Bu metin 23 24 Eylül 2014 tarihlerinde Kocaeli Üniversitesinde düzenlenen Uluslararası Enerji ve Güvenlik Kongresi başlıklı konferansta sunulan tebliğdir. This paper was presented in International Energy and Security Congress that took place at Kocaeli University, Turkey on September 23 24, 2014.
ASTANA EXPO 2017 «GELECEĞĐN ENERJĐSĐ» Raushan KAMBAR Fransa başkenti Paris te gerçekleşen Uluslararası EXPO Fuarlar Büro su Genel Tertibatının 152. Oturumunda Kazakistan başkenti Astana 2017 yılında Uluslararası EXPO Dünya Fuarına ev sahiplik edeceğine karar verildi. Bağımsızlığımızı ilan ettikten sonraki genç memleketimizin elde ettiği önemli başarılardan biri sayılan EXPO Fuarı, öncelikle cumhurbaşkanımız sayın Nursultan Nazarbayev in dünyaca otoritesinin göstergesi ve kazancıdır. Astana enerjinin alternatif kaynaklarına ve «yeşil» ekonomiye dayanan «Geleceğin Enerjisi» temasını sunarak, memleketimizin bu dünya fuarını gerçekleştirmeye tüm imkanlarımızın olduğunu ispatladı. Uluslararası Fuarlar Sözleşmesine uygun olarak, etkinlik 2017 yılında 10 Haziran-10 Eylül aralığında 3 ay boyunca devam edecek. Bu etkinliğe dünyanın 100 den fazla ülkelerinden 2-3 milyon (bazı bilgilere göre 5 milyona kadar) insan geleceği ve 18 milyar ABD Dolar kazanç bekleniyor. Kazakistan da gerçekleşecek fuar temasının «Geleceğin Enerjisi» olarak seçilmesi rasgele değil, dünyaca büyük petrol şirketleri «British Petroleum» ve «Royal Dutch Shell» eğer insanoğlu enerjiyi tasarruf etmezse, global problemlerle karşı karşıya gelebileceğini belirtiyor. Gezegendeki iklimin değişmesi, nufüsün artması ve yer altı kaynakların tükenmeye yaklaşması gelecekteki enerji tasarrufu probleminin büyük önem taşıdığını gösterimekte. Mesela, uzmanlar dünyadaki 1,5 milyar insanın elektrik enerjisinden yararlanmaya imkanlarının olmadığını, bir milyardan fazla insanların ise düşük kaliteli elektrik enerjisini faydalanmakta olduğunu öğrenmişler. Enerji insan hayatının motive edilmesi ve gelişmesi için hoşgörülü bir durum sağlayan doğal kaynaktır. Başkentimiz Astana da Geleceğin Enerjisi temasıyla gerçekleşecek Astana EXPO 2017 Fuar ı büyük kapsamlı bir projedir. Bu projenin teması Enerji olmasının en önemli nedeni, derin ve çok yönlü ilgileri çekmesi, nitekim, toplum yaşamının ve bu toplumdaki insanların günlük hayatının belirleyici bir faktörü olarak düşünebiliriz. Geleceğin Enerjisi projesinin net hedefleri vardır sabit enerji kaynaklarını geliştirmeye yönelen stratejileri, programları ve teknolojiyi araştırmak; ziyaretçilere 385
yenilenebilir enerjiyi aktif kullanmanın vazgeçilmezliğini ve enerji tasarruflu üretim ve enerji kaynaklarının etkili kullanımını göstermek. Geleceğin Enerjisi projesinin amacı ve misyonu farklı kuruluşların, şirketler, teşkilatların ve bireylerin yardımıyla uluslararası kurumları enerji tüketimin doğru planlanması ve kontrol edilmesine karşı sorumlu olmaya davet etmek. Geleceğin Enerjisi projesinin vizyonu sabit enerji kaynaklarının yönetimini sağlayacak yöntem ve kararlara kamuoyunun dikkatini çekmek. Bu yöntemler şu istikamete yönlendirilmişler: - Đklim değişikliğiyle mücadele ve karbondioksitli çıkarmaları azaltmak; Bu çözümler Đnsanlığın en zor görevlerinin çözüm yolları olarak EXPO nun alt başlığında da yer almıştır. Bunlar sosyal, ekonomik ve ekolojik sürdürülebilir gelişmeleri etkiliyor, yanı sıra en karmaşık problemleri çözme yollarını belirliyor. Proje kapsamında ele alınacak anahtar kavramlar: Sosyo- ekonomik alanla ilgili: - Yenilenebilir enerji kaynaklarını ve diğer enerji alternatifleri kullanmayı teşvik etmek; - Enerji verimliliği ve sorumlu tüketim; - Ulaşım Elektrifikasyonu; - Ekolojik temiz enerji erişilebilirliği; - Enerji güvenliği; Enerji ile madde, insan hayatının ayrılamazlığı. ve diğer Bu günlerde «yeşil ekonomi», «yeşil teknoloji» gibi birkaç terimler ekonomi sektörlerinde sık kullanmaya başlayan kavramlardan biridir. «Yeşil ekonomiye» dayanan «yeşil teknolojiyi» kullanarak, yatırımcılar ve satın alıcılar aynı zamanda hem ekolojik problemi çözebilir hem de rekabetçi gelir sunabilir. Enerji ve ekoloji problemlerinin büyük önemini dikkate alarak, Kazakistan Cumhuriyeti dünya topluluğuna EXPO-2017 fuarının temasını «Geleceğin Enerjisi» olarak sunmasının en başlı nedeni de budur. Enerji dünyaca gelişebilmek için lazim olan ekolojik ve ekonomik problemlerin merkezidir. Adı geçen konu bugünlerde insanoğlu için güncel probleme dönüşmekte olan enerji tasarrufu problemini ve alternatif enerjiyi kullanma yani, güneş enerjisi, rüzgar enerjisi ve termal suyu enerejisi kaynaklarından yararlanma metotlarını göstermeye imkan sağlayabilir. Kazakistan ın 2050 kalkınma stratejisine uygun olarak, Kazakistan 2050 yılına kadar karbon gazı üretimini %40 kadar azaltmayı planlıyor. Bunu öncelikle yenilenebilir enerji kaynaklarını üreterek elde ede biliriz. Ayrıca, önümüzde diğer hedeflerimiz de vardır: 386
öncelikle elektrik enerjisi üretiminde alternatif kaynakların payı en az %50 olması gerekiyor. Đkinciden, elektrik enerjisi üretiminde gaz elektrik istasyonunun payı %30 olması gerekiyor ve üçüncüden çevreye zarar verecek maddelerin çıkarılımı avrupa çıkarılımdarı kadar olması gerekiyor. Bu arada konuyla ilgili bir örnek getirmek istiyorum, mesela EXPO - 2017 furarı çerçevesinde Kazakistan da «EXPO Village» yeşil mahallesi inşa edilecek. Ön planlamalara göre, bu projenin değeri 370 milyon ABD Doları olacak. Yeşil mahallenin idare-iş merkezi, yaşam konut kompleksi, bahçesi ve medeni-kültürel merkezleri olacak. Bu projenin en büyük özelliği tüm mahalle komple enerji tasarruflu teknolojileri kullanacak. Bununla ilgili Cumhurbaşkanımız Nursultan Nazarbayev Kazakistan halkına Seslenişinde, memleketimizin karbon hammadesi pazarında büyük oyuncu olmaya devam ederek, enerjinin alternatif türlerini üretmeyi geliştirmeye, güneş ve rüzgar enerjilerinden yararlanacak teknolojileri aktif bir şekilde uygulamamız gerektiğini vurguladı. Ayrıca, Cumhurbaşkanımızın emriyle hükümet tarafından uygulanan 2013-2020 yılları için alternatif ve yenilenebilir enerjiyi geliştirme etkinliklerinin planına göre, yenilenebilir enerji kaynaklarının gücü 1040 MWt olacağı bekleniyor. Bunun içinde 13 rüzgar istasyonu 793 MWt, 14 hidro elektrik istasyonu 170 MWt ve 4 güneş elektrik istasyonu 77 MWt güç üretmesi bekleniyor. Bununla yanısıra Kazakistan Cumhuriyeti Çevreyi Koruma Bakanlığı EXPO-2017 fuarı tamamen «yeşil» enerjiyle sağlanacağını belirtiyor. Çünkü Astana nın hem güneşin, hem de rüzgarın gücünden yararlanma fırsatı boldur, örneğin, Avrupa da 4 metre/saniye rüzgar esecek yerlere aletler konduruyorlar, lakin bizim göstergemiz 7 metre/saniye. Dolayısıyla gelecekte «yeşil teknolojiler» başkentimizin ve ülkemizin ayrılmaz parçasına dönüşebilir. Şimdiye kadar çok bahsedilen «yeşil» enerji, «yeşil teknoloji», alternatifli ve yenilenebilir enerji terimlerini biraz daha derin bir şekilde açıklamak istiyorum. Öncelikle enerji dediğimiz zaman aklımıza ilkolarak farklı makineler, araçlar, taşıtlar geliyor. Bunların çok ve değişik enerjilere ihtiyacı vardır. Evlerimizde ısınmak için odun, kömür, doğalgaz, petrol ve elektrikten yararlanıyoruz. Yolculuk yapmak için kullandığımız taşıtlar petrolle çalışır. Artık her evde bulunan buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, televizyon, ütü, mutfak robotu, fırın gibi birçok ev eşyası ancak elektrik enerjisiyle çalışabilir. Enerji, günümüz insaninin yaşamına öylesine girmiştir ki, sadece elektrik enerjisinin tükendiğini düşünmek bile insanlık için ne kadar korkunçtur! Dünyadaki tüm bilgisayar sistemleri, haberleşme ağları, evlerde kullanılan elektrikli eşyalar işlemez hale gelmiştir! Gerçekten düşünmek bile bir kabus gibi!.. Demek ki, yaşamımızın ayrılmaz birer parçası olan bu araç, 387
makine ve eşyaların çalışabilmesi için yeterli miktarda enerji üretmek gerekir. Enerji elde etmek için daha çok doğal kaynaklardan yararlanılır. Ancak bu doğal kaynaklar sınırsız değildir. Gün geçtikçe azalmaktadır. Her insan bunun bilincine varmalıdır. Kendimiz daima tasarruflu olmalıyız. Bununla da yetinmeyip çevremizdeki tüm insanları bu konuda uyarmalı, bilinçlenmeleri için çalışmalıyız. «Yeşil» enerji... Başka bir deyişle yenilenebilir enerji. Bu terim, güneş, rüzgar jeotermal gibi yenilenebilir enerji türlerine verilen genel addır. Yeşil enerji, havayı kirleten kömür, doğalgaz gibi faktörlere iyi bir alternatiftir. Günümüzde maliyeti nedeniyle en çok kömürden elektrik enerjisi üretiliyor. Maliyetinin düşük olması nedeniyle tercih edilen kömür aynı zamanda havayı da çok kirletiliyor. Ayrıca kömürden çıkan atık gazlar, su ile birleştiği zaman asit yağmurlarına, küresel ısınmaya neden oluyor. Böyle olunca da devreye yeşil enerji giriyor. Bugünde dünyada enerji modernleşiyor. Teknolojik bazın yenilenmesini, üretim verimliliğinin yükselmesini bununla birlikte yaşam ortamının kalitesinin iyileşmesini sağlamayı dahil eden yeni teknolojik modele geçiyor. Enerji modernleşmesinin temel istikameti «yeşil» enerjisinin oluşmasıdır. Đstikbalin Resmi «Yeşil» enerji geniş anlamda enerji ve enerji hizmetleri alanında sera gazı emisyonlarını azaltamaya imkan sağlayan kararlardır. Bu günde dünya ekonomisine «yeşil» sektörün nüfuz etme derecesi büyük değildir, fakat hızlı gelişme oranıyla karakterize ediliyordur. Bu arada, «yeşil» enerji resminin gelişmesi umut vericidir, bunun nedeni teknolojik ilerlemeyle ve öncelikle alternatif enerjinin gelişmesiyle anlatılıyor. 2020 yılına kadar «yeşil» enerjinin dünya pazarı 3 kata yükselecek yılına 2,2 trilyon ABD Dolar ına kadar. Bununla birlikte, yenilenebilir enerji kaynaklarının pazarı yılda % 8,6 ortalama ile büyüyecek ve 2020 yılına kadar 1 trilyon $ olacaktır. Bugünde Avrupa ve ABD de «yeşil» ekonominin vaat edici sektörlerinden biri olan «yeşil» enerjiye yatırım oranı diğer sektörlerün önünü geçmekte. Bu oranlar yüksekliğini gelişmiş ülkelerin yatırımlarının hızlı büyümesi sayesinde tutmaktadır. Bu ülkelerin yatırımları sadece yenilenebilir enerji kaynaklarının gelişmesine yöneltilmiştir ve yedi yıl içerisinde yani 2004 yılında 52 milyar Dolar dan 2011 yılında 260 milyar Dolara a kadar yükselmiştir. Sonuçta «yeşil» teknolojiyi, bunun içinde yenilenebilir enerji kaynaklarını desteklemek çoğu ülkeler için ekonomiyi teşvik etmenin önemli aracı olmaya başladı. ABD de sermayesi 1 milyar Dolar olan, ekolojik temiz enerji kaynaklarını geliştirme 388
projelerini kredilendirmeye uzmanlaşan «yeşil» banka oluşturulmaktadır. Güney Kore «yeşil» büyüme kavramını ulusal bir stratejı olarak seçiyor ve temel dikkatini «yeşil» sanayiye, enerjiye ve yatırıma, bununla yanı sıra «yeşil» taşıma araçlarına, tatlı su kaynaklarının alternatiflerine, atık arıtma teknolojilerine, parklar geliştirmeye, şehirdeki nehirlerin düzenlenmesine vurguluyor. Bugünde yenilenebilir enerji kaynaklarının pazarı eğitim, bilim ve sanayi alanlarında güçlü etkisiyle 50 milyar Avro dan fazla yıllık cirosuyla gün geçtikçe yükseliyor. Yenilenebilir rüzgar, güneş ve hidro enerjiyi geliştirmek ekolojik güvensiz ve düşük kaliteli üretimin yerine geçmeye yardımcı olacak. 2012 yılında güneş rüzgarından üretilen enerjinin toplam hacmi elektrik üretimi yönünden 12 atom elektro istasyonun gücüyle karşılaştırmak mümkündür. European Renewable Energy Council in (EREC) tahminlerine göre 2030 yılında dünyaca enerji tüketimin %35 ni yenilenebilir kaynaklar sağlayacak. 2050 yılına doğru ABD zararlı atıkların %80 e azaltmaya; ülke tarafından tüketilecek enerjinin %65 i ve ısının %35 i güneş tesislerinin yardımıyla üretmeyi hedefliyor. Meksika enerji verimli binaların inşaatını planlıyor, 2050 yılına kadar karbon emisyonlarını ikiye azaltmayı gözlemliyor, bununla yanı sıra ev işlerine yardım amacıyla eski aletleri yüksek enerji verimli yeni modellere değiştirme programını uygulamaktadır. «Yeşil» Kazakistan Kazakistan yeşil ekonomiye geçme konusunda Orta Asya nın lideri konumunda. Bunun en büyük ispatı olarak Astana EXPO-2017 Dünya Fuarı nın gerçekleşmesi ve Yeşil Köprü programının uygulanması olduğunu bilirtiyor Asya ve Sessiz Okeanus için Ekonomik ve Sosyal Komisyonu nun bölüm Başkanı Nikolay Pomoşnikov. (ESCAP) Kazakistan ın yeşil ekonomiye geçiş konsepti çok ciddi gelişmeleri (çocuk kreşlerin, hastanelerin, okulların ve konutların inşaatı) kapsayan önemli programdır. Bu konseptin başlı özelliği de şu ki, inşa edilecek tüm binalar tamamen ekolojik materialler ve teknolojilerden yararlanmasındadır. Bu program kapsamında gerçekleşecek bir sürü etkinlikler sayesinde ülkemizin GSYĐH i %3 artacak ve 500 den fazla yeni iş yerleri açılacak. Rio + 20 konferansı kapsamında benimsenen Yeşil Köprü ortak programı, ekolojik ürünlerin, hizmetlerin ve yeni teknolojilerin büyük pazarını oluşturmaya imkan sağlar, nitekim küresel ekonominin yeşil yönde gelişmesi için büyük motive sağlayacak. Dünya ekonomisinin böyle bir zor döneminde Yeşil Köprü inisiyatifi tüm dünyada ekolojik temiz ekonominin yaygınlaştırmsı ve gelişmesindeki problemlere pratik çözümler sunar. 389
Alternatif enerji kullanmanın en büyük avantajı tükenmezliği ve ekolojik temizliğidir. Onların kullanılması gezegenin enerji dengesini değiştirmez. Alternatif enerjinin devlet tarafından desteklenmesi 2009 yılında kabul edilen Kazakistan Cumhuriyeti nin "Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımını Desteklemek Üzerine" Kanunu elektrik ve ısı enerjisinin üretimi için yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının hukuki, ekonomik ve örgütsel temelini teşvik etmeyi belirliyor. Kazakistan Cumhuriyeti nin Stratejik Planına göre 2020 yılına kadar alternatif enerji kaynaklarının payı toplam enerji tüketiminde 2015 yılında %1,5 ve 2020 yılında %3 ten fazla olması gerekiyor (karşılaştırma için AB de - %20, Rusya da % 4,5). Anahtar Göstergeler Kazakistan daki yenilenebilir enerji kaynakları hidro, güneş ve rüzgar enerjileridir. Resim 1 Yenilenebilir enerji üretim hacmi, milyon KWt/saat Not Çevreyi Koruma Bakanlığı nın verileri Kazakistan Cumhuriyeti ndeki Yenilenebilir enerji kaynaklarının üretimi 2008-2012 yılları aralığında istikrarlı bir artış görmekte, 320 den 450 milyon KWt/saat kadar. Bu artışın temel sebebi devlet tarafından desteklenmesidir. Kazakistan rüzgar enerji pazarını geliştirme inisiyatifi projesi kapsamında Kazakistan Cumhuriyeti ndeki rüzgar enerjisinin gelişimini amaçlayan belli çalışmalar gerçekleşti, bununla birlikte, ülkenin her bölgesindeki rüzgarın potansiyeli incelendi. Sonuçta 390
bu projenin başarılı bir şekilde gerçekleşe bilmesi için Kazakistan ın her yerindeki yıllık ortalama rüzgar hızının (yaklaşık 5-6 m/saniyede) işe yarayabilecek derecede olduğu ispatlandı. Bu proje kapsamında Kazakistan ın Rüzgar Atlası geliştirldi. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) bu atlasın kolaylaştırılmış web versiyonunu geliştirdi, onun yardımıyla kullanıcı seçilen noktada yıllık ortalama rüzgar hızını, yakın elektrik hattına kadar mesafeyi, diğer nesnelere kadar uzaklığı belirleyebilir, yanı sıra istenen harita katmanlarını seçebilir. Kazakistan ın Rüzgar Atlası Kazakistan Cumhuriyeti topraklarındaki uzun süreli rüzgar hızının rüzgar haritasını, dağıtımı ile idari haritasını ve enerji altyapısı gibi kartografik bilgileri içermektedir. Resim 2 Kazakistan ın Rüzgar Atlası Kaynak: www.atlas.windenergy.kz Rüzgar Atlası'nın temel amacı ülkedeki rüzgar kaynaklarını incelemeye sistematik yaklaşım sağlamak, elektrik enerjisini alabilmek için rüzgar enerji istasyonlarını en doğru nereye yerleştirmek gerektiğini seçmek için kaliteli analizler yapabilmektir. Şu anda gerçekleşmek üzereyken birkaç projeler şunlardır: 1. 300 MW genişleyebilme fırsatıyla 45 MW Ereymentau yerleşkesindeki rüzgar santralinin inşaatı projesi 2. Küçük hidro elektrik santralinin inşaatı projesi 3. 48 MW kurulu güce sahip rüzgar parkının inşaatı projesi 391
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının 2020 yılına kadar kalkınma projesi Resim 3 Kazakistan Cumhuriyeti ndeki yenilenebilir enerji kaynaklarının yerleşim planı (rüzgar santrali ve güneş santrali) Rüzgar santrali projeleri Güneş santrali projeleri Akmola bölgesi, Ereymentau şehri yakınındaki Almatı bölgesi, Kapçagay şehrindeki rüzgar santrali 45 МWt güneş santrali 2 МWt Akmola bölgesi, Ereymentau şehri yakınındaki Jambıl bölgesi, Jambıl ilçesindeki güneş rüzgar santrali 30-50 МWt santrali 24 МWt Aktobe bölgesi, Kargalı ilçesindeki rüzgar santrali Kızılorda bölgesindeki güneş santrali 300 МWt 50 МWt Almatı bölgesi, Enbekşikazak işçesindeki rüzgar Astana şehrindeki güneş santrali - 1 santrali 51 МWt МWt Almatı bölgesi, Enbekşikazak işçesindeki rüzgar santrali 60 МWt Almatı bölgesi, Jongar kapısındaki rüzgar santrali 72 МWt 392
Doğu Kazakistan bölgesi, Ulan ilçesindeki rüzgar santrali 24 МWt Jambıl bölgesi, Korday ilçesindeki rüzgar santrali - 21 МWt Jambıl bölgesi, Sarısu ilçesindeki rüzgar santrali - 100 МWt Karagandıl bölgesi, Karkaralı ilçesindeki rüzgar santrali -15 МWt Kostanay bölgesi, Arkalık şehrindeki rüzgar santrali -48 МWt Mangıstau bölgesi, Fort-Şefçenko şehrindeki rüzgar santrali -19,5 МWt Kuzey Kazakistan bölgesi, Kızıljar ilçesindeki rüzgar santrali -1,5 МWt Resim 4 Kazakistan Cumhuriyeti ndeki küçük hidro elektrik santrallerinin (HES) yerleşim planı Almatı bölgesi Doğu Kazakistan bölgesi 393
Kerbulak eyaleti, Koksu Enbekşikazak eyaleti, Đssık Ridder şehrinin yanındaki ilçesindeki HES 42 МWt nehrindeki HES 4,8 МWt Gromatuha, Ulba, Serjiha nehrindeki HES Eskeldi eyaleti, Karatal Sarkand eyaleti, Lepsi T.Rıskulov eyaleti, Karakıstak nehrindeki HES 5 МWt nehrindeki HES 4,8 МWt nehrindeki HES 2,1 MWt Sarkand eyaleti, Üst Baskan Büyük Almatı kanalındaki Jambıl bölgesi HES 4,35 МWt HES 12 МWt Sarkand eyaleti, Alt Baskan Enbekşikazak eyaleti, Şelek Merke eyaleti, Merke HES 4,8 МWt nehrindeki HES 60,8 МWt nehrindeki HES 4,5 MWt Güney Kazakistan bölgesi Sarıağaş eyaleti, Keles nehrindeki HES 2 MWt Sarıağaş eyaleti, Keles nehrindeki HES 3 MWt Kazakistan ın Bugünkü Durumu Kazakistan bağımsızlığını kazandıktan sonraki 20 yıl içerisinde hem ekonomik hem sosyal alanda önemli gelişmeler göstermekte, yanı sıra ulusal, bölgesel ve küresel çevre sorunlarını çözmede aktif rol oynamaktadır. Kazakistan uluslararası işbirliklerini etkin bir şekilde destekliyor ve küresel, bölgesel ve alt-bölgesel düzeydeki ekoloji ve sürdürülebilir kalkınma prosesslerine aktif bir şekilde katılımaktadır. Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı nın Semey şehrindeki atom deneme alanının kapatması, Aral Denizinin kurtarılması, nükleer silahların yayılmasının önlenmesi ve ortadan kaldırılması, Hazar Denizi'nin biyolojik çeşitliliğinin korunması üzerindeki inisiyatifleri küresel öneme sahiptir. Kazakistan yeşil ekonomi için eşsiz fırsatlar ve koşullara sahiptir. Ülkemizin geniş toprakları, elverişli jeopolitik konumu, finansal ve doğal kaynakları, piyasada daha etkin ve elverişli yeşil teknolojiye olan arzuların artması ve diğer faktörler yeni ışıklar göstermektedir. Yeşil konusunda gelişme ilkelerini uygulama açısından reform gerektiren ekonominin önemli sektörleri olarak, geri dönüşüm sektörünü, enerji sektörünü ve su tüketim sektörünü söyleyebiliriz. Geri dönüşüm sektöründe yeşil büyümenin potansiyeli 394
Bugünde ülkemizde 30 milyar tondan fazla atıklar birikmiş halde, bunun içinde 46,9 milyon tonu kamu atıkları. Her sene 700 milyon ton endüstriyel atıklar, 3,5 milyon ton evsel atıklar ve 92 milyon tondan fazla hayvansal atıklar tekrar birikmekte, nitekim bu atıklar biyogaz ve gübre üretiminde yararlı olabilir. Kazakistan Cumhuriyeti ndeki kül atıklarının geri dönüşümü %1 i, atık depolama ve dökümlere çıkartılacak kamu atıklarının geri dönüşümü ise %0,2 i aşmıyor, lakin gelişmiş ülkelerdeki atıkların geri dönüşüm göstergesi %60-90 dır. Modern yeşil teknolojiler katı kamu atıklarını (KKA) etkin bir şekilde geri dönüşüm sağlayabilir. Nitekim, KKA geri dönüşümü karlı olabilir. Bu nedenle, atıklara ikincil hammade olarak bakmamız gerekiyor ki, sonuçta belli bir derecede gelir sağlayabilsin. Örneğin Avrupa da KKA-dan çıkartılan değerli bileşenlerin ikincil cirosu yılda 60 milyar Avro yu bulmaktadır. Bu sektörde 3 milyondan fazla personel çalışmaktadır. Yıllık yeni iş yerleri %10-16 çoğalmaktadır. Genel olarak, atıkların tüm türlerini yönetim sistemini yeniden yapılandırmak, ileri metotlar ve standartlar uygulamak gerekiyor, böylece gelecekte atıksız üretimi planlamaya geçmek lazım. Yeşil Enerji Enerji verimliliğini ve enerji tasarrufunu geliştirmek enerji sorunlarını çözmede en etkin, az sermayeli ve hızlı gerçekleşen bir yöntemdir. Gelişmiş ülkelerin tecrübesi enerji tasarrufuna 1 Dolar yatırım yapıldığında karşılığında 2 Dolar alabileceğini göstermektedir. Bugünde Kazakistan enerji verimliliği açısından GSYĐH göstergesi yüksek gelirli ülkelerden ve Euro bölgesindeki ülkelerden baya geride kalmaktadır, lakin devletin desteğiyle ele alınıp gerçeklemekte olan büyük kapsamlı projelerin sayesinde kısa zaman içerisinde bu rakamın yükseleceğinden eminim. 395
Resim 5 GSYĐH Enerji Verimliliğini Karşılaştırma Dinamiği Dünyanın çoğu ülkesinde sözgelimi ABD de (LEED USGBC), Đngiltere de ve Avrupa da (BREEAM) uygulanmakta olan projelendirme ve inşaatın yeşil standartlarını (GreenBuilding) hayata geçirmek gerekiyor. Bugünde Kazakistan da enerjinin temelini kömür oluşturmaktadır. Lakin bu planda gazın geleceği umut vericidir. Gaz tüketme esnasında kömürle kıyasla iki kat daha az karbondioksit çıkıyor ve kömür külünü oluşturmuyor. Tüm dünyada elverişli ve yeni teknolojilere dayanan yenilenebilir enerjinin payı hızla artmaktadır. Çin devlet desteği sayesinde güneş pillerini üretimi yönünden dünya lideridir. Almanya 2011 yılında yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisinin %20 üretmiştir ve 2050 yılına doğru bu rakamı %80 yükseltmeyi planlamaktadır. Yenilenebilir Enerji geleneksele göre 3 kat fazla iş yeri imkanını sunabilir. ABD nin Enerji Enformasyon Ajansı'nın verilerine göre güneş enerjisinin global üretimi 2035 yılına doğru 14 kata yükselecek, yani 191 milyar KWt/saat kadar. ABD de 1997 yılında 6.3 milyar dolarlık "Milyon Güneşli Çatılar" adlı büyük program başlatılmıştı. Böyle inisiyatifler güneş enerjisinin geniş iç pazarını geliştirmeye teşvik eder, şirketlere dünya pazarındaki konumunu ve rekabet edebilirlik gücünü yeniden yapılandırmasına yardımcı olur ve yeni iş yerlerinin açılmasına imkan sağlar. 396
Sonuç Kazakistan'da «yeşil» vektör enerji politikasının trendi olarak ileri çıkıyor. Kyoto protokölü çerçevesinde Kazakistan 2020 yılına kadar sera gazı emisyonlarını %15 e azaltma taahütnamesini kabul etti. Bu hammadeden yeni «yeşil» ekonomiye ayrıntılı düşünülen ve etkili bir geçişi gerektirir. Ayrıca, temelinde enerji verimliliğe, yüksek istihdamlı üretime dayalı, böylece çevreyi az kirleten diğer yenilikçi teknolojiler lazim. Bu günde 2020 yılına kadar GSYĐH enerji yoğunluğunu %25 e azaltmayı hedefleyen bir strateji benimsendi, yanı sıra Enerji Tasarrufu hakkında yeni Kanun işleniyor. Aynı zamanda, Kazakistan Cumhuriyeti tarafından gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki «yeşil» ekonomi alanında işbirliği güçlendirmeyi amaçlayan «Yeşil Köprü» isimli ortak projenin inisiyatifi sunulmuştu. Her sene «yeşil» modernleşmeye GSYĐH'nın % 2 yatırım yapılacak. Şu anda Kazakistan ın Almatı, Jambıl, Kostanay bölgelerinde yenilenebilir enerji kaynaklarını uygulayan güneş, rüzgar enerji istasyonları çalışmaktadır. Geçen sene Gumilev adındaki Avrasya Ulusal Üniversitesi temelinde aynı zamanda bir eğitim merkezi olarak hizmet veren "Güneş Enerjili Çatı" isimli benzersiz proje uygulandı. Önümüzdeki on yıl için planlarda Kazakistan da üretilecek tüm enerjinin %20 si alternatif kaynaklardan yapılmalıdır. Bu yöndeki çalışmaları aktifleştirmek için bugünlerde Temiz Enerjiyi Geliştirme Ajansı, yanı sıra Alternatif Enerji Projelerini Destekleme Fon u oluşturulmaktadır. «Yeşil» enerjinin daha etkin bir şekilde gelişmesi için insanoğlunun çevreye minimum olumsuz etkileyecek şekilde enerjiye erişim hızını ve kapsamını dikkate almak gerekiyor. Bu günde ülkenin ekonomi alanında gelişmesi ve kalkınmasını sağlamak amacıyla bütün olarak ekonomiye zararı gelmeyecek şekilde geleneksel, yenilenebilir ve alternatif enerjinin optimum dengesini sağlamak önemlidir. Öneriler: 1. Enerji ve ekolojik verimlilik Kazakistan ın gelişmesi ve kalkınmasındaki önemli hususlardır, yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmayı genişletmek ülkenin bu yönde ilerlemesinin bir yöntemi olabilir; 2. Yenilenebilir enerji kaynaklarının en önemli fonksyonu, enerji tüketimi düşük yoğunluğa sahip bölgelerde yaşayan tüketicilere enerji sağlamaktır; 3. Yenilenebilir enerji ülkenin uzak bölgelerinin gelişmesinin önemli faktörü olmalıdır. 397
KAYNAKÇA 1. Kazakistan Cumhuriyeti nin Çevreyi Koruma Bakanlığı 2. Kazakistan Cumhuriyeti nin Endüstri ve Yeni Teknolojiler Bakanlığı 3. Kazakistan Pertrolgaz ve Enerji Derneği 4. www.atlas.windenergy.kz 5. http://www.elektrikport.com/ 6. Terra Yer-Ana Ekoloji Popüler Bilimsel Dergisi, 2004, 10 7. Rüzgardan Elektrik Elde Edilmesi Konusunun Küçük Đşletmelerce Üstlenilme Olanaklarının Pazarlama Karması Açısından Ele Alınması, Dr Abdurrahman Tansu SAY, Nemir Çeviri Yayıncılık ve Dağıtım Ltd. Şti, Çanakkale, 1998 8. http://meta.kz/ 9. http://strategy2050.kz/ 398