Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS) Mart 2016 March 2016 Yıl 9, Sayı XXV, ss. 599-608. Year 9, Issue XXV, pp. 599-608. DOI No: http://dx.doi.org/10.14225/joh867 BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI NDAN ANAVATAN A KATILANA KADAR KIRIKHAN Tuğba KORHAN Özet Kırıkhan, Hatay ilinin kuzeydoğusunda yer alan ilçedir. Kırıkhan, Birinci Dünya Savaşı nın ardından önce İngiltere nin işgaline uğramış ardından İngiltere bu bölgeyi Fransa ya terk etmiştir. Fransa, Adana ve çevresine hem silah hem de askerlerini Kırıkhan dan taşıdığı için bu bölgenin onlar için güvende olması önemliydi. İşgal döneminde, Fransa kendileri için güvenliğini arttırmak ve bölgedeki Türk nüfusunu daha az göstermek amacıyla Kırıkhan a özellikle Suriye ve Lübnan dan Ermenileri taşımıştır. Kırıkhan da yaşayan Türk nüfusu 1921 yılında Ankara Antlaşması ndan sonra Türkiye ye Misak-ı Millî ile bağlı kalan Sancak Bölgesi nin içinde yer almıştır. Sancak Bölgesi nde özel bir yönetim kurulmasından sonra sancağın üç nahiyesinden biri olarak yönetilen Kırıkhan da o dönemde yine bölge halkının Fransız ve Ermenilerle mücadelesi devam etmiştir. Hatay da seçimler yapıldıktan sonra meclise altı Türk milletvekili gönderen ilçe, 1939 yılında bağlı olduğu Hatay la birlikte anavatana katılmıştır. Bu makalede Birinci Dünya Savaşı ndan sonra Kırıkhan İlçesinin Anavatan a katılma süreci incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Kırıkhan, Hatay Meselesi, Milli Mücadele. Kirikhan, After The First World War Until The Annexation To Fatherland Abstract Kirikhan is a town of Hatay which is located the northeast of tihs city. During the First World War, France dominanced Kirikhan but after The War France occupied Kirikhan. The greatest supporters of France were Armenians at that time. People in Yrd. Doç. Dr., Çukurova Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü.
Tuğba Korhan Kirikhan people have struggled against the invaders. With The treaty of Ankara 1921 with Hatay, Kirikhan was left to Syria under the French mandate and the Turkish population was treated as a minority group eventhough they formed the majority, and were tortured by the Armenians or by the French. After the reunion of Hatay with the motherland in 1939 In this study after The First World War the history of Kirikhan town was presented generally. Key Words: Kirikhan, Hatay Question, the Turkish National Struggle for Independence. Giriş Birinci Dünya Savaşı nı Osmanlı Devleti açısından sonlandıracak olan Mondros Mütarekesi imzalanmadan önce, 25-26 Ekim 1918 günlerinde, Yedinci Ordu bölgede bulunan İtilaf Devletleri nin kuvvetlerini püskürtmüştür. Mustafa Kemal Paşa nın komutasındaki birlikler, Antakya yı içine alacak şekilde İskenderun- Beylan (Belen) - Der el Cemal (Diricemal) - Tel-er Rifat (Tellerifat) hatına çekilmiş, bu hat 30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi ne kadar Türk birliklerinin elinde kalmıştır. Bu tarihî hat; daha sonra Türk Millleti nin Misak-ı Millî de güney sınırı olarak kabul edilecektir. (Atatürk, 1989: 29) İngiltere ve Fransa nın İskenderun ve çevresini işgal etmek istemeleri merkezi Adana da bulunan Yıldırım Orduları Grubu Komutanı Mustafa Kemal Paşa nın çabalarına karşın 7 Kasım 1918 de Yıldırım Ordularının Mondros Mütarekesi ne uygun olarak ilga edilmesi üzerine gerçekleşecek bölge İtilaf devletlerinin işgali altına girmiştir olacaktır. 1. Milli Mücadele de Kırıkhan Osmanlı Devleti döneminde Kırıkhan, Antakya - Maraş, İskenderun - Halep yollarının kesiştiği noktada, çok sayıda hanın bulunduğu bir konaklama merkezi olarak bilinmektedir. Cumhuriyet dönemine kadar Belen İlçesine bir merkez niteliğinde olmuştur. Mondros Mütarekesi imzalandıktan kısa bir süre sonra 8/9 Kasım da İngilizler; Antakya, Altınözü, Reyhanlı, Samandağ, Yayladağı ve İskenderun ile beraber Kırıkhan ı da işgal etmiştir. Daha sonra ise, 15 Eylül 1919 günü İngiltere ile Fransa arasında Suriye İtilafnamesi adı altında bir mukavele imzalanmıştır. Bu mukaveleye göre; İngiltere işgal ettiği Antakya bölgesini Fransa ya bırakacaktı. Fransa bölgeye yerleşmek amacıyla bu doğrultuda işgale teşebbüs [600]
Birinci Dünya Savaşı ndan Anavatan a Katılana Kadar Kırıkhan etmiş ve İskenderun dan asker sevk ederek İskenderun-Antakya yolunu kontrol altına almıştı. Ayrıca Fransızlar Suriye üzerinden de Hatay a asker sevk etmeye başlamışlardı. Bu yoğun asker sevkiyatına rağmen Fransızlar, sadece şehir merkezlerini ellerine geçirebilmişler, fakat kırsal alan ve köylerde yer yer önemli Türk çetelerinin direnişiyle karşılaşmışlardı. Kırıkhan, Fransızların özellikle Adana ya asker ve silah gönderdiği güzergâhlardan olduğu için bu bölgede Fransız askeri geçişi çok olmuş. Buna karşılık da Türk kuvvetleri Fransız askerlerine karşı tüm Hatay da olduğu gibi Kırıkhan da da kahramanca mücadele etmişlerdir. 10 yıl işgal altında kalacak olan Kırıkhan a Mondros Mütarekesi nden sonra Ermeni göçü olmuştur. Lübnan ve Suriye den bölgeye göçen Ermeniler Fransız askerleri ile birlikte hareket ederek bölge halkına eziyet etmişlerdir. Fakat 1921 yılında Fransızlarla Ankara İtilafnamesi nin imzalanmasının ardından gelen Ermenilerin bir çoğu tekrar Suriye ve Lübnan a dönmüşlerdir. Düzenli ordu birliklerinin olmamasından dolayı Sancak Bölgesi nde bulunan çeteler işgalcilere karşı direniş göstermişlerdir. Örneğin Kara Hasan, Fransızlarla mücadelede önemli bir milis kuvvet lideri olmuştur. 1919 yılı Haziran ayı boyunca Kırıkhan daki Eşmişek yaylasında, Gümüşoluk mevkiinde Fransızlara ve Ermenilere karşı mücadele etmiştir. Fransa, özellikle İskenderun iskelesinden asker ve silah çıkararak Kırıkhan üzerinden Adana ya gönderiyordu. Buna engel olmak için Kuzucukar köyünden Kara Hasan komutasındaki Türk milis kuvvetleri, Ömer Hocaoğlu, Mehmet Ağa, Bıyık Hacı Ağa, Kürt Yusuf Ağa müfrezeleri ile birleşerek 400 kişilik bir kuvvetle 8 Şubat 1920 tarihinde Hamamköy civarında Kırıkhan yolu üzerindeki Fransız askerlerine baskın yaparak tabura ağır kayıplar verdirmişler ve Fransız taburu Halep bölgesine çekilmek zorunda kalmıştır. Bu baskınla 400 kadar silah, yüzlerce sandık cephane ele geçirilmiş ve civar köylere dağıtılmıştır. (Arslan, 1991: 82) Kara Hasan ın faaliyetlerinin yanında Kırıkhanlılar yine 1920 yılında Kırıkhan a yakın Belen mevkiinde Fransızlarla çatışmış, Bakarkaya bölgesinde Hassa da Fransızlara karşı zafer kazanmışlardır. Sancak Bölgesi nde milli direnişi örgütleyen isimlerden biri olan Tayfur Sökmen, 31 Mayıs 1920 tarihinde Mustafa Kemal e bir telgraf çekerek bu bölgenin Misakı Millî sınırları içinde olup olmadığını ve nasıl hareket etmeleri gerektiğini sormuştur. Mustafa Kemal Paşa verdiği cevapta, Sancak Bölgesi nin Misak-ı Millî sınırları içinde olduğunu söylemiş. Maraş taki II. [601]
Tuğba Korhan Kolordu ile temas ederek Sancak Bölgesi ndeki halkın işgal kuvvetlerine karşı mücadelesinin devam etmesini istemiştir.(sökmen,1992: 21) Bunun üzerine Tayfur Sökmen Maraş ta bulunan II. Kolordu Kumandanı Selahattin Adil ile görüşerek Mustafa Kemal Paşa nın telgrafını iletmiş. Kolordu Kumandanı da İskenderun ve çevresindeki milli direnişe destek olmaları için Binbaşı Kadri ve Yüzbaşı Süleyman Bey i Kırıkhan ın Saylak Köyü ne göndermiştir. Türk subaylarının gelişiyle işgal kuvvetlerine karşı gösterilen direniş artarak Dörtyol da Ahmet Türkmen komutasında Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti nin kurulmasıyla devam etmiştir. Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleri, Antep ve Adana havalisi işgal altında olduğu için sadece Maraş ile haberleşme sağlayabilmiştir. 2. Ankara İtilafnamesi Sonrasında Kırıkhan Türk hükümeti ile Fransa arasında 20 Ekim 1921 tarihinde imzalanan Ankara İtilafnamesi, ile Türkiye ile Suriye arasındaki sınırı Payas-Kilis hattı olarak belirlenmiştir. Bu hat, Dörtyol ve Hassa yı Türkiye sınırları içinde; İskenderun, Antakya, Reyhanlı, Yayladağı, Samandağ, Altınözü ilçelerini ve Kırıkhan ı Fransız işgali altında bırakıyordu. Ancak Misak-ı Millî ile sınırlarımız içinde kalmış olmak tek güvence ve mücadele kaynağı olacaktı. Bu anlaşmayla iki devlet arasındaki savaş hali sona erecekti. Bu anlaşmanın 7. Maddesine göre İskenderun da özel bir yönetim rejimi kurulacak bölgenin Türk soyundan gelen halkı kültürlerinin gelişmesi için her türlü kolaylıktan yararlanacak ve Türk dili bölgede resmi dil kabul edilecektir. (Soysal, 2000: 322) Anlaşmadan sonra sancak merkezi, İskenderun olmak üzere Antakya ve Kırıkhan dan oluşan üç kaza halinde organize edilmiştir. Kırıkhan; Beyhan, Reyhaniye ve Hacılar dan oluşan bir kaza niteliğindeydi. Kırıkhan İlçesini yöneten kaymakam doğrudan Sancak Mutasarrıfına bağlıydı. Nahiye müdürlükleri ise kaymakama karşı sorumluydular. Ayrıca Sancak ta Fransa yı temsilen bir yüksek komiser görev yapmaktaydı. Bu yüksek komiser tarafından oluşturulan büroya bağlı olarak Kırıkhan da bir görevli çalışmaktaydı. 1930 lara belirginleşen Almanya ve İtalya nın topraklarının genişletmek isteyen tavrı sonucunda ülkeler kendi dış politikalarını yeniden gözden geçirme gereği duydular. Fransa da bu yeni oluşan tehdide karşı duyarsız kalmayarak Türkiye ile olan ilişkilerini yumuşatma eğilimine girdi. İşte bu [602]
Birinci Dünya Savaşı ndan Anavatan a Katılana Kadar Kırıkhan uygun şartlarda Türkiye ve Fransa arasında 3 Şubat 1930 tarihinde Paris te Dostluk Uzlaşma ve Hakemlik Anlaşması imzalandı. Fransa,1936 Eylül ünde Suriye ye aynı yılın Kasım ayında da Lübnan a bağımsızlık vermiştir. Fakat Suriye ile yapılan bağımsızlık anlaşmasında İskenderun ile ilgili hiçbir hüküm yoktu yani Fransa İskenderun u doğrudan Suriye ye vermişti. Türkiye ortaya çıkan bu yeni durumu kabul etmeyerek ve konuyu Milletler Cemiyeti Konseyi toplantısına götürmüştür. Fakat Milletler Cemiyeti Konseyi nden bu konuda Türkiye lehine bir sonuç alınamamış. Bunun üzerine Türkiye Fransa ya 9 Ekim 1936 tarihinde nota vererek İskenderun Sancağına bağımsızlık verilmesini istemiştir. Bu gelişmelerden sonra 31 Ocak 1937 tarihinde Milletler Cemiyeti Müşahit Heyeti Antakya ya gitmiş. Heyet, bölgeye yarı bağımsız bir statü verilebileceğini önermiştir. Bu önerinin üzerine 29 Mayıs 1937 tarihli kararla İskenderun Sancağı na ayrı bir idare şekli tanınmıştır. Kabul edilen statüye göre; Sancak, idari ve mali konularda bağımsız olacaktı. Bunların yürütülmesi için idare meclisi ve mutasarrıfa yetki verilmiştir. 12 kişilik bu meclis 9 u seçilmiş, 3 ü de atanmış üyelerden oluşturulmuştur. Mutasarrıfı da devlet başkanı seçmektedir. Kırıkhan'dan 1 Türk ve 1 Ermeni üye seçilmiştir. (Tekin, 1993: 174) 1921 Ankara Anlaşması ndan sonra Türkiye sınırları dışında fakat Misakı Millî içinde kalan topraklarda yaşayan halkın ümidi bitmiş değildir. Hâlâ bu bölgelerde ana vatana katılmak için aynı zamanda bölgedeki yabancı unsurlarla mücadele etmek amacıyla çetecilik faaliyetleri devam etmektedir. Fakat dönemin basınında Fransızlar ve onlarla işbirliği yapan Ermenilerin Türklere işkence yaptığı yansımıştır. Kırıkhan da Türklerin kamçı ile dövüldüğü ve Türklere işkenceler yapıldığı haberleri gazetelerde yer almaktadır. (İskenderun Gazetesi, 1997: 1) Yine aynı dönemde bölgedeki Ermenilerin sayısını arttırmak için Fransa Suriye ve Lübnan dan sürekli takviye yapmıştır. Örneğin İskenderun Gazetesi nin haberine göre 12 Ocak tarihinde Kırıkhan a on beş kamyon içinde Suriye ve Lübnan ın muhtelif yerlerinden 300 kadar Ermeni geldiği ve bunların muhtar şahadetnamesi ile tescil ettirilecekleri haber verilmektedir. (İskenderun Ocak, 1937: 1) 18 Ocak 1937 tarihli askeri istihbarat raporuna göre Kırıkhan da Tunuslu, Cezayirli, Ermeni ve Suriyeli Araplardan oluşan silahlı kuvvetler bulunmaktaydı. (ATASE Sayı 58 Kutu 7 Gömlek 33) [603]
Tuğba Korhan Yine 1937 yılının Ocak ayında, Fransa, Kırıkhan da bulunan Ermenilere, Araplara ve Fransa tarafında olan aşiretlere silah dağıtıldığı tespit edilmiştir. (ATASE, Sayı 60, Kutu 75, Gömlek 1.) 25 Ocak tarihinde de yine bu bölgeye Halep ten muhacirlere dağıtılmak üzere 2 kamyon mavzer tüfeği gönderilmişidir. (ATASE, Sayı 76, Kutu 07, Gömlek 33) Kırıkhan ve çevresinde Fransızların getirdiği Araplar ve Ermenilere karşı Türk kuvvetleri Kırıkhan ve çevresinde hâlâ varlıklarını sürdürmekteydiler. Örneğin 1936 yılının sonlarında Recep Kaptan komutasındaki bir bölük Kırıkhan daydı. (ATASE, Sayı 23, Kutu 7, Gömlek 59.) Ocak 1937 tarihinde ise Çerkez Teğmen İsmail komutasında 12 kişi yine Kırıkhan civarındaydı. (ATASE, Sayı 83, Kutu 7, Gömlek 14.) Türk askeri gizli istihbarat tespitlerine göre Ermeniler, Fransızlar tarafından Kilikya nın bile kendilerine verileceğinin vaat edildiği haberlerini yaymaktadır. Bu propaganda sayesinde Ermeniler, Kilikya ya sahip olma sevdasına düşmüşlerdir. Fransızlar azınlıklardan Ermenileri bir takım vaatlerle kandırmakla kalmamış, onlara silah dağıtmaya da devam etmiştir. 23 Ocak 1937 tarihli bir gizli servis raporundan anlaşıldığına göre Fransızlar, Kırıkhan Ermenilerini silahlandırarak Adol Leonyan adındaki bir Ermeni nin komutasında 300 kişilik bir çete teşekkül etmişlerdir. Ermenilerin silahlanması, Ermeni mahallesinde oturan Türkleri tedirgin ederek başka mahallelere taşınmalarına sebep olmuştur (PEHLİVANLI, 2001: 72) 3. Seçimler Misak-ı Millî sınırları içinde olan Sancak halkının mücadelesi devam ederken Türkiye, bölgenin anavatana katılması için diplomatik girişimleri sürdürmüştür. Türkiye nin isteği üzerine Milletler Cemiyeti 1937 yılında Sancak taki durumu görmek için gözlemciler yollamıştır. İncelemenin sonucunda 28 Mart ve 12 Nisan da (1938) seçimlerin yapılmasını kararlaştırmışlardı. Bölgedeki Türkler kendileri lehine adil sonuçların çıkmasının zor olan bir seçim sistemiyle milletvekillerini seçmek istememekte dolaysıyla seçimlere katılmama eğilimindeydiler. Fakat Fransa bölgedeki halka seçimler konusunda baskı yapmaktadır. Bu baskılara boyun eğmeyen Kırıkhan da dâhil Antakya, İskenderun, Reyhaniye belediyelerinin Türk üyeleri Sancak ın geleceği söz konusu olduğu bu günlerde Suriye Meclisi ne mebus göndermeyeceklerini ifade ederek seçim sandıklarının başına gitmemek için topluca istifa etmişlerdir. Dönemin basını Fransa nın Türklerin seçimlere [604]
Birinci Dünya Savaşı ndan Anavatan a Katılana Kadar Kırıkhan katılımını sağlanmak için Kırıkhan da halka beş bin lira para dağıttığını yazmıştır. (Yeni Mersin, 1936: 1) Daha sonra Türkiye nin isteği üzerine seçim sistemi değiştirilmiş 24 Ağustos ta Türklerin katılımıyla milletvekili seçimleri yapılmıştır. (SÖKMEN, 1992: 125) Hatay meclisinde Kırıkhan dan 5 Türk milletvekili gitmiştir. Bunlar Seydi Uguz, Arif Hikmet Sural, Bahri Bahadırlı, Cevat Abalı, Abdurrahman Mussal. Bir de Haçadur Karabacakyan isminde bir Ermeni milletvekili seçilmiştir. Türkler seçim sonunda çoğunluğu elde etmiş, seçimlerin tamamlanmasından sonra, meclisin açılması ve Devlet in kuruluşu için hazırlıklar tamamlanmaya başlamıştır. (SELÇUK, 1972: 75) 4. Türk Ordusu nun Kırıkhan a Girişi Avrupa da Almanya ve İtalya nı yayılmacı politikasını kendi topraklarına tehlike olarak gören Fransa, Hatay konusunda uyuşmazlığa son vermek amacıyla Türkiye ile ikili görüşmelere razı olmuştur. O dönemde gerçekçi ve doğru izlenen Hatay sorunu politikasının etkisiyle 3 Temmuz 1938 de Türk-Fransız Askeri Antlaşması imzalanmış, bu antlaşma, iki ülkenin Sancak ın toprak bütünlüğünü teminat altına alan 1937 Türk-Fransız antlaşmasının 2. ve 3. Maddesine dayandırılarak, bu maddelerde Sancak ın dış güvenliğinin korunması için önlemler alınması belirtilmiş. Türkiye nin beklediği fırsat gelmiş, Türk Ordusu nun bölgeye tekrar girmesi için hiç zaman kaybedilmemiştir. Anlaşmanın ertesi günü Türk askeri iki koldan eş zamanlı olarak Sancak bölgesine girmiştir. Kuvvetlerin bir taburu Payas istikametinden İskenderun a, diğer kısmı ise Hassa dan Kırıkhan istikametine ilerlemiştir. (MELEK, 1991: 81) 5 Temmuz 1938 de Türk kıtaları sabah saat tam 5:00 te Hassa ve Payas dan hududu geçmiş ve Hatay halkının 19 yıldır hasretle beklediği gün gelmişti. Askerin sabah saatlerinde Hatay a ulaşacağı haberi 4 Temmuz gecesi telgrafla bildirilmesine rağmen bütün Sancak halkı bu mesut olaydan haber olmuş ve bir bayram havasında Türk askerini karşılamışlardır. (Cumhuriyet Gazetesi, 1938: 1) Kırıkhan tarafına 48. Dağ Alay Komutanı Ahmet Şükrü Kanadlı kumandasında birlik 5 Temmuz sabahı girmiştir. Burada halka Atatürk ün, ordunun, anayurdun; Hataylılara selamını getirdim demiştir. Türk birlikleri [605]
Tuğba Korhan Kırıkhan a girerken Fransız askeri birlikleri selamlayarak karşılamıştır. Yenigün gazetesinden Selim Çelenk ve Ata Derviş Kırıkhan dan bölgeyi Kırıkhan çok süslü ve zarif görünüyordu. Bayraklar Türk şehrine çok yakışmıştı diyerek tasvir etmişlerdir. (Yenigün Gazetesi, 1938: 1) Hatay gazetesi ise Kırıkhan, Kırıkhan olalı böyle coşku görmedi. Askerin önünde Alay Kumandanı Albay Şükrü Kanadlı, tribüne giderek askerlerini selamladı. Yan tarafta duran Türk kuvvetlerinin muazzam bandosu geçit havası çalıyor. Önde süvari, piyade, istihkam, muharebe, sıhhiye kıtası, nakliye kolları ve motorlu kıta sırasıyla büyük bir intizam ve mükemmellikle geçiyorlardı diyerek Kırıkhan daki askeri geçidi anlatıyordu. (Hatay Gazetesi, 1938: 1) Türk karşılama komitesinin yanında o gün Kırıkhan da Ermeni Cemaati Reisi İsa Kazancıyan ve Antakyalı Avukat Karabet İzmirliyan da bulunmaktadır. O gün Türk askeri birliklerin bir kısmı o gün Kırıkhan da kalmış diğerleri Albay Kanadlı kumandasında Topboğazı mevkiine hareket etmiş oradan da bin kişilik bir kuvvet ayrılarak Belen e gitmişler. Önce komuta kademesinin ulaştığı Belen de Birinci Dünya Savaşı nda şehit olan 41. Fırka Kahramanları Abidesi ni ziyaret etmişlerdir. Türk Ordusu nun Sancak a girmesinden sonra 24 Ağustos 1938 tarihinde Antakya, İskenderun ve Kırıkhan kazalarında ikinci derece seçmenler tarafından milletvekili seçimi yapılmış. Yapılan seçimler sonucunda 40 Mebusluktan 22 sini Türkler kazanmıştır. Bütün mebuslar Meclis te Türkçe yemin ederek göreve başlamış, Meclis Sancağa Türkçe adıyla Hatay Devleti adını vermiştir. Eylül 1938 de kurulan Hatay Devleti bir yıl kadar bağımsız kaldıktan sonra 29 Haziran 1939 da son toplantısını yaparak oybirliğiyle Anavatan a katılma kararı almıştır. 23 Haziran 1939 tarihinde hukuken ortadan kalkmış olan Hatay Devleti, Türkiye nin bir vilayeti haline gelmiştir. Bu süre zarfında, bir taraftan Hatay Türklerinin bir an önce Türkiye ye bağlanma arzuları doğrultusunda yapılan siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik ve adli düzenlemeler sonucunda 7 Temmuz 1939 tarihinde kabul edilen 3711 numaralı kanunla Hatay ili kurulmuştur. Merkezi Antakya olan Hatay vilayeti İskenderun, Kırıkhan, Reyhaniye, merkezi Ordu olan Yayladağı, Dörtyol ve Hassa kazalarından oluşmaktaydı. (Düstur, 1939: 764) [606]
Birinci Dünya Savaşı ndan Anavatan a Katılana Kadar Kırıkhan Sonuç Osmanlı Devleti döneminde Belen e bağlı bir nahiye olan Kırıkhan, I. Dünya Savaşı ndan sonra Fransızların işgaline uğramıştır. İskenderun Limanı nı İç Anadolu ya bağlayan yol güzergâhında olan Kırıkhan ilçesi Fransızların silah ve asker taşıma yolu üzerinde olduğu için bu bölgede yöre halkı ve Fransızlar ve geneli onların getirdiği Ermeniler arasında çatışmalar eksik olmamıştır. Kırıkhan halkı Ermişek te Bakarkaya da Belen de Fransızlara karşı başarılı çatışmalar yaşamıştır. Gerek işgal döneminde gerekse işgalden sonra oluşan Fransız mandası sırasında Anavatana katılma ümitlerini kaybetmemişlerdir. Hem yürütülen çetecilik faaliyetleri ile hem de seçimlerde sergiledikleri tutumla Misak-ı Milli(Millî)) içinde olduklarını kanıtlayan Kırıkhanlılar Mustafa Kemal Atatürk ün uyguladığı yerinde politikalarla bağlı bulunduğu Hatay Devleti ile birlikte Türkiye ye katılmıştır. Kaynaklar Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Arşivi ATASE Sayı 58 Kutu 7 Gömlek 33 ATASE Sayı 23 Kutu 7 Gömlek 59 ATASE Sayı 83 Kutu 7 Gömlek 14 ATASE Sayı 60 Kutu 75 Gömlek 1 ATASE Sayı 76 Kutu 07 Gömlek 33 Gazeteler Yeni Mersin, 17 Kasım 1936. İskenderun Gazetesi 14 Ocak1937, 17 Ocak 1937. Cumhuriyet Gazetesi, 5 Temmuz 1938. Yenigün gazetesi, 6 Temmuz 1938. Hatay Gazetesi, 6 Temmuz 1938. Yayınlanmış Resmi Belgeler ATATÜRK, M. K.. Söylev ve Demeçler, C. I. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1989. Düstur, Üçüncü Tertib, C. 20, s. 1711-15; İdare, 13/136 (Temmuz 1939). [607]
Tuğba Korhan Dergiler SELÇUK, H.. Hatay ın Sesi Dergisi. Hatay: Yıl, S. 57:1974 Tetkik Eserler ARSLAN, K.. Milli Mücadelede Dört Yol. Hatay: Kültür Ofset Basımevi, 1991. MELEK, A.. Hatay Nasıl Kurtuldu. Ankara: TTK Basımevi, 1996. PEHLİVANLI, H., SARINAY, Y., YILDIRIM, H.. Türk Dış Politikasında Hatay. Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara 2001. SELÇUK, H.. Bütün Yönleriyle Hatay ın O Günleri. İstanbul: M. Sucuoğlu Matbaası, 1972. SOYSAL, İ.. Türkiye'nin Dış Münasebetleriyle İlgili Başlıca Siyasi Andlaşmaları. Ankara: TTK Yayınları, 2000. SÖKMEN, T.. Doğumunun 100 ncü Yılında Eski Hatay Devleti İlk ve Son Cumhurreisi Tayfur Sökmen Diyor ki. İstanbul: V.O.S Yayınları, 1992. SÖKMEN, T.. Hatay ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar. Ankara: TTK Yayınları,1992. TEKİN, M.. Hatay Tarihi. Antakya: Kültür Basımevi, 1993. [608]