İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri 2010. İstanbul un Kültür Ekonomisindeki gelişen sektörlerden biri: GÖRSEL SANATLAR

İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri 2010 İstanbul un Kültür Ekonomisindeki gelişen sektörlerden biri: GÖRSEL SANATLAR Temel Yapısal Özellikler, Fırsat ve Tehditler, Politika Önerileri Sektörel Araştırma Raporu CEYDA BAKBAŞA YÜKSEK ŞEHİR PLANCISI Aralık 2010 1

Yasal Uyarı Bütün hakları saklıdır. 2010 Bu eserin bir kısmı ya da tamamı T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Türkiye Bilimler Akademisi nin izni olmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz ve kopya edilemez. Raporda ileri sürülen görüşlerin sorumluluğu yazara aittir. Yayın ve yazar adı kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. 2

Sunuş Bu belge, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı desteği ile İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Türkiye Bilimler Akademisi tarafından yürütülen İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri 2010 Projesi kapsamında derlenen seriden biridir. Projenin iki ayağından biri olan Kültür Ekonomisi Envanteri, 21. yüzyıl İstanbul unun büyüme akslarından biri olan kültür alanının geliştirilmesi için gerekli adımlara işaret etmek üzere tariflenmiş kapsamlı bir veri araştırma, haritalama ve değerlendirme çalışmasıdır. Bünyesinde bir çok uzman ve akademisyeni bir araya getiren söz konusu envanter çalışması ile ilk defa hem kamu sektörü, hem özel sektörü kapsayarak İstanbul un kültür-sanat varlıklarının, mirasının ve ekonomisinin bir fotoğrafı çekilmiş olmakta ve toplanan verilerden yola çıkarak 21.yüzyıl başında İstanbul un bir kültür başkenti olarak ilerlemesi için atılması gereken adımlara ve politikalara önerilerde bulunulmaktadır. Görsel Sanatlar sektörü İstanbul da 2000 li yıllardan itibaren büyüme gösteren ve kültür ekonomisindeki önemli çarklardan biri haline gelmeye başlamıştır. Bu rapor kapsamında ortaya konulan istatistikler İstanbul daki görsel sanatlar sektörünün gelişme dinamiklerini, kültür ekonomisindeki konumunu, tüketim ve üretim aktörlerini sektörün değer zinciri bağlamında incelemektedir. Raporun amacı, sektörün gelişme dinamiklerini ve mevcut durumunu inceleyerek, proje kapsamında sektördeki birçok önemli aktörle gerçekleşen görüşmeler bağlamında, mevcut sorun ve eğilimleri tesğit edip, bu eğilimler bağlamında politika önerileri geliştirmektir. ASU AKSOY - ZEYNEP ENLİL 3

Teşekkür Bu raporun hazırlanmasında birçok kurumun ve kişinin desteği alınmıştır. Öncelikle görsel sanatlar sektörü ile ilgili eski Bilgi Üniversitesi Sanat Arşivi, günümüz Zeynep Rona arşivinin raporun hazırlanmasında ve sektörel verilerin elde edilmesindeki önemi büyüktür. Araştırma süreci boyunca bütün bilgilerini paylaşan ve sorularımı yanıtlayan sanat arşivinin kurucusu Zeynep Rona ya sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Bunun yanında gösterdikleri ilgi, anlayış ve paylaştıkları bütün bilgiler için Doğan Paksoy, Metin Ariyel, Doç.Dr. Osman Altıntaş, Sevim Gürsoy, Ümit İyem, Anıl Ura, Ali Güreli, Emir Mahir Balcıoğlu, Esra Ekmekçi, Ekin Gören, Sevil Tunaboylu, Tanju Akleman, Av. Cengiz Akıncı ve Av. Lalehan Eymirlioğlu na teşekkür etmek istiyorum. Ayrıca, raporun tamamlanmasında önemli katkılar sağlayan, yorumlarını ve fikirlerini esirgemeyen Burcu Pelvanoğlu na teşekür ederim. CEYDA BAKBAŞA 4

İÇİNDEKİLER 1) GÖRSEL SANATLAR AKTÖRLERİ VE DEĞER ÜRETİM ZİNCİRİ...7 2) SEKTÖR YAPISI VE SEKTÖRÜN EĞİLİMLERİ...9 2.1 ) Sektördeki yaratım ve üretim sürecindeki aktörler ve eğilimleri...10 2.1.1) Sanatçılar...10 2.1.2) Sanatçı Atölyeleri...13 2.1.3) Sanatçı İnsiyatifleri...14 2.2 ) Sektördeki dağıtım ve tüketim sürecindeki aktörler ve eğilimleri...16 2.2.1) Sanat Galerileri...17 2.2.1.1) Şahıs ve özel şirketlere ait galeriler...17 2.2.1.2) Yerel yönetimlere ait galeriler...19 2.2.1.3) Devlet Güzel Sanatlar Galerisi...21 2.2.1.4) Üniversite Galerileri...23 2.2.2) Sanat Fuarları...25 2.2.2.1) Artist...26 2.2.2.2) Artistanbul...27 2.2.2.3) Contemporary Istanbul...27 2.2.2.4) Art Bosphorus...28 2.2.2.5) Art Show...28 2.2.3) Müzayede Şirketleri...29 2.2.4) Bienal...31 2.2.5) Müzeler...33 2.2.6) Kolesiyonerler...34 2.3 ) Değer zincirini tetikleyen ve geliştiren ateşleyiciler...34 2.3.1) Yatırımlar...34 2.3.2) Sanatçı Hakları...36 2.3.3) Sanatçı hareketliliği ve dolaşımı...37 3) EĞİTİM...37 4) MEVZUAT...39 4.1 ) Kanunlar...39 4.2 ) Tüzükler...40 4.3 ) Bakanlar Kurulu Kararları...40 4.4 ) Yönetmelikler...40 4.5 ) Uluslararası Anlaşmalar...41 4.6 ) Protokol...41 5) MEKANSAL ANALİZ...41 5.1 ) İstanbul Bienalinin mekansal analizi...42 6) SEKTÖRÜN SORUNLARI...43 6.1 ) Üretim ve Dağıtım Sürecindeki sorun ve fırsatlar...44 6.1.1) Kurumsal ve yasal Sorunlar...44 6.1.2) Mekansal Sorunlar...45 6.2 ) Dağıtım ve Tüketim Sürecindeki sorunlar ve fırsatlar...45 6.2.1) Kurumsal Sorunlar...45 6.2.2) Yönetimdeki Sorunlar...46 6.2.3) Yasal Sorunlar...46 7) POLİTİKA ÖNERİLERİ...47 7.1 ) Genel prensipler...47 7.2 ) Üretim ve Yaratım sürecindeki politikalar...47 5

7.3 ) Dağıtım ve Tüketim...50 7.4 ) Genel...50 TABLOLAR: Tablo 1: Farklı kurumlara göre sanatçı sayısı...11 Tablo 2:Türkiye deki ve İstanbul daki Sanatkar ve İlgili İşlerde Çalişanlar...11 Tablo 3: Görsel Sanatlar Sektöründeki kurumlar ve üye sayıları...12 Tablo 4:İstanbul daki Sanatçı İnsiyatifleri Sayısı...14 Tablo 5: Görsel Sanatlar Sektöründe düzenlenen sürekli etkinlikler...16 Tablo 6: Bağlı oldukları kurumlara göre Sanat Galerileri Sayısı...17 Tablo 7: İstanbul ve Diğer Küresel Kentlerdeki Kamusal Statüdeki Sanat Galerileri 20 Tablo 8:İBB tarafından düzenlenen etkinlikler...20 Tablo 9: İBB nin düzenlediği sergilerin türleri...21 Tablo 10: İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Galerisinde Düzelenen Sergi Sayısı...22 Tablo 11:İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Galerisinde Düzenlenen Sergilerin Türleri 22 Tablo 12:İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Galerisindeki Ziyaretçi Sayıları...22 Tablo 13: Diğer Dünya Şehirlerinde Düzenlenen Sanat Fuarları...26 Tablo 14: İstanbul da Düzenlenen Sanat Fuarları...26 Tablo 15:Artist Sanat Fuari İstatistikleri...27 Tablo 16: İstanbul da Düzenlenen Müzayede Sayilari Ve Satiş Hacimleri...29 Tablo 17: Yıllara göre İstanbul Bienaline katılan sanatçı sayısı ve küratörler...32 Tablo 18: İstanbul daki Müzelerin Dağılımı...33 Tablo 19: İstanbul daki Koleksiyoncu Sayıları...34 Tablo 20: Kültür ve Turizm Bakanlığının düzenlediği yarışmalar...35 Tablo 21:Dünya da Görsel Sanat Üzerine Eğitim Veren Yüksek Eğitim Kurumları..38 Tablo 22: İstanbul da Görsel Sanatlar Alında Eğitim Veren Yüksek Eğitim Kurumları...38 Tablo 23: Görsel Sanat Mekanlarının ilçelere göre mekansal dağılımı...41 GRAFİKLER: Grafik 1: İstanbul Devlet Güzel Sanat Galerisine gelen ziyaretçi sayısı...23 Grafik 2: Contemporary İstanbul Grafik 3: Contemporary...28 ŞEMALAR: Şema 1: Görsel Sanatlar Değer Üretim Şeması...8 HARİTALAR: Harita 1: Görsel Sanat Mekanlarının mekansal dağılımı...42 6

1) GÖRSEL SANATLAR AKTÖRLERİ VE DEĞER ÜRETİM ZİNCİRİ Görsel Sanatlar sektörü resim, heykel, grafik, özgün baskı ve fotoğraf sanat türlerini kapsamaktadır. Bu kategorizasyon, disiplinin sadece niteliğini değil aynı zamanda sanat eserinin üretim sürecindeki bileşenleri vurgulamaya yöneliktir. Resim, heykel ve özgün baskı değer üretim süreçleri bakımından benzerlik gösterdiği için görsel sanatlar sektörü içinde yer almaktadır. IFSAK başkanı Tanju Akleman 1 ile yapılan görüşmede fotoğraf sanatının görsel sanatlardaki diğer sektörlerden farklı bir değer üretim zincirine sahip olduğu bilgisine ulaşılmıştır. Film ve reklam endüstrisi gibi diğer kültür endüstrilerine olan yakınlığı, değer üretim zincirindeki farklılaşmayı beraberinde getirmiştir. Dolayısıyla, görsel sanatlar sektörü içinde yer alan fotoğraf, kurulan fotoğraf stüdyoları ve fotoğrafçıların faaliyet alanları açısından zanaat anlamında bir gelişim de göstermektedir. Aynı zamanda fotoğraf, resim ve heykel sanat alanlarından farklı olarak daha örgütlü bir yapıya sahiptir. Örneğin düzelenen fotoğraf yarışmaları, sanatçının ve sanat eserinin haklarını koruması amacıyla, Fotoğraf Federasyonunun onayını almak durumundadır. Bu raporda görsel sanatlar sektöründeki resim ve heykel sanat alanlarının değer üretim zinciri esas alınıp bu alanlara değinilmiştir. Fotoğraf alanında uzmanlaşan sanat galerileri envanter çalışması içine alınmış fakat sektörel olarak incelenmemiştir. Değer Üretim Zinciri Değer üretim zinciri, sektörü oluşturan aktörlerin belirlendiği ve bunların yaratım, üretim, dağıtım ve tüketim mekanizmalarına göre ayrıldığı; hangi tetikliyicilerin bu süreci hareketlendirdiğini gösteren ve aktörler arası ilişkileri ortaya çıkaran bir kurgulamadır. Sektörün analizinde ve algılanmasında değer üretim zincirinin baz alınması, sadece aktörlerin süreçteki konumlarını değil, aynı zamanda sektörel sorunların algılanması, kategorizasyonu ve önerilerin bu çerçevede geliştirilmesini sağlamaktadır. Üretim ve yaratım aktörleri, eserin ortaya çıkış sürecinde yer alan aktörlerdir. Eserin üretilmesi bu aktörler tarafından sağlanmaktadır. Üretim ve yaratım mekanizmaları, sektörün ana damarını oluşturup, dağıtım ve tüketim sürecini etkilemektedir. Dolayısıyla bu alanın gelişimi ve yapılan yatırımlar sektörün dinamizmini tetiklemektedir. Yaratım ve dağıtım aktörleri ise, üretilen eserin ziyaretçi ve izleyici ile buluşmasında, ulusal ve uluslararası platforma taşınmasında ve sektörün ekonomik döngüsünün sağlanmasında rol almaktadır. Dağıtım mekanizmalarının sektörün gelişimine yönelik etkinlikleri üretim sürecinin aktarımını sağlayıp, değer üretim zincirini güçlendirmektedir. Görsel Sanatlar sektörünün değer üretim zinciri aşağıdaki gibi kurgulanmıştır (Şema 1). Üretim ve yaratım mekanizmalarındaki aktörler sanatçılar, üniversiteler, sivil insiyatifler ve sanat atölyeleridir. Dağıtım ve tüketim mekanizmaları ise sanat fuarları, sanat galerileri, müzeler, müzayede evleri, koleksiyonerler ve bienallerdir. İstanbul daki görsel sanatlar sektöründeki üretim ve dağıtım aktörleri özel sektör, vakıflar, belediyeler, kamu kurumları ve şahıslar tarafından yönlendirilmektedir. 1 IFSAK Başkanı Tanju Akleman ile yapılan görüşme 1 Nisan 2010 tarihinde IFSAK ın ofisinde gerçekleşmiştir. 7

Şema 1: Görsel Sanatlar Değer Üretim Şeması YÖNLENDİR İCİLER Bireysel ve Kamu Özel Sektör, Kamu, Belediye, Bireysel, Vakıf YARATIM VE ÜRETİM DAĞITIM VE TÜKETİM Ressam Sanat Galerileri AKTÖRLER Heykeltraş Fotoğrafçı Üniversite Sanatçı Atölyeleri Sanat Fuarları ve bienal Müzayede Evleri Koleksiyonerler Müzeler Sanatçı İnsiyatifleri Kültür Merkezleri KATILIM DESTEK VE ATEŞLEYİCİ HİZMETLER YATIRIM - Projelendirme - Tanıtım - Eğitim - Altyapı - Arşivleme - - Eser denetimi Sanatçı özlük hakları ESER SAHİBİ HAKLARI DOLAŞIM VE MEKAN - Sanatçı dolaşımı ve hareketliliği - Sanatçı rezidansları 8

1) SEKTÖR YAPISI VE SEKTÖRÜN EĞİLİMLERİ İstanbul daki görsel sanatlar sektörü son 20 senede hızlı bir gelişim sürecine girmiştir. Bu değişim, değer üretim sürecindeki etkin her başlıkta görülmektedir. 2000 li yıllardan itibaren hız kazanan bu süreç, tüketim ve dağıtım aktörlerinin çeşitlenmesine, üretim sürecindekilerinin ise niceliksel artışına, aynı zamanda da alternatif örgütlenme mekanizmalarının oluşmasına neden olmuştur. Örneğin sanat fuarlarının sayısı artmış, sanatçı hakları ile ilgili mevzuat güçlendirilmiş, bağımsız sanatçı insiyatifleri çoğalmış, sanat galerilerinin görünürlüğü artmıştır. Bununla beraber de sanat piyasası güçlenmeye başlamış ve bu bağlamda müzayede piyasası da genişlemiştir. Koleksiyonerler güncel sanat eserlerini toplamaya başlamış ve yeni galeriler güncel sanatla ilgilenip, sanatçıları destekleme sürecine girmişlerdir 2. Görsel sanatlar sektörü tüm dünyada değişim ve devinim sürecine girmiştir. Sanat fuarlarının önem kazanması, müzayedelerin artması sanat piyasasını büyütmüş; aynı zamanda Almanya ve Fransa gibi sektörde önemli bir yere sahip olan dünyanın birçok ülkesinde yerel yönetimler ve merkezi yönetimler tarafından sanatçılara ve bağımsız örgütlenmelere olan destekler artmıştır. Örneğin Amsterdam Belediyesi, Sanat İçin Plan programında 150 kültür-sanat kurumu fonlamaktadır ve bu bütçelerinin %10-40 arasına denk gelenmektedir 3. Fransa da ise sanatçı projelerine, genç sanatçılara ve Fransa da proje gerçekleştirmek isteyen yabancı sanatçılara, projeleri 15.000 euroyu geçmemek koşuluyla fonlama yapılmaktadır 4. Sanat Fuarları ise sadece sanat piyasasını yönlendiren değil, aynı zamanda uluslararası platformda farklı kültür endüstrilerini birleştiren oluşumlar konumundadır. Örneğin Londra da düzenlenen Frieze Sanat Fuarı bünyesinde Frieze Music adı altında konserler düzenlemektedir 5. İstanbul diğer sektörlerde olduğu gibi görsel sanatlar sektöründe de Türkiye nin önemli bir odağıdır. Türkiye deki 7 sanat fuarının 5 tanesi İstanbul da düzenlenmektedir. GESAM meslek birliği dışında UPSD ve AICA gibi önemli sektörel oluşumların ana merkezleri İstanbul da bulunmaktadır. Düzenlenen müzayedelerin çoğu ve Türkiye deki görsel sanatlar sektörüne yeni katılan Sotheby s ve Christie s uluslararası müzayede evleri İstanbul dadır. Sotheby s İstanbul da Time Out un Ansen Atilla ile yaptığı röportaj İstanbul da bir müzayede evi açmak için sence Sotheby s neden bu kadar bekledi veya neden bu zamanı seçti? Türk çağdaş sanatı hızla ilerliyor. Batıya ve Asya ya iyi örnekler gösteren sanatçılar var ve bu sayı ve içerik artıkça, geliştikçe gözlerin Türkiye deki çağdaş sanat eserlerine ve sanatçılarına kayması çok doğal. Sanat eseri bir yatırım amacı olarak görüldüğü için Batı sürekli izlemede bu konuda. Bu anlamda Avrupalı koleksiyonerlere yeni, çağdaş ve farklı bir coğrafyanın değerlerini göstermenin tam zamanı bence. İstanbul un güncel sanat sahnesini nasıl değerlendiriyorsun? Dinamik ve genç, heyecanlı. Türkiye deki gelişmeler bir anlamda çağdaş sanatın konularını ve rotasını etkilemekte. Artık sindirilmemiş ve yeni üretimleri ortaya çıkaran örnekler görüyoruz. Kaynak: http://www.timeoutistanbul.com/index.php?sid=76375#feature-article 2 Hossein Amirsadeghi, Unleashed Contemporary Art from Turkey, TransGlobe Publishing, 2010, Londra 3 2009 2012 Plan For the Arts, City of Amsterdam, Şubat 2009 4 Centre National des Arts Plastiques (Ulusal Plastik Sanatlar Merkezi) www.cnap.fr 5 Freize Art Fair - www.friezeartfair.com 9

Türkiye deki görsel sanatlar sektörü dinamik ve gelişen bir sektördür. Uluslararası ölçekte gelişmekte olan bir pazar olması ve Türkiye nin coğrafi konumu sektörü avantajlı konuma getirmektedir. Değer üretim zincirindeki aktörlerin sayısal ve yapısal değişiminin sektörde bahsedilen gelişimdeki rolü hakkında, sektörün örgütlenmemiş yapısı ve yetersiz veriler nedeniyle kesin bir yargıya varmak güçtür. Fakat, İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri projesi kapsamında yapıla görüşmeler ve araştırmalar sonucunda elde edilen bilgiler doğrultusunda sektörde hem üretim ve yaratım, hem de dağıtım ve tüketim sürecinde çeşitlenme ve gelişme görülmektedir. Sektörün mevcut konumunu ve aktörlerin gelişme eğilimlerine rapor kapsamında değinilecektir. 1.1 ) Sektördeki yaratım ve üretim sürecindeki aktörler ve eğilimleri Yaratım ve üretim sürecindeki aktörler, sanat eserinin sahibi ve bu eserin üretildiği mekanları kapsadığı için, sektördeki hacimlerinin bilinmesi, eğilimlerin saptanması açısından önemlidir. Sanatçı sayıları meslek birliği GESAM, UPSD ve TUİK verilerinden derlenmiştir. Üniversite sayılar envanter projesi kapsamında yapılan çalışmalardan elde edilmiştir. Sanatçı atölyeleri genellikle sanatçıların kendi çalışmalarını yaptıkları bireysel girişimler olduklarından ve herhangi bir dernek veya meslek birliğine kayıtlı olmadığından sayısal olarak belirtilmemiştir. Sanatçı İnsiyatifleri ise sanatçıların oluşturdukları bağımsız örgütlenmeler olup, sanatçıların üretim yapabildikleri hem de sergileme olanağı sunan mekanlar olduğundan her iki aşamada yer almaktadır. İnsiyatifler hakkında elde edilen veriler envanter projesi kapsamında derlenen verilerden oluşmaktadır. Görsel sanatlar sektöründeki üretim ve yaratım sürecindeki aktörler aşağıdaki gibidir. Sanatçılar Üniversite Sanatçı atölyeleri Sanatçı insiyatifleri 1.1.1) Sanatçılar İstanbul daki görsel sanatlar sektöründeki sanatçı sayıları hakkında kesin bir rakama varmak güçtür. Kurumsal örgütlenmenin az görüldüğü bir yapının dışında, bireysel ve bağımsız üretimin olması sektördeki sanatçı sayısı verilerini toplamayı güçleştirmektedir. Sanatçıların kurdukları dernek ve birlikler sektörel örgütlenmenin en temel ayağını oluşturduğundan, bu birliklere bağlı sanatçı sayısı İstanbul daki sanatçı sayısı hakkında bir çıkarım yapmamıza yardımcı olmaktadır. Çünkü sanatçıların bir birlik adına oluşturdukları dernek ve gruplar esasen mesleki bir yanyanalık ve devletle olan ilişkilerde, kişiler üstü misyon yüklenen bir dayanışma platformu işlevi görür 6. Sektördeki tek meslek birliği olan GESAM ın (Türkiye Güzel Sanat Eseri Sahipleri Meslek Birliği) üye sayılarına göre İstanbul da toplam 207 sanatçı bulunmaktadır (tablo 1). Bu sayı meslek birliğinin toplam üyelerinin %15.53 ünü oluşturmaktadır. Bu oranın düşük olmasının temel nedenlerinden biri meslek birliğinin İstanbul da bir 6 Levent Çalıkoğlu, Modern Birey- Sivil İnsiyatif, Çağdaş Sanat Konuşmaları 2 - Çağdaş Sanatta Sivil Oluşumlar ve İnsiyatifler kitabından, 2007 10

ofisinin bulunmayışı olabilir. GESAM başkanı Doç.Dr.Osman Altıntaş 7 ile yapılan görüşmeye göre İstanbul daki kayıtlı sanatçı sayısı mevcut sayının %60 ila 70 ini oluşturmaktadır. Meslek birliği dışında sektörün örgütleme yapısındaki bir diğer oluşum 1989 yılında kurulan UPSD (Uluslararası Plastik Sanatlar Derneği) dir. UPSD uluslararası bir kuruluş olup, derneğe kayıtlı olan sanatçıların sergi açmasında, haklarının korunmasında, sektörle ilgili yayınları yapılması ve üyeler arasındaki iletişimin kurulmasında etkin rol oynamaktadırlar. Dernekte İstanbul kayıtlı toplam 860 sanatçı bulunmaktadır. Bu oranda Türkiye deki toplam kayıtlı üye sayısının %61.30 unu oluşturmaktadır. TUİK istatistiklerinden görsel sanatlar sektöründe çalışan sanatçılara yönelik bir istatistik tutmamaktadır. TUİK verilerinde Sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışanlar ayrımı çok daha geniş bir tanımdır, dolayısıyla sadece görsel sanatlar sektörünü kapsamamakdır. Bu bağlamda, farklı kaynaklardan elde edilen verilere göre, görsel sanatlar sektöründeki sanatçı sayısı aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 1). Tablo 1: Farklı kurumlara göre sanatçı sayısı SANATÇI SAYISI Türkiye İstanbul Oranı Kaynak Resim * 102 * Heykel * 38 * Grafik * 67 * Toplam 1333 207 15.53% GESAM (2010) Toplam 1403 860 61.30% UPSD (2010) Toplam 2 885 578 20.03% TUİK*(2009) * TUİK istatistiklerinde sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışanlar gibi daha geniş bir tanımlama söz konusudur. TUİK ten elde edilen verilere bakıldığında, sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışanların sayısı yıllara göre değişmektedir (Tablo 2). 2001 yılında 610 olarak gözüken rakam 2009 yılında 578 e düşmüştür. İstanbul un Türkiye ye oranı yıllara göre %15.86 %22.48 arasında değişimektedir. Tablo 2:Türkiye deki ve İstanbul daki Sanatkar ve İlgili İşlerde Çalişanlar SANATKARLAR VE İLGİLİ İŞLERDE ÇALIŞANLAR TÜRKİYE İSTANBUL Oranı 2001 3 248 610 18.78% 2002 3 079 493 16.01% 2003 2 944 467 15.86% 2004 2 892 650 22.48% 2005 3 044 634 20.83% 2006 3 025 619 20.46% 2007 3 042 662 21.76% 2008 3 022 653 21.61% 2009 2 885 578 20.03% Kaynak: TUİK Meslek Grubuna Göre İstihdam 7 Doç.Dr.Osman Altıntaş ile yapılan görüşme Ankara Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesinde Ocak 2010 tarihinde gerçekleşmiştir. 11

Sektörün örgütlenmemiş yapısı üretim aktörleri arasındaki iletişimi ve sektörün gelişimini engelleyen temel sorunlardan biridir. Günümüzde sektörde GESAM meslek birliği dışında farklı örgütlenmeler mevcuttur. Bu dernek veya birliklerin çoğu İstanbul tabanlıdır ve üye sayısının büyük bir bölümü İstanbul daki sanatçılardır. Sektördeki örgütlenmeler aşağıdaki gibidir (tablo 3). Tablo 3: Görsel Sanatlar Sektöründeki kurumlar ve üye sayıları Türü Kuruluşun Adı Kuruluş tarihi Yönetici Üye Sayısı GESAM (Güzel Sanat Meslek Birliği Eserleri Sahipleri Meslek Birliği) 1987 Doç.Dr. Osman Altıntaş 1205 UPSD (Uluslararası Dernek Plastik Sanatlar Derneği) 1989 Bedri Baykam 1403 Dernek AICA (Uluslararası Sanat Eleştirmenleri Derneği) 2003 Burcu Pelvanoğlu 60 Dernek Sanat Galericileri Derneği 1998 Doğan Paksoy Dernek Ressamlar Derneği 1950 Sevim Gürsoy Tunçyıldı Dernek Lokomotif Kültür Sanat Derneği 2008 Julide Bigat 40 BASAD (Bakırköylü Dernek Sanatçılar Derneği) 1993 Üstün Asutay 1000 Güzel Sanatlar Birliği Dernek Resim Derneği 1909 Nazan Akpınar 90 BRHD (Birleşmiş Ressamlar Ve Dernek Heykeltraşlar Derneği ) 1970 Önder AYDIN 359 Dernek 41 29 Istanbul 2008 24 Dernek Art Lovers of İstanbul 2007 Susan Scanlon Cuma Güncel Sanat Dernek Ütopyaları Esra A. Aysun Dernek İstanbul Kadın Ressamlar Derneği 2005 Nilgün Sarp 50 Dernek İstanbul Fotoğraf ve Sinema Amatörleri Der. İFSAK 1962 Tanju Akleman 280 Diğer Fotoğraf Federasyonu 2003 Mehmet Özcan TARAS Vakıf FOTOGEN 1985 İbrahim Gksungur 50 Vakıf Fotoğraf Vakfı 2001 Yücel Tunca Kaynak: İstanbul Kültür Envanteri Projesi 2009-2010 Sanatçıların sektörel eğilimi Görsel sanatlar sektöründeki üretim aktörlerinden olan sanatçıların bağımsız olarak sektörde tutunması, kamunun sanatçılara olan desteğinin eksikliği nedeniyle zorlaşmaktadır. Bu anlamda güzel sanatlar fakültesinden mezun olan sanatçılar ya bir galeriye bağlı olarak faaliyetlerini gerçekleştirmek veya sektör değiştirmek durumunda kalmaktadır. Envanter projesi kapsamında yapılan birçok görüşmede vurgulanan temel sorunlardan biri görsel sanatlar piyasasının hem dünyada hem de Türkiye deki hızlı gelişimine rağmen sanatçılara yönelik yeterli yatırımın olmamasıdır. 12

Sanatçıların Durumu Artist Sanat Dergisi Yahşi Baraz Röportajı, Mayıs 2008 Her sene Türkiye de binlerce sanat öğrencisi mezun oluyor. Bunlar bir şey ürettiklerinde kime satacaklar, nerelerde sergileyecekler, hayatlarını sanat yoluyla nasıl idame ettirecekler bir muamma. Bu bakımdan İstanbul da artık yetmiyor. Zaten mezun olanların %90 ı sanat eğitimi almalarına rağmen sanat ile ilgilenmiyorlar. 1850 den bu yana 4500 civarında sanatçı yetişmiştir Türkiye de. Bu çok az bir sayıdır. Sırf Polonya da 40 bin yaşayan sanatçı var. Almanya da 1 milyon kayıtlı yaşayan sanatçı var. Bugün Almanya nın en iyi ressamlarının tablolarına 1 milyon, 2 milyon avroluk fiyat biçilirken Türkiye de henüz 100 bin avroluk ressam çıkmamıştır. Aramızdaki fark da budur. Bu bizim ne kadar fukara bir toplum olduğumuzu gösteriyor. Toplum olarak kültürümüze ve sanatçımıza ne kadar sahip çıkmadığımızı gösteriyor. Bunun acısını daha uzun süre sanatçılarımız çekecekler. Kaynak: www.galeribaraz.com/2010/924/tum-galerileri-kapatsak-kimsenin-ruhu-duymaz/ Kamu kurumları ve yerel yönetimlerin geleneksel sanatlara olan eğilimi ve vizyonu, hedef sanatçı profilini de etkilemektedir. İstanbul Büyükşehir Belediyesine bağlı olan İSMEK (İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları) tarafından düzenlenen eğitim kurslarına katılan kursiyer sayısında 2004 yılından itibaren bir artış görülmektedir. Yıllara göre branş sayılarındaki çeşitlenmede geleneksel sanatlara ağırlık verilmektedir. Örneğin 2009 yılında İSMEK tarafından çeşitli alışveriş merkezlerinde düzenlenen sergilerin içerikleri ebru, minyatür, takı, el sanatları ve hat ağırlıklıdır8. 2008 yılında İBB Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı tarafından düzenlenen 86 serginin 21 tanesi geleneksel sanatlar ve el sanatları sergisidir9. Çağdaş sanatlar ve seramik başlığı altında 6 sergi düzenlenmiştir10. Sonuç olarak, yerel ve merkezi yönetimlerin sanatçı geliştirmeye yönelik katkıları yok değildir, fakat bunlar çoğunlukla geleneksel sanatlar odaklıdır. 1.1.2) Sanatçı Atölyeleri Sanatçı atölyeleri sanatçıların bireysel üretim mekanlarıdır. Çoğu zaman kişisel sergilerini de gerçekleştirdikleri atölyeler sanatçıya ait sergi alanı haline de dönmektedir. Atölyeler bir veya birden çok sanatçının kullandığı mekanlar olabilmektedir. Sanatçıların sektörel eğilimleri kısmında değindiğimiz gibi, bağımsız bir sanatçı olarak varolma güçlüğü sektörün temel sorunlarından biridir. Sanatçıya yönelik kamu ve yerel yönetimler tarafından üretim mekanlarının olmayışı, sanatçıların bağımsız olarak sektörde tutunlamarını güçleştirmektedir. Günümüzde Borusan gibi özel veya vakıf tarafından kurulmuş kurumlar bu konuda çalışmalar gerçekleştirmektedir. 8 İstanbul Büyükşehir Belediyesi 2009 Faaliyet Raporu 9 İstanbul Büyükşehir Belediyesi 2008 Faaliyet Raporu 10 İstanbul Büyükşehir Belediyesi 2008 Faaliyet Raporu 13

Borusan ArtCenter ArtCenter/Istanbul, Borusan Kültür Sanat çatısı altında 2008 yılında hayata geçen bir çağdaş sanat merkezi projesi. Amacı, İstanbul da çağdaş görsel sanat birikiminin ve üretiminin gelişmesini sağlamak. Umut vaat eden genç sanatçılara kariyerlerinin ilk evrelerinde çok uygun ekonomik koşullarla yararlanabilecekleri atölye alanları sunan merkezin temle hedefleri sanata kaynak ve destek sağlamak, deneysel ve yenilikçi sanat çalışmaları için fırsat yaratmak ve gerek kültürler, gerek disiplinler arası düşünce alışverişini desteklemek. Burada amaç, sanatsal üretim sürecini halkın günlük yaşamının bir parçası haline getirerek herkesin yaratıcı enerjiyle bağ kurabileceğinin farkındalığını yaymak. Kaynak: http://www.borusansanat.com/ ArtCenterISTANBUL/Artcenter_ISTANBUL.aspx 1.1.3) Sanatçı İnsiyatifleri Sanatçı İnsiyatifleri bir yada birkaç sanatçının bağımsız olarak kurduğu kar amacı gütmeyen oluşumlardır. Bir sivil insiyatif olmanın temel şartlarından biri ortak çalışma kültürü ve etiğinin geliştirilmesidir ve bu durum sanatı atölyeden çıkardığı gibi, konuşma, tartışma ve ortak cevaplar bulma ve keşfetme gibi yeni bir duyarlılığa işaret eder 11. Envanter projesi kapsamında yapılan araştırmalarda İstanbul daki sanatçı insiyatiflerinin sayısında önemli bir artış görülmektedir. 2000 yılında İstanbul da 4 tane sanatçı insiyatifi bulunurken günümüzde bu sayı 29 a yükselmiştir (tablo 4). Niceliksel olarak tespit edilen artış aynı zamanda insiyatiflerin niteliğinde de gözükmektedir. Günümüzde insiyatifler disiplinlerarası birlikteliği amaçlamaya yönelmiştir. Görsel sanatlar temelliyle kurulan bu yapılanma mimarlık, dijital kültür, film, müzik, grafik ve video sanatı gibi farklı disiplinleri de kapsamaktadır. Tablo 4:İstanbul daki Sanatçı İnsiyatifleri Sayısı Sanatçı İnsiyatifi sayısı 2000 4 2005 8 2010 29 Kaynak:İstanbul Kültür Envanter Projesi 2009-2010 Sanatçı İnsiyatiflerinin Sektörel Eğilimleri Yukarıda da bahsedildiği gibi İstanbul daki sanatçı insiyatifleri niceliksel ve niteiksel olarak gelişim göstermektedir. Bağımsız aktarım ve üretim platformları olarak nitelendirilen insiyatifler vakıf ve dernekler gibi mevzuatta tanımlanmadığından sektör içinde varolma güçlüğü çekmektedir. Vurgulanması gereken bir başka nokta ise, birçok ülkede bağımsız oluşumlara sağlanan fonlar Türkiye de kamu veya yerel yönetimler tarafından geliştirilmemiştir. 11 Levent Çalıkoğlu, Modern Birey- Sivil İnsiyatif, Çağdaş Sanat Konuşmaları 2 - Çağdaş Sanatta Sivil Oluşumlar ve İnsiyatifler kitabından, 2007 14

Sanatın Bağımsız İletişim Platformları Beral Madra AB kültür sisteminin devlet ve yerel yönetim kanadındaki bürokratların bu tür sivil girişimlere destek vermemek gibi bir hakları yok; bu tür bölgesel ya da uluslararası iletişim toplantılarına, toplantının yapıldığı kentin ya da bölgenin yüksek bürokratları da katılmak zorunda kalıyor. Şimdilerde AB ülkelerinde kültür ve sanat sektörü ile devlet ve yerel yönetim arasındaki ilişkiler bu tür forumlarda şekillendiriliyor. Sanatçılar ve kültür operatörlerinin eleştiri, istek ve dilekleri bu forumlarda resmi kültür politikalarını belirleyen insanlara doğrudan aktarılıyor. Kaynak:http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalYazar&ArticleID=887475&Yazar=BE RAL%20MADRA&Date=03.12.2010&CategoryID=113 Sektördeki bağımsız örgütlenme eğilimi aynı zamanda genç sanatçılar için sergileme, aktarım ve iletişim platformu yaratabilmektedir. Ortak bir vizyon ve görüş başlığı ile güzel sanatlar fakültesinden mezun olan genç sanatçılar için sanatçı insiyatifleri, üniversiteden sonra ilk örgütlenme basamaklarından birini oluşturmakta ve uluslararası iletişim bağlantılarını sağlamaktadır. Örneğin Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesinden mezun olan Erkin Gören ve Sevil Tunaboylu tarafından 2009 yılında kurulan Mtäar sanatçı insiyatifi sanatın her alanında, sanatçılara projelerini sergileme imkanı sunmak amacını taşımaktadır. Mtäar 2009 yılında Erkin Gören ve Sevil Tunaboylu tarafından kurulmuştur. Kar amacı gütmeyen bir insiyatif olan Mtäar bütün sanat dallarını içeren bağımsız bir platform yaratma amacını taşımaktadır. Kurulduğu yıldan itibaren 100 den fazla sanatçının katıldığı toplam 13 sergi gerçekleştirmiştir. İnsiyatif aynı zamanda çeşitli kaynaklardan elde ettiği fonlarla uluslararası sergiler düzenlemektedir. Örneğin eylül 2009 da Saarbrücken Belediyesi nden alınan fon ile İstanbul, Belgrad ve Saarbrücken şehirlerinden katılan sanatçılar ile Almanya da Urban Bridges sergisini düzenlemiştir. Kaynak: Gümüş Özdeş, Erkin Gören ve Sevil Tunaboylu ile 02 Aralık 2010 tarihinde Sevil Tunaboylu nun atölyesinde yapılan görüşme www.mtaar.org Sanatçı İnsiyatiflerinin görünürlüğünü vurgulayan önemli etkinlikler düzenlenmeye başlamıştır. Örneğin, ekim 2009 tarihinde 1. Uluslararası Sanatçı İnsiyatifleri İstanbul Buluşması İstanbul 2010 Kültür Başkenti Ajansı desteği ile gerçekleşmiştir. Yerel ve yabancı insiyatiflerin katılımının olduğu buluşmada insiyatiflerin rolü ve gelişimi adına birçok konuya değinilmiştir. Sanatçı İnsiyatifleri, kurdukları güçlü çevrimiçi ağları ağlarla kuram yapanların, sanat yapanların ve diğer yaratıcı insanların hukuki ve toplumsal sorunlarıyla baş etmek için yeni yükselen bir sistem olabilir 12. 12 Beral Madra, 1. Uluslararası Sanatçı İnsiyatifleri İstanbul Buluşması kataloğu, Açılış Konuşması, 2009 15

Sanatçı İnsiyatifleri arasında büyük (sanal) bir değiştokuş ağı kurmak küresel ekonomik sisteme alternatif olabilir 13 1.2 ) Sektördeki dağıtım ve tüketim sürecindeki aktörler ve eğilimleri Dağıtım ve tüketim mekanizmaları sanat eserlerinin sergilendiği, ziyaretçiyle buluştuğu, arşivlendiği ve sektörel bellek oluşumunun sağlandığı, aynı zamanda piyasayı yönlendiren aktörlerin içinde yer aldığı oluşumlardır. Bu oluşumlardaki gelişim, üretim aktörlerine göre sektördeki eğilimlerin daha net görülmesini sağlar. Örneğin sanat fuarlarının ve galerilerin sayılarındaki artış, müzayedelerin piyasadaki konumu ve etkinlik sayıları, sektördeki eğilimleri, üretim aktörleri ile dağıtım aktörleri arasındaki iletişimi vurgulamaktadır. Sanat galerilerine ilişkin veriler Bilgi Üniversitesi Sanat Arşivinden (günümüz Zeynep Rona arşivi) elde edilen veriler doğrultusunda derlenmiştir. Derleme fuar katalogları, yazılı basındaki çeşitli kaynaklar taranarak elde edilmiştir. Müzayedelerle ilgili bilgiler konu ile ilgili makalelerden ve çeşitli yazılı basından derlenmiştir. Müze bilgileri TUİK, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve envanter projesi kapsamında yapılan araştırmalardan elde edilmiştir. Dağıtım ve tüketim sürecindeki aktörler aşağıdaki gibidir. Sanat Galerileri Sanat Fuarları Bienal Müzayede evleri Koleksiyonerler Müzeler Kültür Merkezleri Görsel sanatlar sektöründe sürekli olarak çeşitli etkinlikler düzenlenmektedir (tablo 5). Sektörü yönlendiren en önemli etkinlikler sanat fuarları ve bienaldir. Tablo 5: Görsel Sanatlar Sektöründe düzenlenen sürekli etkinlikler Türü Etkinlik ismi İlk düzenlendiği tarih Festival Kurye Uluslararası Video Festivali 2009 Festival Amber Sanat ve Teknoloji Festivali 2007 Fuar Art Bosphorus 2007 Fuar Art Istanbul Sanat Fuarı 2002 Fuar Art Show 2006 Sempozyum Beşiktaş Heykel Sempozyumu 2008 Sempozyum Büyükçekmece Heykel Sempozyumu 2002 Bienal İstanbul Bienali 1987 Sempozyum İstanbul Taş Heykel Sempozyumu 2003 Yarışma KASDAV Geleneksel Resim Yarışması 2003 Diğer Marmara Üniversitesi Öğrenci trienali 1997 Yarışma Nuri İyem Resim Ödülü 2006 Yarışma Rh+ Yılın Genç Ressamı Yarışması 2004 Yarışma Türkiye Jokey Kulubü Resim Yarışması 2001 Yarışma Ümraniye Belediyesi Geleneksel Resim 2005 13 Konuk sanatçı mekan ve programları mevcut küratör/kurum sisteminealternatif olarak odağın yeniden üretim süreci ve sanatçı üzerine yönetilmesine yardımcı oluyor mu?, 1. Uluslararası Sanatçı İnsiyatifleri, 1. Oturum, İstanbul, 2009 16

Yarışması Fuar Contemporary Istanbul Sanat Fuarı 2006 Fuar İstanbul Sanat Fuarı-Artist 1991 Kaynak: İstanbul Kültür Envanteri Projesi 2009-2010 1.2.1) Sanat Galerileri Sanat galerilerinin İstanbul daki görsel sanatlar sektörünün değer üretim zincirinde sektörün oluşumundan beri çok önemli bir yere sahiptir. İstanbul daki güncel sanat müzelerinde görülen eksikliğin önemli tamamlayıcısı olan sanat galerileri sadece sektörel ateşleyici değil, aynı zamanda güncel sanat belleğinin oluşumu ve aktarımını sağlayan aktörlerdir. Günümüzde sanat galerinin sayısı, çalışan sayısı, bütçe ve gelirleri, sergi sayıları gibi istatistiklerini tutan bir kurum mevcut değildir. Ancak Zeynep Rona sanat arşivinden elde edilen bilgiler doğrultusunda envanter projesi kapsamında yapılan araştırmalar sanat galerilerinin sayısı hakkında çok kesin olmamakla birlikte yakın bir sayı söylemek mümkündür. Bunun dışında İTO verilerinde sanatsal yaratıcılık faaliyetleri bölümündeki veriler mevcut sanat galerilerini tespit etmeye yeterli değildir. Çünkü bu bölümde yer alan firmalar sadece sanat galerilerinden oluşmamakta ve tespit edilen sanat galerilerinin bazıları İTO daki gösteri sanatları gibi başka gruplarda yer almaktadır. İstanbul da bulunan sanat galerileri, kamuya ait sanat galerileri, üniversitelere bağlı sanat galerileri, özel şirket veya vakıfların kurduğu galeriler ve sanatçıların bağlı olduğu, ticari bir kaygı güden sanat galerileri olarak ayrılmaktadır (tablo 6). Tablo 6: Bağlı oldukları kurumlara göre Sanat Galerileri Sayısı Yerel Merkezi Yönetimler Yönetime ve Yerel GENEL Vakıf Özel Dernek Diğer Bağlı Yönetime TOPLAM Kurumlar Bağlı Kurumlar Sanat Galerileri 3 11 6 139 3 10 172 Sanat Galerisi/Müzayede Evi 0 0 0 4 0 0 4 Sanat Galerisi/Sanat atölyesi 0 0 0 43 0 0 43 Kaynak: Zeynep Rona Arşivinden elde edilen bilgiler doğrultusunda envanter projesi kapsamında yapılan araştırmalar 1.2.1.1) Şahıs ve özel şirketlere ait galeriler Şahıs ve özel şirketlere ait olan galeriler İstanbul da bulunan galerilerin çopunluğunu oluşturmaktadır. Bu galerileri iki farklı şekilde değerlendirmek mümkündür. Birincisi, sanatçının veya sanatçı grubunun kurduğu sanat galerileridir. Bu galeriler kendisine bağlı olan sanatçıların eserlerinin sergilendiği, sanat fuarlarına ve benzer etkinliklere katılan, düzenlenen sergilerin kataloglarını yayınlayan, ticari galerilerdir. Bu galeriler İstanbul daki sanat galerisi sayısının çoğunluğunu oluşturmaktadır. 17

Galeri Nev 1984 yılında Ali Artun ve Haldun Dostoğlu tarafından Ankara da kurumuştur. 1987 yılında Maçka da da kurulan Galeri Nev 2008 yılında Beyoğlu Mısır Apartmanına taşındı. Ankara ve İstanbul daki galerilerde 300 den fazla sergi düzenlendi. Amerika, Güney Amerika, Kanada ve birçok Avrupa ülkesinden sanatçıların katılımı ile uluslararası sergilere yer verdi. Uluslararası yabancı sanat fuarlarına katılan ilk galeriler arasında yer almaktadır. Dolayısıyla, Türk sanatçıların uluslararası platformda tanıtımını sağlayan ilk oluşumlardan biridir. Galeri Nev aynı zamanda sanat yayıncılığı adına sektördeki önemli isimlerden biridir. 93 tane katalog ve sanat kitabı yayınlamıştır. Kaynak: Temmuz 2010 tarihinde Ali Artun ile yapılan görüşme www.galerinevistanbul.com İkinci kategoride yer alan sanat galerileri şirket, banka veya buna benzer kurumların kurduğu galerilerdir. Bu kurumlar İstanbul da kültür ve sanat yatırım yapan önemli aktörler arasında yer almaktadır. Bu yatırımlar iki formatta oluşmaktadır. İlk olarak şirketlerin, bünyelerinde yer alan görsel sanat galerileridir. Bu galeriler şirket bünyesinde kurulan, sergilerin, atölyelerin, konferansların yapıldığı, kültür sanat ile ilgili kütüphanelerin bulunduğu merkezlerdir. Örneğin Aksanat Akbank ın bünyesinde kurulmuş görsel ve gösteri sanat aktivitelerini içeren bir oluşumdur. Akbank Sanat Akbank'ın sanat merkezi olan Akbank Sanat 1993 yılında kurulmuştur. Akbank Sanat 2003 yılından itibaren çağdaş sanata yönelerek yeni bir yapılanmaya girmiş ve düzenlediği sergiler küreselleşen bir sanat çizgisinin yerel ve uluslararası niteliğine doğru eğilerek dinamiği hareketlendirmiştir. İstanbul'un kültür ve sanat hayatında önemli bir yeri olan Beyoğlu'nda sürekli faaliyet gösteren Akbank Sanat yıl boyunca sergiler, söyleşiler, konferanslar, film gösterimleri ve konserlerle 700'ün üzerinde etkinlik organize etmektedir. Litografi ve serigrafi atölyesinde ise sanatçılara baskı yapma imkanı sunmaktadır Akbank Sanat binasında; Plastik Sanatlar alanında çalışmalar yapılıyor, Çok Amaçlı Salonda 125 kişilik kapasitesi olan bu salonda, tiyatro, canlı konser, panel, söyleşi, dia gösterileri, konferanslar ve DVD gösterimleri gerçekleşiyor, Çağdaş Sanat Atölyesi'nde Serigrafi ve Litografi Atölyesi bulunuyor. Müzik Dinleme Odası, kütüphane ve cafe bulunuyor. Dans Stüdyosu nda 'Zeynep Tanbay Dans Projesi' çalışmalarının yanı sıra, workshoplar, açık provalar, söyleşiler, video gösterimleri ve genç koreograflar gibi etkinlikler de yer alıyor. Kaynak: http://www.akbanksanat.com/hakkimizda, erişim tarihi 4 Ekim 2010. 18

Şirket bünyelerinde yer alan sanat merkezlerinin dışında, bir başka oluşum özel kurumların kültür sektörüne şirketleşerek girmeleri şeklindedir. Bu tür şirketlerin altında kurulan galeriler ve sanat merkezleri de sergileme, yayıncılık, söyleşi ve atölye çalışmaları gerçekleştirmektedirler. Örneğin Platform: Garanti Bankası Güncel Sanat Projesi Garanti Kültür A.Ş nin altında çalışmalarını sürdürmektedir. GARANTİ GALERİ Garanti Galeri (GG), Türkiye de sponsorluk alanındaki önemli aktörlerden biri olan Garanti Bankası çatısı altında, kent, tasarım ve mimarlık üzerine uzmanlaşmış bir kültür kurumudur. Kuruluşundan bugüne kadar, gerçekleştirdiği sergi, etkinlik ve yayınlarla bir yandan mimarlık ile tasarım gündeminin sıcak konularını ve aktörlerini takip eden, bunları paylaşıma açan Garanti Galeri, diğer taraftan da hem bugünü hem de geçmişi kayıt altına almak üzere önemli adımlar atıyor. Araştırma ve üretim temelli yapısıyla, popülerlik sınırlarını aşan ve bilimsel çevreler tarafından hem destek gören hem de bu çevrelere destek veren bir kimlik kazanan Garanti Galeri, özellikle son yıllarda kent üzerine yaptığı çalışmalardan dolayı referans niteliğine sahip olan sergi ve yayınlarıyla yurtiçinde ve dışındaki kişi ve kurumların ilgi odağı haline geldi. Garanti Galeri, kurulduğu 2003 yılından Kasım 2009'a kadar, altısı yurtdışında olmak üzere, toplam 36 sergi, 5 sergi okuması-sergi sunumu, 14 konferans, 17 atölye çalışması, 1 konser, 4 panel, 11 söyleşi-tartışma-yuvarlak masa toplantısı, 2 rehberli mekan gezisi gerçekleştirdi. Sergi yıllıklarına ek olarak 5 kitap yayımladı. Sergileri sadece Türkiye'de değil, yurtdışında da önde gelen müzelerde sergilenen Garanti Galeri, geçtiğimiz sene Alman Mimarlık Müzesi (DAM, Frankfurt) için Becoming Istanbul (İstanbullaşmak) projesini hazırladı ve sergi Frankfurt Kitap Fuarı ile eşzamanlı olarak Alman Mimarlık Müzesi'nde açıldı. Günümüz İstanbul'u üzerine hazırlanmış bir interaktif veri tabanı ve Mapping Istanbul (İstanbul'u Haritalamak) başlığını taşıyan 16 dakikalık bir filmden oluşan Becoming Istanbul, Mayıs 2009'da iki farklı şehirde daha gösterime girdi. Serginin ilk durağı Bahreyn'deki Al Riwaq Gallery oldu. Berlin'deki Deustches Architektur Zentrum (DAZ) da sergiyi ağırladı. Böylece Becoming Istanbul, kısa bir zaman aralığıyla Almanya'da iki defa sergilenen ilk Türk sergisi unvanını aldı. Türkiye'de önemli bir boşluğu dolduran Garanti Galeri, tasarım ve mimari alanında tüm fonksiyonlarını Garanti Kültür A.Ş.'nin çatısı altında sürdürecek. Kaynak:http://www.garanti.com.tr/tr/garanti_hakkinda/toplumsal_paylasim_projeleri/kultur_sanata_destek/garanti _kultur_as/garanti_galeri.page? 1.2.1.2) Yerel yönetimlere ait galeriler İstanbul da kamuya ait sanat galerileri ilçe belediyelerine, İBB ye, Kültür ve Turizm Bakanlığına ve diğer kamu kurumlarına ait galerilerdir. Envanter projesi kapsamında kamuya ait toplam 14 galeri bulunmaktadır (Tablo 7). İlçe belediyelerine ait sanat galerileri belediyelerin Kültür ve Sosyal İşler departmanlarına bağlıdır. Belediyeden belediyeye değişmekle beraber bazı sanat galerileri belediyedeki sanat işlerinden sorumlu küratör tanımına uyabilecek biri tarafından yürütülmektedir. Örneğin Beşiktaş ve Beyoğlu Belediyesine bağlı sanat galerilerindeki etkinlikleri organize eden bir küratör bulunmaktadır. Fakat diğer sanat galerilerinde bu tarz bir yönetim sistemi mevcut değildir. Bu durum da galeriler için sorun oluşturmaktadır. İBB ye bağlı toplam 2 sanat galerisi bulunmaktadır. Bu galeriler İBB Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığına bağlıdır. İBB ve İlçe Belediyelerine ait sanat galerilerinde 19

belediyelerin komisyon aldığı bir satış prosedürü yoktur. Ancak, sanatçı belediye sanat galerisinde sergilenen sanat eserini satabilmektedir. 2000 li yıllardan itibaren kamuya ait sanat galerisi sayısında bir artış 14 olmakla beraber Diğer metropollerdeki kamusal galeriler ile İstanbul u karşılaştırdığımızda İstanbul daki sayının oldukça düşük olduğu görülmektedir (tablo 7). Tablo 7: İstanbul ve Diğer Küresel Kentlerdeki Kamusal Statüdeki Sanat Galerileri İstanbul da Londra Paris New York kamuya ait sanat galerileri sayıları Belediyelere bağlı sanat galerileri 11 Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı sanat galerileri 1 Diğer Kamu kurumlarına ait sanat galerileri 2 Toplam 14 92 59 YOK Kaynak: İstanbul Kültür Envanteri 2010 ve London: A Cultural Audit, GLA, 2008 Beşiktaş Çağdaş Beşiktaş Belediyesi Beşiktaş Çağdaş Sanat Galerisi Beşiktaş Belediyesi tarafından 2005 yılında kurulmuştur. Sanat yönetmeni mevcuttur ve toplam 5 çalışanı vardır. Beşiktaş Çağdaş, Türk Resmi'nin ustalarını ve yeni nesil sanatçılarını bir araya getiren konseptli sergileri, uluslararası projeleri, Türk Sanatı'nın alanında yetkin önemli isimlerine açtığı retrospektif sergileri ve ev sahipliği yaptığı önemli sergilere hazırladığı yayınları aracılığıyla Türk Plastik Sanatı'na hizmet etmektedir. Yılda 5 sergi düzenlenmekte ve her serginin kataloğu yayınlanmaktadır. Sergi süreleri yaklaşık 2 aydır. Bunların dışında belediye tarafından kültür ve sanat konulu çeşitli yayınlar yapılmaktadır. Kaynak: Selçuk Kaltalıoğlu ile Şubat 2010 tarihinde Beşiktaş Çağdaş ta yapılan görüşme www.besiktascagdas.com İBB Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı tarafından belediyeye bağlı çeşitli alanlarda sergiler düzenlenmektedir (tablo). 2005 yılından itibaren düzenlenen sergi sayılarında artış görülmektedir. Tablo 8:İBB tarafından düzenlenen etkinlikler Etkinlik Türleri 2005 2006 2007 2008 TOPLAM Sergiler 23 72 107 86 281 Film Gösterimleri 17 27 84 104 232 Seminer- Söyleşi 130 365 407 386 1288 Konserler 199 165 167 762 1293 Çocuk Oyunları 60 149 146 153 508 14 Örneğin Beşiktaş Belediyesine ait sanat galerilerinin hepsi 2004 yılından sonra kurulmuştur. 20