İBRAHİM ALAADDIN GOVSA

TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ YAYINLARI İBRAHİM ALAADDIN GOVSA YAŞAMI VE HİZMETLERİ ANKARA 2002

İBRAHİM ALÂADDİN GÖVSA YAŞAMI VE HİZMETLERİ TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ X. ANMA TOPLANTISI 17 EKİM 2001 III

C A K 2 0 0 2 f 3ÜZELİŞ O F S E T LTD. Ş T l A ^ e l : (0.312) 4 3 8 3 5 51 - A N K A R A J

TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ EĞİTİMCİLERİMİZİ ANMA VE TANITMA DİZİSİ: 9 Yayma Hazırlayan Prof.Dr. Cahit KAVCAR

İÇİNDEKİLER AÇILIŞ KONUŞMALARI... IX Prof.Dr. özcan DEMİREL (TED Bilim Kurulu Başkanı)...XI Ş. Baran ASENA (TED Genel Başkanı)...XIII PANEL...1 İbrahim Alaaddin Gövsa'nın Yaşamı, Eserleri ve Türk Eğitimine Katkıları Cavit BİNBAŞIOĞLU (Eğitimci - Yazar)...2 Şair Olarak İbrahim Alaaddin Gövsa Prof.Dr. Olcay ÖNERTOY (Dil Derneği Başkanı)...18 Ansiklopedi ve Sözlük Yazarı Olarak İbrahim Alaaddin Gövsa Doç. Dr. Rıfat MİSER (A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi öğretim Üyesi)... 24 TA R TIŞM A... 33 Oturum Başkanı Prof.Dr. Cahit KAVCAR (TED Bilim Kurulu Üyesi) VII

İbrahim ALaadin GÖVSA ( 1889-1949)

AÇILIŞ KONUŞMALARI Prof.Dr. Azcan DEMİREL (TED Bilim Kurulu Başkanı) Ş. Baran ASENA (TED Genel Başkanı) IX

Aysel ŞAHİN (TED Bilim Kurulu Sekreteri)- Sayın Konuklar, Değerli Eğitimciler, Türk Eğitim Derneği Bilim Kurulu tarafından düzenlenen "İbrahim Alaaddin Gövsa, Yaşamı ve Hizmetleri" konulu anma toplantısına hoş geldiniz. Toplantımıza başlamadan önce sizleri; kurucumuz Ulu Önder Atatürk, ilk Genel Başkanımız büyük devlet adamı İsmet İnönü ve merhum eğitimcilerimizin anısı önünde 1 dakikalık saygı duruşuna ve ardından İstiklal Marşını okumaya davet ediyorum. (Saygı duruşu ve İstiklal Marşı) Aysel ŞAHİN (TED Bilim Kurulu Sekreteri)- Bu toplantımızın açılış konuşmasını yapmak üzere Türk Eğitim Derneği Bilim Kurulu Başkanı Prof.Dr. Sayın özcan Demirel'i kürsüye davet ediyorum. özcan DEMİREL- Sayın Konuklar, Türk Eğitim Derneği Bilim Kurulu adına hepinize saygılar sunarım. Cumhuriyet döneminin ünlü eğitimcilerinden Hasan Ali Yücel'le başlattığımız bu anma toplantıları dizisinde sırasıyla Mustafa Necati, İsmail Hakkı Tonguç, İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Selim Sırrı Tarcan, Dr. Reşit Galip, Vasıf Çınar, Halil Fikret Kanad ve şimdi de İbrahim Alaaddin Gövsa'yı anıyoruz. Cumhuriyet döneminin ünlü eğitimcilerinden ve Türk Eğitim Derneği nin ilk Yönetim Kurulu Üyelerinden "İbrahim Alaaddin Gövsa'yı Anma" toplantısına hoşgeldiniz. Türk Eğitim Derneği, Büyük Önder Atatürk'ün buyruğu ile 1928 yılında kurulmuş, üyelerinin ve yardımsever vatandaşlarının katkılarıyla bugüne kadar varlığını sürdürmüş, Atatürk ilkelerinden ve devrimlerinden ödünsüz Türk ulusal eğitimine katkıyı hedeflemiş kamuya yararlı bir dernektir. XI

Türk Eğitim Derneği ve Derneğin Bilim Kurulu, 78 yıllık Cumhuriyet tarihimizin 73 yılında yaptığı birçok hizmetleriyle ulusal eğitimimize katkıda bulunmaktadır. Türk Eğitim Derneği Bilim Kurulu, bu yıla kadar 24 eğitim ve 19 öğretim toplantısı düzenlemiş, ulusal eğitimimize hizmetlerde bulunmuş ve 23 seçkin eğitimciye Eğitim Hizmet ödülü, bir eğitimciye Eğitim Bilim Ödülü ve dört eğitimciye de Eğitim Araştırma Ödülü vermiştir. Ayrıca Cumhuriyet döneminin ilk yıllarından bugüne kadar Türk Milli Eğitimine katkıda bulunmuş değerli eğitimciler için 8 anma toplantısı düzenlemiştir. Türk Eğitim Derneği Bilim Kurulu verilen ödüllerle, düzenlenen bilimsel toplantılarla Türk ulusal eğitim sistemine hizmet vermenin yanısıra bugün 120. sayısına ulaşan Türkçe-ingilizce yayınlanan "Eğitim ve Bilim" dergisi ile ülkemizde çağdaş eğitim düşüncesinin gelişmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Türk Eğitim Derneği Bilim Kurulunun çalışmalarında ağırlık noktasını büyük oranda eğitim ve öğretim toplantıları oluşturmaktadır. Bu etkinliklere 1993 yılında başlattığımız Ünlü Eğitimcileri Anma Toplantıları dizisi de katılmıştır. Bugün burada bu dizinin 9. Toplantısını yapmak üzere bir araya toplanmış bulunmaktayız. TED Bilim Kurulu ünlü eğitimcileri anma toplantılarını planlarken diğer toplantılarda olduğu gibi büyük bir titizlikle çalışmakta ve Türk eğitimine gönül vermiş ve sistemin çağdaşlaşmasına katkı getirmiş eğitimcileri sırayla seçmeye büyük bir özen göstermektedir. Bu bağlamda Bilim Kurulumuz, bu yılda Cumhuriyet döneminin ünlü eğitimcilerinden İbrahim Alaaddin Gövsa'yı anmayı uygun bulmuştur. İbrahim Alaaddin Gövsa, Türkiye'de psikoloji ve eğitimin öncülerinden ve TED'in kuruluşundaki ilk yönetim kurulu XII

üyelerindendir. Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Dairesi üyeliği ile Bakanlık Müfettişliği yapmış olan Gövsa, İstanbul Yüksek öğretmen Okulunda uzun yıllar psikoloji ve pedagoji öğretmeni ve müdür olarak çalışmıştır. Ayrıca toplam 16 yıl milletvekilliği de yapmıştır. Bu çalışmalarıyla eğitim tarihimizde iz bırakan ünlü eğitimci İbrahim Alaaddin Gövsa'yı şükranla anıyor, TED Bilim Kurulu olarak amslna düzenlediğimiz bu toplantının, Türk Eğitim sistemi ve eğitim kamuoyu için başarılı olmasını diliyorum. Bu toplantıya bildiri sunarak ve oturumlara katılarak katkı getiren değerli konuşmacılara, toplantımıza katılarak açılışımızı onurlandıran siz değerli konuklarımıza teşekkür ediyor, Türk Eğitim Derneği Bilim kurulu adına tekrar hepinizi saygıyla selamlıyorum. Aysel ŞAHİN (TED Bilim Kurulu Sekreteri)- Şimdi de, Türk Eğitim Derneği adına açılış konuşmasını yapmak üzere Genel Başkanımız Sayın Baran Asena'yı kürsüye davet ediyorum. Baran ASENA- Değerli Konuklar, Değerli Eğitimciler, Bilim Kurulumuzun düzenlediği bir etkinliğe daha hoşgeldiniz. Bu toplantılarda bizi en fazla üzen katılımcıların az olmasıdır. Yönetim Kurulu adına şunu size belirterek hesap vermek istiyorum; her toplantıyı daha geniş bir davetli listesi ile duyuruyoruz. Toplumumuzun bu gibi ilginç ve yararlı toplantılara ilgisinin az olması gerçeğini üzülerek söylemek istiyorum. Ancak, ülkemizde son yıllarda toplantı ve etkinliklerin kalitesi ile katılımcı sayısı ne acıdır ki ters orantılı oluyor. Bilim Kurulu Başkanımız Prof.Dr. Özcan Demirel'in çalışmalarla ilgili verdiği özet bilgilere ek olarak, bu yıl başından beri yapılan etkinliklerle ilgili sizlere bazı bilgileri sunmak istiyorum. 30-31 Ocak 2001 tarihlerinden "TED Okullarında Bacolarya XIII

Uygulamaları" konulu II. TED Eğitim Kurultayı düzenlenmiştir. 3-5 Şubat 2001 tarihlerinde "Proje Tabanlı Öğrenme" konulu Hizmetiçi Eğitim Semineri düzenlenmiştir. Antalya Kemer'de gerçekleştirilen bu seminere TED Okullarımızdan öğretmenlerimiz katılmıştır. 17 Mart 2001 tarihinde TED Afyon Koleji nde "6-12 Yaş Çocuk Eğitimi" konulu konferans verilmiştir. Konferansa konuşmacı olarak Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi öğretim Üyesi Prof.Dr. Belka özdoğan katılmıştır. 4 Mayıs 2001 tarihinde TED Kayseri Koleji'nde "Ailede iletişim ve Gençlik Sorunları" konulu konferans verilmiştir. Konferansa konuşmacı olarak Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Okulöncesi öğretmenliği Anabilim Dalı Başkanı Doç.Dr. Fatma Alisinanoğlu Katılmıştır. 12 Mayıs 2001 tarihinde TED Ereğli Koleji'nde "Tarih Bilinci" konulu XIX. öğretim Toplantısı gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıda Bilim Kurulu Üyeleri Prof.Dr. Bozkurt Güvenç ve Prof.Dr. Ningur Noyanalpan birer bildiri sunmuştur. Görüleceği gibi bu etkinliklerin yararlarının yanısıra ülkeye yayılması da bir başka önemli husustur. Büyük eğitimcilerimizden GÖVSA'yı TED amblemindeki bir yıldız, yani bir kurucumuz olarak tanıyordum. Ancak bugün için biyografisini incelerken bir konu dikkatimi çekti. İbrahim Alaaddin Gövsa 1927'de Sivas, 1931'de Sinop milletvekilliğine seçildi. 1935 yılında milletvekilliğinden ayrıldıktan sonra Milli Eğitim Bakanlığı Başmüfettişliğine döndü. Bilmem böyle bir örnek artık bulunabilir mi? GÖVSA yeniden 2 dönem daha milletvekilliği yapmasına karşın eğitime yine dönmüş ve hiç kopmamıştır. Böyle bir eğitim sevdalısının yaşamını ele alan ve anılmasını sağlayan Bilim Kurulumuzla onur duyuyor ve tüm üyelerini Başkan'ın şahsında kutluyorum. XIV

Bu çalışmanın da yararlı olacağına ve ülkemiz eğitimine katkıda bulunacağına inanarak hepinizi saygı ile selamlıyorum. Aysel ŞAHİN (TED Bilim Kurulu Sekreteri)- Toplantıyı başlatmak üzere, Panel Başkanı TED Bilim Kurulu Üyesi Prof.Dr. Sayın Cahit Kavcar'ı davet ediyorum. BAŞKAN- Değerli Konuklar, hoş geldiniz. Efendim oturuma geçmeden önce birkaç noktaya ana çizgileriyle değinmek istiyorum. 1889-1949 yılları arasında, altmış yıl yaşamış olan ünlü eğitimcilerimizden İbrahim Alaaddin Gövsa ülkemizde psikoloji ve eğitimin, zeka testleri uygulamalarının öncülerinden biri. 1928'de, biraz önce Bilim Kurulu Başkanımız ve Genel Başkanımız da belirtti, TED Genel Merkez Yönetim Kurulunun, ilk Yönetim Kurulunun üyelerinden birisi. Bunların dışında Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Dairesi üyeliği, Bakanlık müfettişliği ve başmüfettişliği, İstanbul Yüksek Öğretmen Okulunda uzun yıllar psikoloji, pedagoji öğretmenliği ve İstanbul Yüksek öğretmen Okulu Müdürlüğü yapmış bir eğitimci. Biraz önce sayın genel başkanımız da belirtti, toplam onaltı yıl milletvekilliği olan bir eğitimci. Gövsa, düşünce tarihimize eğitim, biyografi, çocuk edebiyatı, ansiklopedi türlerinde değerii eserler ve sözlükler kazandırdı. Yazdığı ve çevirip bastırdığı eserlerin sayısı otuzu geçiyor. Çocuklar için şiir ve çocuk eğitimi çığırının da öncülüğünü yaptı kendisi. Gerçekten çok yönlü, çok boyutlu bir aydınla, bir eğitimciyle anı zamanda bir sanatçıyla, şairle karşı karşıya bulunuyoruz. İşte bu kişi, İbrahim Alaaddin Gövsa, kimdir, neler yapmıştır, Türk eğitimine ve edebiyatına ne tür hizmetlerde bulunmuştur? Panelimizin bu konuları ele almasını düşündük, bu konuları gündeme getireceğiz, birlikte tartışacağız. Bu durumda panelimizde üç bildiri var ve bildirilerin süresi yaklaşık yirmibeş dakika olacak. Çünkü bir konuşmacımız, ünlü eğitimcimiz Gövsa'nın torunu Alaaddin Gövsa son anda katılamayacağını bildirdi. Onun süresini konuşmacılarımıza ve siz değerli konuklarımızın XV

sorularına ayırmayı uygun gördük. Üç bildirinin sonunda yarım saatlik siz değerli konuklarımızın, dinleyicilerimizin sorularınıza, katkılarınıza ayıracağımız bir süre var. Ondan sonra da oturumu kapatacağız. TED'in bir çay ikramını sunacağız sizlere.

PANEL İbrahim Alaaddin Gövsa'nın Yaşam ı, Eserleri ve Türk Eğitim ine K atkıları Cavit BİNBAŞIOĞLU (Eğitimci - Yazar) Şair O larak İbrahim Alaaddin GAvsa Prof.Dr. Olcay ÖNERTOY (Dil Derneği Başkanı) Ansiklopedi ve SAzlflk Y azan Olarak İbrahim Alaaddin GAvsa Doç. Dr. Rıfat MİSER (A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi)

BAŞKAN- Programımız uyarınca, değerli konuklar, genelden özele doğru gideceğiz. Birinci konuşmacımız eğitimci yazar sayın Cavit Binbaşıoğlu, Konumuz İbrahim Alaaddin Gövsa'nın yaşamı, eserleri ve Türk eğitimine katkısı. Buyurun sayın hocam. Cavit BİNBAŞIOĞLU- Teşekkür ederim. Sayın meslektaşlar, önce hepinizi saygıyla selamlarım. İbrahim Alaaddin Gövsa 1899'da İstanbul'da doğmuştur. "Filibelizade" ailesindendir. Filibeli Abdullah Efendi'nin torunu ve Mustafa Asım Bey'in oğludur. Annesi Fatma Behice Hanım, aslen Erzurumludur. i. Alaeddin'in büyük babası Filibeli Abdullah Efendi, 1808-1869 tarihlerinde yaşamıştır. İstanbul'da müderris, huzur mukarriri (Padişah'ın huzurunda ders veren) ve saray hocası idi. Fıkıha (şeriat ilmine) ve dile ilişkin Arapça çeşitli kitapçıkları, haşiyeleri ve şerhleri vardır. Bundan üç yaş büyük olan Halil Feyzi Efendi de müderris ve saray hocası idi. Ahmet Cevdet Paşa'nın başkanlığında "Mecelle"yi hazırlayan komisyonda bulunmuştur. Bunun da küçüklü büyüklü 50 kadar eseri vardır. I. Alaeddin'in babası Mustafa Asım Bey 1856'da doğmuştur. Küçük yaşta babasını kaybetmiş, amcası Halil Feyzi Efendi'den ders almış, sıbyan ve rüştiye mekteplerinde okumuştur. 1873 de Şeyh ül İslamlık dairesinde mektubi kaleminde memuriyete girmiştir. Daha sonra Kudüs'te Mukavelat Memurluğu (Noterlik), Tahrirat Müdürlüğü, Basra Mektupçuluğu ve Mutasarrıf Vekilliği yapmış ve son olarak da Trabzon Mektupçusu olmuştur. Bu görevde iken 1904 tarihinde 48 yaşında ölmüştür. I. Alaeddin, ilk öğrenimini İstanbul'da Kemeraltı, Çengelköy ve bir özel okul olan Şems ül Maarif adlı bir okulda yapmış, ortaöğrenimini de babasının mektupçuluğu sırasında Trabzon İdadisinde (Lisesinde) başlamış ve babasının ölümü üzerine, 2

annesiyle birlikte İstanbul'a gelerek, burada Vefa idadisinde (Lisesinde) tamamlamıştır. 1907 yılında İstanbul Hukuk Mektebine girmiş ve bu okulu 1910 yılında bitirmiştir. i. Alaeddin, Hukuk Mektebinin son sınıfında iken Adliye'ye memur oiarak girmiş ve burada zabıt katipliğinde ve Adliye kütüphanesinin oluşturulmasında çalışmıştır. Aynı yıllarda Haham Mektebi'nde Türkçe ve Hukuk dersleri de vermiştir. Bir yıl sonra 1911 'de İstanbul Darülfünununda Edebiyat öğretmenliği için açılan bir sınavı kazanarak, Trabzon Lisesine Edebiyat öğretmeni olmuştur. 1912 yılında burada öğretmen iken, gönüllü olarak, Balkan Savaşı'na katılmıştır. 1913 yılında da yine Trabzon Lisesinde öğretmen iken, bir sınavı kazanarak, Devlet tarafından Edebiyat öğrenimi için İsviçre'ye gönderilmiştir. Fakat, orada öğrenim alanını değiştirerek Pedagoji ve Psikoloji alanında öğrenim görmüştür. İmkan buldukça da Üniversitede edebiyat derslerine devam etmiştir. (1) i. Alaeddin, İsviçre'de öğrenci iken, Birinci Dünya Savaşı'nın çıkması üzerine, diğer öğrencilerle birlikte, yurda çağrılmıştır. Bu sırada Çanakkale zaferinin büyüklüğünü edebiyata kazandırmak amacıyla, Çanakkale'ye gönderilen edebiyatçılar arasında bulunmuştur. Bunlar şunlar idi: Ağaoğlu Ahmet, Ali Canip, Celal Sahir, Çallı İbrahim (Ressam), Enis Behiç, Hakkı Süha, Hamdullah Suphi, Hıfzı Tevfik, Mehmet Emin Yurdakul, Muhittin (Eski Tanin gazetesi yazarı), Nazmi Ziya (Ressam), Orhan Seyfi, Ömer Seyfettin, Selahattin (Eski Darüleytam Müdürü), Yekta (Bestekâr), Yusuf Razi. 1915 yılında tekrar İsviçre'ye giden i. Alaeddin, J.J. Rousseau Enstitüsünden diploma ve Cenevre Üniversitesi Psikoloji Laboratuarından da tasdikname alarak yurda dönmüştür. 1 Gürel, Zeki. İbrahim Alaeddin Gövsa. Kültür Bakanlığı Yayını, 1995, s. 1-3 3

I. Alaeddin Gövsa'nın Türkiye'de eğitim bilimlerine katkısı asıl bundan sonra olmuştur. İstanbul Yüksek öğretmen Okulunda müdürlük ve öğretmenlik yapmıştır. 1920-1921'de bir yıl kadar Makriköy Lisesinde müdürlük yapmıştır. Yüksek Öğretmen Okulu Müdürlüğü sırasında da Darülfünunda Psikoloji, Kız öğretmen Okulunda Felsefe derslerini okutmuştur. Erkek Öğretmen Okulunda da Müdürlük yapmıştır. Bu sırada, yayımına ara verilmiş olan "Tedrisat" dergisini yeniden canlandırmıştır. Öğretmen Okulu Müdürü iken yaz tatillerinde açık hava kampları kurulmasına önayak olmuştur. (2) İ.Alaeddin Gövsa, 1926 yılında Talim ve Terbiye Kurulu üyeliğine atanmıştır. 1927 yılında da üçüncü dönemde TBMM ne Sivas, sonra Sinop Milletvekili olarak girmiştir. 1935 yılında Milli Eğitim Bakanlığı'na Başmüfettiş olarak atanmıştır. 1939'da İstanbul Milletvekili, 1943'te de tekrar İstanbul Milletvekili seçilmiştir. 1946'da Milletvekili seçilememiş ve bir işe de girmemiştir. 1947'de Zirai Donatım Kurumunda Yönetim Kurulu üyeliğinde bulunmuştur. 29 Ekim 1949'da Cumhuriyet Bayramı günü saat 16.00'da "Şair Akif Sokağı" başlıklı bir yazı yazarken kalp durması sonucu ölmüştür. (3) İ.Alaeddin Gövsa, "ilk Gençlik Hakkında Ruhiyat ve Terbiye Tetkikleri" adlı eserini yazarken kendi hakkında şu bilgileri vermiştir: "Bende 12 yaşlarından hemen 20 yaşına kadar büyük bir mütalaa (inceleme) hırsı vardı. Babamın, büyük amcamın kütüphanelerinde elime geçen, satınalabildiği veya kiraladığım her kitabı süratle okur, isimlerini, müellif veya mütercimlerini, hatta sayfa adetlerini de kaydetmeyi unutmazdım. Bu suretle, Matbaa-i Ebüzziya'nın bütün külliyatını, Ahmet Mithat Efendi merhumun neşriyatını, birçok divan ve tezkereleri, Harabat gibi 2 A.g.e., s.4. 3 3 A.g.e., s.4. 4

seçilmiş dergileri, Kemal (Namık Kemal), Ziya Paşa, Hamid, Ekrem, Naci ve benzerlerinin eserleriyle Edebiyat-ı Cedide yayınlarını, Tarih-i Cevdet gibi eskilerin tarih kitaplarını, Hazine-i Fünundan Servet-i Fünuna kadar başlıca Resail-i Mevkute'yi ve nihayet garip şiveli mütercimlerin ucuz ucuz tercüme ederek, kucak kucak yayımladıkları birçok romanları okumuş ve isimlerini ayrı ayrı kaydetmiştim. 16 yaşında idim. Rodos'a, orada bulunan amcamın yanına, tatili geçirmek için gitmiştim. Bir buçuk, iki ay kadar orada kaldım. Oradaki kitapçıdan alıp okuduğum kitap elli, altmışı bulmuştu. Demek ki, günde büyük ve küçük bir kitap okumuşum. Yaz geceleri, sabaha kadar, yetersiz bir ışık altında romanları heyecanla takip ederken, Rodos Kalesi'nin üzerinde, birbirine Ortaçağdan seslerle "Karakol: Hazırol!" diye bağıran nöbetçilerin korkunç seslerini duyar, bazen korkumdan yorganıma bürünür ve heyecanım gidince tekrar mütalaalarıma (incelemelerime) başlardım. "Okuduğum kitaplarda beğendiğim manzum eserleri çok defa seçer ve bir deftere yazardım. Böyle seçmelerle dolu defterlerimi hâlâ muhafaza ederim. Bir de şark ve garp meşahirinin ünlü kişilerin yaşam öyküleriyle dolu büyük bir seçme defterim vardır ki, halen kitaplarımın arasındadır. Demek ki, manzumelere ve yaşamöykülerine (teracim-i ahvale) çok ehemmiyet veriyormuşum." (*) i. Alaeddin'in yazısında, buna benzer ilk, gençlikte çok okumanın, okuduğunu özümseyerek okumanın önemi ve değeri üzerinde duruluyor. Görülüyor ki, İ.Alaeddin, aile yuvasının oldukça elverişli bir çevresinde okuma, yazma ve inceleme, araştırma yapmak olanağını bulmuş ve ileriki yıllarda bunlardan birer sonuç çıkar 4 (Gövsa) İbrahim Alaeddin. İlk Gendik Hakkında Ruhivat ve Terbive Tetkikleri. 1921, s.53. 5

ma alışkanlığı kazanmıştır. Edebi alanda ilerlemesi de bu çevrenin etkisiyle olmuştur. İ. Alaeddin Gövsa'nın Kişiliği: i. Alaeddin Gövsa'nın kişiliği hakkında, içinde bulunduğu edebi çevrelerce pek çok tanımlamalar yapılmıştır. Yusuf Ziya'nın "Portreler" adlı eserinde: "Ortada bir 'yaratma yanlışı' vardır. Galiba bu büyük baş, bu küçük vücudun olamazdı. Büyük baş dedim, koca kafa değil!" der. Kulaklarında, gençliğinden itibaren işitme bozukluğu vardır. O, bundan hiç şikâyet etmez, aksine, bu suretle lüzumsuz lakırdıları duymaktan kurtulduğunu söylermiş. (5) İsmail Habip Sevük de "Ufacık gövdesi üstünde daha büyük görünen başıyla, o, sadece kafa adamıydı; fikir ve sanat yolu üstünde, koşmadı; fakat, hiç durmadan yürüdü" der. Refik Şevket ince de ölümü dolayısıyla yazdığı "Bir ilim ve Ahlâk Yıldızı Söndü" başlıklı yazıda: "İbrahim Alaeddin, terbiye, nezaket, ahlak, çalışkanlık timsali idi. Sevimli siması, mütevazi ahvali ile herkese hürmet telkin ederdi." diye yazmıştır. (6) Nurettin Artam da onun için "Sağlığında ve ölümünden sonra gönülden duygularını iki hece ile ifade etmek mümkündür: SEVGİ" der. İ. Alaeddin kendisi için de şöyle der: "Mektepdeki vazifemi, tıpkı terazi ile ölçercesine eksiksiz yapardım. Sınıfın ne en gerisinde, ne de en başındaydım. Türkçeye, edebiyata, resme ve tarihe meraklıydım. Ne Dempsey kadar kavgacı, ne de İstanbul gazetecileri kadar uysaldım." Gürel Zeki; a.g.e., s. 55 Demokrat İzmir (Günlük Gazete) 2.11.1949 6

İ.Alaeddin Gövsa'nın Eğitime ilişkin Eserleri ve Türkiye'de Eğitim Bilimlerinin Gelişmesine Katkıları: Çocuklarda Zekânın Mikyası Usulleri: İ.Alaeddin Gövsa'nın eğitimle ilgili ilk çeviri eseri 1915 yılında yayımlanan "Çocuklarda Zekânın Mikyası Usulleri"dir. Onun Alfred Binet ve Dr.Simon'dan çevirdiği bu eser, Maarif-i Umumiye Nezareti Telif ve Tercüme Kütüphanesinin 17. kitabi olarak yayımlanmıştır. Önsözünü Haziran 1914'de Cenevre'de yazdığı bu eserle, İ.Alaeddin Gövsa, 20. yüzyılın eğitimde en önemli ve ilk buluşlarından biri olan "zekânın ölçülmesi" yöntemlerini Türkiye'ye tanıtmıştır. O zaman, dünyada da yeni olan bu buluşun Türkiye'de de tanıtılması, zamanında, önemli bir eğitim hareketi olmuştur. Yazarlarının daha önce 1905'te ve 1911'de yayımladıkları bu eser, aradan 10 yıl geçtikten sonra Türk eğitimcilerinin eline geçmiş önemli bir eğitim aracıdır. 1931'de Türk harfleri ile de basılmıştır. Bu eser, zekâya, muhakemeye, belleğe, sürat-i intikale, düşüncenin gelişim derecesine ve etkinliğine, görgüye, duygulara, öğrenime, kısaca, doğuştan ve sonradan kazanılan yetenek ve özelliklere göre, çocuğun "normal" olup olmadığını ve hangi noktalarda ilerleyip ilerlemediğini anlamaya yönelikti. Böyle bir eser, o zamana kadar eğitim çevrelerinde bile akla gelmeyen ve daima soyut niteliğiyle tanınan "zekâ"yı somut bir şekilde ölçülebilen bir varlık gibi algılanır bir hale getirmiştir. Böyle bir araç sayesinde, zekâ üzerinde konuşmak ve anlaşmak mümkün olduğu gibi, eğitimde, insanlar arasında var olan bireysel ayrılıklar da somut olarak ortaya çıkmıştır. İlk Gençlik Hakkında Ruhiyat ve Terbiye Tetkikleri: İ.Alaeddin Gövsa'nın eğitimle ilgiii ikinci eseri olan "ilk Gençlik Hakkında Ruhiyat ve Terbiye Tetkikleri", 1921 yılında yayımlanmış 73 sayfalık bir kitapçıktır. Bu.kitap, İstanbul'da 7

Necm-i İstikbal Matbaasında basılmıştır. İlk gençlik döneminin önemini, bu döneme hangi yaşlarda ulaşıldığını, yaşamın bu dönemi ile ilgili belirtilere dikkat çekmektedir. Daha sonra, erinlik (buluğ) ve bununla ilgili sorunlar üzerinde durmakta ve karma eğitim (coeducation)'in önemini vurgulamaktadır. Kitabın üçüncü bölümünde ilk gençlikte arkadaşlık, bunun yararları ve tehlikeleri, delikanlılıkta (mürahiklikte) duygularda görülen azlıklar ve aşırılıklar ve hayaller konu edilmektedir. Dördüncü bölümde imgelemin özellikleri, güzel sanatlara karşı ilgiler, inceleme ve araştırma tutkusu, yazmak merakı, muhakemecilik-kelimecilik, kitap zihniyeti, telkin, intihar, utangaçlık gibi konular üzerinde durmakta ve bunlarla ilgili sağaltım (tedavi) yolları açıklanmaktadır. Bu kitap, İ.Alaeddin Gövsa'nın Cenevre'de öğrenim gördüğü sırada tuttuğu notlar esas alınarak ve bazı kaynak kitap ve yazılardan da yararlanılarak, kendi yaşantısı ve gözlemleri doğrultusunda hazırlanmıştır. Kitabın sonunda yararlanılan kaynakların bir listesi de verilmiştir. İlk gençlik hakkında o zamana kadar eğitim kitaplığımızda pek eser yok idi. Bu bakımdan bu eser, Türkiye'de türünün ilk örneği sayılabilir. Bugün de Türkçede 1944'de VV.Peters'in yazdığı ve Mümtaz Turhan'ın çevirdiği "Ergenlik ve Delikanlılık Çağı ile Prof.Dr. Aysel Ekşi'nin "Gençlerimiz ve Sorunları" dışında gözlem ve araştırmaya dayalı bir eser pek yoktur. İ.Alaeddin Gövsa, bu eseri ile, gözlem ve incelemeye dayanan eğitim eserleri yazmanın gereğine ve önemine dikkat çekmek istemiş ve bunu bir ölçüde gerçekleştirmiştir. O, bu eserinde "gençliğin, çocukluk kadar, dikkat ve özene değer bir eğitim dönemi olduğunu vurgulamıştır. Ayrıca, Fransız liselerinin örnek alındığı okullarımızda "iş sahibi değil, ancak söz sahibi" insanlar yetiştirdiğimizden yakınmakta ve gençlerin kuramsallık yeteneğini dengeleyerek, aşırılığa kaçmayan nitelik 8

te "iş ve meşguliyet" sahibi olmalarını vurgulamış ve Fransa'daki "Kayalar Okulu" ile Avrupa'daki "yeni okulları"ı örnek göstermiştir. (7) Kitapta, gençlerin güzellik eğitimine (bedii terbiyeye) de gereksinimleri olduğunu belirtmekte, çok yönlü olan bu iş için), 8 yazı hazırladığından da söz etmektedir. 1925'te bu yazılarını kitap haline getirmiştir. "İlk Gençlik" kitabının ikinci baskısı 1927 yılında yapılmıştır. Bedii Terbiye: "Bedii", güzel ve güzellik anlamlarına gelir. "Bedii Terbiye" de, "Estetik Eğitim", "Güzel Eğitim" yahut "Daha Güzel Eğitim" şeklinde Türkçeye çevrilebilir. "Eğitim" ile "güzel (estetik) eğitim" arasındaki farkı, o, "iyi" ile "daha iyi" arasındaki farka benzetir. Bu terim, "zevk-i selim ve sanat aşkı" anlamlarına da gelir. "Zevk-i selim, gelişmiş, incelip yetkinleşmiş beğeni dir. Buna göre "eğitim" sadece doğru ve iyi olan davranış örneklerini değil, bedii olan, yani güzel ve sanatkârane yapılmış davranış örneklerini içermelidir. Bu durumda, ona göre, yaşama uyum, daha etkili ve verimii olur. Bu kitaptaki yazıların altısı, 1916 yılında "Türk Yurdu" dergisinde de yayımlanmış ve sonra birkaç ekleme daha yapılmıştır. Kitapta: (1) Bediiyat ve sanatın kaynağı, sanat herkese gereklidir, (2) Bedii eğitim, hayatın her türlü görünümünü kapsamalıdır, (3) Bedii hayat, ahlâk ve güzellik, aile ve ulus yaşamında mümtaziyet ve zerafetin etkileri, (4) Sanat ile hayatın telifi, (5) Okulda sanat ve zevk, okul araç ve gereçleri, (6) Kitaplar ve zevk-i selim, (7) Bedii Eğitim ve Resim, (8) Bedii Eğitim ve Müzik, (9) Çocuk Edebiyatı: Kitapta, "zevk-i selim" 7 (Gövsa), İbrahim Alaeddin. İlk Gençlik Hakkında Ruhiyat ve Terbiye Tetkikleri. 1921, s. 63. a

(Selamette olan zevk), 1- Zevkin en yüksek derecesi, 2- Sezme yeteneği üzerinde çok durulmuştur. Eğitimi bu açılardan inceleyen Türkçede ayrıntılı başka bir eser yoktur. Bu bakımdan, bu eserin, bugünkü Türkçeye uyarlanarak yayımlanması uygun olur. Kitap oldukça ağır bir Osmanlıca ile yazılmıştır. Bizim kuşaklar bile kolay kolay anlayamıyor. Sadece öğretmenler için değil, her meslek sahibi için gerekli bir eser niteliği taşımaktadır. Çocuk Ruhu (Çocuk Psikolojisi): İ.Alaeddin Gövsa'nın bu kitabı iki amaca yöneliktir: 1) Genel, 2) Meslekî. Genel amacı, yarınki kuşaklar üzerine bugünün merak ve dikkatini çekebilecek bir eser olmasıdır. Meslekî amacı da, öğretmenlere en yeni incelemelere dayalı toplu bir bilgi vermektir. Yazar, ilköğretmen okulunda 8 yıldan berj okuttuğu derslere, programa uygun bir kitap hazırlamak üzere, bu kitabı yazmıştır. O zamanki öğretim programındaki psikoloji ile ilgili bütün konuları içermektedir. Yazarının deyişiyle, o zaman, Avrupa'daki Ruhiyat ve Eğitim kitapları bile "Klasik bir ruhiyat fenni olmaktan çok, kuramsal olan tanım ve bölümleri, yani edebiyatı öğretilebilirdi. Hatta, meslekî kurumların çocuk psikolojisine karşı kayıtsızlığı, AvrupalI profesör ve yazarlarca eleştirilirdi" (Mukaddemede) Bu nedenle, yazar, eserini, çocuk psikolojisini anlamaya önem vermiştir. Bu kitap, 1926'dan itibaren Bakanlıkça 1929, 1931, 1937 yıllarında da basılmıştır. 1940 yılında adı "Çocuk Psikolojisi" olmuş ve metinde de ufak tefek değişiklikler yapılmıştır. Bundan sonra da, aynı adla birkaç kez basılmıştır. İ.Alaeddin Gövsa, "Çocuk Psikolojisi"ni, ruh olaylarının çocuklarda görünen çeşitleri ve değişiklikleri inceleyen bir psikoloji dalı" olarak anlaşılması gerektiğini belirtmektedir. Buna 10

uygun olarak, örneğin, "Kibir ve Öğünme" konusu, önce genel olarak ele alınmış, sonra "Çocukta Kibir ve öğünme"ye geçilmiş ve daha sonra da "Eğitim Çareleri" üzerinde durulmuştur. Bu niteliği ile kitap, adı "Çocuk Psikolojisi" olsa da, bir tür "Eğitim Psikolojisidir. Bu kitap, 1926'dan 1952 yılına kadar öğretmen okullarında Psikoloji derslerinde okutulmuştur. Günlük yaşama ve pratiğe yönelik bir psikoloji kitabıdır. Bugün de bu kitaptan yararlanılabilir. Ruhiyat ve Terbiye: Bu kitap, "Çocuk Ruhu" adlı kitabının kısaltılmış bir şeklidir. 1927'de açılan Köy öğretmen Okullarında okutulmak üzere, ders kitabı olarak hazırlanmıştır. İstanbul Devlet Matbaasında 1929 yılında basılmıştır. 123 sayfa. İ.Alaeddin Gövsa'nın Alfabe Kitabı: Cumhuriyet döneminde ilk okuma ve yazma öğretiminde bir devrim oldu. Harflerin seslendirilmesiyle başlayan bir öğretimden cümlelerin yazılması ve okunması yöntemine geçildi. Bununla ilgili olarak şöyle bir gelişme oldu: 1924 yılında İstanbul'da Millî Eğitim Müdürü Saffet Bey'in girişimi ile bir "Elifba (Alfabe) Kongresi" toplandı. Zamanın eğitimcilerinden oluşan bu kongrede "sözlük (kelime) yöntemi uygulanması kararlaştırıldı. Bu düşünce, 1924 tarihli ilkokul Programı'na şöyle girdi: "ilkokullarda çocuklara elifba (alfabe) öğretimi yapan öğretmenler, "savti yöntem" (ses yöntemi) ile "kelime yönteminden birini uygulamakta özgürdür. Hangi şekilde olursa olsun, heceleme (tehecci) yasaktır. Harfler ve sesler ayrı ayrı söylenmeyecektir. Kullanılan kelimeler, yaptırılacak alıştırmalarla, doğal bir şekilde öğretilecektir." (8) 8 ilk Mekteplerin Müfredat Programı. 1924. 11

Bu esas üzerine, İbrahim Alaeddin, 1925 yılında "Tedrici Kelime Usulü ile Sevimli Alfabe" adlı bir alfabe kitabı hazırlamıştır. (Kanaat Kitabevi, 1925). 71 sayfalık bu kitabın 1932 yılına kadar birkaç baskısı yapılmıştır. (1926 tarihli ilkokul Programında da "Tesmiye (Adlandırma) yöntemi ile birlikte savti (ses) yöntemi de yasaklanmış, "karma yöntemi" ile "kelime yönteminden birinin seçimi öğretmene bırakılmıştır.) Tedrici Kelime Usulü ile Sevimli Alfabe'nin özellikleri şunlardır: 1. Kitaba önce "Adam" sözcüğü ile başlanmış ve hemen altına bir bay ve bir bayan resimleri konmuştur. Bundan sonra "Ada" ve "dam" sözcüklerine geçilmiş ve resimleri konmuştur. 2. Bunu izleyen sayfalarda her derste, birer harf ya fazlası ya da eksiği olan sözcüklere yer verilmiştir: Dama, oda, adım, adada, baba, aba, oba, cam, baca, çam, mum... gibi. Onbirinci derste, "Çalışkan Çocuk" başlıklı 4 satırlık küçük bir metne yer verilmiştir. Bunu, "Yalancı Tilki" başlıklı başka bir metin izlemiştir. 3. Kitapta, metinlerin ilgi çekici olmasına özen gösterilmiştir. Her derste, her sayfada öğretilen sözcük ve cümlelerin, hem kitap harfleriyle, hem de el yazısı ile yazılış şekli gösterilmiştir. 4. Her derste, bir harfin çeşitli sözcük içinde kullanılışına önem verilmiştir: (a) harfi ile ilgili olarak: ada, dam, adam; (b) harfi ile ilgili olarak: baba, aba, oba; (c) harfi ile ilgili olarak: cam, baca, bacı, acı; (d) harfi ile ilgili olarak: aç, uç, uçma. 1 2

Bu örnekler de gösteriyor ki, yazar, eski "harf endişesinden kendini tamamen kurtaramamıştır. Doğal olması gereken öğretim, bu suretle, yapaylığa kaçmaktadır. 5..Zaman zaman "metinler" oluşturulmuştur. Bu iyidir. "Mektep" başlıklı dokuzuncu derste: "Dedem mektebin kapısından baktı. Çocukların seslerini dinledi. Keşke, ben de şimdi bir çocuk olsam, dedi." gibi. Hemen anlaşılmış olmalı ki, daha sonraki yıllarda "Cümle Yöntemi" uygulamasına, bu yöntem (Kelime Yöntemi) bir başlangıç oluşturmuştur. 1929-1930 öğretim yılında İstanbul Letafet Matbaasında basılan "Yavrumun Alfabesi" adlı başka bir alfabe kitabı da İbrahim Alaeddin Gövsa'nın gözetiminde bir grup öğretmen tarafından yazılmıştır. Burada da yine "harf" endişesi görülmekle birlikte, yine "tedrici" bir yöntemle, sözcük, sözcükten cümle yöntemine geçilmektedir, önce (a) ve (n) harfleri esas alınarak: a, a, na, ana; (e) harfi ile ilgili olarak: oda, on, daha, don vb. öğretiliyor. Bl kitapta ancak 5-10 ders sonra cümleye geçilmekte, fakat sonra tykrar sözcüğe dönülmektedir: El, mala, elma, kel, olma, kulak, çolak, lakırdı, kanal, dalak, alım, adem, elma, almadı gibi. (Sayfa 15) Bunlar, doğal öğrenme anlayışı ile bağdaşmamaktadır. İbrahim Alaeddin Gövsa'nın Eğitimle ilgili Yazıları: İ.Alaeddin Gövsa, birçok dergi ve gazetede yazılar yazmıştır. Bu yazıların bir kısmı eğitim ve edebiyata ilişkindir. Eğitimle ilgili 13