Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 30, Eylül 2016, s

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 30, Eylül 2016, s. 650-658 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Published Date 19.06.2016 10.09.2016 Özkan GİNESAR Kütahya, Simav, Hisarbey Ortaokulunda Sosyal Bilgiler Öğretmeni oginesar@gmail.com İSTİKLAL HARBİNDE KÜTAHYA Öz Milli Mücadele hareketi her bakımdan çok çetin geçmiştir. İstiklal Harbinin en kritik noktalarından biri de Kütahya-Eskişehir Muharebesi dir. İnönü Muharebelerinden sonra Türk halkı büyük bir sevinç yaşamış orduya duyulan güven artmıştı. Artık Yunanlılara güvensizlik başlamış, Milli Hükümet in saygınlığı da yükselmişti. Yunanlılar İnönü Muharebelerinin öcünü almak, Kütahya-Eskişehir üzerinden Ankara üzerine yürüyüp Türk devletine Sevr Antlaşması nı kabul ettirmek istiyorlardı. Tüm bunları gerçekleştirmek amacıyla tüm gayret ve güçleriyle hazırlanmaya giriştiler. İşte bu çalışmada Kütahya- Eskişehir Muharebeleri öncesi yapılan çalışmalar, muharebelerin gelişim aşaması ve sonuçları ve özellikle de Kütahya çevresinde yaşanan gelişmeler ele alındı. Anahtar kelimeler: İstiklal Harbi, Eskişehir-Kütahya Muharebeleri, Kütahya, Yunan, Milli Kuvvetler

KÜTAHYA IN THE WAR OF INDEPENDENCE Abstract National struggle was very tough. One of the most significant points of Independence War was Kütahya-Eskişehir Battles. After İnönü Battles Turkish people were so happy and they started to trust on army more. While National Government was gaining prestige, Greeks were losing prestige. Greeks wanted to take revenge of İnönü Battles, to move towards Ankara via Kütahya-Eskişehir and to make Turkish Government sign Treaty of Sevres. They started to prepare to achieve their goals. In this research, we studied the period before Kütahya- Eskişehir Battles, progress of the battles and their results and especially what happened near Kütahya. Keywords: War of Independence, Kütahya-Eskişehir Battles, Kütahya, Greek, National Forces GİRİŞ Kütahya, milli mücadele döneminde en yoğun olayların meydana geldiği aynı zamanda da Yunan işgaline uğrayan bir şehirdir. Birinci ve İkinci İnönü Savaşlarında istediklerini elde edemeyen Yunan kuvvetleri İtilaf Devletlerinin güvenini kazanmak, Kütahya-Eskişehir Muharebeleri ile Ankara yı ele geçirerek direnişe son vermek istemişlerdir. Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebelerinden sonra üç koldan saldırıya geçmek için hazırlıklara başladılar. Bunun için Yunanlılar tüm kaynaklarını Kütahya-Eskişehir Muharebeleri için seferber etmiştir. 651 15 Mayıs ile 25 Temmuz arasında gerçekleşmiş muharebelere Kütahya-Eskişehir Muharebeleri denilmektedir. Yunanlılar İnönü-Kütahya-Döğer mevzilerinde bulunan Türk kuvvetlerini güney taraftan kuşatmak için 8 Temmuz da harekete geçmişlerdir. 1 Vakit gazetesinde bu muharebelerin başlaması şöyle yer almıştır: Eskişehir in de Afyonkarahisar ın da talihine hükmedecek olan büyük muharebe Kütahya önlerinde verilecektir. Kuvay-ı Millliyenin karargahı oradadır. Yunan tayyarelerin Kütahya üzerindeki faaliyetleri buna delalet etmektedir. 2 Yunanlılar 10 Temmuz da ileri harekâta girişmişlerdir. Özellikle 10-25 Temmuz arası çatışmaların yoğun olduğu dönemdir. 17 Temmuz 1921 de Albay Çuroyanis tarafından Kütahya işgal edildi. Evlere beyaz bayraklar, belediye binasına Yunan bayrağı çekildi 3. Kütahya tam bir yıl düşman işgalinde kalmıştır. 25 Temmuz tarihinde milli kuvvetlerimiz Sakarya nın doğusuna planlı bir şekilde çekilmiştir. Bu on günlük zaman zarfında Vakit gazetesinde yer alan haberleri de ön plana çıkararak gazete Kütahya civarında yaşanan gelişmelere çalışmamda yer verdim. Yurdumuzun düşman işgaline uğramasından itibaren Kütahya da işgallere karşı protesto ve mitingler yapılması, Kuvayı Milliye oluşturulması ve Milli Alay ın oluşturulması ve Kütahya-Eskişehir Muharebelerinin bu bölgelerde cereyan etmesi Kütahya nın kurtuluş 1 Durmuş Yalçın vd., Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, 8.Baskı, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2008, s.288 2 Vakit, 13 Temmuz 1921, nr. 1291, s.2 3 Sezengöz, Sevinç, Milli Mücadele Döneminde Kütahya ve Birinci Mecliste Kütahya Milletvekilleri, Siyasi Görüşleri ve Hizmetleri, Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya, 2006, s.79

mücadelesinde ne kadar önemli bir konumda olduğunu göstermektedir. Hatta Atatürk Kütahya ya gelmiş Milli Alay ı teftiş etmiş ve Kütahya halkına milli mücadeleye desteklerinden dolayı onlara teşekkür etmiş ve şükranlarını bildirmiştir. Yine Başkomutanlık Meydan Muharebesi de Kütahya topraklarında yapılmıştır. 26 Ağustos ta Kütahya da başlayan Dumlupınar Muharebeleri Türk ordusunun kesin zaferi ile sonuçlanmıştı. 30 Ağustos günü Yunan birlikleri Kütahya dan çekilmiş ve 31 Ağustos günü Milli ordu Kütahya ya girmiştir. Kütahya-Eskişehir Muharebeleri Öncesi Milli Hükümet in ve milli ordunun başarıları, milletin heyecanını arttırmış tüm millet olarak büyük bir moral bulmuştuk. Doğu Cephesi nde vaziyetimiz iyiydi. Bazı şehirlerimizden Fransızlar ve İtalyanlar kuvvetlerini çekmişti. Türk ordularının kazandığı bu parlak zaferden sonra Müttefik Devletler, İngiltere hariç olmak üzere, Yunan ordusunun başarılı olacağından kuşku duymaya başlamışlardı. İngiltere ise Yunan ordusunun hala Büyük Millet Meclisi Hükümetini yok edebileceği inancındaydı. 4 Yunanlılar ise aleyhinde giden olayları kendi lehlerine çevirmeye çalışıyorlardı. Orduları iki defa yenilgiye uğramıştı. İtilaf Devletlerinin güvenini tekrar kazanma ve davayı tamamen kaybetme korkuları onları tüm güçleriyle hazırlanmaya sevk etmişti. Yunanlılar yaşanan gelişmeleri tehlikeli görmüş ve büyük Yunanistan hayalini gerçekleştirmek için seferberlik ilan etmişlerdi. 5 Yunan ordusu komutanı Papulas, Türk ordusunun giderek güçlenmekte olduğunu, Türk ordusunun daha fazla güçlenmesine izin vermemek için taarruza geçmelerini belirtmişti. Fakat bu teklifi Yunan hükümeti tarafından önemsenmemiştir. Esaslı bir hazırlıktan sonra taarruza geçmeye karar verilmiştir. Yunanlılar büyük bir seferberlik ilan ederek İnönü Savaşları nın öcünü almak için harekete geçtiler. Anadolu ya birkaç tümen gönderildi ve Rumlardan da birçok kişiyi de askere aldılar. 6 652 Yunan devleti tüm kaynaklarını kullanarak üç ay içerisinde hazırlandı. İngiliz Hükümeti bol para ve malzeme ile Yunanistan ın birinci yardımcısı oldu. 7 TBMM ise ordunun ihtiyacını karşılayamayacak durumdaydı. Fransa ve İtalya dan silah alınmaya çalışılıyor parasızlıklardan dolayı gecikmeler yaşanıyordu. ABD ise silah satmaya yanaşmıyordu. 8 Kütahya-Eskişehir muharebeleri başlamadan önce iki tarafın silah durumu şöyleydi: Tüfek Ağır Makineli Top Yunan 72.000 904 284 Türk 55.992 421 161 9 Yunan ordusunun silah bakımından büyük bir üstünlüğü vardı. Yunan ordusu sadece cephane yönünden değil ulaştırma, taşıma bakımından da bizden üstün durumdaydı. Yunan ordusu ulaştırma ve taşımada motorlu araçları kullanırken bizde ulaştırma ve taşımada daha çok at arabası ve kağnılar kullanılmaktaydı. 10 4 Enver Ziya Karal, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi 1918-1965, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1981, s.99 5 Kemal Kahraman, Milli Mücadele, Ağaç yay., 1 Ocak 1992, İstanbul, s.60 6 İsmet İnönü, Hatıralar, Bilgi Yayınevi, İstanbul, s.254 7 Karal, a.g.e., s.100 8 Sezengöz, S, a.g.t, Kütahya, 2006, s.78 9 Cemal Kutay, Türkiye İstiklal ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi, C.19, S.25,Ekim 1925, s.11112 10 Kutay, C, a.g.e., s.11112

Yunanlılar, Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebeleri ile Kütahya-Eskişehir Muharebeleri arasındaki zaman da Anadolu da bulan kuvvetlerinin kuvvetlerini on bir tümene çıkarmıştı. Bursa-Eskişehir, Bursa-Tavşanlı-Kütahya ve Uşak-Dumlupınar-Seyitgazi bölgelerinden saldırı için hazırlıklarını yapıyorlardı. 11 Eğer plan başarıya ulaşırsa bu geniş kuşatma hareketi ile Türk ordusunu toptan yok edip teslime mecbur etmeyi amaçlıyordu. Kütahya nın tahliyesine daha taarruzun başlaması aşamasında karar verilmiş ve ona göre vaziyet alınmıştı. Temmuzun sekizinde Kütahya nın tahliyesine başlanmış ve bunun için Eskişehir den 1200 kadar araba Kütahya ya gönderilmiştir. 12 Kütahya-Eskişehir Muharebeleri İnönü Muharebelerinden sonra düşmanın kuzey kolu Bursa nın doğusunda Kestel hattında ve güney kolu Uşak ın doğusunda Dumlupınar mevzilerine yerleşmiş ve ayrı iki grup halinde kalmıştı. Ordumuzun Doğu Cephesi Eskişehir mıntıkasında, Güney Cephesi ise Afyon dan Kütahya ya kadar olan mıntıkada olmak üzere iki grup halindeydi. İkinci İnönü ve Dumlupınar Muharebelerinin sonun da ise Mustafa Kemal Paşa nın iştirakleri ile cephede yapılan inceleme neticesinde Güney cephesi lav olunarak İnönü ve Kütahya mıntıkasında bulunan bütün kuvvetler Garp Cephesi adı altında İsmet Paşa nın emrine verildi. 13 İsmet Paşa komutasındaki Batı Cephesi birliklerimiz Doğu ve Güney Cephelerimizden yeni takviyeler alarak 15 piyade, 4 süvari tümeni, 2 süvari tugayına, toplam 125.000 e yükselmişti. Yunan kuvvetleri ise 11 piyade tümeni ve bir süvari tugayı olmak üzere 136.000 kişiydi. 14 Uzun süren bir hazırlık aşamasından sonra Yunan taarruzu 10 Temmuz da başladı. İkinci İnönü savaşından yaklaşık üç buçuk ay sonra 10 Temmuz 1921 günü Yunan ordusu: İki tümenle Uludağ tarafından Tavşanlı-Kütahya yönünde, bir tümenle Gediz den Kütahya ya, Beş Tümenle Altıntaş tan Seyitgazi yönüne ve bir tümenle de Afyon yönüne taarruza geçmişti. 15 Vakit gazetesine bu saldırı şöyle yer almıştır: Yunan gazetelerinin beyanı üzerine Kütahya üzerine Yunanlılar dört muhtelif istikametten ilerlemişlerdi. Üç kol Dumlupınardan, 4. kol Bursa cephesine tesisi irtibat için adromos istikametinden taarruzda bulunmuştur. Türk kıtaatı şiddetli ve medarı muharebet göstererek Kütahya üzerine çekilmiş ve burada yeşildağ, Türkmen dağı ve Alayunt tepelerinde büyük bir mukavemet göstermiştir. 16 Askerimiz kol pınardan Huruç ederek pazarın nehrini geçseler ve elmalı dağı işgal ederek Kütahya nın cenubundaki müstahkem mevkiye karşı mücadeleye başlamışlardır. 17 Kütahya önerinde devam eden muharebeler devam etmektedir. Rumca gazetelerin dün neşrettikleri son haberler harbin çok şiddetli olduğunu ve Türk kuvvetlerinin büyük bir mukavemet gösterdiklerini bildirmektedir. 18 Kütahya mevzi 6 Tümenle tutulmakta ve 70 km genişlikteydi. 4 tümenle de İnönü mevzisi tutulmakta ve 30 km genişliğindeydi. Tümenlerin az 653 11 Nihat Değirmenci, İstiklal Harbinde Kütahya-Eskişehir Muharebelerinden Bir Kesit, Kütahya Valiliği Yayını, 2009, s.6 12 Vakit, 22 Temmuz 1921, nr.1300, s.1 13 Cevdet Kerim İncedayı, İstiklal Harbi, Birinci Baskı, Yapı Kredi Yay., İstanbul, Mart 2007, s.91 14 İbrahim Artuç, Büyük Dönemeç Sakarya Meydan Muharebesi, Birinci Baskı, Kastaş A.Ş. Yayınları, İstanbul, Ağustos 1985, s.32-33 15 Mubahat Erdoğan, Milli Mücadele de Kütahya ve Çevresindeki Savaşlar, Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya, 2006, s.101 16 Vakit, 22 Temmuz 1921, nr.1300, s.1 17 Vakit, 16 Temmuz 1921, nr. 1294, s.1 18 Vakit, 17 Temmuz 1921, nr.1295, s.1

mevcutlu olduklarından 70 kilometrelik Kütahya mevziinin savunulması çok güçtü. 19 Üst üste iki savaş veren malzeme ve eğitim açısından büyük eksikleri olan eldeki kuvvetlerle bu kadar geniş bir alan da savunma yapmak olanaksızdı. Bu sıralarda Kütahya da Miralay Kemalettin Sami Bey kumandasında dördüncü grup bulunuyordu. 14 Temmuz sabahı başlayan üstün Yunan taarruzu karşısında ancak öğleye kadar dayanabilen Albay Halit (Karsıalan) komutasındaki 12 nci Türk grubu çekilmeye başladı. Bundan sonra Yunan 1. ve 2. Kolorduları Albay Kemalettin Sami (Gökçe) nin 4. grubu üzerine yüklendiler. Bu saldırılar neticesinde 16 Temmuz dan itibaren mevzilerde çökmeler başladı. Yunan cephe kuvvetlerinin hemen hemen yarısı bu bölgeye taarruz ediyordu. 16 Temmuz öğleden sonra Albay Kemalettin Sami, grubuna çekilme emri verdi. Türk Batı cephesinin güney kanadı yarılmıştı. Cephe Komutanı İsmet Paşa kuvvetlerini bir imhadan kurtarmak için zorunlu olarak Eskişehir in batısı olan Seyitgazi hattına çekilmeyi emretti. 20 14-18 Temmuz tarihleri arasında Kütahya-Nasuhçal mevzilerinde şiddetli çatışmalar meydana gelmiştir. Bu savaşların sonucunda Afyon, Kütahya ve Eskişehir elimizden çıkmıştır. Batı cephesi birlikleri 16-17 Temmuz tarihlerinde artık çekilmeye başlamıştı. Geri çekilme 18 Temmuz günü devam etmiştir. Kütahya daki Türk birlikleri üç gün şiddetli mukavemette bulunduktan sonra daha önceden Erkan-ı Harbiye kararı ile halk tarafından tahliye edilmiş kasabayı terk ederek çekilmiştir. 21 Dokuzuncu Yunan Tümeni 17 Temmuz sabahında Kireç mevkisine gelmiş, öğleden sonra herhangi bir mukavemetle karşılaşmadan hakim tepeleri de ele geçirerek Kütahya yı ele geçirmiştir. Kütahya daki Rumlar ve Ermeniler Yunan birliklerini büyük sevinç gösterileri ile karşılamışlardır. 22 Kral Konstantin Kütahya ya geldi. Kütahya da 28 Temmuz da siyasi ve askeri bir şura toplandı. Yunan ordusunun ileri hareketle Ankara ve Kızılırmak a kadar ilerlemesi kararlaştırıldı. 23 Bu tarihler Batı cephesinin en zor günleriydi. Kütahya karşı konulmadan düşmana teslim edilmişti. 654 17 Temmuz tarihi Kütahya muharebelerinin bittiği tarihtir. Artık Kütahya-Eskişehir savaşlarının bitimine yaklaşılmış Kütahya Muharebeleri kapanmış ve Eskişehir Muharebeleri başlamıştır. Bu sırada cephenin durumu ile yakından ilgilenen Mustafa Kemal Paşa İsmet Paşa ya telgraf göndererek vaziyeti görüşmek üzere yola çıkacağını bildirdi.18 Temmuz sabahı İsmet Paşa, Mustafa Kemal Paşa yı Eskişehir tren istasyonunda karşılayıp karargaha götürdü. 24 Vaziyeti görüştükten sonra Mustafa Kemal Paşa İsmet Paşa ya şu direktifi vermiştir: Orduyu, Eskişehir in kuzey ve güneyinde topladıktan sonra, düşman ordusuyla araya büyük bir mesafe koymak lazımdır ki, orduyu derleyip toplamak ve güçlendirmek mümkün olabilsin Bunun için, Sakarya doğusuna kadar çekilmekte mahzur yoktur. Düşman hiç durmadan takip ederse, hareket üssünden ulaşacak ve yeniden menzil hatları kurmaya mecbur olacak; herhalde ummadığı bir çok zorlukla karşılaşacak; buna mukabil bizim ordumuz toplu bulunacak ve daha elverişli şartlara sahip olacaktır. Bu tarzda hareket etmemizin en büyük mahzuru, Eskişehir gibi önemli yerlerimizi ve birçok topraklarımızı düşmana bırakmaktan dolayı umumi efkarda meydana gelebilecek manevi sarsıntıdır. Fakat az zamanda elde edebileceğimiz başarılı 19 Fahri Belen, Türk Kurtuluş Savaşı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Başbakanlık Basımevi, Ankara, Temmmuz 1983, s.328 20 Artuç, a.g.e., s.34 21 Vakit, 22 Temmuz 1921, nr.1300, s.1 22 Değirmenci, a.g.e. s.45 23 Selahattin Tansel, Mondros tan Mudanya ya kadar, Birinci Baskı, C IV, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1978, s.99 24 Erdoğan, a.g.t., s.110

sonuçlarla bu mahzurlar kendiliğinden ortadan kalkacaktır. Askerliğin icabını tereddütsüz uygulayalım. Başka cinsten mahzurlara karşı koyarız. 25 Bu emir doğrultusunda 18 Temmuz 1921 günü akşamı Batı Cephesi birlikleri Eskişehir in doğusuna Seyitgazi hattına çekildi. Yunan kuvvetleri Türklerin geri çekilişini fark etmiş birliklerine gereken emri vermiş ve 19 Temmuz sabahı ileri harekata kalkışmışlardır. 19 Temmuz günü sabahı düşmanın Eskişehir e yaklaşması sebebiyle şehir boşaltılmaya başlanmıştı. Ordumuz Eskişehir önlerinde hazırlık için yeterli zaman olmadığı için daha çok oyalama muharebeleri yaparak asıl kuvvetlerin çekilmesini sağlamaya çalışmıştır. Zaten Eskişehir önlerinde yapılan muharebelerde birlikler irtibatlarını kaybetmiş ve muharebe raporları alınamıyordu. Ordumuzun Eskişehir önünde katı muharebeyi girişmemiş olduğuna bakılacak olursa Eskişehir in dahi tahliyesine lüzum görüldüğü kabul etmek lazım gelir. Yunanlılar Kütahya yı işgal ettikten sonra Eskişehir e doğu taarruza başlamışlar ve ordumuz Eskişehir i kuzeyden müdafaaya çalışmış ve doğu tarafında da Yunanlılara doğru bir vaziyet almıştır. 26 Eskişehir saat 17.00 ye kadar boşaltılmıştı. Bütün çabalara rağmen çekilmede düzensizlik olmuş üstelik morallerde çok bozulmuştu. Eskişehir istikametinde ilerleyen 3. Yunan Kolordusunun 10. Tümeni, önemli bir direnme ile karşılaşmadan Eskişehir e girmiştir. 27 20 Temmuz da birliklerimiz Bozdağ-Sultantepe-Tahtalıbaba-Ilgaz Boğazı hattına çekilmişti. Düşman bitliklerimizi bu hatta kadar takip etmişti. 28 Cephedeki düşmanın kararsız hareketleri Batı Cephesi komutanına karşı taarruz için cesaret verdi. Türk kuvvetleri 21 Temmuz da Eskişehir istikametinde taarruza geçmiştir. Yunan kuvvetlerinin böyle taarruzu beklememesi ve hazırlıksız yakalanmalarıyla ilk saatlerde başarılar elde edilmiş bazı yerlerde düşman mevzilerine girmeler olmuştur. Fakat Yunan kuvvetleri şaşkınlıklarını üzerinden atması ve toparlanması sonucunda karşı taarruza geçmiş taarruza geçen birliklerimizi geriye atmıştır. 29 Bu esnada Seyitgazi bölgesindeki grubun doğu kanadı geri çekilmeye başladı ve birliklerimiz bu kuşatmaya engel olamadı. Saat 11.00 de Tahtalıbaba dağını işgal ettiler. Düşman Kırgızdağı istikametini de kuşatmaya başlamıştı. Bu durum karşısında Batı cephesi komutanı Alpu-çiftler hattına geri çekilme emrini verdi. 22 Temmuz gecesi birlikler Pomaklar-Alpağ-Mahmudiye- Çifteler hattına çekildi. Cephe karargahı da Sarıköy e alınmıştı. 30 Düşman takibe devam etmişti. Birliklerimiz çok kayba uğramış sayıca oldukça azalmışlardı. Yunan birliklerinin Kırgızdağı nı da işgal etmesi üzerine birlikler daha da geri alındı. Daha sonra Ordunun Sakarya nın doğusuna çekilmesi Genelkurmay Başkanının onayı alındıktan sonra emir verildi. 31 21 Temmuz da başlayan geri çekiliş 25 Temmuz da Batı cephesi birliklerinin Sakarya nın doğusuna çekilmesiyle son bulmuştur. Yapılan bu muharebeler sonucunda büyük bir alan düşmana bırakılmıştı. Kütahya, Afyonkarahisar, Bilecik ve Eskişehir Yunanlıların eline geçmiştir. Yunanlılar bu işgaller sırasında girdikleri köy ve kasabaları ateşe vermişler, sivil halkada insanlıkla bağdaşmayacak katliamlar yapmışlardır. 32 655 25 Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk II, 2. Baskı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1980, s.205 26 Vakit, 22 Temmuz 1921, nr.1300, s.1 27 Değirmenci, a.g.e. s.49 28 Kazım Özalp, Milli Mücadele, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1971, s.184 29 Yalçın, a.g.e., s.288 30 Özalp, a.g.e., s.185 31 Belen, a.g.e., s.333 32 Yalçın, a.g.e., s.288

SONUÇ Yoğun olarak 15 gün devam eden Kütahya-Eskişehir muharebeleri İstiklal Savaşımızın kritik muharebeleridir. Kütahya-Eskişehir muharebeleri sonucunda halk büyük hayal kırıklığına uğramış, moraller çökmüştü. Bu muharebeler sonucunda kritik öneme sahip olan Afyon, Kütahya ve Eskişehir elimizden çıkmıştır. Yapılan bu muharebeler sonucunda, birliklerdeki asker sayısında büyük azalmalar meydana gelmişti. Örneğin 41. Tümenin 5820 olan insan sayısı, Kütahya-Eskişehir muharebelerinden sonra yarıya inmişti. 27 si subay toplam şehit ve insan kaybı 2374 bulmuştu. Kütahya Eskişehir muharebeleri sonucunda asker kaybımız 121 subay ve 1522 er şehit; 267 subay ve 4717 er yaralı; 54 subay ve 320 er esir; toplam kabımız 6978 insandı. 33 Şehit, esir ve yaralı toplamı 7000 e yakın olmasına karşın firar sayısı ise 30.700 kişiydi. Silah kayıpları ise 55 makineli tüfek ve 18 top ve bir hayli tüfekti. Yunan ordusunun kayıpları ise kesin olarak bilenmemekle birlikte, dörtte biri olmak üzere 5000 civarı olduğu tahmin edilmektedir. 34 Artık sevinç içinde olan Yunanlılar, moral bozukluğu içinde olan ise Türk milletiydi. 24 Temmuz günü Bakanlar Kurulu Başkanı ve Genel Kurmay Başkan Vekili Fevzi Paşa Meclisteki gizli oturumda Meclis kürsüsüne çıkarak tarihi günler yaşandığını, büyük kayıplara uğrandığını belirtmekteydi. Ordunun en uygun mevziye çekildiğini, kesin zafere ulaşmak için en uygun yerde savaşılacağını bunun için ordunun daha da geri çekilebileceğini, bu sebeple Ankara daki hükümet dairelerinin Kayseri ye gönderilmesinin karar alındığını belirtti. 35 Böyle bir konuşma Mecliste büyük bir sarsıntı meydana getirdi. Bu zor günlerde Meclisin içinde ve dışında görüşmeler tartışmalar yaşanıyordu. Ancak bu heyecana rağmen Türk ordusu tamamen sıkıştırılıp yok edilememişti. Aslında Türk askerlerinin Sakarya nın doğusuna çekilmesi ve Yunan ordularının ilerlemesi onları ana ikmal kaynaklarından uzaklaştırmıştı. Yunanlılar zaferleri abartılmış şekilde ilen etmişlerdi. Yunan Harbiye Nazırı nın Atina ya gönderdiği bir raporda, Birçok esirler, toplar ve bir miktar harp malzemesi elde ettik. Bunların hakiki miktarı henüz malum değildir. diye rapor veriyordu. Türklerin kaçmakta olduklarından bahsediliyordu. Savaşta Kolordu Komutanlığı yapan Prens Andrea ise Türklerin kaçmakta olduğunu değil, düzenli şekilde çekilmekte olduklarını söylemekteydi. 36 General Papulas ise kuvvetlerimizin yok edilmediğinden, sadece kayıplarımızın çok olduğundan bahsetmekteydi. Amaçlarını gerçekleşmesi için Ankara ve Kızılırmak a kadar ilerlemek lazım geldiğinden bahsetmekteydi. Milli kuvvetlerimizin barış istememesinden kesin zaferin kazanılmadığını anlamaktaydı. 37 656 Ankara da ise yenilgiden sonra hiddet ve heyecan son haddine varmıştı. Mecliste sert eleştiriler olmaya devam ediyordu. Ümidini kaybedenler bile vardı. Bu geri çekilmeyi büyük yenilgi sananlar oldu. Milli mücadeleye büyük zararı olacak bu fikirleri yatıştırmak ve Millete ümit verme için Milli Müdafaa Vekili Fevzi Paşa bir bildiri yayımladı: 38 Düşmanın ilerlemesi ihtimaline karşı halkın katiyen tereddüt ve endişe etmesine yer yoktur. Düşmanın Anadolu içlerine doğru uzanmak isteyen kolları mezarlarına yaklaşıyor; bu yeni sefer, düşmanın ölüm 33 Değirmenci, a.g.e. s.60 34 Artuç, a.g.e., s.41-42 35 Erdoğan, a.g.t., s.115-116 36 Erdoğan, a.g.e., s.117 37 Değirmenci, a.g.e., s.61 38 Karal, a.g.e., s.100

yolculuğudur. Tanrının yardımı, yakın olaylar bu sonucu gösterecektir. 39 Bunun yanında bu heyecanı yatıştırmak ve ordumuzun manevi gücünü de arttırmak üzere cepheye Meclisin selamını iletmeye on beş kişilik bir heyet gönderildi. Cephedeki durumu yakından görerek, dönüşte, askerimizin durumunun gayet iyi olduğunu milletvekillerine ifade ettiler. 40 Tüm bu ifadelere rağmen Meclisteki heyecan ve hiddet yatışmıyordu. Mustafa Kemal e yakın olanlarda karşı olanlarda ordunun başına Mustafa Kemal in geçmesini istiyorlardı. Mustafa Kemal e karşı olanlar ordunun bozulduğundan bahsediyordu. Başarısızlık durumunda Mustafa Kemal i sorumlu tutmanın planlarını yapıyorlardı. Mustafa Kemal Paşa nın yakınında olanlar ise başarıyı onun liderliğinde görüyorlardı. 41 Atatürk böyle bir ortamda Şöyle bir önerge vermiştir: Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı Yüksek Makamını, Meclis n muhterem üyelerinin genel olarak beliren arzu ve dilekleri üzerine Başkomutanlığı kabul ediyorum. Bu Vazifeyi şahsen üzerime almaktan doğacak yararları, olabildiği kadar çabuk sağlayabilmek ve ordunun maddi ve manevi gücünü en kısa zamanda arttırmak ve en yüksek seviyeye ulaştırmak ve sevk ve idaresini bir kat daha kuvvetlendirmek için Türkiye Büyük Millet Meclisi nin sahip olduğu yetkileri fiilen kullanmak şartıyla üzerime alıyorum. Ömrüm boyunca, milli hakimiyetin en sadık bir kulu olduğumu, milletin gözünde bir defa daha göstermek için, bu yetkinin üç ay gibi kısa bir müddetle sınırlandırılmasını ayrıca talep ederim. 4 Ağustos 1921 Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Kemal 42 Bu önergeye karşı çıkanlar olmuş fakat Mustafa Kemal Paşa nın ısrarı karşısında fikir birliğine varılmıştır. Mustafa Kemal Paşa ya 5 Temmuz günü Başkomutanlık yetkisi verilmiş gerekli tedbirlerin alınması istenmişti. Yunanlılar 20 günlük hazırlıktan sonra harekete geçtiler. Böylece 22 gün ve gece devam edecek Sakarya Meydan Muharebesi başladı. 657 KAYNAKLAR Artuç, İbrahim (Ağustos 1985). Büyük Dönemeç Sakarya Meydan Muharebesi(Birinci Baskı). İstanbul: Kastaş A.Ş. Yayınları. Atabay, Mithat. (Eylül 2010). Milli Mücadale Tarihi, İstanbul: Kriter yayıncılık. Atatürk, Kemal M. (1980). Nutuk (2. Baskı). (haz. Birol Emil ve Melin Has-Er). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Belen, Fahri(Temmuz 1983), Türk Kurtuluş Savaşı (2. Baskı). Ankara; Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Başbakanlık Basımevi Değirmenci, Nihat (2009). İstiklal Harbinde Kütahya-Eskişehir Muharebelerinden Bir Kesit, Kütahya: Kütahya Valiliği Yayını. Erdoğan, Mubahat.(2006). Milli Mücadele de Kütahya ve Çevresindeki Savaşlar, Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya. 39 Karal, a.g.e., s.100 40 Karal, a.g.e., s.100 41 Mithat Atabay, Milli Mücadele Tarihi, Kriter Yayıncılık, İstanbul, Eylül 2010, s.222 42 Atatürk, a.g.e., s.208

İncedayı, Cevdet Kerim. (Mart 2007). İstiklal Harbi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları İnönü, İsmet (1985) Hatıralar, (Birinci Kitap İkinci Basım). (hzr. Sabahattin Selek) Ankara: Bilgi Yayınevi Kahraman, Kemal. (Ocak 1992). Milli Mücadele, İstanbul: Ağaç Yayıncılık Karal, Enver Ziya (1981). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Kutay, Cemal (Ekim 1925). Türkiye İstiklal ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi, C.19, S.25, s.11112 Özalp, Kazım (1971). Milli Mücadele, Ankara; Türk Tarih Kurumu Basımevi Sezengöz, Sevinç (2006). Milli Mücadele Döneminde Kütahya ve Birinci Mecliste Kütahya Milletvekilleri, Siyasi Görüşleri ve Hizmetleri, Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya. Tansel, Selahattin (1978). Mondros tan Mudanya ya kadar (Birinci Baskı). Ankara; Milli Eğitim Basımevi. Yalçın, D, Akbıyık, Y, Akbulut, Dursun A, Balcıoğlu M, Köstüklü, N, Süslü, A, Turan, R, Eraslan, C, ve Tural Mehmet A (2008) Türkiye Cumhuriyet Tarihi I (8. Baskı) Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Gazeteler Vakit, 13 Temmuz 1921, nr. 1291 Vakit, 22 Temmuz 1921, nr.1300 Vakit, 22 Temmuz 1921, nr.1300 Vakit, 16 Temmuz 1921, nr. 1294 Vakit, 17 Temmuz 1921, nr.1295 Vakit, 22 Temmuz 1921, nr.1300 658