LATEX LaTeX Nedir? Leslie Lamport tarafından geliştirilen TeX komutları yardımıyla kullanımı daha kolay komutlar içeren ve sayfa düzeni, otomatik numaralandırma, atıf verme vb. özellikler içeren makro sistemidir. LaTeX aslında bir bakıma TeX tir. TeX diğer noktalarda değil ama metin şekillendirmede çok güçlü bir programlama dilidir. TeX ile istediğiniz her şeyi inanılmaz bir kalitede gerçekleştirebilirsiniz. Örneğin, çıktı dosyasının çözünülürlüğü 57819 ppi'dir (inç başına piksel). Fakat tahmin edebileceğiniz gibi, bu kadar güçlülüğün anlamı formatlama ve kompozisyon süreci hakkında bilmeniz gereken çok fazla ayrıntı olduğudur. TeX çok ayrıntılı çıktı kontrolüne gereksinim duyan kullanıcılar için temeldir. TeX in telaffuzu TEK şeklindedir. İngilizce TECHnology kelimesinin okunuşu gibidir. Kesinlikle Texas ın okunuşundaki teks gibi telaffuz edilmez. TeX, LaTeX dokümanlar içerisinde \TeX, ASCII karakterlerle yazılırken ise TeX şeklinde yazılır. LaTeX ise İngilizce Lay-Tech in okunuşu gibi telafuz edilir. LaTeX ise LaTeX dokümanlar içerisinde \LaTeX, ASCII karakterlerle yazılırken ise LaTeX şeklinde yazılır. LaTeX in Tarihçesi LaTeX in öyküsü Donald E. Knuth ile başlar. 1977'de, tanınmış serisi "Bilgisayar Programlama Sanatı"nı yazmak için mantıklı bir düzenleme veya kelime işlemci programı arıyordu. TeX i yaratmaya karar verdi. TeX ilk olarak 1979 da SAIL (Stanford Artificial Intelligence Language) ile yazılmış daha sonra bu sürüm 1982 de Pascal ile yeniden yazılmıştır. Daha sonraları, Leslie Lamport (yanda), onlara çok yüksek bir arayüz vererek TeX komutlar takımını ve TeX stilini temel alan komutlar serisini yazdı. Böylece LaTeX doğdu (Lamport TeX). 1990 da İngilizce dışındaki dilleri de destekleyen TeX 3.0 sürümü ortaya çıkmıştır. TeX sürümleri π sayısına yakınsayacak şekilde numaralandırılmaktadır.
TeX ismi ve logosu ise τ (tau), ε (epsilon) ve χ (chi) sembollerinden gelmektedir. LaTeX in en çok kullanılan ilk sürümü 2.09 idi. Son sürüm ise LaTeX2e olarak isimlendirilmekte. Sürüm 3 ise halen geliştirilmekte. Neden LaTeX? Bu karşılaştırmayı Microsoft Word üzerinde LaTeX MsWord WYSIWYG - + çalışırken yapmak ne kadar doğru olur Şekiller + + bilemeyeceğim ama yanda gördüğünüz gibi Matematik + (+) beklentilerinize göre metin editörlerinin size Stil değiştirme + (+) sundukları değişiyor. Atıf verme + - *WYSIWYG: what you see is what you get. Bu da Kaynaklar dizini + - girilenlerin aynı şekilde görünmesinden Platformdan bağımsız + - bahsediyor aslında. Kullanımı Ücretsiz + - LaTeX i herhangi basit bir metin editörü ile birlikte kullanabiliriz. Örneğin Windows üzerinde çalışırken Notepad ya da Linux ile çalışırken Vi metin editörleri kaynak kodları yazabilmemiz için yeterlidir. Windows ile çalıştığımızı düşünüp işleme o şekilde devam edelim. Notepad de hazırlanan kaynak kodu dosyası.tex uzantılı olarak kaydedilir, örneğin ituieee.tex. Daha sonra bu kodların çıktısını elde edebilmemiz için DOS komut satırına C:\> latex ituieee.tex yazmamız yeterlidir. Yalnız bu komutun çalışabilmesi için MiKTeX in daha önce bilgisayara kurulmuş olması gerekir. Bu komutu yazmamızla birlikte önümüzde akan şu şekilde yazılarla karşılaşacağız:
Ama bu yazılar her zaman bu şekilde güzel akmayabilir :) örnek bir hata: Bizim kaynak kodu yazarken unutabileceğimiz simgeler vs. olabileceğinden çalışırken WinEdt adı verilen yazılımı kullanmamız yararımıza olacaktır. Bu programı kullanırken DOS ile de bire bir muhatap olmamıza gerek kalmıyor. PDF TeXify düğmesi de bizim DOS a yazdığımız komutla aynı işi görüyor aslında. TeXify olayından sonra.tex ve.pdf dosyalarının yanında kullandığımız komutlara göre aşağıdaki dosya türleri de oluşabilir:.aux Bu dosyalarda kullandığınız atıflar ile ilgili belgeler saklanmaktadır. Ardışık derlemelerde derleyici tarafından okunarak atıfların kullanılması sağlanır..log Kaynak dosyası derlerken ekranda görülen tüm mesajlar bu dosya içerisinde de saklanır..toc İçindekiler dizini (table of contents).lof Şekiller dizini (list of figures).lot Tablolar dizini (list of tables).idx Index dizini
Ayrıntılara girmeden önce programın demosu ila genel bir örnek verecek olursak şu kaynak kodu dosyası: PDF TeXify tuşu ile bir PDF dosyası oluşturur ve çıktısı aşağıdaki şekilde olur:
LaTeX e genel bir bakış yaptıktan sonra kodlara aşağıdaki çıktıyı ve kaynak kodlarını analiz ederek başlayabiliriz: \documentclass[12pt]{article} Bu kod ile {} arasına belgenin türünü [] arasına da özellikle istediğimiz ayrıntıları yazarız. article yerine book, proc, manual gibi belge türleri de yazılabilir. 12pt yazan yerin yanına iki sütun olması vb. sayfa yapısı özellikleri eklenebilir. Hiçbir şey yazılmadığında default 10pt ve tek sütun halidir. % Eğer satırın başında bu işaret varsa TeXify sırasında o satır okunmaz. Bu şekilde sadece kaynak kodu dosyasında görülebilecek notlar ya da açıklamalar yazabilirsiniz. \usepackage{times} Bunu yazarak times paketi etkinleştirilir. Bu paket font paketidir ve yazıların bu font ile yazılmasını sağlar. Sık kullanılan diğer paketler: amsmath: matematiksel semboller için graphicx: metne resim eklemek için color: renkli yazı kullanabilmemiz için
\title{adaptive } Bu kod ile belgeye başlamadan önce başlığı belirtiriz. Eğer belgeye başladıktan sonra \maketitle demezsek başlık görünmez. $\lambda\tau$ Özel simgeleri yazabilmemiz için iki $ arasına \ sonrasında simgenin adını yazarız. Bu kod belgemize lamda ve tau simgelerini yan yana yazdırır. \author{ } Başlığın altına yazarın ismini yazdırır. Fakat yine belge başladıktan sonra \maketitle kodu gereklidir. \textit{b.kurt } { ile } arasının italik görünmesini sağlar. Aynı şekilde \textbf de yazının kalın olmasını sağlar. \date{\today} İlk olarak \date yazarın altına tarihi atar ama {} içine ne yazılacağı isteğe bağlıdır. Burada \today ile günün tarihi atılır. \begin{document} Bu kod ile belgeye başlarız. Üst kısım sayfa yapısı ve birkaç özellik ile ilgiliydi. \end{document} e kadar yazdıklarımız belgemizde görünecek olanlar. \maketitle Yukarıda bahsettiğimiz gibi bu kod belgenin ilk sayfasına yazının başlığını, yazarını ve tarihi yazdırır. Bu yazılmadığında yukarıda belirtilen başlık, yazar ve tarih kaynak kodu dosyası dışında bir yerde görünmez. \section{ } Belgemizin başlığının bir alt başlığı olarak ve başına da numara atarak yazar.
\subsection{ } Bu kod da gayet anlaşılabilir ki sectionda belirttiğimiz başlığın alt başlığını numaralandırarak atar. Bu olay sub tekrarıyla diğer alt başlıklara kadar gider. \\ Bu iki backslash bizim normal bir editörde yazarken enter a basıp satır atlama işimizi burada yapar. \dots Bu da bildiğimiz üç noktayı ( ) yazdırır. \footnote{ } Gerektiğinde dipnot belirtmek için kullanılır. Yazıldığı yere numara atar ve {} içindeki yazıyı sayfa sonuna yazdırır. \end{document} Bu da yukarıda \begin{document} ile başladığımız belgeyi burada bitirir. Bundan sonra yazılanların hiçbir ehemmiyeti yoktur. Şimdi başlıca komutlardan bahsettikten sonra tablo oluşturmaya geçelim. Bunun için de elimizdeki bir tablonun kaynak kodunu analiz ederek işe başlayalım:
\begin{tabular}{ c p{8cm} }\hline \begin{tabular} ile daha önceki sayfalarda geçen \begin{document} benzeri şekilde tablo oluşturmaya başlarız. Fakat bunun yazılabilmesi için en başta documentclass belirtilmeli ve belgenin başlangıç ve bitiş kodları arasına bu tablonun kodlarının yazılması gerekir. Sonrasında gelen c ilk sütundaki hücrelerdeki metinlerin ortada hizalanmasını sağlıyor. c yerine r yazılırsa sağa l yazılırsa sola hizalanır. O ve diğer işaretleri de tablodaki dikey çizgileri temsil ediyor. p{8cm} olan kısım da ikinci sütunun genişliğini ayarlıyor. Son olarak \hline da yatay çizgiyi çekiyor. Bu en üstteki çizgi oluyor. \textbf Phrasal Verb & \textbf Meaning \\ \hline \textbf kodundan önceki örnekte bahsetmiştik fakat {} içine alınmadığından sadece ilk harf kalın olarak yazılır. Aradaki & bir sütundan diğerine geçildiğini belirtir. Satırın sonunda \\ ile alt satıra geçilir. \hline ile bu satırın altına da çizgi çekilir. fish for & If you {\textbf fish for} information or praise, you try and get it from someone in an indirect way. \\ \hline Yine üsttekine benzer bir diğer satır fakat şunu belirtmek gerekir: {\textbf fish for} yazılmasına rağmen yine sadece ilk f kalın yazılır; eğer iki kelimenin de kalın olmasını istiyorsak \textbf{fish for} yazmalıydık. \end{tabular} Bununla da tabloyu kapatarak çıktımıza göz atarız.
Tablo oluşturduktan hemen sonra matematiksel formüller için gerekli kodları içeren bir örneği inceleyelim: $$ $$ Matematiksel bir ifade yazmak için onu iki $$ arasına yazmamız gerekiyor. \frac{ }{ } İngilizce fraction (kesir) kelimesinin kısaltılmış halidir. İlk { } içerisindeki girdi pay, ikinci girdi de payda olarak görünür. x^n-1 Burada üslü ifadeleri yazabilmek için ^ işaretini kullanıyoruz. Bu işaret kendinden sonraki ilk karakteri üs olarak yazar. Eğer birden fazla karakteri üs olarak yazmak istiyorsak ^{ } şeklinde yazmalıyız. \sum_{ }^{ } Toplam işaretini yazdırarak _ işaretinden sonra alt tarafı ^ işaretinden sonra da üst tarafı yazar. Sonrasında da ifadeyi yazar.
Matematik olayına birkaç örnek daha ekleyecek olursak: Belgeye resim eklemek için örnek: \includegraphics[width=2.25in]{images /WinEdt}\\ Eğer ortalamak istersek \begin{center} ve \end{center} arasına yazmamız yeterlidir. Belgedeki yazıları numaralandırmak ve renklendirmek için örnek: {\color{green} Text starts off in green \textcolor{red}{ a little red} {\color{blue}nested blue text} returning to green} \begin{enumerate} \item \textcolor[cmyk]{0,1,0,0}{magenta cmyk} black \item \color[gray]{0.5} \textcolor{blue}{predefined blue}gray text \end{enumerate} \definecolor{light}{gray}{.80} \definecolor{dark}{gray}{.20} \colorbox{red}{black text on red background}
\par\colorbox{light}{% \textcolor{dark}{light background}} \par\colorbox{dark}{% \textcolor{white}{dark background}} \fcolorbox{red}{blue}{black text,blue background, red frame} \fcolorbox{red}{blue}{\color{white}%white text, blue background, red frame} İncelediğimiz örnekler normal bir LaTeX kullanıcısının bilmesi gerekenleri içeriyor. Ama daha fazlasını isterseniz aşağıdaki kaynakları inceleyebilirsiniz. Buradaki örnekler ve yazıların bir kısmı da bu kaynaklardan alıntıdır. Bilgisayarınıza kurup uğraşmak isterseniz Windows için http://www.miktex.org/ & http://www.winedt.com/ adreslerinden setup dosyalarına ulaşabilirsiniz. Kaynaklar - LaTeX Tutorial, Jeff Clark http://www.cs.itu.edu.tr/~bkurt/courses/bil103/latex.pdf - İstanbul Teknik Üniversitesi BIL103E Ders Notları - Word Processing, Binnur Kurt http://www.cs.itu.edu.tr/~bkurt/courses/bil103/week5.pdf - Anadolu Üniversitesi BİL435 Ders Notları LaTeX ile Döküman Hazırlama, Emrah Akyar http://home.anadolu.edu.tr/~eakyar/latex/sunum1.pdf - Linux ve Matematik, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları 2005 http://fen-edebiyat.iku.edu.tr/yazokulu3/yazokulu.pdf Y.Caner Aksakal caner.itu@gmail.com İTÜ IEEE Bilişim Komitesi İTÜ Bilgisayar Mühendisliği Öğrencisi