İslam Hukukuna Giriş İsmail Eriş Fıkıh Lafız: Fıkıh sözlükte anlamak, kavramak demektir. Terim: İnsanların ameli konularda leh ve aleyhlerine olan şeyleri bilmesidir. Fıkıh 2 ye ayrılır; Muamelat: insanın insan ve toplum ile alakalı ilişkilerini düzenler. İbadetler: insanın Allah (C.C) ile münasebetlerini düzenler. Mükellef Mükellef: Hukuken sorumlu kişi. Dini emirleri yerine getirmek ve yasaklardan kaçınmak ile yükümlü kimse. Kişinin mükellef olması için şartlar; Akıllı Baliğ Müslüman Ef al-i Mükellefin: İnsanların yaptıklarının hukuk açısından değerlendirilmesi. Davranış gerekli ise farz veya vacip; tavsiye ediliyorsa sünnet, müstehap, mendub; serbest ise mübah, helal, caiz; tavsiye edilmiyorsa mekruh; yasak ise haram denir. Sübut: Bir meselenin Kur'an-ı Kerim ve Sünnet-i Seniyye de varolması. Sübutu kat i: Meselenin Kur'an-ı Kerim ve mütevatir hadislerde varlığının kesin olması (Namazın sübutu katidir). Sübutu zanni: Meselenin varlığı zayıf kaynaklardadır, mesela ahad hadisler (vitr namazının sübutu zannidir). Delillerin bir hükme işaret etmesi 2 kısımdır: Delalet-i Kat i: Kaynağın kesin olarak bir hüküm belirtmesi (Namazın vakitlerde kılınması ayette kesin olarak emredilmektedir, dolayısıyla delalet-i katidir). Delalet-i Zanni: Kaynağın yoruma açık olması ( Fatiha okumayanın namazı olmaz namaz geçerli mi olmaz, mükemmel mi olmaz? Bu yüzden delaleti zannidir. Ef al-i Mükellefin Farz: Sübutu ve delaleti kat i olan emirlerdir. Yerine getirmek sevap, inkar etmek küfür, uygulamamak günahtır.
Farz-ı Ayn: Tüm müslümanların yapması gereken emirlerdir. Farz-ı Kifaye: Bazı müslümanların yapmasıyla diğerlerinden yükümlülüğü düşen ibadetler. Vacib: Sübutu veya delaleti zanni olan emirlerdir. Bu hüküm sadece hanefilerde vardır. Sünnet: Peygamberimiz (s.a.v) in yaptığı ve bize tavsiye ettiği davranışlar. Inkar eden zındık, münafık, bidatçi olur. Sünnet-i Müekked: Peygamberimiz (s.a.v)in terk etmediği devamlı yaptığı sünnetler. Sünnet-i Gayri Müekked: Peygamberimiz (s.a.v)in bazen terkettiği sünnetler. Sünnet-ü Zevaid: Daha çok gelenekle alakalı sünnetlerdir. Müstehab: Dinin genel prensiplerine göre yapılması güzel olan davranışlar. Mübah: Yapma veya yapmama husunda özgür olduğumuz davranışlar. Eşyada asıl olan mübahlıktır. Mekruh: Sübutu veya delaleti zanni olan yasaklardır. Tenzihen: Terk edilmesi güzel olan, işlendiğinde günahkar olunmayan yasaklar. Tahrimen: Yapıldığı takdirde günah işlenen, inkarı küfrü gerektirmeyen yasaklar. Haram: Sübutu ve delaleti kat i olan yasaklardır. Haram li aynihi: Bizzat kendisi kötü olan şeyleri işlemek (domuz eti yemek, içki içmek). Haram li gayrihi: Kendisi kötü olmasa bile kul hakkına girmek (izinsiz eşya kullanmak). Müfsit: Bir ibadeti bozan veya muameleyi sakatlayan fiil veya eksiklik. Azimet: İnsanların karşılaştığı güçlük ve zaruret hali gibi arızî durumlara bağlı olmaksızın konmuş şer'î hükümler. Asli hüküm olması bakımından kişinin azimetle amel etmesi daha faziletlidir. Ruhsat: Azimet karşısında birde zorluk durumunda ruhsat verilmiştir. Şeri hükümde ruhsat varsa insan zorluk anında azimet veya ruhsat arasında seçim yapmakta hürdür. Insanın dini, canı, malı, aklı, namusu tehlikeye girerse ruhsatla amel etmesi vacip, azimetle amel etmesi haramdır. Taharet Taharet, yani temizlik, iki kısımdır: 1.) Necasetten Taharet: maddi pisliklerden temizlenme. 2.) Hadesten Taharet: manevi temizlenme. Sular: Sular mutlak-mukayyed; durgun-akar; az-çok olarak ikiye ayrılırlar; a) Miktar bakımından:
1.) Az su: Yüzölçümü 50m 2 ve yaklaşık 200 litreden az olan sulardır. İçerisine bir pislik düştüğü anda pis sayılırlar. 2.) Çok su: 50m 2 ve 200 litreden fazla olan sulardır. İçerisine pislik düşmesiyle pislenmezler. Koku, renk veya tadında değişiklik olması gerekir. Akarsular da çok su hükmündedirler. b) Yapısı açısından: 3.) Mutlak: Aslı değişmemiş, yaratılış üzere olan sular. I. Temiz ve temizleyici - caiz olanlar: rengi tadı kokusu bozulmamış, pislik karışmamış sular (yağmur, kar). II. Temiz ve temizleyici mekruh: ev kedisi, fare, yırtıcı hayvanların içtikleri su. III. Temiz ama temizleyici değil: ibadet için kullanılmış su. Bu sular sadece necasetten temizlik için kullanılır. IV. Temiz değil: içine pislik düşen az su, veya rengi, kokusu, tadı değişmiş çok su. Köpek, domuz artıkları. V. Şüpheli: eşek ve katırın artığı. Abdest için kullanılırsa sonra teyemmüm edilir. 4.) Mukayyed: Mutlak su iken içine eklenen temiz bir şey ile aslı değişen sular. Bunlar temizdir ama temizleyici değildir. Sadece necasetten temizlik için kullanılabilirler. I. Asli mukayyet: kavun, karpuz, gül suyu. II. Gayr-i Asli mukayyet: sonradan değişen sular. Necaset: Tabiatı itibariyle pis olan şeyler. İbadete engel olup olmaması bakımından ikiye ayrılırlar, fakat dinen temiz olan bir şeyi kirletme hususunda aynıdırlar; 1.) Necaset-i Galiza: İnsan vücudundan çıkan pis şeyler, eti yenmeyen veya kümes hayvanların tersleri. Katı olanlarının 3 gram, sıvı olanların avuç içini geçmesi halinde namaz olmaz, temizlemek farzdır. Kan, idrar, meni, insan tersi, mezi, vedi, şarap, kusuntu, eti yenmeyen hayvanların tersleri, salyaları, leşler, domuz. 2.) Necaset-i Hafife: Basit pislikler, eti yenen hayvanların dışkı ve idrarı, eşek, kartal gibi hayvanların pislikleri. Sıvı olarak vücudun 4 te 1 ni kaplamışsa ibadete manidir. Necasetten temizlenme yolları: a) Su ile temizleme: mutlak ve mukayyed sular ile temizlenilebilir. Pisliklerin kokusu ve rengi gidince temizlenmiştir. Eğer görünmüyorsa, 3 defa yıkanması gerekir. b) Kaynatarak temizleme: içine pislik karışmış sıvılar. c) Ateşe sokarak temizleme
d) Silmek e) Ovalamak f) Kurumak ve üzerine toprak serpmek g) Yapı değişkliği ile h) Boğazlama i) Tabaklama Abdest Abdestsiz yapılamayan ibadetler: Namaz kılmak Tavaf etmek Kur'an-ı Kerim i ellemek Abdestin Adabı: 1.) Euzu besmele (s). 2.) Kıbleye dönme (s). 3.) Niyet (s-hanefilere göre). İbadetlerde niyet farzdır. Hanefiler abdesti ibadet saymamışlardır. 4.) Eller (müs). 5.) Misvak (s). 6.) Ağıza su vermek (s). 7.) Buruna su vermek (s). 8.) Yüzü yıkamak (f). 9.) Kolları dirseklerle beraber yıkamak (f). 10.) Başın 4 te 1 meshetmek (f). 11.) Kulakları meshetmek (s). 12.) Ayakları topuklarla yıkamak (f). 13.) Abdest suyundan içmek (s). 14.) Kelime-i Şehadet getirmek (s). 15.) Kadir suresi okumak (s). 16.) Havlu kullanmak (s). Abdestin Mekruhları:
İsraf veya çok az kullanma Konuşmak Suyu sıçratmak Abdest alırken ara vermek Yardım almak Pis yerde almak Abdesti Bocan Şeyler: 1.) Ön ve arka mahalden çıkan herşey 2.) Kan ve iltihap çıkması 3.) Namazda sesli gülmek 4.) Yatarak veya yaslanarak uyumak 5.) Bayılmak 6.) Kusmak 7.) Sarhoş olmak 8.) Fahiş mübaşeret 9.) Teyemmümlü kişinin su bulması 10.) Özürlü için vaktin çıkması Özürlünün abdesti: Bir namaz vakti devam eden abdest bozucu durum. Her namaz için ayrı abdest alır. Elbisesine değen necaset namaza engel değildir. Sargılı ise üzerine mesteder. Sargının değişmesiyle abdest bozulmaz. Eğer vücudun yarısından çoğunda sargı varsa teyemmüm eder. Mestler: su geçirmeyen, dayanıklı, dik duran çoraplara 24 saatliğine (seferilere 72) mest edilebilir. Süre abdest bozulunca başlar. Gusül olmadan yapılmayan şeyler: Namaz Tavaf Kur'an-ı Kerim okunmaz, dokunulmaz Camiye girilmez Gusül alması gereken kimseler: Gusül
Cünüplük: meni şehvetle çıkar veya cinsi münasebet gerçekleşirse Hafız-nifas halinin bitmesi: bayanlar kılmadıkları namazları kaza etmezler, oruçları ederler. Cenaze Yeni müslüman olanlar Guslün farzlar: 1.) Ağza su vermek 2.) Burna su vermek 3.) Tüm vüducu yıkamak 4.) Niyet (şafi) 5.) Vücudu ovalamak (maliki) Sargılı olanlar mest ederler. Hastalıklı olanlar, ıslak bez ile silebilirler. Buda zarar verecekse teyemmüm ederler. Teyemmüm namaz abdesti için yeterli olur. Namaz Akıl-baliğ tüm müslümanlara farzdır. Namazın Farzları: 1.) Hadesten taharet: abdestsizlik hali 2.) Necasetten taharet: üzerinde pislik bulunması 3.) Setr-i avret 4.) Kıble: bir kimse kendi içtihad edip bir yöne dursa, sonra doğru yönü bulsa eğer isabet etmişe sahihtir, değilse kaza eder. 5.) Vakit: haram olan vakitler güneş doğarken, tepedeyken ve batarken. 6.) Niyet: niyet tekbir ile değişir. İmamın cemaatte kadınlar varsa onlar içinde niyet etmesi gerekir. 7.) İftitah tekbiri: allahu ekber demek vaciptir. 8.) Kıyam 9.) Kıraat: ilk 2 rekatta fatiha okumak vaciptir. 10.) Rukü: rükuda hareketsiz kalmak vaciptir. 11.) Secde:alnı yere koymak farz, burnu koymak vaciptir. Secdelerin her ikiside farzdır. 12.) Kade-i ahire: tahiyyat okuyacak kadar oturmak farzdır. Namazı bozan haller:
Konuşmak Yemek içmek Amel-i kesir (dışarıdan bakan birinin namazda olup olmadığımız hususunda şüphe edeceği kadar amel) Kıbleden başka yöne dönmek Avret mahallinin açılması Yüksek sesle gülmek Namaz içerisinde niyet değiştirip tekbir almak Kadınlarla aynı hizada namaz kılmak, erkeğin namazını bozar