu öntest-sontest karşılaştırması Yukarıdak grafikte bel rt ld ğ üzere Tevekte Üzüm Kara türküsü ç n; Öğrenc 1' n ön test puanı 44,16; son test puanı 82,08 Öğrenc 2'n n ön test puanı 33,33; son test puanı 78,33 Öğrenc 3'ün ön test puanı 52,5; son test puanı 87,08 'd r. Ön test sonuçlarına göre; öğrenc lerden k s n n 41-60 puan arasında, yan orta sev yede olduğu değerlend r lm şken, b r n n se 21-40 arasında b r puan le ortanın altında olduğu görülmekted r. Son test puanlarına göre; öğrenc lerden k s n n 81-100 puan arasında, yan çok y sev yede olduğu değerlend r lm şken, b r n n se 61-80 aralığında b r puan le y sev yede olduğu görülmekted r. Buna göre, ön test ve son test sonuçları arasında anlamlı b r fark olduğu sonucuna varılmıştır. 130