ANAYASALARDA VE DEĞİŞİKLİK ÖNERİLERİNDE AYM VE HSYK

seta Analiz. SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı www.setav.org Haziran 2010 ANAYASALARDA VE DEĞİŞİKLİK MUSTAFA ŞENTOP

S E T A A N A L İ Z seta Analiz. Sayı: 23 Haziran 2010 ANAYASALARDA VE DEĞİŞİKLİK MUSTAFA ŞENTOP İÇİNDEKİLER GİRİŞ 4 1. KAYNAKLAR 5 1.1 Önceki Anayasa Metinleri 5 1.2 Anayasa Önerileri 6 2. ANAYASALARDA VE DEĞİŞİKLİK ÖNERİLERİNDE ANAYASA MAHKEMESİ İLE HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU - METİNLER 9 2.1 Anayasa Mahkemesi 9 2.2 Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu 19 3. Anayasalarda ve Değişiklik Önerilerinde Anayasa Mahkemesi ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu - Değerlendirme 30 3.1 Anayasa Mahkemesine Dair Önceki Düzenlemeler 30 3.2 Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kuruluna Dair Önceki Düzenlemeler 37 4. Sonuç 41 2010 Yayın hakları mahfuzdur

ANAYASALARDA Ve DEĞİŞİKLİK ÖZET Anayasa değişikliği paketinin içinde yer alan Anayasa Mahkemesi ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun yapısına dair hükümler, diğerlerini gölgede bırakarak tartışmaların ana gündemi haline gelmiştir. Gerçekten de 27 maddelik değişiklik paketinin kilit noktası, bu iki konudaki yapısal değişiklik önerileridir. Anayasa Mahkemesi ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun yapısının değiştirilmesine karşı çıkanlar, bir bütün olarak değişikliğin yargı bağımsızlığı bakımından bir geriye gidiş olduğu iddiasındadırlar. Bu iddia tartışılmaktadır ancak özellikle geriye gidiş iddiasının sahipleri, değişiklik paketi üzerinde somut bir tartışma sürdürmek yerine, soyut ve slogan düzeyinde ifade ve açıklamalarla kamuoyunun önüne çıkmaktadırlar. Uzun zamandır yaşanan sorunların temelinde Anayasa nın ve bu Anayasa ile benimsenen paradigmanın çok büyük bir payı vardır. Anayasa nın insan, devlet, hak ve hukuk anlayışı Türkiye yi kavrayacak bir perspektiften mahrumdur; devleti milletine karşı korumaya çalışan bir zihniyet dünyasının mahsulüdür. Kaldı ki, Anayasa, yine Anayasa ya göre, sadece söz ünden ibaret değildir; bir de ruh a maliktir. Uzun zamandır farklı kesimlerce dile getirilen, hukuk kurallarında yapılan pek çok değişikliğin uygulamaya yansımadığı şeklindeki değerlendirmeler, Anayasa nın ortaya koyduğu paradigmayı tam olarak anlayamamaktan kaynaklanmaktadır. Anayasa da yapılacak kısmi değişikliklerin, mevcut ruh korunduğu sürece beklendiği kadar ciddi etkileri olmayacaktır. Türkiye nin gerçek ihtiyacı topyekûn bir anayasa değişikliğidir. Ancak böyle bir değişikliğin önünde ciddi bir engel vardır: Başta Anayasa Mahkemesi olmak üzere yüksek yargı. Mevcut Anayasa ile oluşturulmuş hukuk düzeni, yüksek yargıya, hukuk kurallarını yorumlamada keyfiliğe varacak derecede bir imkân sunmaktadır. Yaşanan tecrübeler göstermiştir ki, Anayasa nın bir bütün olarak değiştirilmesi için bir alt yapıya ihtiyaç vardır. Bu sebeple hem bir bütün olarak Anayasa değişikliğinin önünü açmak hem de Anayasa nın doğru bir şekilde yorumlanmasını sağlamak için, prensip olarak, yargı reformunu içeren bir anayasa değişikliğiyle işe başlamak doğru bir tercihtir. Bununla birlikte, konuyu bu çerçevede ele almak çok önemlidir; yoksa yapılan bu kısmi değişiklikleri Türkiye nin Anayasa dan kaynaklanan devasa sorunlarının çözümü için yeterli bulmak, kısmi değişiklikleri yeni sivil demokratik anayasa hedefinin yerine koymak ciddi bir tehlike içerecektir. Unutmayalım; yapılan değişiklikler yeni anayasa hedefinin önünü açtığı oranda Türkiye ye mesafe kazandıracaktır. 3

S E T A A N A L İ Z ANAYASALARDA VE DEĞİŞİKLİK ÖNERİLERİNDE AYM VE HSYK GİRİŞ Anayasa değişikliği paketinin içinde yer alan Anayasa Mahkemesi ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun yapısına dair hükümler, diğerlerini gölgede bırakarak tartışmaların ana gündemi haline gelmiştir. Gerçekten de 27 maddelik değişiklik paketinin kilit noktası, bu iki konudaki yapısal değişiklik önerileridir. Anayasa Mahkemesi ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun yapısının değiştirilmesine karşı çıkanlar, bir bütün olarak değişikliğin, yargı bağımsızlığı bakımından bir geriye gidiş olduğu iddiasındadırlar. Bu iddia tartışılmaktadır ancak özellikle geriye gidiş iddiasının sahipleri, değişiklik paketi üzerinde somut bir tartışma sürdürmek yerine, soyut ve slogan düzeyinde ifade ve açıklamalarla kamuoyunun önüne çıkmaktadırlar. Hâlbuki böyle önemli bir konunun somut hukuki gerekçelere dayanarak tartışılması mümkündür, hatta zaruridir. Yapılan anayasa değişikliğinin yanında veya karşısında yer alan herkesin mutabık olduğu husus, Türkiye de bir anayasa değişikliğinin, bunun içinde de bir yargı reformunun şart olduğudur. Değişiklik teklifinin sahibi siyasetçilerin, çeşitli sivil toplum kuruluşlarının yetkilileriyle yapmış oldukları toplantılarda da bu husus açık bir şekilde karşımıza çıkmıştır. 4 Öte yandan, Türkiye, artık eskisi gibi, siyasetçilerin ve bürokratların söylediği sözlerde bir hikmet arayan, bir bildiği vardır diye düşünen insanların çoğunlukta olduğu bir ülke değildir. Ortaya konulan her görüşe Neden? diye soranlar, sebepleri anlamayı önemseyenler, somut gerekçelerle yapılacak açıklamaları bekleyenler önemli bir yekûn tutmaktadırlar. Bundan hareketle, toplumun büyük bir bölümünün bu tür ge-

ANAYASALARDA Ve DEĞİŞİKLİK lişmeleri, bir taraftar psikolojisiyle değil, içeriğe bakarak değerlendirdiğini söylemek mümkündür. Değişiklik teklifi üzerinde bu kadar keskin kutuplaşmaların oluşturulmaya çalışıldığı bir dönemde, içerik değerlendirmesini önemseyenlerin bu kadar büyük bir yekûn oluşturması dikkat çekicidir. Anayasa Mahkemesi ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun yapısı tartışılırken konunun iki boyutta ele alınması gerekmektedir. Birinci boyut, uluslararası standartlar boyutudur. Yapılan değişiklikler yargı bağımsızlığını geri mi götürüyor, ileri mi götürüyor? tezlerini uluslararası standartlara bakarak, onlarla mukayese ederek temellendirebiliriz. Dünyanın özellikle sistem olarak gelişmiş ülkelerinde, yargı bağımsızlığının tartışılmaz hale geldiği ülkelerdeki standartlar, somut bir tartışmanın vazgeçilmez unsurları olmalıdır. Bu unsurlar da keyfi bir şekilde, ileri sürülen teze hizmet etmesi için tahrif edilerek kullanılmamalıdır; zira artık herkes atıf yapılan metinlere ulaşabilme imkânına sahiptir. Ancak bu çalışmanın amacı, söz konusu bu birinci boyuta dair bir bilgi sunmak değildir. İkinci boyut ise, yüzyıldan fazla bir zamandır başını anayasa tartışmalarından kaldıramayan bir ülke olan Türkiye de, daha önceki anayasalarda ve çok farklı kesimlerden gelen anayasa değişiklik önerilerinde tartışılan konuların nasıl düzenlendiğine ilişkindir. Her şeyden önce, bu, bugünkü tartışmaların bir tarafında yer alanların daha önce neler söylediklerini hatırlamaları bakımından önem taşımaktadır. İkinci boyutun asıl önemi ise, hemen hemen her tartışmada olduğu gibi, Türkiye de hiçbir konunun yeni olmadığını, sadece siyasi şartlara göre tarafların değiştiğini görmemizi sağlamasındadır. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı, Anayasa Mahkemesi ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kuruluna dair Türkiye de daha önceki hukuki düzenlemeleri ve çeşitli kesimler tarafından ortaya konulan değişiklik önerilerini derlemek ve ilgilenenlere sunmaktır. Böylece süren tartışmalara bir katkı sağlamak, içerik konusuna önem verenlere yardımcı olmak ve konuyla ilgili tarihi süreci gözler önüne sermek hedeflenmektedir. Yapılan değişiklikler yargı bağımsızlığını geri mi götürüyor, ileri mi götürüyor? tezlerini uluslararası standartlara bakarak, onlarla mukayese ederek temellendirebiliriz. 1. KAYNAKLAR Çalışmada kullandığımız kaynaklar iki ana kategoriye ayrılmaktadır. Birincisi, önceki anayasalar veya anayasalarda yapılmış değişikliklerden oluşan eski pozitif hukuk düzenlemeleridir. İkincisi ise, farklı dönemlerde değişik kesimlerce hazırlanmış anayasa değişikliği önerileridir. Bu önerilerin bazıları bir bütün anayasa değişikliği önerisi halindedir, bazıları ise Anayasa nın bir kısım maddelerinin değiştirilmesini esas alan önerilerdir. 1.1 Önceki Anayasa Metinleri Bu çalışmanın kapsamı ve hedefleri açısından, önceki pozitif hukuk metinlerinden ayrıntılı olarak söz etmeye gerek bulunmamaktadır. Çünkü Anayasa Mahkemesi, 1961 5

S E T A A N A L İ Z Anayasası ile hukuk düzenine girmiştir; daha öncesi yoktur. 12 Mart askeri müdahalesinden sonra, 1971 yılında yapılan anayasa değişikliklerinde Anayasa Mahkemesinin yapısıyla ilgili bir husus yoktur. Bugünkü Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, 1961 Anayasasında Yüksek Hâkimler Kurulu şeklinde yer almıştır. Daha önceki dönemde hâkim ve savcılarla ilgili özel, bağımsız bir üst kurul bulunmamaktadır. 1971 yılında Yüksek Hâkimler Kurulunun yapısına dair değişiklikler de yapılmıştır. 1.2 Anayasa Önerileri Aşağıda alıntılar yapılan anayasa değişiklik önerileri, farklı zamanlarda hazırlanan ve kamuoyuna yansıyan önerilerdir. 1.2.1 Gerekçeli Anayasa Önerisi (1982) 6 Anayasa önerilerinden ilki, yürürlükteki anayasa hazırlanırken ortaya çıkmış, o dönemin şartlarında çok sınırlı tartışmalara katkı sağlamayı hedefleyen bir öneridir. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları (No: 497) arasında bulunan ve 1982 de yayınlanan Gerekçeli Anayasa Önerisi A. Ü. Siyasal Bilgiler ve Hukuk fakültelerinin öğretim üyelerinden olan şu isimler tarafından hazırlanmıştır: Prof. Dr. Akın Düren, Prof. Dr. Münci Kapani, Prof. Dr. Metin Kıratlı, Prof. Dr. Bahri Savcı, Prof. Dr. Mümtaz Soysal, Prof. Dr. Nermin Abadan Unat, Prof. Dr. Rona Aybay, Prof. Dr. Cahit Talas, Doç. Dr. Oya Araslı, Doç. Dr. Cem Eroğul, Doç. Dr. Tuncer Karamustafaoğlu, Doç. Dr. Fazıl Sağlam, Doç. Dr. Yahya K. Zabunoğlu, Doç. Dr. Türker Alkan, Doç. Dr. Doğu Ergil, Doç. Dr. Mete Tunçay, Doç. Dr. Ahmet Yücekök, Dr. Tekin Akıllıoğlu, Dr. Metin Günday, Dr. Maksut Mumcuoğlu, Dr. Mehmet Turhan, Dr. Yıldırım Uler, Dr. Can Hamamcı. Bu 23 öğretim elemanının yanı sıra, sadece kendi alanlarıyla ilgili düzenlemelere katılanlar da bulunmaktadır: Ekonomik ve sosyal haklara ilişkin konularda Prof. Dr. Kurthan Fişek, Doç. Dr. Alpaslan Işıklı, Doç. Dr. Pars Esin, Dr. Tülin Hoşgör; ceza hukukuna ilişkin konularda Doç. Dr. Selahattin Keyman, Doç. Dr. Yüksek Ersoy; vatandaşlık hukuku ve dış ilişkilerin parlamentoca denetlenmesi konularında Prof. Dr. Hicri Fişek, Prof. Dr. İlhan Unat, Doç. Dr. Hüseyin Pazarcı; mali konularda Prof. Dr. Mualla Öncel, Doç. Dr. Nami Çağan; şehircilik ve kamulaştırma konularında Prof. Fehmi Yavuz ve Prof. Dr. Ruşen Keleş; çeşitli maddeler bakımından Türk siyasi hayatına dair değerlendirmelerde bulunan Doç. Dr. Sina Akşin, Doç. Dr. İlber Ortaylı; çalışmalara başlangıçtan bir süre sonra katılan ve yayına son şeklin verilmesinde görev üstlenen Dr. Yavuz Sabuncu.

ANAYASALARDA Ve DEĞİŞİKLİK 1.2.2 Yeni Anayasa İçin Öneriler TÜSİAD Yönetim Kurulu Başkanı Bülent Eczacıbaşı nın daveti üzerine, 1991 yılı Kasım ayı içinde Çalışma Grubunu oluşturan öğretim üyelerinin katılımıyla başlayan çalışma sonunda ortaya konulan görüşler Mart 1992 de açıklanmıştır. 1 Çalışmanın temelinde yatan düşüncenin, Türkiye de çoğulcu, demokratik, liberal ve hukuka bağlı bir rejimin işleyişine en elverişli zemini hazırlamak olduğu ifade edilmektedir. 2 Ayrıca sunuş yazısında, egemenliğin ulusa ait olduğu bir düzende, demokratik bir anayasa yapılması akademik olmaktan çok siyasi bir iştir denilmekte, ancak bu durum, anayasanın hazırlık aşamasında, konunun uzmanlarından yararlanılmasına engel değildir ifadesiyle çalışmanın amacı dile getirilmektedir. 3 TÜSİAD için hazırlanan bu çalışma, TBMM tarafından bir derleme kitap içinde 1993 yılında basılmıştır. Bu öneriyi hazırlayan çalışma grubu şu isimlerden oluşmaktadır: Prof. Dr. Erdoğan Teziç, Prof. Dr. Sait Güran, Prof. Dr. Yıldızhan Yayla, Prof. Dr. Köksal Bayraktar, Prof. Dr. Devrim Ulucan, Prof. Dr. Bülent Tanör, Doç. Dr. Fazıl Sağlam, Doç. Dr. Süheyl Batum, Doç. Dr. Necmi Yüzbaşıoğlu. 1.2.3 Siyasi Partilerin Önerileri 1993 yılında anayasa değişikliği tartışmaları yoğunlaşmış, dönemin TBMM Başkanı Hüsamettin Cindoruk un çağrısı ile oluşturulan çalışma grubuna siyasi partilerce öneriler verilmiştir. Bu öneriler iki kitap halinde basılmıştır. 4 Bu kitaplarda, siyasi partilerin hepsinin anayasanın tamamına dair bir değişiklik önerisi bulunmamaktadır. Sadece Sosyal Demokrat Halkçı Partinin bir bütün anayasa değişikliği önerisi mevcuttur. Bu partinin, muhtemelen 1993 ten önceki bir tarihte hazırlamış olduğu bir bütün halindeki anayasa değişikliği önerisiyle beraber, anayasada değişiklik tartışmalarının başladığı günlerde sunmuş olduğu kısmi değişiklik önerisi de mevcuttur. Ana hatlarıyla bu iki önerinin ilgili maddelerinde benzerlikler olduğunu ifade edebiliriz. Diğer partilerin ise anayasanın bütününe dair bir hazırlıkları basılan kitaplarda yer almamaktadır. Konumuzla alakalı değişiklik önerisinde bulunan partilerin metinleri de ileride ele alınacaktır. 1. TBMM Başkanlığı na Bazı Kurum ve Kuruluşlarca Verilmiş ve Ayrıca TBMM deki Siyasi Partilerin Anayasa Değişikliğine İlişkin Hazırlık Çalışmaları ve Taslak Metinler, Ankara, 1993, sh. 7 8. 2. A.g.e., sh. 8. 3. A.g.e., sh. 7. 4. TBMM Başkanlığına Bazı Kurum ve Kuruluşlarca Verilmiş ve Ayrıca TBMM deki Siyasi Partilerin Anayasa Değişikliğine İlişkin Hazırlık Çalışmaları ve Taslak Metinler, Ankara, 1993 ve TBMM de Temsil Edilen Siyasi Partilerin Anayasa Değişikliği Tekliflerinin Karşılaştırmalı Metinleri, Ankara, 1993 7

S E T A A N A L İ Z 1.2.4 Türkiye Barolar Birliğinin 2001 Tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi 5 Türkiye Barolar Birliği (TBB) tarafından 2001 yılında, anayasanın bütününe dair bir değişiklik önerisi çoğunluğu öğretim üyelerince teşkil edilen bir komisyonca hazırlanmıştır. Bu komisyonda yer alanlar şunlardır: Prof. Dr. Yılmaz Aliefendioğlu, Prof. Dr. Rona Aybay, Prof. Dr. Ali Ülkü Azrak, Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu, Prof. Dr. İl Han Özay, Av. Yekta Güngör Özden, Prof. Dr. Yavuz Sabuncu, Prof. Dr. Fazıl Sağlam, Av. Atila Sav, Prof. Dr. Zafer Üskül, Prof. Dr. Necmi Yüzbaşıoğlu. Çalışmanın sunuş metninde yer alan, Türkiye Büyük Millet Meclisinin bütüncül olmasa da oldukça geniş kapsamlı bir değişiklikle çalışmasını gündeme getirdiği bu süreçte Birliğimizce hazırlattırılan öneriyi Yasama Meclisimizin ve kamuoyunun değerlendirmesine sunuyoruz ifadeleri, o tarih itibarıyla kapsamlı bir değişikliğin tartışıldığını ortaya koymaktadır. 1.2.5 2003 Tarihli Anayasa Mahkemesinin Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Anayasa Mahkemesi Bünyesinde Hazırlanan Değişiklik Taslağı 6 Türkiye Büyük Millet Meclisi Araştırma Merkezi tarafından basılan bir çalışmada yer alan, Anayasa Mahkemesi bünyesinde 2003 yılında hazırlattırılmış bu metin, Anayasa Mahkemesinin üye sayısını, üye kaynaklarını, bireysel başvuru hakkını ve Mahkeme nin çalışma usullerine dair bazı esasları düzenleyen bir taslaktır. 1.2.6 Türkiye Barolar Birliğinin 2007 Tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi 7 Türkiye Barolar Birliği 2001 yılında hazırlamış olduğu anayasa önerisinden sonra, konuyla ilgili başka bir çalışmayı 2007 yılında yaptırmış, yeni bir anayasa değişiklik önerisi hazırlatmıştır. İki öneri arasındaki ilişki ve farklılık şu şekilde açıklanmaktadır: 8 5. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi, Ankara, İkinci Basım, 2001. 6. 2003 Tarihli Anayasa Mahkemesinin Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Anayasa Değişikliği Taslağı, Ankara, Kasım 2009. 7. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi, Geliştirilmiş Gerekçeli Yeni Metin, Ankara, 4. Baskı, 2007.

ANAYASALARDA Ve DEĞİŞİKLİK 2007 yılında yapılan bu çalışmada, 2001 tasarısı hareket noktası olarak kabul edilmiş ve ondan geniş ölçüde yararlanılmıştır. Ancak, bazı konularda da, o metinden ayrılınmıştır. Bunda, aradan geçen altı-yedi yılın getirdiği yeni durumlar ve sorunlar kadar komisyona yeni ve genç üyelerin katılmış olması da rol oynamıştır. Sonuç olarak, sunulan bu yeni Taslak, kendi iç tutarlığı açısından baştan sona yeniden yazılmış bir metindir. 8 Türkiye Barolar Birliğinin 2007 metninin hazırlanmasında görev alanlar şunlardır: Prof. Dr. Rona Aybay, Prof. Dr. Fazıl Sağlam, Prof. Dr. Süheyl Batum, Prof. Dr. Oktay Uygun, Doç. Dr. Korkut Kanadoğlu, Yard. Doç. Dr. Ece Göztepe, Yard. Doç. Dr. Faruk Bilir ve Avukat Teoman Ergül. 1.2.7 AK Parti İçin Hazırlanan Özbudun Önerisi Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan ın, Prof. Dr. Ergun Özbudun dan talebi üzerine, Prof. Dr. Ergun Özbudun, Prof. Dr. Zühtü Arslan, Prof. Dr. Yavuz Atar, Prof. Dr. Fazıl Hüsnü Erdem, Prof. Dr. Levent Köker ve Doç. Dr. Serap Yazıcı dan oluşan Komisyon tarafından hazırlanmıştır. 2. ANAYASALARDA VE DEĞİŞİKLİK ÖNERİLERİNDE ANAYASA MAHKEMESİ İLE HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU - METİNLER 2.1 Anayasa Mahkemesi 2.1.1 1961 Anayasasında Anayasa Mahkemesi a. 1961 Anayasası D) ANAYASA MAHKEMESİ I. Kuruluş a) Üyelerin Seçimi MADDE 145 - Anayasa Mahkemesi, on beş asıl ve beş yedek üyeden kuruludur. Asıl üyelerden dördü Yargıtay, üçü Danıştay Genel Kurullarınca kendi Başkan ve üyeleriyle Başsavcısı ve Baş kanun sözcüsü arasından üye tam sayılarının salt ço- 9 8. A.g.e., sh.ix.

S E T A A N A L İ Z ğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Bir üye Sayıştay Genel Kurulunca kendi Başkan ve üyeleri arasından aynı usûlle seçilir. Millet Meclisi üç, Cumhuriyet Senatosu iki üye seçer. Cumhurbaşkanınca da iki üye seçilir. Cumhurbaşkanı, bu üyelerden birini, Askerî Yargıtay Genel Kurulunun üye tam sayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla göstereceği üç aday arasından seçer. Anayasa Mahkemesi, kendi üyeleri arasından, oyla ve üçte iki çoğunlukla, dört yıl için, bir başkan ve bir başkan vekili seçer, yeniden seçilmek caizdir. Yasama Meclisleri, bu seçimleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri dışında, üye tam sayılarının üçte iki çoğunluğu ile ve gizli oyla yaparlar. İlk iki oylamada bu çoğunluk sağlanmaza, salt çoğunlukla yetinilir. Yasama Meclislerince seçilecek üyelerden birer kişinin üniversitelerin hukuk, iktisat ve siyasal bilimler öğretim üyelerinin birlikte toplanarak, açık üyeliklerin üç katı tutarında ve gizli oyla gösterecekleri adaylar arasından olması gereklidir. Anayasa Mahkemesine asıl veya yedek üye olabilmek için, kırk yaşını doldurmuş bulunmak ve Yargıtay, Askerî Yargıtay veya Sayıştay da başkanlık, üyelik, başsavcılık, baş kanun sözcülüğü veya üniversitelerde hukuk, iktisat ve siyasal bilimler alanlarında en az beş yıl öğretim üyeliği veya on beş yıl avukatlık yapmış olmak şarttır. Anayasa Mahkemesine, Yargıtay iki, Danıştay ile Yasama Meclislerinin her biri birer yedek üye seçerler. Yedek üyelerin seçiminde de, asılların seçimindeki usûl uygulanır. Anayasa Mahkemesi üyeleri, resmî veya özel hiçbir görev alamazlar. b) Üyeliğin Sona Ermesi MADDE 146 - Anayasa Mahkemesi üyeleri altmışbeş yaşında emekliye ayrılırlar. Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hâkimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden; görevini sağlık bakımından yerine getiremiyeceğinin kesin olarak anlaşılması halinde de, Anayasa Mahkemesi üye tam sayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer. II. Görev ve Yetkileri MADDE 147 - Anayasa Mahkemesi, kanunların ve Türkiye Büyük Millet Meclisi içtüzüklerinin Anayasaya, uygunluğunu denetler. 10 Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Yüksek Hâkimler Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Cumhuriyet Başsavcısını, Baş kanun sözcüsünü, Askerî Yargıtay Başsavcısını ve kendi üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatiyle yargılar ve Anayasa ile verilen diğer görevleri yerine getirir. Anayasa Mahkemesinin, Yüce Divan sıfatiyle yargılamasında savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı yapar.

ANAYASALARDA Ve DEĞİŞİKLİK b. 1971 Anayasa Değişiklikleri D) ANAYASA MAHKEMESİ I. Kuruluş a) Üyelerin Seçimi MADDE 145 - Anayasa Mahkemesi, onbeş asıl ve beş yedek üyeden kuruludur. Asıl üyelerden dördü Yargıtay, üçü Danıştay Genel kurullarınca kendi Başkan ve üyeleriyle Cumhuriyet Başsavcısı ve Baş kanun sözcüsü arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Bir üye Sayıştay Genel Kurulunca kendi Başkan ve üyeleri arasından aynı usûlle seçilir. Millet Meclisi üç, Cumhuriyet Senatosu iki üye seçer. Cumhurbaşkanınca da iki üye seçilir. Cumhurbaşkanı, bu üyelerden birini, Askerî Yargıtay Genel Kurulunun üye tam sayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla göstereceği üç aday arasından seçer. Yasama Meclisleri, bu seçimleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri dışından, üye tam sayılarının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla yaparlar. Yasama Meclislerince yapılacak seçimlerde, adaylığa başvurma ve seçim esas ve usûlleri kanunla düzenlenir. Anayasa Mahkemesi, kendi üyeleri arasından, gizli oyla ve salt çoğunlukla, dört yıl için bir Başkan ve bir Başkanvekili seçer; yeniden seçilmek caizdir. Anayasa Mahkemesine asıl veya yedek üye olabilmek için, kırk yaşını doldurmuş bulunmak ve Yargıtay, Askerî Yargıtay veya Sayıştay da Başkanlık, üyelik, Başsavcılık, Baş kanun sözcülüğü veya üniversitelerde hukuk, iktisat ve siyasal bilimler alanlarında en az beş yıl öğretim üyeliği veya onbeş yıl avukatlık yapmış olmak şarttır. Anayasa Mahkemesine, Yargıtay iki, Danıştay ile Yasama Meclislerinin her biri birer yedek üye seçerler. Yedek üyelerin seçiminde de, asılların seçimindeki usûl uygulanır. Anayasa Mahkemesi üyeleri, resmî veya özel hiçbir görev alamazlar. II. Görev ve Yetkileri MADDE 147 - Anayasa Mahkemesi, kanunların ve Türkiye Büyük Millet Meclisi içtüzüklerinin Anayasa, Anayasa değişikliklerinin de Anayasa da gösterilen şekil şartlarına uygunluğunu denetler. Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Yüksek Hâkimler Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Cumhuriyet Başsavcısını, Baş kanun sözcüsünü, Askerî Yargıtay Başsavcısını ve kendi üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar ve Anayasa ile verilen diğer görevleri yerine getirir. Anayasa Mahkemesinin, Yüce Divan sıfatıyla yargılamasında savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı yapar. 2.1.2 Mevcut Anayasada Anayasa Mahkemesi A. Anayasa Mahkemesi 1. Kuruluşu Madde 146 Anayasa Mahkemesi onbir asıl ve dört yedek üyeden kurulur. Cumhurbaşkanı, iki asıl ve iki yedek üyeyi Yargıtay, iki asıl ve bir yedek üyeyi Danıştay, birer asıl üyeyi Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay genel kurullarınca kendi Başkan ve üyeleri arasından üye tamsayılarının salt ço- 11

S E T A A N A L İ Z ğunluğu ile her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; bir asıl üyeyi ise Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan Yükseköğretim kurumları öğretim üyeleri içinden göstereceği üç aday arasından; üç asıl ve bir yedek üyeyi üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından seçer. Yükseköğretim kurumları öğretim üyeleri ile üst kademe yöneticileri ve avukatların Anayasa Mahkemesine asıl ve yedek üye seçilebilmeleri için, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim görmüş veya öğrenim kurumlarında en az onbeş yıl öğretim üyeliği veya kamu hizmetinde en az onbeş yıl fiilen çalışmış veya en az onbeş yıl avukatlık yapmış olmak şarttır. Anayasa Mahkemesi, asıl üyeleri arasından gizli oyla ve üye tamsayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir Başkan ve bir Başkanvekili seçer. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Anayasa Mahkemesi üyeleri, asli görevleri dışında resmi veya özel hiçbir görev alamazlar. 2. Üyeliğin sona ermesi Madde 147 Anayasa Mahkemesi üyeleri altmışbeş yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar. Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hakimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden; görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması halinde de, Anayasa Mahkemesi üye tamsayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer. 2.1.3 Anayasa Mahkemesinin Yapısı İle İlgili Değişiklik Önerileri a. 1982 Gerekçeli Anayasa Önerisi 9 D) ANAYASA MAHKEMESİ I. Kuruluş a) Üyelerin seçimi 12 Madde 145 Anayasa Mahkemesi, onbeş asıl ve beş yedek üyeden kuruludur. Asıl üyelerden dördü Yargıtay, üçü Danıştay Genel Kurullarınca kendi Başkan ve üyeleriyle Cumhuriyet Başsavcısı ve Baş kanun sözcüsü arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Bir üye Sayıştay Genel Kurulunca kendi Başkan ve üyeleri arasından aynı usulle seçilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi beş üye seçer. Cumhurbaşkanınca da iki üye seçilir. Cumhurbaşkanı, bu üyelerden birini Askeri Yargıtay Genel Kurulunun üye tam sayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla göstereceği üç aday arasından seçer. Türkiye Büyük Millet Meclisi bu seçimleri kendi üyeleri dışından ve gizli oyla yapar. Anayasa Mahkemesi üyeliğinin boşalma tarihinden başlayarak altı ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi bu seçimi sonuçlandırmadığı takdirde, boş üyelikler Cumhurbaşkanınca doldurulur. II. Görev ve yetkileri Madde 147 Anayasa Mahkemesi, yasaların ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtü- 9. Gerekçeli Anayasa Önerisi, Ankara, 1982, sh. 173 178.

ANAYASALARDA Ve DEĞİŞİKLİK züğünün Anayasaya, Anayasa değişikliklerinin de Anayasanın 155. Maddesinde gösterilen şekil şartlarına uygunluğunu denetler. 10 b. 1993 te TÜSİAD İçin Hazırlanan Yeni Anayasa İçin Öneriler Metni 11 Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu 12 Anayasa Mahkemesi onbir asıl ve dört yedek üyeden kurulur. İki asıl ve bir yedek üye Yargıtay, iki asıl ve bir yedek üye Danıştay, birer asıl üye Askeri Yargıtay ve Sayıştay Genel Kurullarınca kendi Başkan ve üyeleri arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Bir asıl ve bir yedek üye Anayasa Mahkemesi tarafından seçilir. Anayasa Mahkemesi asıl üyeyi, yedek üyeleri arasından; yedek üyeyi, raportörleri arasından; asıl üye tam sayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçer. Bir yedek üye, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi tarafından, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. İki asıl üye TBMM tarafından Meclis üyeleri dışından, iki asıl üye Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. Cumhurbaşkanı bu üyelerden birini, Yükseköğretim Planlama, Koordinasyon ve Denetleme Kurulunun, kendi üyesi olmayan Yükseköğretim Kurumları öğretim üyeleri içinden göstereceği üç aday arasından; diğerini de Türkiye Barolar Birliğinin göstereceği üç aday arasından seçer. c. Anavatan Partisinin Değişiklik Önerileri Metni 13 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 146.ncı maddesinin 2.nci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir: Madde 146 Cumhurbaşkanı, üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi Danıştay, birer üyeyi Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğu ile her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinde ve üç üyeyi de üst kademe yöneticileri ve avukatlar arasından seçer. Dört üyeyi ise Türkiye Büyük Millet Meclisi yukarıda gösterilen Yüksek Mahkeme üyeleri ile üniversite öğretim üyeleri veya avukatlar arasından seçer. 10. Bu hükümde, Anayasa Mahkemesinin anayasa değişiklikleri konusunda 1961 Anayasası dönemindeki tutumu dikkate alınarak bir düzenleme yapılmış olduğu anlaşılmaktadır. Anayasa Mahkemesinin anayasa değişikliklerini sadece şekil bakımından denetlemesi, şekil denetiminin ise, anayasanın değiştirilmesi usulünü gösteren Öneri metnindeki 155. madde çerçevesiyle sınırlı olduğu açık bir şekilde yazılmıştır. Önerilen hükmün gerekçesinde şöyle denilmektedir: Bu hükme (anayasa değişikliklerinin sadece şekil yönünden denetlenebileceği hükmü M.Ş.) rağmen AYM, önceki ilke kararında esas denetiminin gerekçesi olarak kullandığı AY nın 1, 2 ve 9 ilişkisini, bu kere biçim denetimi adı altında birkaç kez uygulamıştır. AYM nin bu uygulaması, ne kamuoyunu ne de bilim çevrelerini tatmin edebilmiştir. Her ne kadar AYM nin bu yetkiyi Cumhuriyeti korumak gibi yüce bir amaçla saklı tutmak istediği kabul edilse bile, Anayasa değişikliklerine ilişkin uygulamasına bakıldığında, Cumhuriyetin hangi niteliğinin, ne ölçüde değişikliğe uğramasıyla, devlet şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hükmün de değişmiş sayılacağını kestirmek, imkânsız denebilecek kadar güçleşmiştir. Öneri, sh. 178. 11. TBMM Başkanlığına Bazı Kurum ve Kuruluşlarca Verilmiş ve Ayrıca TBMM deki Siyasi Partilerin Anayasa Değişikliğine İlişkin Hazırlık Çalışmaları ve Taslak Metinler, Ankara, 1993, sh. 5-140. 12. A.g.e., sh. 123. 13. TBMM de Temsil Edilen Siyasi Partilerin Anayasa Değişikliği Tekliflerinin Karşılaştırmalı Metinleri, Ankara, 1993, sh. 366-367. 13

S E T A A N A L İ Z d. Refah Partisinin Değişiklik Önerileri Metni 14 Kuruluşu (Bu maddenin 1 ve 2.nci fıkrası Anayasa Mahkemesi Üyeleri, ön şartları haiz adaylar arasından millet tarafından seçilecek şekilde) veya (Anayasa Mahkemesi üyeleri ve Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu olan partiler tarafından ön şartları haiz olarak teklif edecekleri üçer asıl ve üçer yedek adaylar arasından Türkiye Büyük Millet Meclisince seçilecek birer asıl ve birer yedek üyenin de katılacağı şekilde yeniden düzenlenmeli.) e. Sosyal Demokrat Halkçı Partinin Anayasa da Değişiklik Önerileri Metni Sosyal Demokrat Halkçı Partinin iki farklı önerisi bulunmaktadır. Bunlardan muhtemelen ilki, daha önce hazırlanmış ve anayasanın bütünüyle değiştirilmesini esas alan, yeni bir anayasa önerisi mahiyetindeki metindir. Diğeri ise, TBMM Başkanlığına bazı maddelerin değiştirilmesi amacıyla sunduğu Parti teklifidir. Burada her ikisindeki düzenlemelere de yer verilecektir. aa. Sosyal Demokrat Halkçı Partinin Yeni Anayasa Önerisindeki Düzenleme 15 II- Yüksek Mahkemeler A- Anayasa Mahkemesi Madde 142 Anayasa Mahkemesi on beş üyeden kuruludur. Üyelerden dördü Yargıtay, dördü Danıştay, biri Askeri Yargıtay genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleriyle başsavcı ve baş kanun sözcüsü arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. Bir üyeyi Sayıştay Genel Kurulu kendi başkan ve üyeleri arasından, bir üyeyi de Anayasa Mahkemesi kurul olarak kendi raportörleri arasından seçer. Cumhurbaşkanınca dört üye seçilir. Cumhurbaşkanı, bu üyelerden ikisini, Üniversitelerarası Kurulun, ikisini de Türkiye Barolar Birliğinin, üye sayılarının salt çoğunluklarıyla ve gizli oyla belirleyecekleri kurumlarına bağlı ve fakat kendi üyeleri dışında kalan, ikişer kat aday arasından seçer. 16 3. Görev ve Yetkileri Madde 144 Anayasa Mahkemesi, yasaların, yasa gücünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclis İçtüzüğünün Anayasa ya, Anayasa değişikliklerinin Anayasa da gösterilen biçim kurallarına uygunluğunu denetler. Cumhuriyetin değişmezliği ve bu ilkeyi pekiştiren öneri yasağı, biçim denetimi kapsamı içinde yer alır ve Anayasa Mahkemesince, öteki biçim kurallarından önce ve öncelikle incelenir. 17 14 14. A.g.e., sh. 368. 15. TBMM Başkanlığına Bazı Kurum ve Kuruluşlarca Verilmiş ve Ayrıca TBMM deki Siyasi Partilerin Anayasa Değişikliğine İlişkin Hazırlık Çalışmaları ve Taslak Metinler, Ankara, 1993, sh.263 386. 16. A.g.e., sh.362 363. 17. A.g.e., sh. 365.

ANAYASALARDA Ve DEĞİŞİKLİK bb. Sosyal Demokrat Halkçı Partinin TBMM ye Sunduğu Kısmi Değişiklik Teklifindeki Düzenleme 18 Anayasa Mahkemesi Kuruluşu Anayasa Mahkemesi onbeş üyeden kurulur. Bir üye Cumhurbaşkanınca, iki üye Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla üyeleri dışından, dört üye Yargıtay, üç üye Danıştay, birer üye Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, Sayıştay ve Türkiye Barolar Birliği genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğunca, bir üye Üniversitelerarası Kurulca bütün üniversitelerdeki öğretim üyeleri arasından seçilir. f. Türkiye Barolar Birliğinin 2001 Tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi Metni 19 II. Yüksek Mahkemeler A- Anayasa Mahkemesi 1. Kuruluşu Madde 156 Anayasa Mahkemesi, 21 üyeden oluşur. Bu üyelerin üçü Yargıtay, üçü Danıştay, biri Askeri Yargıtay, ikisi Sayıştay Genel Kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğu ile gizli oyla seçilir. Bir üye Anayasa Mahkemesi tarafından seçilir. Anayasa Mahkemesi seçimi, raportörleri arasından üye tam sayısının salt çoğunluğu ile gizli oyla yapar. Türkiye Barolar Birliği Genel Kurulu bir üyeyi avukatlar arasından üye tam sayısının salt çoğunluğu ile gizli oyla seçer. Cumhurbaşkanı; biri avukatlar, biri üst kademe kamu görevlileri arasından olmak üzere iki üye atar. Yükseköğretim Kurulu, yükseköğrenim kurumlarının hukuk alanlarında görev yapan öğretim üyeleri arasından bir üyeyi üye tam sayısının salt çoğunluğu ile gizli oyla seçer. Türkiye Büyük Millet Meclisi yedi üyeyi, yükseköğrenim kurumlarının hukuk, iktisat veya siyasal bilimler alanlarında görev yapan öğretim üyeleri, üst kademe kamu görevlileri ve avukatlar arasından üye tam sayısının salt çoğunluğu ile seçer. İlk iki turda salt çoğunluğa ulaşılamazsa, toplantıya katılanların çoğunluk oyu yeterli sayılır. 18. TBMM de Temsil Edilen Siyasi Partilerin Anayasa Değişikliği Tekliflerinin Karşılaştırmalı Metinleri, Ankara, 1993, sh. 368. 19. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi, Ankara, İkinci Basım, 2001, sh.92-93. 15

S E T A A N A L İ Z g. 2003 Tarihli Anayasa Mahkemesinin Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Anayasa Mahkemesi Bünyesinde Hazırlanan Değişiklik Taslağı 20 Madde 146 - Anayasa Mahkemesi genel kurul ve iki daire halinde çalışmak üzere onyedi üyeden oluşur. Üyelerden beşi Yargıtay, dördü Danıştay, birer üye de Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Genel Kurullarınca en az üç yıl üyelik görevinde bulunmuş ve elli yaşını doldurmuş olmak koşuluyla kendi başkan ve üyeleri arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğu ve gizli oyla seçilir. Kurullarda salt çoğunlukla sonuç alınamadığı takdirde üye tam sayısının beşte ikisinden az olmamak üzere altıncı turdan sonra en çok oy alan seçilmiş sayılır. Bir üye genel kamu hukuku, anayasa, idare ve ceza hukuku alanlarında profesör olarak görev yapmış olanlardan Yüksek Öğretim Kurumu Genel Kurulunun teklif edeceği üç aday arasından; bir üye en az 15 yıl fiilen avukatlık yapmış olanlardan Barolar Birliğince önerilecek üç aday arasından, iki üye de en az üç yıl üyelik yapmış Sayıştay başkan ve üyeleri arasından olmak üzere dört üye, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca üye tam sayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla seçilir. Salt çoğunlukla sonuç alınamadığı takdirde, üye tam sayısının beşte ikisinden az olmamak üzere altıncı turdan sonra en çok oy alan seçilmiş sayılır, iki üye vali, büyükelçi, müsteşar, müsteşar yardımcılığı görevlerinde en az üç yıl bulunan ve yüksek öğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilim dallarından mezun olanlar arasından Cumhurbaşkanınca seçilir, Üyeler oniki yıllığına seçilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanınca seçileceklerde elli yaşını bitirmiş olmaları ve yüksek yargı organlarının başkan ve üyesi olmamaları koşulu aranır. Yasama organınca yapılacak seçimlerde adaylığa başvurma ile seçim esas ve usulleri kanunla düzenlenir. Anayasa Mahkemesi, üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir başkan ve iki başkanvekili seçer. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Bu seçimlerde toplantı yetersayısı en az onüçtür. Anayasa Mahkemesi üyeleri, aslî görevleri dışında resmî veya özel hiçbir görev alamazlar. h. Türkiye Barolar Birliğinin 2007 Tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi Metni 21 I. Yüksek mahkemeler A. Anayasa Mahkemesi 1. Kuruluşu Madde 159 Anayasa Mahkemesi genel kurul ve iki daire halinde çalışmak üzere on yedi üyeden oluşur. Üyelerden dördü Yargıtay, dördü Danıştay, birer üye de Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi genel kurullarınca en az üç yıl üyelik görevinde bulun- 16 20. 2003 Tarihli Anayasa Mahkemesinin Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Anayasa Değişikliği Taslağı, Ankara, Kasım 2009. 21. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi, Geliştirilmiş Gerekçeli Yeni Metin, Ankara, 4. Baskı, 2007, sh.275-276.

ANAYASALARDA Ve DEĞİŞİKLİK mak ve elli yaşını doldurmuş olmak koşuluyla kendi başkan ve üyeleri arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğu ve gizli oyuyla seçilir. İki üye, genel kamu hukuku, anayasa, idare ve ceza hukuku alanlarında profesör olarak görev yapmış olanlardan Yüksek Öğretim Eşgüdüm Kurulunun her bir boş üyelik için göstereceği üçer aday arasından; bir üye en az yirmi yıl fiilen avukatlık yapmış olanlardan Türkiye Barolar Birliği Yönetim Kurulunca önerilecek üç aday arasından, biri en az üç yıl üyelikte bulunmuş Sayıştay başkan ve üyeleri arasından olmak üzere dört üye, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca üye tam sayısının salt çoğunluğu ve gizli oyuyla seçilir. İki üye, bu görevlerde en az üç yıl bulunmuş olan vali, büyükelçi, müsteşar, müsteşar yardımcılarından yüksek öğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilim dallarından mezun olanlar arasından Cumhurbaşkanınca seçilir. Bir üye elli yaşını doldurmuş ve Anayasa Mahkemesinde en az on yıl raportör hâkimlik yapmış olanlar arasından Anayasa Mahkemesince üye tam sayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla seçilir. Üyeler on iki yıllığına seçilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanınca seçilecek olan adayların elli yaşını bitirmiş olmaları gerekir. Türkiye Büyük Millet Meclisince yapılacak seçimlerin esas ve usulleri kanunla düzenlenir. ı. AK Parti İçin Hazırlanan Özbudun Önerisi Anayasa Mahkemesinin kuruluşu Madde 112- (1) Anayasa Mahkemesi onyedi üyeden oluşur. (2) Türkiye Büyük Millet Meclisi, en az üçü anayasa hukuku, kamu hukuku veya siyaset bilimi alanında çalışan profesörler arasından olmak üzere sekiz üyeyi üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu ile seçer. Üyelerden dördü Yargıtay, dördü Danıştay, biri de Sayıştay genel kurullarınca kendi Başkan ve üyeleri arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğu ile ve gizli oyla seçilir. (3) Öğretim üyeleri ile üst kademe yöneticileri ve avukatların Anayasa Mahkemesine üye seçilebilmeleri için, kırk yaşını doldurmuş, hukuk, siyasal bilimler, iktisadî ve idarî bilimler alanlarından mezun olmuş ve öğretim elemanlığında veya kamu hizmetinde en az onbeş yıl fiilen çalışmış veya en az onbeş yıl avukatlık yapmış olmaları şarttır. (4) Anayasa Mahkemesi, üyeleri arasından, gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir Başkan ve bir Başkanvekili seçer. Başkan ve başkanvekili en fazla iki kez seçilebilir. (5) Anayasa Mahkemesi üyeleri, aslî görevleri dışında resmî veya özel hiçbir görev alamazlar. (6) Yasama organınca yapılacak seçimin esas ve usulleri kanunla düzenlenir. Üyelerin görev süresi ve üyeliğin sona ermesi Madde 113- (1) Anayasa Mahkemesi üyeleri bir defaya mahsus olmak üzere ve dokuz yıl için seçilirler. Anayasa Mahkemesi üyeleri altmışbeş yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar. 17

S E T A A N A L İ Z (2) Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hâkimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden; görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması halinde ise, Anayasa Mahkemesi üye tam sayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer. i. AK Parti nin Son Önerisi MADDE 146 Anayasa Mahkemesi onyedi üyeden kurulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi; iki üyeyi Sayıştay Genel Kurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından, her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, bir üyeyi ise baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden yapacağı gizli oylamayla seçer. Türkiye Büyük Millet Meclisinde yapılacak bu seçimde, her boş üyelik için ilk oylamada üye tam sayısının üçte iki ve ikinci oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu aranır. İkinci oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için üçüncü oylama yapılır; üçüncü oylamada en fazla oy alan aday üye seçilmiş olur. Cumhurbaşkanı; üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi Danıştay, bir üyeyi Askerî Yargıtay, bir üyeyi Askerî Yüksek İdare Mahkemesi genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; üç üyeyi Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden; dört üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer. Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay genel kurullarından, Anayasa Mahkemesi üyeliğine aday göstermek için yapılacak seçimlerde, her boş üyelik için, bir üye ancak bir aday için oy kullanabilir; en fazla oy alan üç kişi aday gösterilmiş sayılır. Baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday için yapılacak seçimde de her bir baro başkanı ancak bir aday için oy kullanabilir ve en fazla oy alan üç kişi aday gösterilmiş sayılır. Anayasa Mahkemesine üye seçilebilmek için, kırkbeş yaşın doldurulmuş olması kaydıyla; yükseköğretim kurumları öğretim üyelerinin profesör veya doçent unvanını kazanmış, avukatların en az yirmi yıl fiilen avukatlık yapmış, üst kademe yöneticilerinin yüksek-öğrenim görmüş ve en az yirmi yıl kamu hizmetinde fiilen çalışmış, birinci sınıf hâkim ve savcıların adaylık dahil en az yirmi yıl çalışmış olması şarttır. 18 Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir Başkan ve iki başkanvekili seçilir. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Anayasa Mahkemesi üyeleri aslî görevleri dışında resmi veya özel hiçbir görev alamazlar.

ANAYASALARDA Ve DEĞİŞİKLİK 2.2 Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu 2.2.1 1961 Anayasasında Yüksek Hâkimler Kurulu (HSYK ya Mukabil) a. 1961 Anayasası C) Yüksek Hâkimler Kurulu I. Kuruluş MADDE 143 - Yüksek Hâkimler Kurulu, onsekiz asıl ve beş yedek üyeden kuruludur. Bu üyelerden altısı Yargıtay genel kurulunca, altısı birinci sınıfa ayrılmış hâkimlerce ve kendi aralarından gizli oyla seçilir. Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu, yüksek mahkemelerde hâkimlik etmiş veya bunlara üye olma şartlarını kazanmış kimseler arasından gizli oyla ve üye tam sayılarının salt çoğunluğu ile üçer üye seçerler. Bu usûlle Yargıtay Genel Kurulunca iki birinci sınıfa ayrılmış hâkimler ile Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu tarafından birer yedek üye seçilir. Yüksek Hâkimler Kurulu, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile kendi içinden Başkanını seçer. Yüksek Hâkimler Kurulu üyelerinin görev süresi dört yıldır. Her iki yılda yarısının seçimi yenilenir. Hâkimlik görevinde iken seçilmiş olan üyeler ardı ardına iki defa seçilemez. Yüksek Hâkimler Kurulu üyeleri, görevleri süresince başka bir iş ve görev alamazlar. Yüksek Hâkimler Kurulunun kuruluşu, çalışma usûlleri, bölümleri ve bu bölümlerin görevleriyle toplantı ve karar yeter sayıları, Başkan ve üyelerinin aylık ve ödenekleri kanunla düzenlenir. Adalet Bakanı, Yüksek Hâkimler Kurulu toplantılarına katılabilir; oylamaya katılamaz. II. Görev ve Yetkileri MADDE 144 - Hâkimlerin bütün özlük işleri hakkında karar verme yetkisi Yüksek Hâkimler Kurulunundur. Bir hâkimin her ne sebeple olursa olsun, meslekten çıkarılması hakkındaki karar genel kurulun salt çoğunluğu ile alınır. Adalet Bakanı gerekli gördüğü hallerde, bir hâkim hakkında disiplin kovuşturması açılması için Yüksek Hâkimler Kuruluna başvurabilir. Bir mahkemenin veya bir kadronun kaldırılması veya bir mahkemenin yargı çevresinin değiştirilmesi, Yüksek Hâkimler Kurulunun uygun görmesine bağlıdır. Hâkimlerin denetimi, belli konular için Yüksek Hâkimler Kurulunca görevlendirilecek üst derecedeki hâkimler eliyle yapılır. b. 1971 Anayasa Değişiklikleri MADDE 143 - Yüksek Hâkimler Kurulu, onbir asıl ve üç yedek üyeden kuruludur. Üyeler, Yargıtay Genel Kurulunca, kendi üyeleri arasından ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile gizli oyla seçilir. Yüksek Hâkimler Kurulu, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile kendi içinden Başkanını ve bölüm başkanlarını seçer. 19

S E T A A N A L İ Z Yüksek Hâkimler Kurulu üyelerinin görev süresi dört yıldır. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Yüksek Hâkimler Kurulu üyeleri, görevleri süresince başka bir iş ve görev alamazlar. Yüksek Hâkimler Kurulunun kuruluşu, çalışma usûlleri, bölümleri ve bu bölümlerin görevleriyle toplantı ve karar yeter sayıları, Başkan ve üyelerinin aylık ve ödenekleri kanunla düzenlenir. Adalet Bakanı, gerekli gördüğü hallerde Yüksek Hâkimler Kurulu toplantılarına başkanlık eder. MADDE 144 - Yüksek Hâkimler Kurulu, Adliye Mahkemeleri hâkimlerinin özlük işleri hakkında kesin karar verir. (Bu kararlar aleyhine başka mercilere başvurulamaz) 22. Ancak, disiplin ve meslekten çıkarma cezaları ile ilgili kararların bir defa daha incelenmesini, Adalet Bakanı veya hakkında karar verilen hâkim isteyebilir. Bir hâkimin her ne sebeple olursa olsun, meslekten çıkarılması hakkındaki karar Yüksek Hâkimler Kurulu Genel Kurulunun salt çoğunluğu ile alınır. Adalet Bakanı gerekli gördüğü hallerde, bir hâkim hakkında disiplin kovuşturması açılmasını Yüksek Hâkimler Kurulundan isteyebilir. Bir mahkemenin veya bir hâkimin kadrosunun kaldırılması veya bir mahkemenin yargı çevresinin değiştirilmesi, Yüksek Hâkimler Kurulunun uygun görmesine bağlıdır. Hâkimlerin denetimi ve haklarındaki soruşturma, Yüksek Hâkimler Kuruluna bağlı ve sürekli olarak görevli Müfettiş Hâkimler eliyle yapılır. Müfettiş Hâkimler, Hâkim ve Cumhuriyet Savcıları ile bu mesleklerden sayılanlar arasından Yüksek Hâkimler Kurulunca atanır. Müfettiş Hâkimlerin nitelikleri ile atanma usûlleri, hakları, ödevleri, ödenek ve yollukları, meslekte ilerlemeleri, haklarında disiplin kovuşturması yapılması ve disiplin cezası uygulaması, hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir. 2.2.2 Mevcut Anayasada Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu III. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu 20 Madde 159 Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kurulur ve görev yapar. Kurulun Başkanı, Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurulun tabii üyesidir. Kurulun üç asıl ve üç yedek üyesi Yargıtay Genel Kurulunun, iki asıl ve iki yedek üyesi Danıştay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından, her üyelik için gösterecekleri üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca, dört yıl için seçilir. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilirler. Kurul, seçimle gelen asıl üyeleri arasından bir başkanvekili seçer. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu; adli ve idari yargı hakim ve savcılarını mesleğe kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma, meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma işlemlerini yapar. Ada- 22. Parantez içindeki cümle, Anayasa Mahkemesinin 27.1.1977 tarih ve E.1976/43, K.1977/4 sayılı Kararı ile iptal edilmiştir. (Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, Sayı 15, s.444-463).

ANAYASALARDA Ve DEĞİŞİKLİK let Bakanlığının, bir mahkemenin veya bir hakimin veya savcının kadrosunun kaldırılması veya bir mahkemenin yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara bağlar. Ayrıca Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirir. Kurul kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamaz. Kurulun görevlerini yerine getirmesi, seçim ve çalışma usulleriyle itirazların Kurul bünyesinde incelenmesi esasları kanunla düzenlenir. Adalet Bakanlığının merkez kuruluşunda geçici veya sürekli olarak çalıştırılacak hakim ve savcıların muvafakatlarını alarak atama yetkisi Adalet Bakanına aittir. Adalet Bakanı Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun ilk toplantısında onaya sunulmak üzere, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde hizmetin aksamaması için hakim ve savcıları geçici yetki ile görevlendirebilir. 2.2.3 Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun Yapısı İle İlgili Değişiklik Önerileri a. 1982 Gerekçeli Anayasa Önerisi 23 C) YÜKSEK YARGIÇLAR KURULU I. Kuruluş Madde 143 Yüksek Yargıçlar Kurulu, onbir asıl ve üç yedek üyeden kurulur. Üyeler, Yargıtay Genel Kurulunca, kendi üyeleri arasından ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile gizli oyla seçilir. Yüksek Yargıçlar Kurulu, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile kendi içinden başkanı ve bölüm başkanlarını seçer. Yüksek Yargıçlar Kurulu üyelerinin görev süresi dört yıldır. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Yüksek Yargıçlar Kurulu üyeleri, görevleri süresince başka bir iş ve görev alamazlar. Yüksek Yargıçlar Kurulunun kuruluşu, çalışma usulleri, bölümleri ve bu bölümlerin görevleriyle toplantı ve karar yeter sayıları, başkan ve üyelerinin aylık ve ödenekleri yasayla düzenlenir. Adalet Bakanı, gerekli gördüğü hallerde Yüksek Yargıçlar Kurulu toplantılarına başkanlık eder. II. Görev ve yetkileri Madde 144 - Yüksek Yargıçlar Kurulu, adliye mahkemeleri yargıçlarının özlük işleri hakkında kesin karar verir. Adalet Bakanı veya hakkında karar verilen yargıç, disiplin ve meslekten çıkarma cezaları ile ilgili kararların kurulca bir defa daha incelenmesini isteyebilir. Bir yargıcın her ne nedenle olursa olsun, meslekten çıkarılması hakkındaki karar Yüksek Yargıçlar Kurulu Genel Kurulunun salt çoğunluğu ile alınır. Adalet Bakanı gerekli gördüğü hallerde, bir yargıç hakkında disiplin kovuşturması açılmasını Yüksek Yargıçlar Kurulundan isteyebilir. 21 23. Gerekçeli Anayasa Önerisi, sh. 171 172.

S E T A A N A L İ Z Bir mahkemenin veya bir yargıcın kadrosunun kaldırılması veya bir mahkemenin yargı çevresinin değiştirilmesi, Yüksek Yargıçlar Kurulunun uygun görmesine bağlıdır. Yargıçların denetimi ve haklarındaki soruşturma, Yüksek Yargıçlar Kuruluna bağlı ve sürekli olarak görevli müfettiş yargıçlar eliyle yapılır. Müfettiş yargıçlar, yargıç ve Cumhuriyet savcıları ile bu mesleklerden sayılanlar arasından Yüksek Yargıçlar Kurulunca atanır. Müfettiş yargıçların nitelikleri ile atanma usûlleri, hakları, ödevleri, ödenek ve yollukları, meslekte ilerlemeleri, haklarında disiplin kovuşturması yapılması ve disiplin cezası uygulaması, yargıç güvencesi esaslarına göre yasayla düzenlenir. b. 1993 te TÜSİAD Tarafından Hazırlanan Yeni Anayasa İçin Öneriler Metni 24 Hâkimler Yüksek Kurulu 25 Hâkimler Yüksek Kurulu, onsekiz asıl ve beş yedek üyeden kuruludur. Bu üyelerden onbir asıl ve üç yedek üye Yargıtay Genel Kurulunca, yedi asıl ve iki yedek üye Danıştay Genel Kurulunca, kendi başkan ve üyeleri ya da birinci sınıfa ayrılmış hâkimler arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğuyla ve gizli oyla seçilir. Hâkimler Yüksek Kurulu üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ve gizli oyla kendi içinden başkanını seçer. Adalet Bakanı, gerekli gördüğü hallerde Hâkimler Yüksek Kurulu toplantılarına başkanlık edebilir; ancak oylamaya katılamaz. Hâkimler Yüksek Kurulu üyelerinin görev süresi dört yıldır. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Hâkimler Yüksek Kurulu üyeleri, görevleri süresince başka bir iş ve görev alamazlar. Hâkimler Yüksek Kurulunun kuruluşu, çalışma usulleri, bölümleri ve bu bölümlerin görevleriyle toplantı ve karar yeter sayıları, Başkan ve üyelerinin aylık ve ödenekleri kanunla düzenlenir. Hâkimler Yüksek Kurulunun işlevine uygun olarak çalışabilmesi için gerekli olan teşkilat kanunla kurulur. (Görev ve yetkileri) Hâkimler Yüksek Kurulu, hâkimlerin bütün özlük işleri hakkında karar verme yetkisine sahiptir. Bir hâkimin, her ne sebeple olursa olsun, meslekten çıkarılması hakkındaki karar Hâkimler Yüksek Kurulu Genel Kurulunun salt çoğunluğu ile alınır. Adalet Bakanı gerekli gördüğü hallerde, bir hâkim hakkında disiplin kovuşturması açılması için Hâkimler Yüksek Kuruluna başvurabilir. Bir mahkemenin veya bir hâkimin kadrosunun kaldırılması veya bir mahkemenin yargı çevresinin değiştirilmesi, Hâkimler Yüksek Kurulunun uygun görmesine bağlıdır. Hâkimlerin denetimi, belli konular için Hâkimler Yüksek Kurulunca görevlendirilecek üst derecedeki hâkimler eliyle yapılır. 22 24. TBMM Başkanlığına Bazı Kurum ve Kuruluşlarca Verilmiş ve Ayrıca TBMM deki Siyasi Partilerin Anayasa Değişikliğine İlişkin Hazırlık Çalışmaları ve Taslak Metinler, Ankara, 1993, sh. 5-140. 25. A.g.e., sh. 118.