Türkiye nin Öncü Girişimcileri
Türkiye nin Öncü Girişimcileri (I) 1. Ali Muhittin Hacı Bekir; ülkemizin yaşayan eski şirketi, 1777 den itibaren, akide şekercisi. Şekere tarçın, limon gül, portakal kattı ve yenilikçilik yaptı. Sarayın dikkatini çekti ve saraya şekercibaşı oldu. 1873 de Viyana fuarına devlet teşviki ile gitti ve orada gümüş madalya aldı. 2. Hacı Şakir; Kazan Tatarı Hacı Ali Bey19. yy sonlarında Volga nehri kıyısında sabun ve mum üretirdi. Volganın sel suları sonucu evi yıkıldı ve İstanbul a taşındı.laleli de üretimine devam etti. Oğlu Hacı Şakir Sabuncuzade baba mesleğinin sırlarıyla büyüdü. Cumhuriyetin ilk yıllarında İSO nun kuruluşunda etkin rol almış ve ilk şirketidir.
Türkiye nin Öncü Girişimcileri (II) 3. Aslan Çimento; 1910 da liderliğini Rum asıllı bir girişimcilerin yaptığı, yerel girişimcilerin örgütlenerek kurduğu, 10 000 hisseli bir şirket olarak kuruldu. Orijinal adı, Memalik-i Osmaniyye de Suni çimento ve hidrolik kireç imalina Mahsus ASLAN Osmanlı Anonim Şirketi. Zamanının modern teknolojileriyle donatıldı. Müşterileri Osmanlı hükümeti kurumlarıydı. 1911 de yine Rum asıllı olan bir vatandaşın kurduğu başka bir çimento fabrikası ile 1919 da birleşti. Cumhuriyet sonrası halka açılıp tamamen anonim bir şirket kuruldu. Aslan çimento olarak ülkemizde 19892a kadar hizmet verdi. O tarihten sonra meşhur Alman Lafarge (yapı malzemeleri şirketi) tarafından satın alındı ve çok modern bir fabrika oldu. Yolları 1919 a kadar başarı ile giderek birleşen iki fabrika sahibinin de ortak yanı, ticareti çok iyi bilen iki Rum kökenli vatandaşımız olmalarıydı. Osmanlı döneminde çimento, imalat sanayi alanında tekstilden sonraki ikinci üretim alanıdır.
Türkiye nin Öncü Girişimcileri (III) 4. Eyüp Sabri Tuncer; Eyüp Sabri bey, kuruluşunu 1923 olarak ilan ettiği, Ulus Anafartalar cd. deki imalathanesinde ürünlerini satarken o gün için devrim sayılabilecek bir promosyon kampanyası düzenlemişti. Tüm ürünlerini kalem kalem fiyatlarıyla gösteren bir broşür hazırladı ve her broşüre de bir kupon ekledi; ilave esans hediye eden. Eyüp Sabri beyin oğlu Sabahattin bey, bir röportajında o promosyon bizim ilk ve son reklamımızdı bir daha reklema ihtiyaç duymadık der. Sabahattin bey AÜ Ziraat Fak. nde asistandı. O tarihe kadar ithal edilen esansı yerli imal etmeyi başardı. Bu başarı onun fiyatlarını çok aşağı indirerek pazarını genişletmesini sağladı. 5. Hasan Tahsin Piyale; İlk Türk makarna fabrikası 1922 de Hasan Tahsin bey tarafından kuruldu ve makarna el presleriyle üretilmekteydi. Hasan Tahsin bey teknolojiye çok meraklıydı, İtalya ya giderek farklı makarna kalıp makinelerini (fiyonk, salyangoz, şehriye, v.b.) getirdi. 1923 yılında İzmir İktisat Kongresinde ödül aldı daha sonra yurt dışına açıldı ve oralarda da bir çok ödül aldı.
Türkiye nin Öncü Girişimcileri (IV) 6. Kılıçoğlu Kiremit Fabrikası; 1923 de genç Türkiye nin kiremitleri Marsilya dan ithal edilmekteydi. Meclis binasının kiremitleri Ankara lılardan bağış toplanarak tamir edildi, ancak tümüyle yeniden kaplamak için kiremit bulunamıyordu. Vehbi Koç tüm Ankara yı kapı kapı dolaştı ve bir miktar para karşılığı evlerin çatılarından kiremit topladı. Atatürk bu duruma çözüm getirmek üzere toprağı kiremite en uygun şehir olan Eskişehir de fabrika kurması için Sabri Kılıçoğlu na teşvik sağlanmasını istedi. 19272de kurulan tesis, 1949 da geliştirildi. Müşterileri arasında önce devlet kurumları vardı, sonra modern tesisler ile Avrupa ya açıkdı ve Avrupa nın en modern tesisleri arasında yer aldı. 7. Kafkas Kestane Şekeri; Yugoslavya lı pastacının oğlu olan Ali Şakir Tatveren bir müddet Sarıkamış ve Kafkasya da pasta ve şekerleme üretti. 1930 da Kafkas şirketini kurdu ve üretimini Bursa da devam ettirdi. 1957 de vefat etti, fakat eşi ve oğlulları üretimi başarı ile deva ettirdi, üzeri çikolata ile kaplı kestane şekerini üreterek, ürün yelpazasini pazar talebi olan bir ürün ile genişletti. 1970 lerde teknolojisini yeniledi, 1980 de ürün yelpazesini daha geliştirdi bayilik sistemi ile pazarını iyica geliştirdi.
Türkiye nin Öncü Girişimcileri (V); 8. Uludağ gazoz; 1877 de maden aramak üzere Bursa ya gelen bir Fransız madenci, Keşiş dağlarında maden ararken ekşi bir su buldu, aslında bulduğu maden suyuydu.sarayın önde gelen isimlerine bunu anlattı ve onlarla ortaklaşa bir maden suyu tesisi, Keşiş maden suları adıyla kurdu. 1930 da Mehmet Hakkı Erbak ilk kez gazlı meşrubatı yaptı ertesi yıl oğlu Uludağ gazozun orijinal formulunu üretti. 1933 de de ilk gazozun işletim hakkı Uludağ maden Suları şirketine verildi. Daha sonra Keşiş dağının maden suyunu işleme hakkı Uludağ tesislerine verildi ve Keşiş dağı adı da ludağ olarak değiştirildi. Şirketin ürün dağıtımı 1946 ya kadar at arabalarıylaydı, CO2 gazı Bulgaristan dan, şişeleri Almanya dan, şişe kapağı Belçika dan ithaldi. 1950 den sonra müthiş teknolojik altyapı yenilemesi yapıldı. 1958 de Mehmet hakkı Erbak vefat etti ve oğlu nuri Erbak kolalı ve meyveli yeni ürünleri marka yaptı ve o günden itibaren başarılı çizgisi devam etti.
Türkiye nin Öncü Girişimcileri (VI); 9. Necip Akar ve Puro sabunu; 1935 de yaşanan aşırı soğuk ve grip salgını nedeni ile Necip Akar, tek ambalajlı ve gripi çabuk ve pratik bir şekilde tedavi eden bir ilaç üretti ve ruhsatını da aldı. Bakkallardan bile alınabiliyordu, piyasada inanılmaz tuttu. Daha sonra iyi bir yerli sabun üretmeyi kafasına koydu. Puro markası ile bu ürünü de başardı. Puro sabunu uçaktan atılan küçük el broşürleriyle tanıtıldı. Reklamcılık anlamında da yenilikçilik taşıdmaktaydı. Daha sonra fay ve pop markalı yerli çamaşır tozlarını üretti. Ardından opon isminde yeni bir ağrı kesici buldu. Ancak bu gün bu ilaçlar gelişen ecza teknoljisinin çok gerisinde kaldı ve halen sadece puro piyasadadır.
Türkiye nin Öncü Girişimcileri (VII); 10.Kale kilit; Sivas Divriği doğumlu çoban Sadık Özgür, 1953 de İstanbul a geldi ve Tahtakale de karyola borusu ve gaz ocağı üretmeye başladı. İşini geliştirerek 1958 de Bahçelievler e taşındı ve orada kasa kilidi üretmeye başladı. 1974 de ihracat yapmaya başladı. 1979 da tesisini Güngören e taşıdı ve Türkiye nin ilk entegre teknolojik kilit fabrikasını kudu, daha sonra yeni şirketler ile 1986 da holding halini aldı. Kale Endüstri Holding in amiral gemisi olan kale kilit bu gün dünyada entegre tesisi olan 3 büyük firmadan birisidir.
Türkiye nin Öncü Girişimcileri (VIII); 11.MİGROS; 1955 de İstanbul Belediyesi, İsviçre Migros Koop. Birliği ile halka ucuz gıda ürünleri sağlamak üzere Migros işletmesini kurdu. Migros satış kamyonları, hareketli supermarket şeklinde her semtte belli bir noktada supermarket ürünlerini, paketli ve ambalajlı olarak (taze meyve ve sebzeleri) halka satışa sunuyordu. Halkımız Migros duraklarında ellerinde sepetleri ile her gün taze gıda ürünü almak üzere Migros durağına gidiyordu. Bu tarz satış öyle tuttu ki, Migros, 1972 de ilk mağazasını Şişli de açtı. Daha sonra İsviçre Kooperatifler Birliği isim hakkını sattı ve Belediye de aradan çekildi,1980 lerin sonunda Koç grubu satın aldı. Migros ismi ile supermarketler tüm Türkiye ye yayıldı.
Türkiye nin Öncü Girişimcileri (IX); 12.DYO boya, Durmuş Yaşar; Rodos doğumlu olan ancak daha sonra ailesiyle İzmir e göçüp orada yaşamaya başlayan Durmuş Yaşar, bu eşsiz güzellikteki adanın ressam adası ve gül bahçesi olarak anıldığını duyunca resim sanatıyla ilgilenmeye başladı ve boyalar ile ilgili bilgisi gelişti. 1927 de boya ve denizcilik malzemeleri satmaya başladı. Boya ticareti yapmak çok cazip geldi, ressamlıktan fazla para kazandırıyordu. 1941 de de ilk boya imalathanesini kudu ve hemen hemen tümü ithal olan Türkiye boya pazarında yerli üretim markalar ile önemli bir yer edindi. Ancak fabrikalaşmak gerekiyordu, 1954 de Hollanda lı Sadolin firması ile yaptığı anlaşma ile ileri teknolojiyi getirdiler. Böylece Türkiye nin ilk boya fabrikası kuruldu. TSKB, yatırım, İş Bankası da işletme sermayesi kredisi verdi. 2005 de nanoteknolojiyi kullanarak, kendi kendini temizleyen, yanmayan akıllı boyaları imal ederek bir ilke daha imza attı.
Ve Diğerleri - I (*); 13. Broderi Narin, emprime ve kadife. 14. Burla makine, 15. Turyağ ve Tursil, 16. Emülzer yalıtım malzemeleri, 17. Banat fırça, 18. Kristal zeytinyağı, 19. Zihni Derin çay fabrikası, 20. Yeşil kundura, 21. Ömür restoran, 22. Profilo holding, profil üretiminden televizyon üretimine, 23. Elginkan holding, ECA armatürleri, 24. Muhteşem Kot bey ve eseri kot pantolon, 25. PEVA Pazar araştırma şirketi, 26. Eczacıbaşı ilaç fabrikası, (*) Kaynak: Şafak Altun, Öncü Girşimciler, Türkiye nin İlkleri, Elma Yayıncılık, 2010.
Ve Diğerleri II (*); 27. Arçelik ve Koç Holding, 28. STFA grubu, 29. ETİ, unlu mamuller, 30. Çanakkale seramik, 31. Dimes meyve suları, 32. Otokar ve havalı apollo otobüsleri, 33. Demirdöküm radyatör ve Koç Grubu, 34. İdaş, yaylı yatak 35. A&B Halkla İlişkiler Firması, 36. Pınar Süt ve Yaşar Grubu, 37. Escort ilk yerli PC, 38. Uno, ilk paketli ekmek, 39. Turkcell, NY borsasında bir ilk, 40. Designnobis şirketi; inovativ tekne ve diğerleri (ODTÜ Teknokent ten). (*) Kaynak: Şafak Altun, Öncü Girşimciler, Türkiye nin İlkleri, Elma Yayıncılık, 2010.