EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR İÇİNDEKİLER Eğitim Alanında Yapılan İnkılaplar Tevhîd-i Tedrisât Kanunu Latin Harflerinin Kabulü (Harf İnkılâbı) Üniversite Reformu Kültür Alanında Yapılan İnkılaplar Türk Tarih Kurum'nun Kurulması Türk Dil Kurumu'nun Kurulması BAYBURT ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM MERKEZİ HEDEFLER Bu ünitede amaçlanan kazımlar; Öğrenciler bu ünite ile eğitim ve kültür alanında yapılan inkılapları neden-sonuç ilişkileri bakımından kavrayabileceklerdir. Okt. Yıldıray YILDIRIM ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ-II ÜNİTE 5
EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR Eğitim; bir insanın davranışında kendi yaşantısı yoluyla istediği değişmeyi meydana getirme sürecidir. Eğitim, genellikle örgün eğitim şeklinde algılanarak, okullarda yapılan öğretim faaliyetlerini ifade etmektedir. Bu anlamda devlet tarafından yürütülen bir hizmet olarak karşımıza çıkmaktadır. Kültür; ise bir milletin sahip olduğu maddi ve manevi değerlerin bütünüdür. Kültürel alanda zenginlik, milletin ve aynı zamanda devletin güçlülüğünün ifadesi olarak kabul edilmektedir. Eğitim ve Kültür günümüzde iç içe geçmiş vaziyette toplumun bilgili, dinamik ve problemleri çözebilen bir yapıda olmasını sağlar. Her devlet kendi milletinin varoluş felsefesi doğrultusunda bir eğitim ve kültür politikası belirleyerek uygular. Bu çerçevede Türkiye de yeni eğitim ve kültür politikaları benimseyerek, bunları uygulamak amacıyla eğitim ve kültür alanında bazı inkılâplar yapmıştır. 1. Eğitim Alanında Yapılan İnkılâplar Öncelikle eğitim alanında gerçekleşen yenilikleri maddeler halinde sıralayacak olursak: 1. Eğitim konusunda ilk girişim Milli Mücadele nin en sıkıntılı dönemlerinde başlatılmıştır. Sakarya Savaşı öncesinde (16 Temmuz 1921) I. Maarif Kongresi toplanmış ancak savaşlar sürdüğü için istenilen sonuç alınamamıştır. 2. 1923 te ortaokullar ve liseler açılmıştır. 3. 1925 yılında Ankara Hukuk Fakültesi, 1927 de ise öğretmen yetiştirmek üzere Gazi Eğitim Enstitüsü açılmıştır. 4. 1926 da Maarif Teşkilatı hakkındaki kanun kabul edilmiştir. Aynı yıl kız erkek karma eğitim kararı alınmış, bir yıl sonra da parasız eğitime geçilmiştir. 5. 1928 1930 arasında meslek, teknik ve sanat dallarına özgü yeni okullar açılmıştır. 6. 1933 yılında Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulmuş, 1934 te Ankara Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi açılmıştır. 1935 te de İstanbul daki Mülkiye Mektebinin ismi Siyasal Bilgiler Okulu na çevrilerek Ankara ya taşınmıştır. Yapılan bu yeniliklerin dışında Tevhidi-i Tedrisat Kanununun kabulü, Latin Harflerinin kabulü ve Üniversite Reformu gerçekleşmiştir. 1.1. Tevhidi-i Tedrisat Kanunu Osmanlı Devleti nin son yüzyılında devlete bağlı okullardan iki farklı tip insan yetişirken, azınlıkların, yabancı devletlerin ve misyonerlerin sayıları her gün artan okulları da durumu daha karmaşık hale getirmiştir. Bu karışıklık sonucu zamanla ortaya çıkan mektepli- Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 2
medreseli ayrımı, aydınlar arsında bölünmelere yol açarken, toplumun ilerlemesine de engel oluşturmuştur. M. Kemal daha Millî Mücadele yıllarında yaptığı bir konuşmasında, mekteplimedreseli çekişmesinin sona erdirilmesi gerektiğini vurgulamış ve 16 Temmuz 1921 de Ankara da Maarif Kongresini açarken yaptığı konuşmada, millî kültürün önemi ve gerekliliğinden bahsederken, toplumun eğitim ve kültür konularındaki bölünmüşlüğünün ortadan kaldırılması hususuna dikkatleri çekmiştir. M. Kemal, 1 Mart 1922 de, T.B.M.M. nin üçüncü toplanma yılını açış konuşmasında da yine bu konuya değinmiş ve eğitim ve öğretim alanında köklü yeniliklerin yapılması gereğinden bahsetmiştir. Yapılan çalışmalar sonucunda dönemin Millî Eğitim Bakanı Vasıf Bey ve elli arkadaşı tarafından hazırlanan Tevhid-i Tedrisat (Eğitim ve Öğretimin Birleştirilmesi) hakkındaki önerge, T.B.M.M. ne sunulmuştur. 3 Mart 1924 de T.B.M.M. Genel Kurul un da kabul edilen önergeyle birlikte, eğitim ve öğretim alanında birlik sağlanmıştır. Kanunun maddelerine bakılacak olursa: Madde 1 - Türkiye dahilindeki bütün müessesatı ilmiye ve tedrisiye Maarif Vekaletine merbuttur. Madde 2 - Şer'iye ve Evkaf Vekaleti veyahut hususi vakıflar tarafından idare olunan bilcümle medrese ve mektepler Maarif Vekaletine devir ve raptedilmiştir. Madde 3 - Şer'iye ve Evkaf Vekaleti bütçesinde mekatip ve medarise tahsis olunan mebaliğ Maarif bütçesine nakledilecektir. Madde 4 - Maarif Vekaleti yüksek diniyat mütehassısları yetiştirilmek üzere Darülfünunda bir İlahiyat Fakültesi tesis ve imamet ve hitabet gibi hidematı diniyenin ifası vazifesiyle mükellef memurların yetişmesi için de aynı mektepler küşat edecektir. Madde 5 - Bu kanunun neşri tarihinden itibaren terbiye ve tedrisatı umumiye ile müştegil olup şimdiye kadar Müdafaai Milliyeye merbut olan askeri rüşti ve idadilerle Sıhhiye Vekaletine merbut olan darüleytamlar, bütçeleri ve heyeti talimiyeleri ile beraber Maarif Vekaletine raptolunmuştur. Mezkür rüşti ve idadilerde bulunan heyeti talimiyelerin ciheti irtibatları atiyen ait olduğu Vekaletler arasında tahvil ve tanzim edilecek ve o zamana kadar orduya mensup olan muallimler orduya nispetlerini muhafaza edecektir. (Ek: 22/4/1341-637/1 md.) Mektebi Harbiyeden menşe teşkil eden askeri liseler bütçe ve kadrolariyle Müdafaai Milliye Vekaletine devrolunmuştur. Madde 6 - İşbu kanun tarihi neşrinden muteberdir. Madde 7 - İşbu kanunun icrayı ahkâmına İcra Vekilleri Heyeti memurdur. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 3
Çıkarılan bu kanun çerçevesinde medreseler dâhil ülkedeki tüm eğitim ve bilim kurumları Maarif Vekâletine bağlanmış, medreseler kapatılarak yüksek din mütehassısı yetiştirmek amacıyla Darülfünun bünyesinde bir ilahiyat fakültesi, imam ve hatip yetiştirmek amacıyla ise ayrı okullar açılması öngörülmüştür. Kanunda açılması öngörülen bu okullar 1924 yılı içinde faaliyete başladı. Bu dönemde ilahiyat fakültesinin yanında 29 imam ve hatip okulu açılsa da zamanla bunlardan Kütahya ve İstanbul dışındakiler kapandı. Tevhid-i Tedrisat Kanunu, 1982 anayasasının, 174. maddesinde belirtilen, İnkılâp kanunlarının korunması kapsamındadır. 1.2. Lâtin Harflerinin Kabulü (Harf İnkılâbı) Müslümanlığı kabul etmeden önce Türkler, Göktürk ve Uygur alfabelerini, İslâmiyet i kabul etmelerinden sonra ise Arap alfabesini kullanmaya başlamışlardır. Bu çerçevede diğer Müslüman Türk Devletleri gibi Osmanlı Devleti nde de Arap alfabesi kullanılmıştır. Tanzimat döneminde yazının ıslahı, Latin harflerinin alınması ve dilde sadeleşme meseleleri ilk kez tartışılmaya başlanmış, II. Meşrutiyet döneminde gittikçe güçlenen Türkçülük akımının etkisiyle dilde hızlı sadeleşme gerçekleşmiştir. Arap harflerinin Türkçe ses uyumuna uygun olmaması ve bu alfabeyle okunup yazmanın zor olması sebebiyle okuma-yazma oranı düşük kalmıştır. Aslında Arap harfleriyle Türkçeyi okumak ve yazmak daima sorun yaratmıştır. Çünkü Arap harfleri, Arap fonetiğine uygun olarak hazırlanmış olduğundan, Türk diline uymaktan uzak kalmıştır. Bu nedenle Türk ağzı ile bu harfleri hakkını vererek telaffuz etmek çok zor olmuştur. Arap harflerinin terk edilmesi ve Latin harflerine geçilmesinin başlıca nedenleri şu şekilde özetlenebilir: Arap harfleri Türkçenin ses özelliklerine uygun değildi. Arap lisanına göre şekillenmişti. Arap harflerinin öğrenilmesi zordu ve öğrenme süreci uzun sürüyordu. Bu da eğitim öğretim alanında gerilemeye sebep oluyordu. Nitekim okuryazar sayısı oldukça azdı. Bunu arttırmanın yolu da kolay öğrenilebilen bir alfabe tercih etmektir. Avrupa medeniyeti ile bütünleşme yolunda ilerleyen Türkiye Cumhuriyeti bu harflerle Avrupa kültürünün bir parçası olamazdı. Türkçeyi daha okunur ve anlaşılır bir hale getirmek. Okuma yazmayı kolaylaştırmak ve ülke geneline yaymak. Modern bir eğitim ve öğretim gerçekleşmesini sağlamak. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 4
Türkiye Cumhuriyeti nin kurulmasından sonra, Arap alfabesinin durumu göz önünde bulundurularak, bazı aydınlar arasında bu harflerin Türkçenin yapısına uymadığı görüşü ağırlık kazanmıştır. Ülkede o yıllarda okur-yazar oranı oldukça düşük idi. (1918 de %5 i geçmediği tahmin edilmektedir. ) Batı medeniyetine ulaşmada Lâtin alfabesine intibak etmek önemli bir sürat sağlayacaktı. Halkı büyük ölçüde okur-yazar yapmayı hedefleyen genç cumhuriyette, bu alfabenin değiştirilmesi konusunda bir tartışmanın başlatılmasına sebep olmuştur. Bu tartışmalar sürerken, 1925 de takvim ve rakamların değiştirilmesi, alfabenin de değiştirilebileceği kanaatini güçlendirmiştir. 1927 yılında yeni alfabe arayışları başlamıştır. Ocak 1928 de Milli Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi başkanlığında bir komisyon kuruldu. Aynı yılın ortalarında ise bir Dil Encümeni kuruldu. Bu kurullar çeşitli alfabeleri incelediler. Dil Encümeni nin çalışmaları sürerken, Türkiye de 1927 yılından itibaren doktor reçetelerinin Lâtin harfleriyle yazılması uygun görülmüş ve bu durum alfabe konusundaki tartışmaları hızlandırmıştır. Encümen çalışmalarının sonunda en pratik ve kolay öğrenilebilen Latin alfabesini benimsediler. Bu encümenin hazırladığı Türkçe Latin harflerine Türk alfabesi adı verildi. Dil Encümeni 26 Haziran 1928 de Ankara da yaptığı bir toplantıda, 1926 dan itibaren yaptığı çalışmaları değerlendirmiş, alfabe değişikliği ile ilgili olarak neler yapılması gerektiği ve nasıl bir yol izlenmesi lâzım geldiği hususlarının yer aldığı Elifba Raporu adıyla bir rapor hazırlamıştır. Bu raporu inceleyen M. Kemal, güzel dilimizi ifade etmek için yeni Türk harflerini kabul ediyoruz diyerek, alfabenin değiştirileceği konusunda ilk haberi vermiştir. Komisyon bu olay üzerine çalışmaları hızlandırılarak, 1 Kasım 1928 tarihinde Meclise, yeni Türk alfabesinin kabulü hakkında bir önerge verilmiştir. TBMM, 1353 Sayılı Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkındaki Kanun u 1 Kasım 1928 tarihinde kabul etmiş ve kanun 3 Kasım 1928 de Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun uyarınca bütün devlet yazışmaları 1 Ocak 1929 dan itibaren Türk harfleri ile yapılmaya başlamıştır. Kanunun Maddeleri Şöyledir: Madde 1- Şimdiye kadar Türkçe yi yazmak için kullanılan Arap harfleri yerine Latin esasından alınan ve merbut cetvelde şekilleri gösterilen harfler (Türk Harfleri) unvan ve hukuku ile kabul edilmiştir. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 5
Madde 2- Bu kanunun neşri tarihinden itibaren devletin bütün daire ve müesseselerinde ve bilcümle şirket, cemiyet ve hususî mü- esseselerde Türk harfleriyle yazılmış olan yazıların kabulü ve muameleye konulması mecburidir. Madde 3- Devlet dairelerinin her birinde Türk harflerinin devlet muamelâtına tatbiki tarihi 1929 Kânunusanisinin (Ocak) birinci gü- nünü geçemez. Şu kadar ki, evrak-ı tahkikiye ve fezlekelerinin ve ilâmların ve matbu muamelât cetvel ve defterlerinin 1929 Haziran iptidasına kadar eski usulde yazılması caizdir. Verilecek tapu kayıtları ve senetleri ve nüfus evlenme cüzdanları ve kayıtları ve askerî hüviyet ve cüzdanları 1929 Haziran iptidasından itibaren Türk harfleriyle yazılacaktır. Madde 4- Halk tarafından vaki müracaatlardan eski Arap harfleriyle yazılı olanlarının kabulü 1929 Haziranının birinci gününe kadar caizdir. 1928 senesi Kânunuevvelinin (Aralık) iptidasından (ilk gü- nünden) itibaren Türkçe hususî veya resmî levha, tabelâ, ilân ve sinema yazıları ile kezalik Türkçe hususî, resmî bilcümle mevkut, gayr-ı mevkut gazete, risale ve mecmuaların Türk harfleriyle basılması ve yazılması mecburidir. Madde 5-1929 Kânunusani iptidasından itibaren Türkçe basılacak kitapların Türk harfleriyle basılması mecburidir. Madde 6- Resmî ve hususî bütün zabıtlarda 1930 Haziranı iptidasına kadar eski Arap harflerinin stenografi makamında istimali caizdir. Devletin bütün daire ve müesseselerinde kullanılan kitap, kanun, talimatname, defter, cetvel, kayıt ve sicil gibi matbuaların 1930 Haziranı iptidasına kadar kullanılması caizdir. Madde 7- Para ve hisse senetleri ve bonolar ve esham ve tahvilât ve pul ve sair kıymetli evrak ile hukukî mahiyeti haiz bilcümle eski vesikalar değiştirilmedikleri müddetçe muteberdirler. Madde 8- Bilumum bankalar, imtiyazlı ve imtiyazsız şirketler, cemiyetler ve müesseselerin bütün Türkçe muamelâtına Türk harflerinin tatbiki 1929 Kânunusanisinin birinci gününü geçemez. Şu kadar ki, halk tarafından mezkûr müesseselere 1929 Haziranı iptidasına kadar eski Arap harfleri ile müracaat vaki olduğu takdirde kabul olunur. Bu müesseselerin ellerinde mevcut eski Arap harfleri ile basılmış defter, cetvel, katalog, nizamname ve talimatname gibi matbuaların 1930 Haziranı iptidasına kadar kullanılması caizdir. Madde 9- Bütün mekteplerin Türkçe yapılan tedrisatında Türk harfleri kullanılır. Eski harflerle matbu kitaplarla tedrisat icrası memnudur. Madde 10- Bu kanun neşri tarihinden itibaren muteberdir. Madde 11- Bu kanunun ahkâmını icraya İcra Vekilleri Heyeti memurdur. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 6
24 Kasım 1928 de yayımlanan Millet Mektepleri Talimatnamesi gereğince, 1 Ocak 1929 da millet mektepleri açıldı. 15 ila 45 arasındaki kadın erkek tüm vatandaşların bu mekteplerde okuma yazmayı öğrenmesi sağlandı. Mustafa Kemal, bu çalışmalara "Millet Mektepleri Başöğretmeni" sıfatıyla katılmıştır. Böylece dilde sadeleştirme ve Türkçeleştirme akımına hız verilebilmiştir. Harf İnkılâbı, kolay okuyup yazma olanağı sağlamasının yanında okuma alışkanlığını da artırmış ve yaygınlaşmasına zemin hazırlamıştır. 1.3. Üniversite Reformu Darülfünun, Osmanlıdan Cumhuriyete intikal eden yüksek öğretim kurumlarının en önemlisiydi. Cumhuriyeti kuranlar bu kurumdan hem bilim üretmesini hem de inkılâplara destek vermesini bekliyorlardı. Ancak Cumhuriyet i kuran kadro inkılâplar sırasında bu kurumdan bekledikleri desteği görememişlerdi. Sadece lider kadro değil, bazı bilim adamları da Dârülfünun hakkında olumsuz bir görüşe sahipti. Onlara göre, Darülfünun kaliteli eğitim ve öğretim veremiyor, yeterli nicelik ve nitelikte bilimsel araştırma yapamıyordu. Bu durum üzerine hükümet 1932 yılında İsviçreli Profesör Albert MALCHE i davet ederek bu kurum hakkında çözüm önerilerini içeren bir rapor hazırlamasını istedi. Malche, sunduğu raporda Türkiye nin geleceği için bu kurumda köklü bir reform yapılmasını belirtmiştir. Bu görüş ve gelişmelere paralel olarak, Atatürk ün direktifleri ile İstanbul Darülfünunu kapatılarak yerine İstanbul Üniversitesi kurulmuştur. 1933 yılında yapılan Üniversite Reformu ile üniversite hem yapı hem de çalışma şekli bakımından köklü bir yenileşme amaçlanmıştır. Hazırlanan yönetmelik ile tıp, hukuk, edebiyat (İlahiyat Fakültesi kaldırılmış, onun yerine Edebiyat Fakültesi içinde bir İslam Tetkikleri Enstitüsü kurulmuştur.) ve fen fakültelerinden oluşan üniversite, araştırma yapmak, millî kültür ve yüksek bilgiyi genişletmek, yaymaya çalışmak, devlet ve ülke hizmeti ve işleri için uzman elemanlar yetişmesine yardımcı olmak görevi ile yükümlü kılınmıştır. Yeni üniversitenin kurulması ile şu amaçlar belirlenmiştir: Atatürk devrimlerini benimseyen yeni kuşaklar yetiştirmek ve çağdaş uygarlık düzeyine yükselmek için üst düzeyde insan gücü yetiştirmek Üniversiteyi köhne düşünce ve inançlardan ayırmak Darülfünuna göre daha etkin bir işleyiş ve bilimsel çalışma sağlamak, daha yeterli bir araştırma ve öğretim ortamı yaratmak Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 7
2. Kültür Alanında Yapılan İnkılâplar 2.1. Türk Tarih Kurumu nun Kurulması Osmanlı döneminde tarih dersleri dini tercihler ön planda tutularak verilirdi. Bu yüzden İslam tarihi ağırlıklı olarak işlenirdi. İslam öncesi dönemler ise daha ziyade peygamberler tarihi şeklinde ele alınırdı. Tarih araştırmalarında ve öğretiminde nakiller üzerinde durulur pozitif araştırma yapılmazdı. Avrupa ise modern tarihçilik konusunda oldukça mesafe almıştı. Üniversiteler bünyesinde kurulan Şarkiyat Enstitüleri Doğu kültürünü ve buna bağlı olarak da Türk tarihini araştırmaya başlamış, bu konuda özgün eserler ortaya çıkmıştı. Avrupalı tarihçiler Türk ve İslam tarihi konusunda taraflı düşüyorlardı. Bu yüzden de özellikle Türkler hakkında aşağılayıcı ifadelere yer veriyorlar, Türklerin yağmacı, barbar bir toplum olduğumuzu iddia ediyorlardı. Hatta Türklerin ikinci sınıf ırk olan sarı ırka mensup olduklarını bile iddia etmişlerdi. Atatürk, özellikle Avrupa devletlerinin ders kitaplarında yer alan Türklerin ikinci sınıf bir millet oldukları iddialarına ve barbar deyimi kullanılarak bir istilacı kavim şeklinde gösterilmelerine karşılık, bunun böyle olmadığını ve cihan tarihinde en eski çağlardan beri hakiki yerinin ne olduğunun ve medeniyete ne gibi hizmetlerinin bulunduğunun araştırılması gerektiğine inanmaktaydı. İşte bu sebeple, 28 Nisan 1930 tarihinde, Atatürk ün de bizzat katıldığı Türk Ocakları nın VI. Kurultayı nın son oturumunda, O nun direktifleriyle, Türk tarih ve medeniyetini ilmî surette tetkik etmek için hususi ve daimi bir heyetin teşkiline karar verilmiştir. Aynı gün Kurultay da yapılan görüşme sonucunda Türk Ocakları Kanunu na, 84. madde olarak Merkez Heyeti, Türk tarih ve medeniyetini ilmî surette tedkik ve tetebbu eylemek vazifesiyle mükellef olmak üzere bir Türk Tarih heyeti teşkil eder şeklinde bir madde eklenmiştir. Bu karar çerçevesinde 16 üyeden oluşan bir Türk Tarihi Tedkik Heyeti teşkil edilmiş, heyet ilk toplantısını 4 Haziran 1930 tarihinde yapmıştır. Daha sonra bu heyet, Türk Tarihinin Ana Hatları adıyla yaptığı ilk çalışmayı yayımlamıştır. 29 Mart 1931 tarihinde Türk Ocakları, VII. Kurultayı nda kapatılma kararı alınınca, bu defa 12 Nisan 1931 de Türk Tarihi Tedkik Cemiyeti adı ile yeniden teşkilatlanmış ve 1930 daki ilkeler temel alınarak faaliyetlerine devam etmiştir. Kurumun adı 1935 yılında Türk Tarihi Araştırma Kurumu olarak değiştirilmiş, daha sonra ise Türk Tarih Kurumu na çevrilmiştir. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 8
Türk Tarih Tezi: Çalışmalar sonucunda ortaya çıkan yeni tarih tezinin ve tarih öğretiminde izlenecek yolun öğretmenlere anlatılması için 2 11 Temmuz 1932 tarihleri arasında I.Türk Tarih Kongresi düzenlenmiştir. Yapılan toplantılarla birlikte Türk Tarih Tezi nin ana esası belirlenmiştir. Buna göre Türk tarihi sadece Osmanlı tarihinden ibaret değildir. Türk ün tarihi çok eskidir ve üstün kültürel değerlere sahiptir. Ayrıca Türk ırkı, sarı ırka değil, beyaz ırka mensuptur. Türklerin anayurdu Orta Asya dır. Göçler sonucunda Türkler yayıldıkları yerlere medeniyetlerini götürmüşlerdir. Anadolu nun ilk otokton (yerli) halkı olan Hititler ve ilk medeni kavim olan Sümerler Türlerin atalarıdır. 2.2. Türk Dil Kurumu nun Kurulması Dil, insanlar arasında iletişimi sağlayan en önemli araçtır. Dil ayrıca bir milletin sahip olduğu tüm maddi ve manevi değerlerin, sonraki nesillere aktarılmasını sağlar. Dilin milletlerin uzun hayatlarında çeşitli zamanlarda değişikliklere uğradığı bir gerçektir. Türk dili de tarih boyunca büyük değişiklikler geçirmiştir. Osmanlı Devleti nde Türkçe, Arapça, Farsça kelimelerin ağırlık kazandığı Osmanlıca denilen bir Türkçe kullanılmıştır. Edebiyatta ve devlet hayatında kullanılan bu dilin yanında, Osmanlı da halkın kullandığı sade dil, ülkede sanki iki dil varmış izlenimini uyandırmıştır. Tanzimat döneminde kurulan Encümen-i Daniş kolay anlaşılır bir dil kullanarak bilimsel çalışmaların yürütülmesine karar vermiştir. II. Meşrutiyet Dönemi nde ise dil konusunda millileşme çalışmaları başlamıştır. Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Ali Canip gibi isimler Genç Kalemler Mecmuasında Türkçenin sadeleşmesi yolunda bir akım başlatmışlardır. Milli bir karaktere sahip olan Türkiye Cumhuriyeti döneminde ise Türkçenin tercih edilmesi kaçınılmaz olmuştur. Bu konuda Mustafa Kemal Paşa nın bir sözü oldukça açıklayıcıdır; Ülkesinin yüksek istiklalini korumasını bilen Türk Milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır. ( 2 Eylül 1930 ) Türkçeyi hak ettiği yere getirmek amacı ile Türk Dil Kurumu, Türk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla 12 Temmuz 1932'de Atatürk'ün talimatıyla kurulmuştur. Türk Dil Kurumu nun amacını birkaç madde halinde özetlersek: 1. Türkçeyi çağdaş medeniyetin gerektirdiği her türlü ihtiyaçları karşılayabilecek kelime ve kavramlara sahip, yaratıcı, işlek bir dil durumuna getirebilmek. 2. Arapça veya Farsçadan geçmiş ve Türkçeye yabancı kalmış, halk tarafından benimsenmemiş, kelime ve kurallardan arındırmak. 3. Aydınların dili ile halkın dili, yazı dili ile konuşma dili arasındaki farkı ortadan kaldırmak Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 9
4. Atılan yabancı kelimelerin yerine halk ağızlarından, yazılı kaynaklardan alınan kelimelerle Türkçenin kendi kurallarına göre türetilmiş kelimeleri getirerek Türkçeyi geliştirmek. 5. Türkçe üzerinde bilimsel araştırmalar yaparak Türkçenin zenginliğini ortaya koymak. 6. Türkçenin kendi kaynaklarından elde edilecek terimlerle ilim dili haline gelmesini sağlamak. Özet Eğitim alanında Osmanlı döneminde ortaya çıkan farklı uygulamalar toplumun ilerlemesine mani olduğu gibi toplumda çatışmaları da ortaya çıkarmıştır. Cumhuriyet döneminde, yaşanan bu ayrılıkları ortadan kaldırmak, eğitime modern ve laik bir hüviyet kazandırmak, eğitimli insan sayısını ve okuma yazma oranını yükseltmek amacıyla bir dizi inkılap hareketlerine girişilmiştir. Bu çerçevede öncelikle Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıkarılarak ülkedeki tüm eğitim kurumları Maarif Vekaletine bağlanmış ve eğitim işi yeniden düzenlenmiştir. yeni okullar açılarak modern ve laik eğitim benimsenmiş, karma eğitime geçilmiştir. Okuma-yazma sorununu ortadan kaldırmak amacıyla Osmanlı Dönemi'nde de tartışılan Harf İnkılabı gerçekleştirilmiş ve Türkçe dil yapısına uymayan Arap harfleri terk edilerek Latin harfleri kabul edilmiştir. Halkın okuma-yazma öğrenmesi amacıyla da Millet Mektepleri açılarak, eğitim seferberliği başlamıştır. Yüksek eğitimi dönemin şartlarına uygun hale getirmek amacıyla da Avrupadan bilim adamları ülkeye davet edilmiş, ve bu kişilerin raporları sonucunda Üniversite Reformu gerçekleşmiştir. Bu reform ile İstanbul Üniversitesi kurulmuş, akademik faaliyetlerin çerçevesi oluşturulmuştur. Toplumu toplum yapan özelliklerin başında kültür gelmektedir. Cumhuriyetin üzerine oturduğu temel prensipler milli esaslar çerçevesine oluştuğundan, kültür alanında gerçekleşen inkılaplar da bu esaslar üzerinde gerçekleşmiştir. Milli kürtürün temelini de milli dil ve milli tarih oluşturmaktadır. Bu nedenle Osmanlı döneminde İslam ve Osmanlı tarihi bağlamında gerçekleşen tarih eğitiminin yerine Cumhuriyet döneminde kurulan Türk Tarih Kurumu aracılığıyla Türk tarihi bir bütün halinde incelenecek ve Türk tarihinin ana hatları oluşturulacaktır. Oluşturulan Türk tarihinin ana hatları çerçevesinde tarih eğitimi milli bir anlayış çerçevesinde gerçekleşecektir. Osmanlı döneminde ortaya çıkan, Türkçe-Arapça-Farsça dillerinin karışımından teşekkül eden ve Osmanlıca olarak nitelendirilen dilin yerine saf Türkçenin kullanılması amacıyla Türk Dil Kurumu kurulacaktır. Bu kurum Türkçeyi yabancı dillerin boyundurluğundan kurtarmak ve Türkçeyi hakettiği seviyeye taşımak amacıyla faaliyet gösterecektir. Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 10
DEĞERLENDİRME SORULARI 1. I.Türk Tarih Kurumu nun açılması II. Üniversite Reformu nun yapılması III. Yeni Türk harflerinin kabul edilmesi IV Tevhid-i Tedrisat Kanun un çıkartılması V.Türk Dil Kurumu nun açılması Eğitim alanında gerçekleştirilen yukarıdaki gelişmelerin kronolojik sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? a) III-IV-I-V-II b) IV-III-II-I-V c) IV-III-I-V-II d) III-I-IV-V-II e) IV-III-V-I-II 2. I. Türklerin sarı ırktan olduğuna ilişkin Avrupa daki yanlış bilgiler II. Türk toprakları üzerinde yabancıların tarihi iddiaları Yukarıdaki asılsız tarih tezlerini çürütmek ve Kurtuluş Savaşı nın kültürel alanda devamını sağlamak için, aşağıdakilerden hangisi gerçekleştirilmiştir? a) Yeni Türk harfleri kabûl edilmiştir b) Türk Dil Kurumu açılmıştır c) Türk Tarih Kurumu açılmıştır d) Tevhid-i Tedrisat kanunu çıkartılmıştır e) Halk Evleri kurulmuştur ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI 3. Cumhuriyetin ilk yıllarında milliyetçilik anlayışına uygun inkılâplar yapılmıştır. Eğitim ve kültür alanında yapılan aşağıdaki inkılâplardan hangisinin bu düşünceye uygun olmadığı söylenebilir? a) Latin alfabesinin kabul edilmesi b) Tevhid-i Tedrisat kanunu c) Türk Tarih Kurumu'nun açılması d) Türk Dil Kurumu'nun açılması e) Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi'nin açılması Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 11
4. Cumhuriyet döneminde; I. Latin harfleri kabul edilmiştir. II. Yeni rakamlar kullanılmaya başlanmıştır. III. Türk Dil Kurumu açılmıştır. IV. Türk tarihi bilimsel olarak araştırılmaya başlanmıştır. Bunlardan hangileri, milliyetçilik anlayışını geliştirme çabaları içinde gösterilemez? a) III ve IV b) Yalnız I c) II ve III d) Yalnız II e) I ve II 5. Yeni Türk harflerinin kullanılmaya başlanması sonucunda yeni harflerin öğretilmesi için yapılacak çalışmalar aşağıdakilerden hangisini gerekli kılmıştır? a) Türk Dil Kurumu nun açılmasını b) Millet Mektepleri nin açılmasını c) Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun kabûlünü d) Yabancı okullar için yönetmelik hazırlanmasını e) Medreselerin kapatılmasını 6. Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun kabul edilmesinden sonra gerçekleştirilen ilk eğitim reformu aşağıdakilerden hangisidir? a) Türk Dil Kurumu nu açılması b) Hukuk Mektebi nin açılması c) Türk Tarih Kurumu nun açılması d) Yeni Türk harflerinin kabulü e) Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi nin açılması ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI 2. Yeni Türkiye Devletindeki bütün okulların Milli Eğitim Bakanlığına bağlanması aşağıdakilerden hangisi ile olmuştur? a) Harf Devrimi b) Millet Mektepleri c) Üniversite Reformu d) Tevhid-i Tedrisat Kanunu e) Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 12
3. Türk Dil Kurumu nun açılma sebepleri arasında, aşağıdakilerden hangisi bulunmaz? a) Türkçeyi olumsuz etkileyen yabancı sözcüklerden arındırmak b) Türkçeyi kolay anlaşılan ve işlek bir dil hâline getirmek c) Türkçeyi bilim dili hâline getirmek d) Türkçeyi kendi kaynaklarıyla zenginleştirmek e) Türkçeyi Batı dilleriyle kaynaştırmak 4. - Türk Tarih Kurumu'nun görevi, Türk tarihinin bütün olarak ve en eski dönemlerden itibaren kaynaklara dayanılarak incelemesidir. - Türk Dil Kurumu, Türkçeye giren yabancı kelimelere Türkçe karşılıklar bulmakla görevlendirilmiştir. Yukarıdaki açıklamalar, yeni Türk devletinin aşağıdakilerden hangisini gerçekleştirmek istediğinin kanıtıdır? a) Sosyal devlet yapısı b) Hukukun üstünlüğü c) Laik devlet düzeni d) Kültürel bağımsızlık e) Meclise dayalı yönetim 5. I. Eğitimde ikiliğe son vermek II. Eğitimde çağdaşlaşmak III. Eğitimde lâikliği sağlamak Yukarıdaki amaçları gerçekleştirmeye yönelik en önemli inkılâp, aşağıdakilerden hangisidir? a) Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun kabul edilmesi b) Tekke ve Zaviyelerin kapatılması c) Maarif Teşkilâtı Kanunu nun çıkarılması d) Şeriye ve Evkaf Vekâleti nin kaldırılması e) Üniversitelerin açılması ÜNİTE DEĞERLENDİRME SORULARI CEVAPLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 c c a e b b d e d a Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 13
KAYNAKLAR Doğan, O., (2011) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Okutman Yayıncılık, Ankara Turan, R., Safran, M. vd., (2011), Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Okutman Yayıncılık, Ankara Komisyon, (2003), Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, (Ed. Sezer, A.), Siyasal Kitabevi, Ankara Yalçın E.S., Turan M., vd., (2003), Türk İnkılab Tarihi ve Atatürk İlkeleri, Siyasal Kitabevi, Ankara Komisyon, (2009), İmparatorluktan Ulus Devlete Türk İnkılab Tarihi, (Ed. Öztürk, C.), Pegem Akademi, Ankara Yıldız Y., (2009), Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Nobel Yayınları, Ankara Safa, P. (1996), Türk İnkılabına Bakışlar, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara Günal Z., (2008), Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Nobel Yayınları, Ankara Komisyon, (2010), Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, (Ed. Urhal, Ö., Müjdeci, M.) Adalet Yayınevi, Ankara Erdem A.R., (2012), Atatürk Liderliğinde Üniversite Reformu: Yükseköğretim ve Bilim Tarihimizde Dönüm Noktası, Belgi Dergisi, Denizli Bayburt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi 14