T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI EL DOKUMALARI VE ÖRGÜLERİ BİLİM DALI ÇANKIRI İLİ MERKEZ KÖYLERİNDE BULUNAN DÜZ DOKUMA YAYGILARIN TESPİTİ VE GÜNÜMÜZDEKİ DURUMU YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Yrd. Doç. Dr. Meral AKAN Hazırlayan Özge KADIOĞLU KONYA - 2012 i
1
i
ii
ÖNSÖZ Türk el sanatları içerisinde dokuma sanatı belli bir öneme sahiptir. Dokumacılık Anadolu da günlük ihtiyaçları karşılamak amacıyla yıllarca sürdürülmüştür. Teknolojinin günlük hayatı büyük ölçüde etkilediği günümüzde el dokumaları üretilmez hale gelmiştir. Bu dokumaların özenle saklanması ve belgelendirilmesi gereklidir. Bu örnekler çeşitli özellikleri bakımından geçmiş ile bugün arasında köprü durumundadır. Çankırı iline bağlı merkez köylerde bulunan dokumaları belgelemek ve dokuma sanatına katkı sağlamak amacıyla bu araştırma yapılmıştır. Alan araştırması sırasında dokuma örneklerini bana sunan Çankırı halkına, Çankırı belediyesine, araştırma sırasında görüşlerinden yararlandığım Yrd. Doç. Dr. H. Melek HİDAYETOĞLU na, tezin ortaya çıkmasının her aşamasında büyük desteğini gördüğüm, bilgisinden ve birikiminden faydalandığım danışmanım Yrd. Doç. Dr. Meral AKAN a, her zaman maddi ve manevi destek sağlayan aileme sonsuz saygılarımı ve teşekkürlerimi sunarım. Mayıs, 2012 Özge KADIOĞLU iii
iv
v
İÇİNDEKİLER Bilimsel Etik Sayfası... i Tez Kabul Formu... ii Önsöz... iii Özet...iv Summary... v ÇANKIRI İLİ MERKEZ KÖYLERİNDE BULUNAN DÜZ DOKUMA YAYGILARIN TESPİTİ VE GÜNÜMÜZDEKİ DURUMU 1. GİRİŞ 1.1. Konunun Tanımı ve Önemi... 1 1.2. Araştırmanın Amacı... 1 1.3. Literatür Özetleri... 2 1.4. Çankırı İli Hakkında Genel Bilgi... 6 1.5. Düz Dokumacılık Hakkında Genel Bilgi... 8 2. MATERYAL ve YÖNTEM 2.1. Materyal... 10 2.2. Yöntem... 11 3. KATALOG... 14 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1.Dokumaların Elde Edildiği Köyler... 115 4.2.Dokumaların Cinsleri... 116 4.3.Dokumaların Teknik Özellikleri... 117 4.4.Dokumaların Renk Özellikleri... 118 4.5.Dokumaların Hammadde Özellikleri... 119 4.6.Dokumalarda Seçilen Motifler... 120 vi
4.7.Çankırı İli Merkez Köylerinde Düz Dokumacılığın Bugünkü Durumu.... 122 4. SONUÇ ve ÖNERİLER... 123 KAYNAKÇA... 126 Ek 1 Şekil Listesi Ek 2 Tablo Listesi Ek 3 Fotoğraf Listesi Ek 4 Fotoğraflar vii
1
1.GİRİŞ 1.1. Konunun Tanımı ve Önemi Bu araştırmada konu Çankırı İli Merkez Köylerinde Bulunan Düz Dokuma Yaygıların Tespiti ve Günümüzdeki Durumu olarak belirlenmiştir. Uygarlık tarihine bakıldığında Anadolu pek çok medeniyetin yaşam alanı olmuştur. Geçmişteki ticaret yollarının ve göç yollarının Anadolu dan geçmesi nedeniyle de el sanatları örnekleri gelişmiş ve bu gelişme kültüre yansımıştır. El sanatları örnekleri Türk kültürünün önemli bir parçasını teşkil etmektedir. Bu ürünleri inceleyerek toplumumuzun gelenek ve görenekleri ilgili önemli bilgiler elde edilmektedir. Kullanılan malzemeler, motifler, renkler ve bunların kullanma biçimleri gibi pek çok unsur Türk kültürü konusunda bilgi edinmek açısından kaynaklık etmektedir. Çankırı ili ve ilçelerinde dokumacılık uzun yıllar yapılmış olan bir uğraştır. Bu bölgede günlük ihtiyaçları karşılamak amacıyla üretilmiş olan dokumaların bir kısmı günümüze kadar ulaşmıştır. Ulaşılan örnekler çeşitli özellikleri bakımından geçmiş ile günümüz arasında önemli bir bağ kurmaktadır. Bilim ve teknolojinin gelişmesiyle değişen dünya düzenine ayak uydurma konusunda kültürel pek çok değer gibi dokumalar da önemini kaybetmiştir. Bu nedenle mevcut olan dokumaları belgelendirmek ve dokumacılık sanatına katkı sağlamak amacıyla bu araştırma planlanmıştır. Çankırı ilinde bu konuyla ilgili kapsamlı bir çalışmanın yapılmamış olması da bu konunun seçilmesinde önemli bir etkendir. 1.2. Araştırmanın Amacı Dokumalar Anadolu da günlük ihtiyaçları karşılamak amacıyla yıllarca dokunmuş ve kullanılmıştır. Teknolojinin günlük yaşamı etkilediği günümüzde Çankırı ilinde dokumacılık sürdürülememektedir. Yapılmış olan dokumalar teşhir 1
amaçlı olarak evlerde kullanılmakta, sandıklarda saklanmakta, bazıları ise kullanılmamaktadır. Düz dokuma yaygılar geleneksel Anadolu yaşamında sıklıkla kullanılan, çabuk eskitilen ve yenileri üretilen eşyalar arasındadır. Ancak günümüzde bu eşyaların yerini teknolojinin gereği olan başka üretimlerin almış olması bu dokumaların yenilerinin üretilmemesini ve dokunmuş olanların da özenle saklanmasını gerekli kılmaktadır. Bu nedenle Çankırı ilinde bulunan düz dokumalardan ulaşılabilen örneklerin, kaynak kişilerden alınan bilgiler doğrultusunda malzeme, teknik, çeşit, motif, renk ve desen özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Ulaşılabilen örnekleri belgelendirmek ve gelecek kuşaklara aktarmak amacıyla bu araştırma hazırlanmıştır. 1.3.Literatür Özetleri ANONİM, Türk El Sanatları, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1993. Geleneksel kıyafetlerimiz, takılar, dokumacılık ve kilim, keçecilik, bez dokumalar, nazarlıklar, bastonlar, halk çalgıları, mutfak gereçleri, taş işçiliği ve son olarak da gölge oyunlarından bahsedilmiştir. Eserde yazılı bilgilere az yer verilmiştir. Eser katalog niteliği taşımaktadır. ASLANAPA, Oktay, Türk Sanatı, İstanbul, Remzi Kitapevi, 1984. Türk Tarihini İslamiyet öncesinden başlayarak incelemiş, daha çok mimari üzerinde durmuştur. Mimarinin yanında çini, cam, maden, halı, minyatür, hat gibi çeşitli alanlarında bilgi vererek Türk sanatının geçmişinden bugüne gelişini anlatmıştır. Eserde kurganlara ve kurganlardan çıkan eşyaların fotoğraflarına, balballara, kervansaraylara, camilere ve hanların fotoğraflarına da yer vermiştir. Bunların yanında mimari eserlerin planlarının çizimine ve Mimar Sinan ın hayatına da değinilmiştir. Bibliyografyası geniş bir kaynaktır. 2
AYTAÇ, Çetin, El Dokumacılığı, Ankara, Türk Hava Kurumu Basımevi, 1989. Eserde dokumacılıkta kullanılan lifler, tekstil boyacılığı, çarpana dokumalar, hazırlanması, teknikleri, araçlar, kirkitli dokumalar, tarihçesi, sınıflandırılması, cicim, zili, sumak teknikleri, halı tarihçesi, Anadolu halı bölgeleri, dünyada halıcılık, halının sınıflandırılması, halı yüzeyinin bölümleri, kullanılan araçlar, çözgünün hazırlanması, düğüm şekilleri, halı dokuması, desen hazırlama, yanan, yırtılan ve çürüyen halıların onarılması, yıkanma şekilleri ve teknikleri, mekikli dokumalar, tarihçesi, Türk mekikli dokumalar, dokumacı bağlamaları, çözgü hazırlama teknikleri, dokuma tezgahları, dokuma, örgü ve gücü tahar, çeşitleri, armür atkı, iplikleri, dokuma örgü şeması, desen ve kumaş analizi konuları örnekler ve resimlerle ayrıntılı olarak işlenmiştir. Kitap bir dokumacının rehberi niteliğini taşımaktadır. BEZİRCİ AKAN, Meral,Konya Nuzumla Köyü ve Çevresinde Bulunan Yatak Halıları,Konya,2001, (Selçuk Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya Nuzumla Köyü ve Çevresinde Bulunan Yatak Halıları işlenmiştir. Seydişehir Nuzumla köyü ve çevresinden genel bilgilere yer verilmiştir. Konunun tanımı, amacı ve önemi, Konya Nuzumla çevresindeki yatak halılarının genel özelliklerinden, dokuma tekniklerinden, kullanılan malzemelerden bahsedilmiş, bulunan yatak halısı örnekleri incelenmiş, bulgular tablolara dönüştürülmüştür. Çizimler, fotoğraflara yer verilmiştir. Eserde Nuzumla köyü ve çevresinde kullanılan yerel dokuma terimlerin açıklamaları da bulunmaktadır. DENİZ, Bekir, Ayvacık (Çanakkale)Yöresi Düz Dokuma Yaygıları, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1998. Çanakkale yöresine ait kilim ve düz dokuma yaygılar hakkında bilgi verilmektedir. Düz dokuma yaygılarda kullanılan malzemeler ve teknik özelliklerinden bahsedilip, dokunan eşyaların yörede desen adına göre isimlendiril dildiği belirtilmektedir. İsimleriyle desenlerin çizimlerine ve dokumaların fotoğraflarına da yer verilmiştir. 3
DENİZ, Bekir, Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygılar, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2000. Anadolu ile Türk Cumhuriyetlerindeki halı ve düz dokuma yaygılar malzeme, renk ve teknik özellik açısından el alınıp incelenmiştir. DURUL, Yusuf, Türk Kilim Motifleri, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1987. Emirdağı Musluca Türkmenleri, Sivrihisar Günsuyu Türkmenleri, Niğde Üç Kapılı Yaylası Yörükleri, Eskişehir Söğüt ilçesi Karakeçili Yörükleri, Antalya Döşemealtı Yörükleri, Şarköy Yörükleri, Kayseri Afşar Aşireti, Hatay, Gaziantep Yöresi Türkmen Aşiretleri, Elazığ Keban Yöresi Türkmenlerinin dokumalarında kullanılan im ve damgalar resim ve motifleriyle görsel olarak incelenmiştir. 1977. DURUL, Yusuf, Yörük Kilimleri - Niğde Yöresi, İstanbul, Ak Yayınları, Niğde yöresinde bulunan Yörüklerin sosyal yaşamlarından bahsedilmiştir. Pazırık kurganından çıkarılan kilim fotoğraflarına yer verilerek Yörüklerin dokuma çeşitleri ve teknikleri, dokunan kilimlerin kullanıldığı alanlar, motifler, imler ve kullandıkları boyalar hakkında bilgi verilmiştir. Niğde Yörüklerinin sosyal yaşamından fotoğraflara da geniş yer verilmiştir. GÜNDÜZ, İbrahim, Karapınar El Dokumaları ve Kökboyacılık, Karapınar, Konya, Damla Matbaacılık, 1993. Karapınar ilçesinin coğrafi konumu, el dokumacılığı, dokumada kullanılan iplerin boyanması, renklerin hangi ottan elde edildiği ve yapılış biçimlerinden, Karapınar daki dokumacılığın geçmişi ve bugününden yöreye özgü halı resimleri ve halıların isimlerinden bahsedilmektedir. Yörede bulunan kilim ve tülü çeşitlerinden, heybe, el örgüleri, çoraplar üzerine işlenen motifler ve isimlerinden en son olarak da el dokumalarını koruma yöntemlerinden bahsedilmektedir. Karapınar yöresine ait el sanatları bu kitap sayesinde kalıcı bir hal almıştır. Eser fotoğraflarla desteklenmiştir. 4
ÖĞEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş V, Bakanlığı Yayını, 1978. Ankara, Kültür Anadolu da ve Orta Asya da dokumacılıkta kullanılan terimlerim etimolojisinden bahsedilmektedir. İplikten, bükme ve eğirme, çıkrık, yumak ve makara, yün atma, dokuma, deri alanlarından bahsedilmiştir. Çizim ve fotoğraflarla desteklenmiştir. ÖNDER, Mehmet ve Diğerleri, Başlangıçtan Bugüne Türk Sanatı, Ankara, Türkiye İş Bankası Yayını, 1993. İslamiyet ten önce Türk Topluluklarının yaşayışları, dini inanışları ve sanatları konusunda bilgi verilmiştir. ilk Türk halısı, halıcılığın gelişimi anlatılmıştır. Türk mimarisi tarihsel dönemlere göre işlenmiş geleneksel Türk el sanatlarından taş tuğla işçiliği, Türk Halı sanatı, kumaş, maden, hat, tezhip, minyatür, cilt; Batılaşma Dönemi tasvir sanatı ve son olarak çağdaş Türk resmi sanatları detaylı bir şekilde anlatılmıştır. Yazılar, fotoğraflar yardımıyla desteklenmiştir. ÖZTÜRK, İsmail, Doğal Bitkisel Boyalarla Yün Boyama, Ürün Yayınları. Kitapta boya, boyama işlemi, boyarmaddelerin tarihsel gelişimi, lifler ve hayvansal liflerin yapısı, özellikleri, bitkisel boyarmaddeler, mordanlar, boyamaya hazırlık, boyama işlemi, haslık ve örnekler, araçlar görsel ve yazılı olarak ayrıntılı şekilde ele alınmıştır. 1995. SÖNMEZ, Tuna, Demir, El Dokumacılığı ve Çarpana Dokuma, Ankara, El dokumacılığının tanımı, tarihi gelişimi ve önemi, dokumacılıkta kullanılan araçlar, kullanılan hammaddeler ve özellikleri, hammaddelere uygulanan işlemler, el dokumacılığının sınıflandırılması, el dokumacılığında uç temizleme şekilleri, kullanılan motif ve desenler, kolon dokumacılığının tanımı, tarihi önemi ve kullanıldığı yerler, çarpana dokumada kullanılan araçlar, çarpanaların hazırlanması, renk düzenleri, kullanılan iplikler, çözgü ipliklerinin çarpanalara geçiriliş sistemleri, çarpana dokuma teknikleri, çarpana dokumada desen aktarma şekilleri işlenmiştir. 5
TEKÇE, E., Fuat, Pazırık, Altaylardan Bir Halının Öyküsü, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınevi, 1993. Halının resimsel görünümü, halının varsayımsal kökeni, köken üzerine düşünceler, İskit'ler, İskit kültürü, İskit San'atı, halıdaki motifler, halının dili, renkli resimler ve motiflerden örnekler yer almaktadır. 1.4. Çankırı İli Hakkında Genel Bilgiler İç Anadolu bölgesinin Orta Kızılırmak bölümü ile Batı Karadeniz bölümünün iç kesiminde yer alan Çankırı ili Türkiye nin az nüfus almış illerinden biri olmasına rağmen, tarih içerisinde pek çok medeniyetin barınmasına ve gelişmesine ev sahipliği yapmıştır. Anadolu kültürünü en yalın şekilde temsil etme özelliğine sahiptir. Pek fazla dış göç almayan bir şehir olması ve iç göçün de yoğun olmaması bu yalınlığın sebepleri arasındadır. Dönemler boyunca kendi kültürünü yansıtan günlük kullanım eşyalarının üretildiği Çankırı da Neolitik devirden bu yana kesintisiz bir yerleşim varlığı bilinmektedir. Çankırı ili sırasıyla Hitit, Firik, Kimmer, Pers, Büyük İskender, Roma, Bizans, Selçuklu, Danişment, Candaroğlu ve Osmanlı dönemlerini yaşamıştır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Kastamonu vilayetine bağlı bir sancak merkeziyken Cumhuriyetle birlikte il olan Çankırı, Bizans döneminde Germonikopolis ve Gongra, sonraları Kengri olarak adlandırılmış, Cumhuriyet döneminde Çankırı adını almıştır (Türkoğlu, 1998: 4). Kuzey ilçeleri Karadeniz bölgesinde kalan il, kuzeyde Karabük ve Kastamonu, doğuda Çorum, güneydoğuda Kırıkkale, güneyde Ankara ve batıda Bolu illeriyle çevrilidir. Çankırı 40º 30 ve 41º kuzey enlemleriyle 32º 30 ve 34º doğu boylamları arasında yer almaktadır. Çerkeş, Bayramören, Atkaracalar, Orta, Şabanözü, Kurşunlu, Korgun, Eldivan, Ilgaz, Yapraklı ve Kızılırmak ilçeleri arasında yer almaktadır. Çankırı il merkezinin nüfusu 2009 sayımına göre 185.019 olarak tespit edilmiştir. Bu nüfusunu 92.305 ini kadınlar, 92.714 ünü erkekler oluşturmaktadır (tuik.gov.tr,2011). 6
Çankırı ili coğrafya konumu ve kültürel yapısı bakımından dokuma sanatının uygulamasına uygun bir yapı içermektedir. Dokumaların üretiminde gerekli hammaddenin hayvancılığa bağlı olarak elde edilmesi, İç Anadolu da günlük kullanım eşyalarını dokuma ürünlerden oluşmasına neden olmuştur. Hayvancılık ülkenin ekonomik kalkınmasında ve sürdürülebilir kalkınmanın başarılmasında önemli bir potansiyele sahiptir (Aral, 1998: 38). Çankırı ilinin başlıca geçim kaynakları; tarım, hayvancılık, ticaretin yanında küçük el sanatları üretimini ve halkın günlük ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik faaliyetlerini kapsamaktadır. Bu faaliyetler arasında il merkezi ve çevre ilçelerde sürdürülen işleme, dokumacılık, örücülük, yorgancılık, ağaç işleri, bakırcılık, geleneksel bebek ve halk giysisi üretimine rastlanmaktadır. Bu uğraşlar günümüzde yaşam koşullarının değişmesi ve yeni iş alanlarının oluşması sebebiyle yavaş yavaş terk edilmektedir. Çankırı ilinin kültürünü yansıtan eski örnekler bugün üretilmemektedir (Hidayetoğlu, Türktaş, Akan, 2008: 9). Şekil 1: Çankırı Haritası (turkiyerehberi.gen.tr) 16.08.2011 7
1.5 Düz Dokumacılık Hakkında Genel Bilgi Dokumacılık, insanların üzerinde çalıştıkları en eski işlerden biridir. İnsanların yün iplikleri birbirleri arasından bir alt bir üst geçirerek ilk önce kilim yaptıkları, sonradan da bu ipliklerin arasına kısa yün ipliklerini düğümleyerek halıyı buldukları bilgilerini kaynaklardan öğrenmekteyiz. İki veya daha çok iplik grubunun çeşitli düzenlerde birbirleri arasından (üstünden, altından) geçerek birbirleriyle kenetlenmesi işlemine ve bu kenetlenme sonucu oluşan mamullere dokuma denilmektedir. Bu ipliklerden dokuma boyunca giden dikey ipliklere çözgü, arış, eriş veya direzi, çözgülerin arasından geçen ve dokumanın enini oluşturan yatay iplere de atkı veya argaç denir (Aytaç, 1989: 2). En basit dokuma şekli bezayağı bez dokumadır. Desen yatay iplerle elde edilirse atkı yüzlü dokuma, dikey iplerle elde edilirse çözgü yüzlü dokuma adına alır. Anadolu da iki veya daha çok iplerle yapılan yer sergisi, örtü, perde vb. amaçlarla kullanılan dokumalara düz dokuma yaygı denir. Bunlar da kendi arasında kilim, cicim, zili, sumak gibi çeşitlilik gösterir. Halk arasında dokuma tekniğine bakılmaksızın adı geçen bu dokumaların hepsine birden kilim denir (Deniz, 2000: 57). Yer ve toprak altında uzun süre kalamamasından dolayı dokuma sanatının tarihini aydınlatabilecek, ele geçen parçalar çok azdır. Mısırın kuru ve sıcak iklimi nedeniyle ele geçebilen, XVIII. Krallık devrinde yaşamış IV. Tuthmosis in mezarından çıkan keten duvar dokuması düz dokuma yaygılar hakkında fikir verebilmektedir. 1957 de Tokat ın Erbaa ilçesi yakınlarında bulunan tunç devrine ait kirman ile Alacahöyük te bulunan gümüş kirmanlar Anadolu da köklü bir dokumacılık sanatının olduğunun en büyük kanıtlarıdır (Acar, 1975: 15). Bütün olarak bulunan en eski Türk düz dokuma yaygı parçaları XVI. Yüzyıldan daha öncesine inememektedir. Kilim, cicim, zili ve sumak dokumalar bugüne kadar dağınık olarak Türkiye nin hemen her yerinde dokunmuştur. Türkiye nin doğal koşularının değişik ve tarih boyunca çeşitli etnik gruplara ve 8
kültürlere yuva olmasından dolayı bu dokumalar teknikleri ve desenleri bakımından çok çeşitlidir (Aytaç, 1989: 38). Kilim Dokuma boyunca önlü arkalı çift sıra halinde olan, çözgü ipliklerinin arasından bir ön ve bir arkadan geçen, enli atkı iplerinden oluşan ve çözgülerin atkılar tarafından tamamen örtüldüğü bir dokuma türüdür (Acar, 1975;19). Desenlerin bulunduğu belirli alanlarda renkli ve atkı çözgülerin bir altından bir üstünden geçerek bir başka renkteki desenin sınırlarına kadar gider ve buradan geri döner. Atkı iplikleri atılırken biraz bol bırakılır ve sonra kirkitle sıkıştırılır. Atkı iplikleri, çözgüleri sararak gizlenmiş olur. Atkıların çok gergin atılması halinde, atkılar çözgülerin arasında gizleneceğinden çözgü yüzlü bir dokuma oluşur (Aytaç, 1989:64). Cicim Atkı veya çözgülerin birbirini gizlemeden eşit aralıklarla kesiştiği bez dokuma veya atkı yüzlü dokuma (kilim), atkı iplikleri arasına renkli desen iplikleri sıkıştırılarak, dokumanın yüzeyinde kabartma desenler oluşturma tekniğidir. Cicim dokumalarının arkası, desen ipliklerinin başlangıç ve bitiş noktalarında uçlarının sarkması yüzünden karışık bir görünüştedir. Cicim tekniği düz bez dokuma arasına uygulanabildiği gibi bantlar halinde çizgili, kareli dokumalara veya atkı yüzlü yani kilim dokumalarına da uygulanabilinir. Atkı yüzlü dokuma arasına cicim dokumaları daha çok çuval, minder yüzü, yastık yüzü gibi eşyaların yapımında kullanılır (Aytaç, 1989: 55-56). Zili Cicim dokuma tekniğine benzer şekilde dokunuyorsa da teknik ve görünüş olarak farklıdır. Zililer de çözgü çiftlerine uyulmayarak üç üstten bir alttan, motiflerin içi ve dışı değişik renklerle tamamen doldurulur. Her desen ipliği kendi desen alanında, enine boylu boyunca üç üstten bir alttan atlayarak geçer. Zili desenleri Türkistan halılarının desenlerine benzemektedir. Dokuması kolay olmasına 9
rağmen, daha çok yün gittiği için zililer çok yaygın değildir. Zililer de desen aralarındaki zemin, bez dokuma veya atkı yüzlü dokumalardır (Aytaç; 1989: 50-51). Sumak İki veya üç iplik sistemiyle dokunmaktadır. Aynı renkteki desen alanları içinde farklı renkteki desen ipliklerinin çözgü iplerine devamlı olarak dolanmasıyla oluşur. Desen iplikleri kendi alanında çözgülere dolandıktan sonra bazen arkadan yana veya yukarı doğru geçerek aynı renkteki başka desen alanlarında dolanmaya devam edilir. Sumak dokumaları, desen ipliklerinin çözgülere dolanış biçimine ve desen iplikleri arasına atkı atılıp atılmamasına göre çeşitlenir (Aytaç, 1989: 80-83). 2. MATERYAL ve YÖNTEM 2.1. Materyal Araştırmanın materyalini; Çankırı ili merkez köylerinde bulunan, sergilenen ve koruma altına alınmış olan düz dokumalar oluşturmaktadır. Alan araştırması Akören, Alaçat, Alıca, Alıntı, Aşşağıpelitözü, Aşşağıyanlar, Balıbağı, Bayındır, Beşdut, Bozkır, Çatalelma, Çayırpınar, Çırçır, Çiviköy, Dedeköy, Doğantepe, Germece, Hasakça, Hıdırlık, İncik, Karadayı, Konak, Kuzuköy, Küçüklü, Külburun, Ovacık, Pehlivanlı, Satıyüzü, Süleymanlı, Tüney, Yukarıpeliözü köylerinde sürdürülmüştür. Katalog kısmını oluşturan örneklerin bulunduğu köyler ise Akören, Alaçat, Alıca, Aşşagıyanlar, Balıbağı, Bozkır, Çatalelma, Çayırpınar, Çiviköy, Dedeköy, Doğantepe, Germece, Karadayı, Konak, Ovacık, Satıyüzü, Süleymanlı, Tüney ve Yukarıpelitözü dür.. Araştırmada ulaşılan bütün dokumalar arasından birbiri ile benzer özellikler gösteren ve fiziksel olarak incelenemeyecek durumda olanlar elenerek geriye kalan örneklerin incelenmesine karar verilmiştir. Bu köylerde bulunan ve incelemeye alınan 171 adet dokumadan 50 adedi araştırma kapsamına alınmıştır Araştırmada yer alan 50 örnek genel ve ayrıntılı olarak fotoğraflanmış, hammadde, teknik, desen, renk, kullanım, boyut gibi gözlenebilir özellikleriyle incelenmiştir. Bu dokumaların korunduğu, saklandığı ve sergilendiği yerlerin fiziki koşulları ile ilgili bilgiler de araştırmanın materyalini oluşturmaktadır. 10
2.2. Yöntem Araştırma, ilgili alanda gözlem, karşılıklı görüşme ile elde edilen bilgilerin nitel değerlendirilmesi esasına dayanmaktadır. Saha çalışması ile Çankırı ili merkez köylerinde gözlemler yapılmış çeşitli düz dokumalara ulaşılmıştır. Örnekler teknik özelliklerine bağlı kalınarak, düz dokuma yaygıların literatürde yer aldığı sıralama ile kilim, cicim, zili ve sumak teknikli örnekler olarak sıralanmış ve bu sıralama içerisinde incelenmiştir. Kilimler öncelikle iliksiz daha sonra ilikli kilim tekniği kullanılan örneklere göre ele alınmıştır. Öncelikle tekniklere bağlı olarak sıralanan örnekler kendi içlerinde ise kullanım özelliğine göre alfabetik düzende incelenmiştir. Bu türler beşik örtüsü, çanta, çuval, duvar örtüsü, heybe, seccade, yastık ve yaygı olarak sıralanmıştır. Bazı örnekler üzerinde ana teknik yanında, diğer tekniklere de rastlanmıştır. Bu nedenle gözlem fişlerinde örneklerin sıralamaya esas tutulduğu ana teknikleri koyu renkli olarak belirtilmiştir. Araştırmada yer alan dokumaların fotoğrafları çekilerek, örnekler gözlem fişleri ile ayrıntılı olarak tanımlanmıştır. Gözlem fişleri oluşturulurken literatürden ve örneklerin genel özelliklerinden yararlanılmıştır. Dokumaların ait olduğu kişilerden, bölgede yaşayanlardan, il merkezinde bulunan bazı kişilerden elde edilen bilgilere dayanılarak değerlendirmeler yapılmış ve sonuca ulaşılmıştır. Örneklerin incelenmesinden elde edilen bulgular nitel olarak değerlendirilmiş ve sonuçlar tablolara aktarılarak yorumlanmıştır. Bu yorumlara dayanarak genel bir sonuca ulaşılmıştır. Araştırmada motiflerin isimlendirilmesinde kaynak kişiler ile yapılan görüşmelerde bir sonuca ulaşılamamıştır. Bu nedenle araştırmada incelenen motifler Mine Erbek, Çatakhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri kaynağına bağlı olarak isimlendirilmiş ve tablolara bu düzene sınıflandırılarak sıralanmıştır. Bu düzene göre motifler doğum ve çoğalma, hayatı simgelen, ölüm ile ilgili motifler olarak kendi içlerinde motiflere ayrılarak incelenmiştir. Örnek gözlem fişi ve kaynak kişi künyesi aşağıda yer almaktadır. 11
GÖZLEM FİŞİ 1. Örnek No : 2. Fotoğraf No : 3. İnceleme Tarihi : 4.İlgili Koleksiyon : 5. İlgili Koleksiyon Adres : 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : 7. Tarihlendirme : 8.Bugünkü Durumu : 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins : Yöredeki Adı : b.boyutları : En Boy : Saçak Boyu : c.kullanılan Teknikler : d.kullanılan Malzeme : Atkı : Çözgü : Desen İpi : e.kullanılan Renkler : f.kullanılan Motifler : g. Kompozisyon : Kaynak Kişi Künyesi : 12
KAYNAK KİŞİ KÜNYESİ Tarih : Çankırı.. Köyü : 1. Adı Soyadı : 2. Eğitim durumu : 3. Doğum yeri, tarihi : 4. Mesleği : 5. Adres : 13
3.KATALOG 14
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 1 2. Fotoğraf No :1 3. İnceleme Tarihi : 21.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Mehmet Koruk 5. İlgili Koleksiyon Adres :Çivi Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi :Satın alınmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Çuval : Dene çuvalı b.boyutları : En Boy : 80 1.15 cm Saçak Boyu : - c.kullanılan Teknikler : İliksiz kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı İpi Çözgü İpi :Yün iplik :Yün iplik Desen İpi : - e.kullanılan Renkler : Krem, siyah. 15
f.kullanılan Motifler : Çizgili (çubuklu). g. Kompozisyon :Dokuma enine çizgili (çubuklu) dir. İnce çubuklarda siyah renk görülmektedir. Ağız kısmı örülerek temizlenmiştir. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Mehmet Koruk : Çankırı - 41 yaşında : İlkokul mezunu : Çiftçi - Muhtar : Çivi Köyü Çivi \ ÇANKIRI 16
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 2 2. Fotoğraf No : 3 3. İnceleme Tarihi : 30.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Bozkır Cami 5. İlgili Koleksiyon Adres : Bozkır Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme :XX. yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Yolluk b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 1.10 1.67 cm : 22 cm örgülü : İliksiz kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - e.kullanılan Renkler : Krem, siyah, kırmızı, yeşil, mavi, turuncu. 17
f.kullanılan Motifler : Bereket, su yolu. g. Kompozisyon :Dokuma zemini enine ince ve kalın kuşaklara bölünmüştür. Başlangıç ve bitiş kenarlarında su yolu motifi bulunmaktadır. Kuşaklar farklı renklerde dokunmuştur. Düzensiz renk tekrarları mevcuttur. Seyrek olarak kalın kuşaklar üzerinde bereket motifi yer almaktadır. Zeminde yer alan kalın kuşak üzerinde dokuma sırasında oluşturulmuş yatay şekilde geometrik olarak stilize edilmiş Arap harfleri görülmektedir. İfade net anlaşılmaktadır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Duran Hıdır : Çankırı Bozkır Köyü : İlkokul mezunu : Çiftçi - Muhtar : Bozkır Köyü Bozkır \ ÇANKIRI 18
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 3 2. Fotoğraf No : 4 3. İnceleme Tarihi : 30.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Bozkır Cami 5. İlgili Koleksiyon Adres :Bozkır Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Yolluk b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 1.66 3.30 cm : 5cm : İliksiz kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü : Pamuk iplik Desen İpi : - e.kullanılan Renkler : Krem, mavi, kırmızı, yeşil, turuncu, siyah. 19
f.kullanılan Motifler : Bereket. g. Kompozisyon :Dokuma zemini enine ince ve kalın kuşaklara bölünmüştür. Kuşaklar farklı renklerde dokunmuştur. Kuşaklarda düzensiz renk tekrarları mevcuttur. Dokumada tek bir kuşak üzerinde bereket motifi yer almaktadır. Bu örnek kaynaklara göre Çankırı yöresi dokumalarındandır. Çevre iller ile İç Anadolu Bölgesi nde görülen bir dokuma türüdür (Aktaran: Akan vd., 2010: 83). Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Duran Hıdır : Çankırı Bozkır Köyü : İlkokul mezunu : Çiftçi - Muhtar : Bozkır Köyü Bozkır \ ÇANKIRI 20
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 4 2. Fotoğraf No : 6 3. İnceleme Tarihi : 17.09.2011 4.İlgili Koleksiyon : Karadayı Köyü Cami 5. İlgili Koleksiyon Adres : Karadayı Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı :Yaygı :Yaygı b.boyutları : En Boy : 1.40 2.80cm iki şaklı 7070 Saçak Boyu : - c.kullanılan Teknikler : İliksiz kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - e.kullanılan Renkler : Krem, turuncu, siyah, kırmızı. 21
f.kullanılan Motifler : - g. Kompozisyon :Dokuma zemini enine ince ve kalın kuşaklara bölünmüştür. Kuşaklar farklı renklerde dokunmuştur. Kuşaklarda düzensiz renk tekrarları mevcuttur. Bu örnek kaynaklara göre Konya, Kayseri, Niğde, Aksaray yörelerinde görülen iliksiz kilimlere benzemektedir. Anılan yörelerde bastırık (örtü) olarak kullanılmaktadır (Aktaran: Akan vd., 2010: 79). Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Hayri Aslan : Çankırı Karadayı Köyü : İlkokul mezunu : Çiftçi - Muhtar : Karadayı Köyü Karadayı \ ÇANKIRI 22
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 5 2. Fotoğraf No : 8 3. İnceleme Tarihi : 15.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Hilmi Tüter 5. İlgili Koleksiyon Adres : Alıca Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Çeyiz için dokutulmuştur. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Duvar Örtüsü : Kilim b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 1.20 1.60 cm : 15 cm : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - turuncu. e.kullanılan Renkler : Kırmızı, siyah, krem, mavi, yeşil, pembe, 23
f.kullanılan Motifler suyolu, insan, bukağı, akrep. : Kurt izi, çengel, muska, el parmak tarak, g. Kompozisyon :Dokumada birbirinden el parmak tarak motifleriyle ayrılmış iki bordür ve zemin yer almaktadır. Zemin birbirine eşit üç ana kuşaktan oluşmaktadır. Her bir kuşağın merkezinde içten dışa doğru çeşitli renklerle birbirine sınırlandırılmış olan kenarları basamaklandırılmış eşkenar dörtgen formunda madalyonlar bulunmaktadır. Madalyonların boşluklarında yer alan zemin kurt izi, çengel, insan, göz motifleri ile doldurulmuştur. Dokumanın dikey kenarlarına kurt izi motifi yerleştirilmiştir. Yaygının başlangıç bitişinde ve suyolu, göz ve kurt izi motifleri kullanılmıştır. Bu örnek kaynaklara göre Çankırı veya Çekerek (Yozgat) yöresinde dokunmuş olmalıdır. Özellikle koyu renkleri bakımından (siyah) Çankırı özellikleri taşımaktadır. Zeminin üç farklı renkle verilmesi ise Çekerek dokumalarına benzemektedir (Aktaran: Akan vd., 2010: 65). Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Hilmi Tüter : Çankırı Alıca Köyü : İlkokul mezunu : Çiftçi : Alıca Köyü - Alıca \ ÇANKIRI 24
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 6 2. Fotoğraf No : 9 3. İnceleme Tarihi : 15.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Hilmi Tüter 5. İlgili Koleksiyon Adres : Alıca Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Satın alınmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Heybe : Heybe b.boyutları : En Boy : 38 1.35 cm Saçak Boyu : c.kullanılan Teknikler : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - yeşil, kırmızı. e.kullanılan Renkler :Turuncu, pembe, siyah, mavi, kahverengi, 25
f.kullanılan Motifler : Su yolu, kurt izi, el parmak tarak, göz, bukağı. g. Kompozisyon :Dokuma zemininde heybe gözlerinin başlangıç ve bitiş kısımlarında bir sıra suyolu ve göz motifi bulunmaktadır. Orta kısmında kurt izi motifi görülmektedir. Kurt izi motifinin köşelerine bukağı motifleri yerleştirilmiştir. Dokuma zeminin kalan boşluklarında göz motifi görülmektedir. Heybenin boyuna geçirmek için kullanılan yerinde el parmak tarak motifi ve birbirleriyle bağlantılı eşkenar dörtgenler bulunmaktadır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Hilmi Tüter : Çankırı Alıca Köyü : İlkokul mezunu : Çiftçi : Alıca Köyü - Alıca \ ÇANKIRI 26
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 7 2. Fotoğraf No : 10 3. İnceleme Tarihi : 15.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Aşşağıyanlar Köyü Cami 5. İlgili Koleksiyon Adres : Aşşağıyanlar Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Seccade : Seccade b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 1.10 2.30 cm : 5 cm : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - e.kullanılan Renkler : Siyah, kırmızı, turuncu, sarı, krem, mavi. 27
tarak. f.kullanılan Motifler : Kurt izi, muska, bukağı, saçbağı, el, parmak g. Kompozisyon :Dokuma zemininde yer alan sütunlar üçgen nişli sembolik bir mihrap biçimi taşımaktadır. Mihrabın zemininde birbirinden bağımsız muska, kurt izi, bukağı motifleri yer almaktadır. Zemin kompozisyonu iki adet kuşakla (bordür) çerçevelenmiştir. Kuşaklarda, her iki yanına karşılıklı olarak kurt izi ve saçbağı motifi yerleştirilmiştir. İç kuşaklarda ise kurt izi motifleri birbirini izlemektedir. Kuşaklar arasındaki geçişi el parmak tarak motifleri sağlamaktadır. Saçak kısımları serbest bırakılmıştır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Cahit Gökmen : Çankırı Aşşağıyanlar Köyü : İlkokul mezunu : Çiftçi, muhtar : Aşşağıyanlar Köyü - Aşşağıyanlar \ ÇANKIRI 28
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 8 2. Fotoğraf No : 11 3. İnceleme Tarihi : 01.10.2010 4.İlgili Koleksiyon : Ali Gönder 5. İlgili Koleksiyon Adres : Konak Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Çeyiz için dokutulmuştur. 7. Tarihlendirme : XX. yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Seccade : Seccade b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler :1.20 1.70 cm : 10 cm : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - e.kullanılan Renkler : Siyah, sarı, kırmızı, yeşil, krem, mavi, turuncu. 29
muska, kuş. f.kullanılan Motifler : Bukağı, el parmak tarak, koçboynuzu, kurt izi, g. Kompozisyon :Dokuma zemininde yer alan sütunlar üçgen nişli sembolik bir mihrap biçimi taşımaktadır. Mihrabın zemininde birbirinden bağımsız göz bukağı, kurt izi, kuş, akrep koçboynuzu motifleri yer almaktadır. Zemin kompozisyonu iki adet kuşakla (bordür) çerçevelenmiştir. Kuşaklarda kolların her iki yanına karşılıklı olarak kurt izi motifi yerleştirilmiştir. İç kuşaklarda ise kurt izi ve göz motifleri birbirini izlemektedir. Kuşaklar arasındaki geçişi el parmak tarak motifleri sağlamaktadır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Ali Gönder : Çankırı : İlkokul mezunu : Emekli : Konak Köyü - Konak \ ÇANKIRI 30
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 9 2. Fotoğraf No : 12 3. İnceleme Tarihi : 13.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Abdullah Celepoğlu 5. İlgili Koleksiyon Adres : Ovacık Köyü Cami 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Çeyiz için satın alınmış. 7. Tarihlendirme : XX. yy 8.Bugünkü Durumu : Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Seccade : Seccade b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 110 75 cm : 15 cm : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - e.kullanılan Renkler : Siyah, mavi, kırmızı, yeşil, beyaz. 31
göz. f.kullanılan Motifler :Bukağı, el parmak tarak, hayat ağacı, suyolu, g. Kompozisyon : Dokuma zemininde üçgen biçimli sembolik bir mihrap yer almaktadır. Mihrap karşılıklı yerleştirilmiş el parmak tarak motifiyle sınırlandırılmıştır. Mihrabın zemininde bukağı, hayat ağacı, göz motifleri yerleştirilmiştir. Mihrap alanın dışında ise stilize edilmiş bukağı motifine rastlanmaktadır. Seccadenin ayaklık ve alınlık kısımlarında suyolu motifleri yer almaktadır. Saçak kısımları serbest bırakılmıştır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Abdullah Celepoğlu : Çankırı Ovacık Köyü 50 yaşında : Ortaokul mezunu : Emekli- muhtar : Ovacık Köyü Ovacık \ ÇANKIRI 32
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 10 2. Fotoğraf No : 13 3. İnceleme Tarihi : 15.09.2010 4.İlgili Koleksiyon :Tüney Köyü Cami 5. İlgili Koleksiyon Adres :Tüney Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Yolluk b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 1.40 2. 80 cm : 3cm : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - turuncu. e.kullanılan Renkler : Siyah, kırmızı, sarı, krem, pembe, yeşil, 33
f.kullanılan Motifler : Çengel. g. Kompozisyon :Dokuma zemini ince ve kalın kuşaklara bölünmüştür. Kuşaklar farklı renklerde dokunmuştur. Kalın krem rengi kuşaklar üzerinde farklı renk alternatifleriyle dokunmuş çengel, yıldız, göz ve kurt izi motifleri düzensiz tekrarlarla yer almaktadır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Mustafa Sarıoğlu : Çankırı Tüney Köyü : İlkokul mezunu : Çiftçi, muhtar : Tüney Köyü - Tüney \ ÇANKIRI 34
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 11 2. Fotoğraf No :15 3. İnceleme Tarihi : 01.10.2010 4.İlgili Koleksiyon : Zekeriya Yılmaz 5. İlgili Koleksiyon Adres :Konak Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Çeyiz için satın alınmıştır. 7. Tarihlendirme : XX. yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı :Yaygı :Yolluk b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 1.70 4.00 cm : 7 cm :İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - e.kullanılan Renkler : Kırmızı, yeşil, kahverengi, krem, mavi. 35
f.kullanılan Motifler : Bukağı, akrep, göz, kut izi, ejder. g. Kompozisyon :Zeminde birbirine paralel üç sıra şeklinde eşkenar dörtgenler bulunmaktadır. Orta kuşakta yer alan eşkenar dörtgenlerin merkezinde düzensiz olarak yerleştirilmiş kurt izi ve bukağı, motifleri kenar kısımlarında göz motifi bulunmaktadır. Sağda ve soldaki eşkenar dörtgenlerin, kenarlarında düzenli tekrarlanan akrep ve boşluklarında bukağı motifi görülmektedir bu kuşakların sınır kısımları ve ana zemin boşluklarında ise düzenli olarak birbirini izleyen ejder motifleri görülmektedir. Dokumanın başlangıç ve bitişinde yatay olarak bir sıra şeklinde kurt izi motifi görülmektedir. Bu örnek kaynaklara göre Çankırı yöresine aittir. Benzer özellikleri Çorum, Yozgat, Kayseri, Konya, Kırşehir, Aksaray, Niğde, Eskişehir, Afyon yörelerinde de görülür. Zeminde yer alan göbekler Yozgat civarında bayrak, Aksaray, Konya çevresinde top olarak bilinir. Kilimlerde üç toplu, dört toplu kilim gibi isimler alır (Aktaran: Akan vd., 2010: 45). Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Zekeriya Yılmaz : Çankırı Konak Köyü : İlkokul mezunu : Çiftçi- muhtar : Konak Köyü - Konak \ ÇANKIRI 36
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 12 2. Fotoğraf No : 16 3. İnceleme Tarihi : 17.09.2011 4.İlgili Koleksiyon : Ali Gönder 5. İlgili Koleksiyon Adres : Konak Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Çeyiz için satın alınmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı :Yaygı : Kilim b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 1.60 2.80 cm : 4 cm : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - e.kullanılan Renkler : Krem, siyah, yeşil, kırmızı, mavi, turuncu. 37
muska. f.kullanılan Motifler : Bukağı, kurt izi, aşk birleşim, çengel, kuş, g. Kompozisyon :Dokuma zemininde dikeyde üç sıra şeklinde beş adet bereket motifi sıralanmıştır. Motif sıraları birbirinden suyolu motifiyle ayrılmıştır. Zeminde kalan boşluklar kurt izi, çengel, kuş, aşk ve birleşim motifleriyle doldurulmuştur. Kenar kısımlarında farklı renklerde tekrar eden yıldız motifleri ye almaktadır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Ali Gönder : Çankırı : İlkokul mezunu : Emekli : Konak Köyü - Konak \ ÇANKIRI 38
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 13 2. Fotoğraf No : 17 3. İnceleme Tarihi : 15.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Zeynep Şahin 5. İlgili Koleksiyon Adres :Doğantepe Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Çeyiz için satın alınmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Kilim b.boyutları : En Boy : 1.78 3.20 cm iki şaklı 89 89 Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 13 cm : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - yeşil. e.kullanılan Renkler : Mavi, turuncu, siyah, kırmızı, sarı, pembe, 39
f.kullanılan Motifler :Akrep, göz. g. Kompozisyon : Dokuma zemini ince ve kalın kuşaklara bölünmüştür. Kuşaklar farklı renklerde dokunmuştur. Kuşaklarda düzenli renk tekrarları mevcuttur. Kalın bordo kuşaklar üzerinde farklı renk alternatifleriyle dokunmuş akrep motifi yer almaktadır. Turuncu kuşakta farklı renk alternatifleriyle göz motifi bulunmaktadır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Zeynep Şahin : Çankırı Doğantepe Köyü : Lise mezunu : Ev hanımı : Doğantepe Köyü - Doğantepe\ ÇANKIRI 40
Gözlem Fişi 1. Örnek No :14 2. Fotoğraf No : 19 3. İnceleme Tarihi : 20.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Akören Köyü Cami 5. İlgili Koleksiyon Adres :Akören Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Kilim b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 1.70 2.90 cm : 5 cm : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - e.kullanılan Renkler : Siyah, kırmızı, mavi yeşil, krem. 41
f.kullanılan Motifler : Bereket, el, parmak tarak, kurt izi, kuş, yıldız. g. Kompozisyon :Dokuma zemininde birbirini takip eden üç sıra beş adet bereket motifleri sıralanmıştır. Motif sıraları birbirinden el, parmak tarak motifiyle ayrılmıştır. Zeminde kalan boşluklar kurt izi, kuş motifleriyle doldurulmuştur. Kenar kısımlarında farklı renk alternatifleri kullanılarak yıldız motifleri sıralanmıştır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Uğur Söyler : Çankırı : İlkokul mezunu : Çiftçi - muhtar : Akören Köyü Akören \ ÇANKIRI 42
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 15 2. Fotoğraf No :20 3. İnceleme Tarihi : 20.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Akören Köyü Cami 5. İlgili Koleksiyon Adres :Akören Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi :Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme :XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Ezik ve yırtıklar var. 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Yolluk b.boyutları : En Boy : 1.10 1.50 cm Saçak Boyu : - c.kullanılan Teknikler : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü :Yün iplik :Yün iplik Desen İpi : - mavi. e.kullanılan Renkler : Kahverengi, krem, kırmızı, turuncu, yeşil, 43
parmak tarak. f.kullanılan Motifler : Hayat ağacı, elibelinde, kurt izi, çengel, el, g. Kompozisyon :Dokumada bir bordür ve zemin yer almaktadır. Zeminde sonsuzluğu ifade eder biçimde düzenlenmiş birbirlerine bağlantılı eşkenar dörtgenler yer almaktadır. Eşkenar dörtgenlerin içlerine hayat ağacı motifleri yerleştirilmiştir. Eşkenar dörtgenlerin kenarları kurt izi motifiyle sınırlandırılmıştır. Bordürde birbirlerine bağlantı düzende yerleştirilmiş kurt izi motifi görülmektedir. Zeminin kalan boşluklarına kurt izi, el parmak tarak ve çengel motifleri düzensiz olarak yerleştirilmiştir. Bordür zeminden elibelinde motifiyle ayrılmıştır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Uğur Söyler : Çankırı : İlkokul mezunu : Çiftçi - muhtar : Akören Köyü Akören \ ÇANKIRI 44
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 16 2. Fotoğraf No : 21 3. İnceleme Tarihi : 20.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Akören Köyü Cami 5. İlgili Koleksiyon Adres :Akören Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Yolluk b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler :1.10 1.60 cm : 4 cm : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü :Yün iplik :Yün iplik Desen İpi : - beyaz. e.kullanılan Renkler : Kahverengi, krem, kırmızı, mavi, turuncu, 45
f.kullanılan Motifler çengel, bukağı. :Akrep, bereket, el parmak tarak, suyolu, g. Kompozisyon :Dokuma zemini üç ana kuşaktan oluşmaktadır. Kuşaklar birbirlerinden suyolu motifiyle ayrılmıştır. Kuşakların orta kısımlarında farklı renklerde akrep motifleri görülmektedir. Kuşaklar zeminden el parmak tarak motifiyle ayrılmıştır. Dokumanın kalan boşluklarında bereket, çengel motifleri görülmektedir. Dokumanın başlangıç ve bitiş kısımlarında suyolu ile bukağı motifleri kullanılarak yatay çizgiler oluşturulmuştur. Dokumanın saçak kısımları serbest bırakılmıştır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Uğur Söyler : Çankırı : İlkokul mezunu : Çiftçi - muhtar : Akören Köyü Akören \ ÇANKIRI 46
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 17 2. Fotoğraf No : 22 3. İnceleme Tarihi : 20.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Akören Köyü Cami 5. İlgili Koleksiyon Adres : Akören Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Kilim b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 1.10 160 cm : 3 cm : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü : Pamuk iplik Desen İpi : - turuncu, sarı. e.kullanılan Renkler :Kahverengi, krem, kırımızı, yeşil, siyah, 47
f.kullanılan Motifler : Çengel, saçbağı, kurt izi, göz, hayat ağacı. g. Kompozisyon :Dokumanın zemini iki adet kare formlu top ile oluşturulmuştur. Topların içerisinde ki zemin kare alanlara bölünmüş, merkezde saçbağı motifi, karenin dışında kalan alanlarda ise birbirine bağlı çengel motifleriyle sınırlandırılmıştır. Karenin kenar kısımlarında çengel, kurt izi motifleri görülmektedir. Kare zeminin bitiminde ve başlangıcında farklı renk alternatifleriyle göz motifleri görülmektedir. Zemini tek bir bordür çevrelemektedir. Bordür üzerinde stilize edilmiş hayat ağacı motifi görülmektedir. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Uğur Söyler : Çankırı : İlkokul mezunu : Çiftçi - muhtar : Akören Köyü Akören \ ÇANKIRI 48
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 18 2. Fotoğraf No : 23 3. İnceleme Tarihi : 15.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Alıca Köyü Cami 5. İlgili Koleksiyon Adres : Alıca Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Yolluk b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 1.20 1.90 cm : 8 cm örgülü : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü : Yün, pamuk iplik Desen İpi : - turuncu. e.kullanılan Renkler : Siyah, kırmızı, sarı, krem, pembe, yeşil, mavi, 49
f.kullanılan Motifler : Çengel, el parmak tarak, göz, kurt izi, su yolu. g. Kompozisyon :Dokumada birbirinden tarak motifiyle ayrılmış iki bordür ve zemin yer almaktadır. Zemin birbirine eşit üç ana kuşaktan oluşmaktadır. Her bir kuşağın merkezinde göz motifi bulunmaktadır. Madalyonların boşluklarında yer alan zemin çengel, göz, kurt izi motifleri ile doldurulmuştur. Sarı zeminli bordürde düzenli olarak birbirini izleyen göz motifi yer almaktadır. Dokumanın başlangıç ve bitişinde suyolu ve çengel motifleri kullanılmıştır. Bu örnek kaynaklara göre Çankırı veya Çekerek (Yozgat) yöresinde dokunuş olmalıdır. Özellikle koyu renkleri bakımından (siyah) Çankırı özellikleri taşımaktadır. Zeminin üç farklı renkle verilmesi ise Çekerek dokumalarına benzemektedir (Aktaran: Akan vd., 2010: 65). Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Abdullah Gül : Çankırı Alıca Köyü : İlkokul mezunu : Çiftçi, muhtar : Alıca Köyü - Alıca \ ÇANKIRI 50
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 19 2. Fotoğraf No : 25 3. İnceleme Tarihi : 15.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Aşşağıyanlar Köyü Cami 5. İlgili Koleksiyon Adres : Aşşağıyanlar Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Kenar kısımlarında atmalar var 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Yolluk b.boyutları : En Boy : 60 1.10 cm Saçak Boyu : c.kullanılan Teknikler : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü :Yün iplik :Pamuk iplik Desen İpi : - e.kullanılan Renkler : Krem, kahverengi, yeşil, sarı, kırmızı. 51
belinde. f.kullanılan Motifler :Koçboynuzu, kut izi, el parmak tarak, eli g. Kompozisyon :Dokuma zemininde farklı renk alternatifleri kullanılarak koçboynuzu motifli üç alan bulunmaktadır. Zeminde kalan boşluklar farklı renklerde kurt izi motifliyle doldurulmuştur. Kenar kısımları zeminden zikzaklar kullanılarak ayrılmış eli belinde motifi kullanılarak bitirilmiştir. Dokumanın başlangıç ve bitiş kısımlarında farklı renklerde el parmak tarak motifi görülmektedir. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Cahit Gökmen : Çankırı Aşşağıyanlar Köyü : İlkokul mezunu : Çiftçi, muhtar : Aşşağıyanlar Köyü - Aşşağıyanlar \ ÇANKIRI 52
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 20 2. Fotoğraf No : 27 3. İnceleme Tarihi : 01.10.2010 4.İlgili Koleksiyon : Germece Köy Odası 5. İlgili Koleksiyon Adres :Germece Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme : XX. yy 8.Bugünkü Durumu :Kenar kısımlarında kopmalar var. 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Yolluk b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 1.60 3.60 cm : 14cm Örgülü düğümlü : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - krem, siyah. e.kullanılan Renkler : Lacivert, turuncu, yeşil, pembe, sarı, kırmızı, 53
f.kullanılan Motifler : Su yolu, el, parmak tarak. g. Kompozisyon :Dokumanın başlangıç ve bitiş kısmında birbirinden su yolu motifiyle ayrılmış el parmak tarak motifi, ve geometrik formlardan oluşturulmuş altı kuşak görülmektedir. Orta kısmın kenarları dikey formda el parmak tarak motifleriyle ayrılmıştır. Orta kısımda üç farklı renkte suyolu motifi ve üçgen formundan yararlanılarak oluşturulmuş bir geometrik motif bulunmaktadır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Cemal Çelik : Çankırı Germece Köyü : İlkokul mezunu : Çiftçi - Muhtar : Germece Köyü - Germece \ ÇANKIRI 54
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 21 2. Fotoğraf No : 28 3. İnceleme Tarihi : 30.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Fatma Akyol 5. İlgili Koleksiyon Adres : Süleymanlı Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Çeyiz için satın alınmıştır. 7. Tarihlendirme : XX. yy 8.Bugünkü Durumu :Sağlam 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Kilim b.boyutları : En Boy Saçak Boyu c.kullanılan Teknikler : 2 3.30 cm iki şaklı 11 : 5cm : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - kahverengi. e.kullanılan Renkler : Kırmızı, krem, sarı, siyah, yeşil, mavi, pembe, 55
f.kullanılan Motifler izi, bukağı, hayat ağacı. :Çengel, stilize çiçek, koçboynuzu, muska, kurt g. Kompozisyon :Dokuma zemini dört adet kare formlu top ile oluşturulmuştur. Topların içerisinde zemin kare alanlara bölünmüş, merkezde çengel ve koçboynuzu motifi, karenin dışında kalan alanlarda ise birbirini izleyen stilize çiçek motifi yer almaktadır. Kare topların etrafı koçboynuzu motifi ile sınırlandırılmıştır. Zemini üç kuşak çevrelemektedir. Kuşaklar üzerinde muska, kurt izi, bukağı motifleri görülmektedir. En dış bordürde hayat ağacı motifi yer almaktadır. Bu örnek kaynaklara göre Kilim Yozgat yöresine aittir. Benzer özellikleri Çankırı ve Çorum çevresinde de dokunmaktadır. Benzer özellikleri Kahramanmaraş, Islahiye, Hatay çevresinde de görülür. Zemin düzenlemesi bakımından XV-XVI. yy. Erken Osmanlı Dönemi Halılarının IV. tipine benzer (Aktaran: Akan vd., 2010: 49). Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı Doğum yeri - Tarihi Öğrenim Durumu Mesleği Adresi : Fatma Akyol : Çankırı Süleymanlı Köyü : İlkokul mezunu : Ev Hanımı : Süleymanlı Köyü - Süleymanlı \ ÇANKIRI 56
Gözlem Fişi 1. Örnek No : 22 2. Fotoğraf No : 29 3. İnceleme Tarihi : 15.09.2010 4.İlgili Koleksiyon : Tüney Köyü Cami 5. İlgili Koleksiyon Adres : Tüney Köyü 6. Koleksiyona Geliş Biçimi : Bağışlanmıştır. 7. Tarihlendirme : XX.yy 8.Bugünkü Durumu :Ezik ve yırtıklar var. 9. Ayrıntılı Tanım : a.tür Cins Yöredeki Adı : Yaygı : Yolluk b.boyutları : En Boy : 85 1.90 cm Saçak Boyu : c.kullanılan Teknikler : İlikli kilim d.kullanılan Malzeme : Atkı Çözgü Desen İpi : - e.kullanılan Renkler : Kırmızı, krem, yeşil, mavi. 57