BELARUS CUMHURİYETİ NİN BAŞKETİ MİNSK

МИНИСТЕРСТВО СПОРТА И ТУРИЗМА РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ НАЦИОНАЛЬНОЕ АГЕНТСТВО ПО ТУРИЗМУ Текст составлен на турецком языке С.А. ЛАШУКЕВИЧЕМ на основе контрольного текста экскурсии «МИНСК СТОЛИЦА РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ» (авторы-составители: Т.А. ФЕДОРЦОВА, Т.В. БИНДЕЛЬ, Н.Г. ТИЩЕНКО, М.В. МАСТАШОВА) BELARUS CUMHURİYETİ NİN BAŞKETİ MİNSK «МИНСК СТОЛИЦА РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ» КОНТРОЛЬНЫЙ ТЕКСТ ЭКСКУРСИИ Рецензент: преподаватель турецкого языка кафедры восточных языков БГУ Е.Л. ДУБОВИК МИНСК 2008

МИНИСТЕРСТВО СПОРТА И ТУРИЗМА РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ НАЦИОНАЛЬНОЕ АГЕНТСТВО ПО ТУРИЗМУ «СОГЛАСОВАНО» ЗАМЕСТИТЕЛЬ МИНИСТРА СПОРТА И ТУРИЗМА РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ Ч.К. ШУЛЬГА 2008 г. «УТВЕРЖДАЮ» ДИРЕКТОР УП «НАЦИОНАЛЬНОЕ АГЕНТСТВО ПО ТУРИЗМУ» Ю.А. ЗЕЛЕНСКАЯ 2008 г. BELARUS CUMHURİYETİ NİN BAŞKETİ MİNSK «МИНСК СТОЛИЦА РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ» КОНТРОЛЬНЫЙ ТЕКСТ ЭКСКУРСИИ Настоящая документация не может быть полностью или частично воспроизведена, тиражирована и распространена в качестве официального издания без разрешения УП «Национальное агентство по туризму». МИНСК 2008

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 4 Merkez tren istasyonu 6 Nezavisimosti (Bağımsızlık) meydanı 7 Nezavisimosti (Bağımsızlık) caddesi 10 Şehir çekirdeği 12 Svobodi (Özgürlük) meydanı 15 Pobediteley (Galipler) caddesi 20 Troitskoye Banliyösü 24 Yanka Kupala parkı 28 Oktyabrskaya (Ekim) meydanı 30 Pobedi (Zafer) meydanı 32 Nezavisimosti (Bağımsızlık) caddesi (devam) 35 Yakup Kolos meydanı 36 Nezavisimosti (Bağımsızlık) caddesi (devam) 37 Vostok (Doğu) semti 40 Sonuç 43 Ek 1 44 Ek 2 45 Ek 3 49 СВЕДЕНИЯ ОБ АВТОРЕ 50

ÖNSÖZ Baylar ve Bayanlar! Turumuzun adı Belarus un başkenti Minsk şehri. Tur sırasında başkentimiz bize gerçek yüzünü gösterir, en güzel cadde ve sokaklarını, mimarlığını, çeşitli park, bulvar ve ormanlarını dikkatimize sunar. Minsk i gezerken Belarus un tarihi ile tanışmış olur, İkinci Dünya Savaşı nın etkilediği yerleri ziyaret eder, Minsk in neden Kahraman şehir unvanını hak etmiş olduğunu öğreniriz. Belarus un ünlü şairinin adını taşıyan Minsk in en güzel parklarından Yanka Kupala Parkını gezeriz. Turumuz yaklaşık üç saat sürecek. Bin senelik tarihi içinde Minsk en başta Polotsk Prensliği nin bir hudut hisarı olarak kurulumuş, sonra da Prensliğin başkenti olmuş, daha sonra Belarus-Lituvanya Devleti merkezinde bulunarak önemli bir rol oynamış, Rusya İmparatorluğunda bir bölge ili olmuş, 1919 yılında Belarus Soviyet Sosyalist Cumhuriyeti olmuş, ve en sonunda 1991 yılında kurulmuş 10 milyonluk nüfusu olan Belarus Cumhuriyeti adındaki yeni bağımsız devletin başkenti olmuştur. Ülkemiz, Avrupa kıtasının ortasında bulunmaktadır (batıdan doğuya 650 km olarak, kuzeyden güneye 560 km olarak uzamaktadır). Belarus ta bol orman, göl ve nehir vardır. Ülkemizin yaklaşık 10 bin gölü ve 20 bin büyük ve küçük nehri vardır. Ülkemizin üçte birini oramanlar işgal etmektedir (207,6 km²). Ülkemizin iklimi yumuşak ve ılımandır. Ülkemizde, ağırlıklı Belarus lu olarak ortalama 10 milyon insan yaşıyor, ayrıca çok Rus, Polonyalı, Ukraynalı, Yahudi, Tatar ve başka milletlerin temsilcileri de ülkemizde yaşıyor. Geleneksel olarak Belarus un nüfüsu içinde hem Ortodoks hem de Katolikler vardır, buna rağmen ülkemiz kendine özgü mantalite ve kültüre sahip olmaktadır. Coğrafik konumu açısından çok elverişli pozisyona sahip olan Belarus birçok savaşın sahnesi olmuştu. Ülkemizin topraklarından birçok düşman ordusu geçtikten sonra yıkılan şehir ve köy yeniden yapılmaktaymıştır. Belki de bu yüzden ünlü vatandaşlarımızın içinde komutanlar ve savaşçılar değil sanatçı ve mimarlar daha büyük şöhreti kazanmıştır. Yefrosinya Polotskaya (Polotsklu Yefrosinya), Kirila Turovski (Turovlu Kiril), Simeon Polotski (Polotsklu Simeon), en bilinen aydınlatıma adamlarındandır. Ünlü sanatçılarımız: Frantsisk Skorina, Mihail Oginski, Adam 4

Mitskeviç, Yanka Kupala, Yakup Kolas, Vasil Bikov, Vladimir Korotkeviç, Mark Şagal. Belarus un başkenti bütün ülkenin aynasıdır. Bugünkü Minsk şehri, modern idari, bilim, eğitim, kültür ve spor merkezidir. Aynı zamanda burası da ülkemizin en büyük sanayi işletmelerin toplandığı bir yerdir. Minsk ortalama 200 kilometre kare alanı işgal eden ve 1 milyon 700 bini aşan nüfusu olan bir başkenttir. Şehrimiz her mevsimde hep temiz ve güzeldir. Turumuzun başkentimizi size daha iyi tanıyacağnızı ve seveceğinizi umut ederiz. Turumuz Merkez tren İstasyonundan başlıyor. MERKEZ TREN İSTASYONU Şimdi Merkez tren istasyonu önüdeyiz Meydanın bir kenarında yeni yapılmış olan tren istasyonunun meydanı bulunmaktadır (2000). Uzmanlar Minsk tren istasyonunun Avrupa nın en rahatlarından biri olduğunu iddia etmektedirler. Meydanın kuruluşu 19. yüzyılın 70li yıllarında Minsk te iki demir yolu hattı kesiştiğinden şehri doğuyu batıya ve kuzeyi güneye bağlayan önemli bir merkezine dönüştürdüğünden dolayı başlamıştır. Büyük Anayurt Savaşından sonra bu meydan sadece Belarus un kapısı değil bütün Soviyetler Birliği nin bir ana girişi olarak görülmekteymiştir. Savaştan sonra istasyonun karşısında eski kule tarzındaki iki mühtiş on bir katlı bina yapılmıştır. Söz konusu bina kompleksine Şehir kapısı adı verilmiştir. Bir kuleye Belarus ta en büyük saat takılmıştır (çapı üç buçuk metreden fazla olan bu yüz yıllık saat Almanya dan getirilmiştir). Zamanla tren istasyonu etrafında yeni binalar yapılacaktır. Mevcut Tsentralni (Merkez) otobüs terminalinin yerinde yeni yedi katlı terminla kurulacaktır. Belarus Devlet Üniversitesi nin yeni Uluslararası ilişkiler fakültesi binası da bu meydanı dekore edecektir. Belarus Devlet Üniversitesi nin öğrenci kampusu iki meydan, yani Nezavisimosti (Bağımsızlık) meydanı ve bulunduğumuz meydan arasında olacaktır. Meydanın ikisinde metro istasyonu giriş ve çıkışları vardır. Şehir ile tanışmamıza Minsk in ana idari noktası olan Nezavisimosti (Bağımsızlık) meydanında devam edeceğiz. 5

[Автобус проезжает к площади Независимости и останавливается в поле видимости находящихся на ней зданий] NEZAVİSİMOSTİ (BAĞIMSIZLIK) MEYDANI Esekiden Lenin adını taşıyan Nezavisimosti meydanı devletimizin en önemli meydanlarındandır. Meydanın oluşumu 20. yy. 30-lu yıllarında başladığı halde meydanın çağdaş cehresi İkinci Dünya Savaşı sonrasında oluşmuştur. Savaş sonrasında yapılan binalar meydanını sağ tarafında durmaktadır. Bunlar; Belarus Devlet Üniversitesi ana binası, onun arkasında rüzgar gülü ve saati olan Metro hatları Müdürlüğü, köşede Minsk Belediyesi bulunmaktadır. Meydanın sol tarafında savaştan önce Hükümet Binası ve onun yanında Ekim devriminden bile önce yapılmış Kırmızı Kilise durmaktadır. Meydanın en bübüyk kısmını Hükümet Binası işgal etmektedir. (1934) Bu binada Temsilciler Meclisi ve Genel Meclisten oluşan iki odalı yasama makamı Parlamento çalışmaktadır. Binanın üzerinde devletin arması ve bayrağını görebilmektesiniz. Hükümet binası 1929 ve 1934 yılları arasında Leningrad tan gelen mimar İ. Langbard ın projesine göre yapılmıştır. Bina her hangi bir kule vinç, kazı makinesi veya buldozer olmaksızın işçilerin eliyle kurulmuştur. Kazı işlerinden kalan toprak at arabaları yardımıyla taşınmıştır. Sahada kullanılan tek bir mekanizma tuğla ve diğer inşaat malzemelerinin kaldırılması için tahtadan bir yükleyici imiştir. 1930lu yılların başında Hükümet binası Minsk in en yüksek binası olmaktaymıştır. Bugün de söz konusu bina, etrafındaki yapılara göre bir egemen konumundadır. Binanın mimarisi çok basit ve mütevazidir. Rengi gri ve boyutları büyük oluduğu halde bina ağır ve büyük görünmemektedir. Binanın kanatlarınca oluşturduğu ana girişin önünde Vladimir Lenin anıtı dikilmiştir (1934). Söz konusu anıt bu monumental binanın ve bitişik kalan meydanın kompozisyonunun merkezini teşekkül etmektedir. Bugünlerde eski Soviyetler Birliğinin şehirlerinde parti ve soviyet önderlerinin anısına yapılmış olan antılar yıkılmaktadır. Medeni ülkelerde ise böyle eserler belli bir çağın tarihi olarak saklanmaktadır. Soviyetler dönemine veya Vladimir Lenin e bakışımız ne olursa olsun ama bunlar ülkenin ve halkımızın tarihinin ayrılmaz 6

parçasıdır. Ayrıca bu anıt Hükümet binasına bağlı olup uzmanlarca sanat eseri olarak görülmektedir. Hükümet Binası mimarisinin etkisiyle meydandaki başka binaların mimarisi mütevazi ve sert de olmuştur. Hükümet Binasının karşısında Belarus eğitim kurumlarnını lideri olan Belarus Devlet Üniversitesinin ana binası (1961) durmaktadır. Belarus Devlet Üniversitesi Belarus başkentindeki en eski eğitim kurumlarından biridir. 1921 yılında kurulmuştur. 20den fazla fakültesi vardır. Söz konusu eğitim kurumu 100den fazla meslek eğitmektedir. Bu okulda Belarus öğrencilerinin yanı sıra Asya, Afrika ve Avrupa dan gelen öğrenciler okumaktadır. Pedagoji Üniversitesinin ana binası (1989) meydanın kenarında durmaktadır. Bu üniversite yüksek kalifeli eğitim görevlilerini hazırlatan bir eğitim kurumudur. Ülkede 39 devlet üniversitesinin dışında 17 özel üniversite çalışmalarını sürdürmektedir. Belarus ta her dördüncü vatandaş bu veya şu şekilde eğitim görmektedir. Üniversitenin sol tarafında Minsk Metro Hatları Müdürlük Binası bulunmaktadır. Metronun birinci hattı tüm ana cadde boyunca uzamaktadır (1984 yılında açılmış, uzunluğu 17 km, 9 istasyon). İkinci hattı ana cadde ile kesişmektedir (1991, 11 istasyon). Birinci ve ikinci hattı daha bitmemiştir ama aynı zamanda üçüncü hattı da tasarlanmaktadır. Minsk Metrosunun derinliği 2-15 metre arasındadır (Moskova ve St. Petersburgh ta 70 metre civarındadır). Metro müdürlüğünden yanında Minsk Belediye Binası durmaktadır (1963). Büyük şehir belediyesi, Minsk in sosyal ve kültürel, ekonomik, ulaşımsal yönetmenliğini üstlenmiş olmakta ve güvenliğini sağlamaktadır. Belediye nin bulunduğu mütevazi bina meydanın diğer kenarında bulunmaktadır. Meydanın mimarisi yıllarca oluşturulmaktaymıştır. Bugünkü mimarisinde hem oldukça yeni hem de eski binalar birbirine bitişik ve ahenkli şekilde durmaktadır. Aziz Simon ve Helena Kilisei (1905 1910) 20 yy. nin mimarlığının şaheseridir. Belarus Soviyet Sosyalist Cumhuriyeti Devlet Tiyatrosu, sinema stüdyosu ve Sinema salonu olarak kullanılmıştır. Bugünlerde ise inananlara geri verilmiştir. Kilisenin girişi önünde bronzdan Belarus un eskiden koruyucusu olarak görülmekte olan Arhangel Mikail heykeli (1996) yerleştirilmiştir. 7

Kırmızı Kilisenin önündeki Arhangel Mikail heykelinin yanında Nagasaki Çanı adlı kompozisyon durmaktadır. Kompozisyonun merkezindeki çan, nükleer bombardımanı sırasında (9 Ağustos 1945) bir mücize gibi kurtulmuş Angel (Melek) diye çamın aynen kopyası bulunmaktadır. Kilisenin yanında 20. yy. başında modası olan modern stilinde yapılmış eski kazanç evleri durmaktadır. Bu tür evler, Svisloç nehri köprüsüne kadar giden bugünkü ana caddenin kısmında durmaktaymıştır. Söz konusu evler ve kilise, Nezavisimosti (Bağımsızlık) meydanı mimarisine güzel bir şekilde uymakta olan mimari üslübünü oluşturmaktadır. Bulunduğunuz meydan, 1930lu yıllarda şehrin merkezi rolünü görmüştür, 1950li yıllarda bu meydanın kardeşi Oktyabrskaya meydanı ortaya çıkmıştır. Minsk, merkezi birkaç kere değişmiş dünya şehirlerinden biridir. Minsk in başkent ilan edildiği dönemde şehrin merkezi Svobodi (Özgürlük) meydanında bulunmaktaymıştır. Bu meydanla, onun mimarsi ve tarihi ile tur sırasında tanışmış olacağız. Turumuza bulunduğunuz meydanın adını taşıyan başkentin ana caddesini Nezavisimosti (Bağımsızlık) meydanını gezerek devam edelim. NEZAVİSİMOSTİ (BAĞIMSIZLIK) CADDESİ Bu caddenin en uzun bölümü Stalin döneminde yapılmıştır. Bu yüzden o zamanların mühtiş ve bir yerde muazzam izi bu caddede mevcuttur. Bunun yüzünden söz konusu caddeyi hem kendimiz gezeriz hem de gelenlere gezdiririz. Ana cadde şehrin cehresini göstermektedir. Hem de büyük Avrupalı şehrin cehresini. Söz konusu cadde savaş sonraki dönemde Stalin ampir stilinde yapılan kompleksin örneği olmaktadır. 1990lı yılların başında caddenin ana bölümü Belarus kültür ve tarih eserleri listesine katılmıştır. Caddenin söz konusu bölümünün mimari eşsizliği, önemi ve güzelliği devlet tarafından korunmaktadır. Bu cadde şehrin kuzey-doğusundan güney-doğusuna devam etmektedir, onun uzunluğu yaklaşık 25 kilometredir. Bu cadde şehrin tüm semtlerini birbirine bağlamaktadır. Cadde üç etapta yapılmıştır. Şimdi birinci etap sırasında yapılmış bölümüne çıkıyoruz. [Автобус начинает движение] 8

Caddenin kapısında iki büyük bina durmaktadır: sol tarafta Minsk oteli (1958), sağ tarafta Baş Postane (1953). Caddedeki binlar gelende konut vasıflı, beş katlı, aynı uzunluğu ve yüksekliği olanlardır. Bunlar caddenin mimarisine tamlık niteliği ve bir derecede muazzamlık kalitesini katmaktadır. Bugünkü cadde tek stilde yapılan mimarinin güzel bir örneğidir. Savaştan sonra caddede ilk yapılan bina sol taraftaki sarı olan yapı idi. Onun birinci bölümünde İçişleri Bakanlığı bulunmaktadır. Bakanlık binası aynen savaştan sonra yapılmış olan diğer binaya bitişmiş olmaktadır Devlet Emniyet Komitesi binası (1945 1947). Onun karşısında caddenin sağ kenarında bulvarın başında Belarus doğumlu Feliks Dzerjinski nin büstü vardır (1947). Konut vasıflı binaların yer katlarında sinema salonları, dükkanlar, lokantalar ve diğer işletmeler bulunmaktadır. Sol tarafta şehrin merkezindeki en büyük alış veriş merkezi GUM (1951), sağ tarafta Belarus Cumhuriyeti Milli Bankası durmaktadır. [Автобус поворачивает на ул. Ленина] Ana caddeyi bir süre için terk ederek Lenin sokağına çıkalım. Bu sokağın cehresini ana caddeninkini gibi 22. yy. mimarisi oluşturmaktadır. Bu sokak, şehirde komple yapılan mimarinin ilk örneklerindendir (1950li yıllar). Sokaktaki binalar aynı stilde yapılıp boyası ve güzelce yapılmış seramik parçaları ile göze çarpmaktadır, ilk katları tak sistemi ile bölünmüştür. [С ул. Ленина автобус поворачивает направо на ул. Интернациональную, у здания Академии музыки налево и останавливается на площадке за гостиным двором; группа выходит из автобуса и проходит на смотровую площадку в точку видимости Замчища, Троицкого и Раковского предместий, улицы Немиги] ŞEHİR ÇEKİRDEĞİ Svobodi (Özgürlük) Meydanı, Minsk in doğduğu yer olmasına rağmen Minsk in tarihsel çekirdeği olup beş yüzyıllık tarihinin tanığı, birçok tarihi olaya şahit olmaktadır. Bu noktadan Minsk in tarihi yerlerini izleyebilmekteyiz. Karşımızda Zamçişçe (Eski hisar yeri), onun sağında Troitskoye banliyösü, solunda Rakovskoye banliyösü ve 9

Yüksek şehir sokakları bulunmaktadır. Yüksek şehrin ana meyadanıdayız. Yüksek şehir kavramı eski destanlarda rastlanmamışsa da birkaç nesil köklü Minsk li ve tahirçiler bu ismi artık uzun zamandır kullanmaktadır. Zamanlar önce Yüksek şehir ve Troitskoye ve Rakovskoye banliyöleri bir bütün olmaktaymıştır. Nemiga sokağının karşı tarafında Beden Eğitimi Sarayı yanında eski Minsk in ilk merkezi olan Minskoye zamçişçe (eski hisar yeri) bulunmaktaymıştır. Ondan neler kalmış? Nehir başındaki sadece ufak bir tepe kalmıştır. Ama Svisloç kıyısı ve Beden Eğitimi Sarayı arasındaki olan tepe şehrin en eski yeri olarak kabul edilmektedir. Nemiga adlı nehir haritalardan kaldırılmıştır, çünkü bu küçük ve dik başlı nehir yer altı borularına sokulup Nemiga sokağı altından geçmektedir, onun da sokağa verilmiştir. Minsk hakkındaki ilk anılar Nestor zamanlarındaki destanlarda ortaya çıkmıştır. İlk anılar harabe ve savaş ile ilgilidir. Kural olarak yazılı kaynaklardaki her hangi bir şehir ile ilgili ilk anılar şehrin doğum tarihi yenildiği tarih olarak kabul edilmektedir. Bu kurala göre Minsk in kuruluş tarihi olarak 1067 yılı olmuştur. Minsk in 1067 yılında yıkılmış olduğuna dair destandaki bilgilere göre anlaşılıyor ki Minsk 1067 yılında önce kurulmuş ve çok güçlü bir şehir imiş, çünkü onun fehsetmek için o dönemde Minski in sahibi Polotsk lu Vseslav ın karşıtları olan üç kralın ordularını birleştirmek zorunda kalmıştı. 1067 yılının kış mevsiminde üç kral, Kiye li İzyaslav, Pereyaslav lı Vsevolod ve Çernigov lu Svyatoslav kocaman ordusulya Minsk in surlarına gelmiştir. Bu üç kral Vseslavın güçlenmesiyle endişelenmiştir. Minsk sakinleri, surların arkasında kapanmıştır. Kral Vselslav orusuyla beraber onları kurtarmaya acele etmiş ama geç gelmiştir. Geldiği zaman düşmanları artık Minsk i yıkmış, erkeklerini tahrip etmiş, kadın ve çocukları esir etmiş ve Nemiga nın keranlarına çıkmışlardır. Nemiga meydan savaşı 1067 yılında soğuk kış gününde olmuştur. Savaş o kadar kanlı olmuştur ki 120 yıl sonra destanını yazan şair onu acı ile anlatmıştır. Ne yazık ki ama Vseslav ın komutasındaki Belarus ordusu o savaşta yenilgiye uğratılmıştır. Gördüğünüz gibi bizim Nemiga, geçmişin, bugünün ve geleceğin bir araya geldiği eşsiz bir doğal eserdir. 10

Kral Vseslav döneminde Minsk şehri destanlarda bir daha 17 yıl sonra 1084 yılında anılmıştır. Bu sefer kral Vladimir Monomah tarafından komple yıkılması ile ilgili. Vselaslav ın ölümünden sonra Minsk, oğlu Gleb e ait olmuştur. O dönemde Minsk ayrı bir krallığın başkenti olup sonra da Polotsk prensliği ve Büyük Litvanya Krallığın en büyük idari ve ticari merkezi statüsünü edinmiştir. Minsk ve Novogrudok şehirlerinde sırayla Büyük Litvanya Krallığı Yargıtay toplantıları düzenlenmekteymiştir. Minsk in tarihi ismi Mensk, Menesk. İsminde sk ve tsk eki olan şehirler, kurulmuş olduğu nehirden isimlerini almaktaymıştır (örneğin, Vitebsk Vitba nehrinde, Polotsk Polota nehrinde, Pinsk Pina nehride kurulmuştur). Galiba Mensk veya Menesk ismi de Men veya Mena nehrine bağlı olmaktadır. Ama şehrin sınırlarında böyle adı taşıyan bir nehir yoktur. Ama bugünkü Minsk ten on altı kilometrelik mesafedeki Menka nehri kıyılarında sağlam toprak set ve derin kale hendeği keşfedilmiştir. Minsk in destanlarda rastalanmasından önce 11. yy. sonuna kadar tam o yerde bulunduğuna dair ciddi fikirler mevcut olmaktadır. Minsk, 11. yy. sonunda yıkıldıktan sonra eski ismini tutarak Nemiga nehri kıyılarına taşınmıştır. O dönemlerde Minsk Polotsk krallarının planlarında önemli bir rol oynamaktaymış. Minsk in erken tarihi Polotsk Krallığı kaderine bağlı imiştir. Polotsk Krallığı, Belarus topraklarında teşekkül edilmiş olan ilk devlettir. Polotsk tan Belarus başlamıştır. Bu topraklarda Belarus devletinin kökenleri bulunmaktadır. Yüzyıllarca şehirler, kale etrafında oluşmaktaymıştır. 16. yüzyılda şehir artık çok fazla genişlediği için eski Zamçişçe anahtar önemini kaybetmiştir, üstelik te büyük bir yangın yüzünden (1547) tahtadan yapılan evler yanmıştır. Bu nedenle şehrin merkezinin başka bir yere taşınmasına karar alınmıştır. Yeni merkez meydanı artık bütün şehrin mimarisini belirtmiş olacakmış. Svobodi (Özgürlük) meyadanındaki hem eskiden kalmış hem de yeniden restore edilmiş binalar, Minsk in ve bütün Belarus un tarihindeki etapları tarif etmekte bize yardımcı olacaklar. SVOBODİ (ÖZGÜRLÜK) MEYDANI [Группа проходит вдоль Гостиного двора к точке, с которой видна ратуша] 11

Bu meydan beş yüzyıllık tarihe sahip olmaktadır. Bu noltadan taştan Minsk başlamıştır. Buradan Minsk in küle ve kubbeleri yükselmeye başlamıştır. Ne yazık ki ama bu meydanda eskiden bulunan birçok bina yıkılmıştır. Buna karşın meydan hayatta kalmış ve yeniden yapılmıştır. Eski dönemlerde gibi meydanın merkezinde belediye konağı yükselmektedir Svobodi (Özgürlük) meydanının bugünkü mimarisi, bizim tarihi hatıramızın, halkımızın kültürel mirasınının bir parçası olmaktadır. Bugünkü meydan yıllar boyunca oluşmuş olan bina ve yapıların mimari bütünlüğüdür. Meydanın sağ yanında katolik kilise ve cizvit barosu yapıları durmaktadır. Cizvit barosunun bazı kısımları kalmıştır. Meydanın merkezini eski paftalara göre yeniden yapılmış olan (2004 yılında) belediye konağı işgal etmektedir. 1499 yılında Minsk Magdeburgh hakkı denilen ekonomik yararları sağlamakta olan özgürlüğü kazanmıştır (söz konusu hak sağlandığında şehrin ekonomik durumu değerlendirilmekteymiştir). Minsk ten başka Belarus şehirlerinden Brest şehri (1390), Slutsk şehri (1441), Grodno şehri (1496), Polotsk şehri (1498) Magdeburgh hakkını kazanmış kentleri arasındadır. O zamanlarda en kusursuz şehircilik ve şehir idare sistemi mevcutmuştur. Şehirdeki yönetimi kral tarafından atanan yönetici ve magistrat arasında paylaşılmaktaymıştır. O dönemde Belarus toprakları Büyük Litvanya Krallığı nın bir kısmı imiştir. 14. yy.dan itibaren bugünkü Belarus un tüm toprakları bu devletin içine girmekteymiştir. Ama devletin ismi içeriğini yansıtmıyormuştur. O devlet gerçekte Belarus-Litvanya birleşik devleti olup Belarusça konuşmaktaymıştır. O dönemde devletin resmi olan dili eski Belarusça ya Rusça ismi koymuşlardır. Moskova krallığında ise Moskovaca konuşulmaktaymış, Moskova lılara da Moskal ya Moskovit denmekteymiştir. Şehre Magdeburgh hakkı sağlanmasına dair kanun ve belediye konağı yapma izni Belarus dilinde düzenlenmiştir. Pazar meydanı ve belediye konağı birçok Avrupalı şehrin merkeziymiştir. Belediye konağı meyadının merkezinde yükselmekteymiştir. Belediye konağı şehrin bağımsızlığını ifade etmekteymiştir. Almanca da belediye konağı toplantı salonu anlamına gelmektedir. Minsk belediye konağı defalarca yeniden yapılmıştır. En başta tahtadan kurulup sonra ise taştan da yapılmıştır. 18. yy. sonunda bina klasikçilik stilinde düzeltilmiştir. 12

18. yy. sonu ve 19. yy. başında belediye konağında mahkeme, magistar, askeri hapisane, müzik okulu ve tiyatro bulunmaktaymıştır. Bayramlar sırasında konağın ikinci katındaki açık galeride belediye orkestrosu konserler vermekteymiştir. 1851 yılında belediye konağının yıkılmasına karar verildikten sonra 1857 yılında söz konusu bina tamamen yıkılmıştır. Belediyenin kuzey duvarına Minsk mimarisinin en çekici eserlerinden olan gostini dvor (pazar binası) bitişik durmaktaymıştır. [Сменить точку обзора, повернуть группу лицом к гостиному двору] Pazar binası birkaç kere yeniden yapılmıştır, ancak onun ilk katları gelenekselce 20. yüzyıla kadar hep pazar yeri olarak işletilmekteymiştir. Bugünkü gostini dvorun taştan yapılmış olan binası 18. yüzyılda kurulurken o dönemde mevcut olan binaları da içermiş olabilmektedir. Cizvit barosu eski zamanlarda meydandaki en önemli binalardanmıştır. Yazılı kaynaklara göre Kuzey savaşı sırasında 1706 yılında Minsk te ittifak ordularının kaldığı dönemde cizvit barosunda Peter the Great Rus çarı kalmıştır. İsveç ordusu şehri aldığında cizvitlerde Karl 12. ve 100 yıl sonra 1812 yılında bu binada Fransız komutan Davu konaklamıştır. Meydanda Napoleon ordusu kendi törenlerini düzenlemekteymiştir. Minsk teki ilk tiyatro temsili yaklaşık 300 yıl önce 1689 yılında cizvit okul binasında düzenlenmiştir. Temsiller meydandaki hem başka binalarda hem özellikle tiyaro için restore edilmiş olan binada (1825) oynamaktaymııştır. [Подойти ближе к улице Ленина, повернуть группу лицом к месту, где стоял дом с театральным залом] Belediye tiyatro binası bugünkü Müzik Akademisi nin sağ tarafında bulunmaktaymıştır. [показ фотографии]. 13

Res. 3. Eski Belediye tiyatro binası. Fotoğraf Z.Poznyak. 1969. Bu tarihi binanın şöyle bir görünüşü varmıştır. Bu binada 1852 yılında, libretosu Vinsent Dunin Martsinkeviç (1807 1884), müziği Stanislav Monüşko (1819 1872) ve E. Krjijanovski tarafından yazılmış olan Syalyanka ( Köylü Kız )adındaki ilk Belarus milli operası düzenlenmiştir. Sonraki dönemlerde Monüşko Polonya da gurur duyulan bir besteci, Dunin-Martsinkeviç ise yeni Belarus edebiyatının atası, ilk profesyonel Belarus yazarı olmuştur. Bu tarihi bina önceki yüzyılın 70li yıllarında yıkılmıştır. [убрать фотографию дома]. Bugün tiyaronun bulunmuş olduğu yerde Avrupa oteli yapılmıştır. Avrupa otelinin cephesi eski eskizlere göre yapılmışsa da içeriği bambaşkadır. [показ фото]. Tablo. 4. Avrupa oteli. Fotoğrafçı Yevzerihin. 1930. 14

19. yy. başından pazar çarşıları kilisenin bir tarafından geçmekteymiştir. Pazar çarşılarının yerinde daha önce Bernandin manastırlarını şehirden ayırtan bir duvar varmıştır. Bir efsaneye göre çarşıların altında manastırları birleştiren birkaç yeraltı tunel mevcutmuştur. [Перейти к точке одновременного обзора двух костелов] Toplam iki tane manastır varmıştır; sağda erkek, önde ise kadın manastırı mevcutmuştur. Söz konusu manastırlarını mimarisi güzel katolik kiliseleri içermekteymiştir. Eski Bernardin manastırları kompleksi 18. yüzyılın şaheser statüsünü taşıyor. [Подойти к главному фасаду костела Св. Иосифа] Aziz Joseph Kilisesinin cephesi aslında eski Bernardin sokağına bakmaktaymıştır. Bu tür külesiz kiliseler Batı Avrupa da çok yagın iken Belarus un ilk külesiz kilise de Nesvij şehrinde yapılmıştır. Fakat Belarus ta yavaş yavaş sırf bu ülkeye özgü olan vilnya barokosu olarak bilinen barok kilise tipi oluşmuştur. Bunu örneği eski Bernardin kadın katolik kilisesi olmaktadır. [Группу повернуть к костелу бывшего женского монастыря] Söz konusu katolik kilisesi 1642 yılında şehrin en yüksek noktalarından birinde kurulmuştur. Onun küleleri hala şehrin mimarisine bir özellik katmaktadır. Halen o binada Svyatoduhov ortodoks kilisesi bulunmaktadır. Bernardin manastırları 1863 ve 1864 yılları arasında devam eden ve bastırılmış olan milli bir kalkınma sonucunda kapanmıştır. Ekim devriminden sonra kilise komple kapanmıştır. Dini törenler 1943 yılında yeniden başlamıştır. 1986 yılında kilisenin külelerine çamlar takılmış, ön cephesine mozaik yapılmıştır. Böylece Svobodi (Özgürlük) meydanı ile tanışmamız sona ermiştir. Bu tanışma sırasında meydandaki görülecek, gurur duyulacak yerler ile tanışmış ve öğrenilmeye değer bilgilere sahip olmuşsunuzdur. Bu tarihi meydan restore edildikten sonra onun 15

emosyonel etkisi de artmıştır. Bu yüzden Minsk liler misafirlerine buraları kesinlikle gezdirir. Bu meydan bize kendi tarihini anlatırken Minsk in de beş yüzyıllık tarihini, binaları ve insanlarını anlatmıştır. Minsk ile tanışmaya devam edelim ama bu sefer daha modern binaları ile görelim. [Группа возвращается в автобус; с площади автобус направляется к путепроводу на проспект Победителей] POBEDİTELEY (GALİPLER) CADDESİ Tam buradan, şehrin bu tarini noktasından Belarus başkentinin en güzel yollarından biri Pobediteley (Galipler) caddesi başlamaktadır. Bu cadde eski tarihimizi İkinci Dünya Şavaşında kazanmış olduğumuz galibiyete bağlamaktadır. Pobediteley caddesi ana caddeye (Nezavisimosti / Bağımsızlık caddesine) göre dikaçılı durumundadır. Söz konusu caddenin mimarisi 20. yy.ın 60lı yıllarında oluşmaya başlamıştır. Sağ tarafındaki konut vasıflı, eğlenme ve alış veriş merkezleri ve sol tarafında Svisloç nehri kıyılarındaki dinlenme tesisleri caddenin mimarisinin özelliğini oluşturmaktadır. Solda Belarus Moda Merkezinin arkasında 17. yy. başında (1611 1613) yapılmış olan ve günümüze kalan Minsk in en eski kültürel anıtlarından Aziz Peter ve Paul kilisesi bulunmaktadır. Minskli ler bu kiliseye Ekaterina nın kilisesi veya duvarlarının rengine göre sarı kilise demekteymişdirler. İleride cadde boyunca Devlet Spor Sarayı bulunmaktadır (1966). Bu başarılı proje 20. yy.ın 60lı ve 70li yıllarında Soviyet Birliğinin bazı şehirlerinde de yapılmıştır (Vilnus, Volgograd, Dnepropetrovsk ve Çelyabinsk). Rekonstrüksonu yapıldıktan sonra (2001 2004) en yeni tesisat ile donatılmış olan bu spor ve eğlenme tesisi halen 3.3 bin seyirciyi sportif aktiviteler ve 5 bin seyirciyi konser sırasında sığdırabilmektedir. Karşı tarafta solda Moskova sinema salonu (1980), önündeki fiskiye ve heykeller ile rahat bir alan oluşturmaktadır. Sinemanın bir salonunda tiyatro çalışmaktadır. Caddenin bu bölümünde 3 tane otel vardır: solda Yubileynaya oteli (1968), sonradan gelen 12 katlı otel Planeta adını taşımakta, 1980 yılının Olimpiyat için yapılmıştır, caddenin sağında 1000 yataklık Belarus oteli (1987) vardır. 16

İleride sağ tarafta Pobediteley (Galipler) caddesi boyunca Minsk in en büyük dinlenme parkı olan 10 kilometrelik Pobedi (Zafer) Parkı uzanmıştır. Parkın girişinde caddenin merkezini oluşturan Minsk kahraman şehir adlı heykel dikilmiştir (1985). [После показа обелиска «Минск город-герой» попросить водителя ехать медленнее] Heykelin lakonik şekli vardır: insan eli ile yapılan tepede meşe dalı ile çerçevelenmiş kahraman yıldızı olan Zafer sancağı biçimindeki 46 metrelik dikili taş yükselmektedir. Heykelin eteğinde Minsk e kahraman şehir ünvanı verilmesine dair 1974 tarihli Soviyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Yüksel Kurulu Kararının metni yazılı levha konmuştur. Dikili taşın yanında elinde trompet tutan heybetli kadının heykeli durmaktadır. Bu kadın kahraman olan şehrin Zaferi ve Onurunu sembolize etmektedir. Sağda Zafer parkının yeşilliği içinde gençlik tarafından Svisloç nehri kıyılarında yapılan suni göl Komsomolskyoe gölü görünmektedir. 22 Haziran 1941 tarihinde düzenlenecek gölün açılış törenini savaş engellemeiştir. Bugün söz konusu suni göl, Svisloç nehrinde kurulmuş olan nehir sisteminin bir bölümü durumundadır (Komsomolskoye gölü Drozdı baraj gölü Krinitsa baraj gölü Minsk denizi). Zafer Parkı ve Komsomolskoye gölü Minskli lerin her mevsimde en sevdiği dinlenme yerlerindedir. Caddenin sağ tarafında Belekspo adındaki Milli fuar salonu yerleştirilmiştir. Onun önünde ticaret ve yolcuları koruyan Merküri (Hermes) adlı Tanrının heykeli dikilmiştir. Fuar salonundan sonra Pobediteley caddesi dışında sağ tarafta İtalyan projesine göre yapılmış olan Dreamland (Hayal yeri) parkının (2003) bazı atraksyonlarını izleyebilmektesiniz. Son yıllarda Minsk te, Pobediteley caddesi dahilinde, birkaç büyük spor tesisi ya yapılmış ya da restore edilmiştir. Sağ tarafta gördüğünüz futbol arenası onlardan biridir. Futbol arenasından sonra caddenin sağ tarafında futbol sahaları ve kayak ve tekerlekli paten parkuru görünmektedir. Kış mevsiminde buranın buz pateni alanı halka açıktır. 17

Pobediteley caddesinin sağında kutsal su kaynağı bulunmaktadır. Birçok Minsk li kaynağın suyunun özellikle göz hastalıklarına yararlı olduğunu zannederek buraya devamlı gelmektedir. Kaynağın yakınlarında Minsk in güzel manzaralı yerinde yeni bir Ortodoks Kilisesi açılmıştır. Biraz ileride solda tur otobüsümüz Belarus Spor Üniversitesi, konut vasıflı binalardan oluşan Olimpiyski (Olimpik) mahallesi, Minsk-Arena spor tesisinin şantiyesinin önünden geçmektedir. [Во время рассказа о жилом комплексе «Олимпийский», строящемся спорткомплексе «Минск-Арена» и университете физической культуры автобус доезжает до поворота троллейбусов, затем налево, на улицу Нарочанскую, разворачивается и движется в обратном направлении по проспекту Победителей] Olimpiyski (Olimpik) mahallesi (yapılmaya 1999 yılında başlanmıştır) caddenin sol kenarında üniversite binasının arkasında görünmektedir. Mahalle, ağırlıklı olarak sporcu ve antrenörler için kurulmuştur. Evlerin yapılmasında yeni teknoloji uygulanmış ve özel malzeme kullanılmıştır. Kaldırımlar asfalt yerine karo ile döşenmiştir. Projeye göre mahallede yüksek katlı apartmanlar (9-19 katlı), alış veriş merkezi, okul, kreş, otel ve başka tesisler yapılacaktır. Çok fonksiyonlu spor tesisi Minsk Arena 2009 yılında işletmeye açılmış olacaktır. Söz konusu spor tesisinin alanında 28 spor çeşidi için artreman alanları ve yarışma sahaları kullanılacaktır. Tesisin içinde 15 bin seyircilik arena, 3 bin seyircilik buz pateni pisti ve 2 bin seyircilik bisiklet yarış pisti olacaktır. Spor Üniversitesi ülkemizin en eski eğitim kurumlarından biridir. Bu ünveristenin mezunları içinde ülkemizde ve yurt dışında iyi bilinen sporcu ve olimpiyat şampyonları vardır: Aleksandr Medved, V. Sidak, Vitali Şçerbo, Svetalana Bragiskaya, Elena Belova, Roman Klim, Basili Kaminski ve başka. Minsk hakikaten Belarus lu sporcuların rekorları ve sportif tesilerinden gurur duymaktadır. Minsk te şu anda yaklaşık 3,5 bin spor tesisi mevcuttur. Caddenin sağ kenarında Minsk in mahallerinden Vesnyanka mahallesi bulunmaktadır. Buralarda 20. yy.ın başında (1917) Vesninka adlı köyde ve çevresinde 18

aşağı yukarı 100 kişi yaşamaktaymıştır. Mevcut olan mahalle 25-30 bin kişiyi sığdırmaktadır. İleride caddenin sağ tarafında birbirine bağlanmış üç taka benzeyen çok özel bir bina olan Büyük tenis ve masa tenisi pisti (1978). Oldukça büyük bu tesise Belarus başkentinde oturanlar Tenis sarayı demektedir. Söz konusu merkezin bazında Belarus milli maçları ve Davis Kupası, Avrupa Şampiyonluğu gibi önemli uluslararası yarışmalar düzenlenmektedir. Biraz sağda milli sanayinin lokomotiflerinden biri Atlant fabrikası bulunmaktadır. Fabrikada geniş yelpaze ürün imal edilmektedir: buzdolapları, vitrinler, otomatik hatlar ve ulaştırma sistemleri. Bugünlerde bu piyasada oldukça ciddi rekabetin mevcut olmasına rağmen fabrika mamullerinin büyük bir bölümü yaklaşık 20 ülkeye ihraç edilmektedir (ihracatın %60ı Rusya ya, Çek Cumhuriyeti ne, Slovakya ya, Karadağ a, Afganistan a, Moğolistan a, Litvanya ya, Letonya ya, Estonya ya vs yapılmaktadır). İleride sol tarafta Svisloç nehrinin karşı kenarında atletizm maneji, flöre ve sportif jimnastik salonlarını içermekte olan Minsk in başka büyük bi spor tesisi Dinamo spor kompleksini (1978) izlemektesiniz. Abartmadan diyebiliriz ki Pobediteley (Galipler) caddesinin mimarisi, parkları ve spor tesislerine Belarus şehirciliğinde en güzel mimarlık örneleridir. [Автобус с проспекта сворачивает налево, на проспект Машерова, затем направо, на улицу Старовиленскую, по которой направляется к Троицкому предместью] Şimdi Pobedeley caddesini terk ederek Maşerova caddesinden geçmekteyiz. Buralarda 19. yüzyılda (1847) Maria Magdalina Ortodoks Kilisesi yapılmıştır. Yeni kilise, 16. yy. ın kroniklerinde adı geçen Perespin mezarlığı üzerinde bulunan tahtadan bir kilisenin yerinde yapılmıştır. Şimdi döndüğümüz sokağın adı Storojevskaya sokağıdır. TROİTSKOYE BANLİYÖSÜ Troitskoye banliyösü Svisloç nehrinin sol kenarında kavsında bulunmaktadır. Minsk in bu semtinde 19. yy.dan bir blok kalmıştır. Onun rekonstrüksyon işleri artık bitmiş durumundadır. 19

Troitskoye banliyösünün yakınlarında nehrin ortasındaki küçük bir adada ufak bir kilisecik açılmıştır. Bu kilisenin adı Afganistan şehitleri anıttır. [Группа проходит на середину моста] Söz konusu anıt, kilisecik, tepenin eteğindeki ikonlu bir taştan ibarettir. Solda koruyucu meleğin heykeli, biraz yanında anma masası ve Afganistan bölgelerinin adları yazan taşlar durmaktadır. Şimdi Troitskoye banliyösünü gezmeye devam edelim. Buralarda ilk yerleşmeler artık 12. yy. da mevcutmuştur. Burayı şehrin merkezine bağlamakta olan Svisloç nehrinden bir köprü varmıştır. 18. yüzyılın sonunda 19. yüzyılın başında Minsk te, tüm Rusya İmparatorluğu nun genelinde olduğu gibi şehircilik işleri başlamıştır. Minsk gibi şehirlerin şehirciliğinde St. Petersburgh un tecrübesi uygulanmaktaymıştır. Şehrimiz, özellikle hazırlanan örnek projelerine göre yapılıp kurulmaktaymıştır. [Пройти к дому с мансардой] Mansardlı evler klasikçilik döneminde meydana gelmiştir. Mansard, bir ressam stüsyosu ve bir oda kurulabilecek bir çatı arası mekandır. Adını tasarımcısından Fransız mimarı Fransua Mansar dan (1598 1666) almıştır. Söz konusu mimar, çatı arasındaki mekanı bir ressam stüdyosu olarak ilk kullanmıştır. [Переход к корчме за углом] Bu iki ev bir bütün oluşturmaktadır. Birbirine kapı ile bağlanmıştır. Arkasında binanın ikisinden çıkışı olan avlu vardır. Bugün burada Starovilenskaya lokantası. Bu tür lokanta ve korçma eskiden Belarus yerleşimlerinin ayrılmaz bir parçasıymıştır. Yolların yanında, önemli ticari yolların kesişmelerinde, şehir çıkışlarında, pazar meydanlarında ve hudut bölgelerinde kurulmaktaymıştır bunlar. Korçmada her yolcu yemek yiyebilir, konaklayabi, köylüler toptantılar yapabilir, gençlik ise akşamları dans etmeye gelebilirmiştir. [Переход к соседнему зданию] 20