MADDEYİ TANIYALIM
Nitelemek ne demek? Niteleme amacıyla, saydam x opak (saydam olmayan), sert x yumuşak, parlak x mat, kırılgan x sağlam, esnek x berk (esnek olmayan), su çeken x su çekmeyen, suda yüzen x suda batan, pürüzlü x pürüzsüz gibi zıt anlamlı özellikler kullanırız. MADDENİN NİTELİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI Her maddenin kendine özgü özellikleri vardır. Maddelerin özellikleri ile günlük hayatta kullanımları arasında önemli bir ilişki vardır. Örneğin; Kışlık botlarımız deri yerine kumaştan yapılıyor olsaydı yağmurlu-karlı günlerde ayaklarımız ıslanırdı. Yemek pişirilen tencereler çelik yerine plastik veya tahtadan yapılsaydı, ateşin üstüne konulan tencere yanardı. Bu gibi nedenlerden dolayı, günlük hayatta bir madde kullanılırken onun sahip olduğu özellikler dikkate alınarak yapacağımız iş için en uygun özellikteki madde seçilmelidir.
. Nesneleri Sınıflandırmak Kolay Mıdır? Nesneler kullanıldıkları yere göre cisim, eşya, malzeme, alet gibi farklı isimler alırlar. Bu nedenle, nesneleri sınıflandırırken kesin sınırlar çizilmemelidir. Sandalyenin ağaç kısmı berk, ama çelik ayakları daha berktir. Bıçak esnek olabilir ama sünger daha esnektir. Bu nedenle maddeleri nitelerken kesin sınırlar çizilmemelidir. Bilim insanları, maddeyi nitelerken özelliklerine kesin sınırlar koymaz. Bilim, anlaşmazlıkları kabule zorlamaz, çözmeye çalışır. Aynı konuda olabilecek farklı düşünceleri tartışarak, bunların anlam, önem ve sonuca yönelik kullanımını değerlendirir
Cisim, maddenin şekil almış haline denir. Örn: masa, sandalye, kalem, bilezik, yüzük, pencere, bardak, Malzeme, kullanıldıkça biten, yerine yenisi alınan maddedir. Başka bir deyişle; birçoğunu bir araya getirerek bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz maddelerdir. Her malzeme kullanılır ve tükenir. Örn: Un, şeker, yumurta gibi malzemeler kullanılarak kek yapılır. Alet, cisimlere şekil vermek ya da onlar üzerinde bir iş yapmak için kullanılan varlıklara denir. Örn: Matkap, tornavida, makas, çekiç, Eşya, günlük hayatımızı kolaylaştıran, yaşamımızda kullandığımız varlıklardır. Eşyalar eskir, ama tükenmez. Uzun süre dayanır. Örn: Kanepe, sehpa, televizyon, masa, Madde,uzayda yer kaplayan,kütlesi ve hacmi olan herşeye denir.
MADDENİN HALLERİ KATI HAL Belirli bir şekli ve belirli hacmi vardır. Sıkıştırılamazlar. Katı halin kinetik ve potansiyel enerjisi sıvı ve gaza göre daha düşüktür.katı halde sadece titreşim kinetik enerjisi vardır. SIVI HAL Katı hale göre sıvı halde,tanecikler birbirinden biraz daha uzaklaşmış durumda ve düzensizdir. Belirli bir hacimleri vardır ama belirli bir şekli yoktur.sıvı halde tanecikler dönme kinetik enerjisine sahip olduklarından tabakalar halinde birbiri üzerinden kayabilir ve bulunduğu kabın şeklini alır GAZ HALİ Gazlar titreşim, dönme ve öteleme kinetik enerjisine sahiptirler. Molekülleri arasındaki boşluklar çok fazla olduğu için sıkıştırılabilirler.bu yüzden bulundukları kabı doldururlar
MADDENİN ÖLÇÜLEBİLİR ÖZELLİKLERİ 1. Kütle Kütle, madde miktarının bir ölçüsüdür. Aynı büyüklükteki maddeler, farklı kütlelere sahip olabilir. Maddenin büyüklüğü kütlesini tahmin etmede yanıltıcı olabilir. Maddelerin kütlelerini doğru ve tam ölçmek için eşit kollu terazi adı verilen alet kullanılır. Eşit kollu terazilerde, tartılan maddenin kütlesi, bilinen kütlelerle karşılaştırılır. Kütle birimi olarak gram ve kilogram kullanılır 2.Hacim Sıvıların hacmini ölçmek için dereceli silindir veya ölçülü kaplar kullanılır. Sıvı ölçmede kullanılan kabın üzeri eşit aralıklarla çizilmiştir. Sıvı maddeleri ölçerken dereceli kabın düz bir zeminde olması gerekir. Sıvı madde dereceli silindir veya ölçülü kaba doldurulur. Sıvının hacmini, bu kapların üzerindeki çizgiler ve rakamlar yardımıyla ölçeriz. Bu kaplar, düzgün şekilli olmayan maddelerin de hacmini ölçmemizi sağlar.
MADDENİN DEĞİŞİMİ İNSANLAR İŞLEYEREK MADDEYİ DEĞİŞTİREBİLİR * Fabrikada işlenen demirden dikenli tel,çivi,tel,iğne,raptiye,ataş vb.maddeler yapılır. * Farklı plastik maddelerin işlenmesi ile poşet,cetvel,sandalye,kova,oyuncak vb.yapılır. * Un buğdayın,çimento ise toprağın işlenmesi ile elde edilir. * Ayakkabı,terlik,kemer,çanta.vb.maddeler hayvan derilerinin işlenmesi ile elde edilir.. DOĞA OLAYLARI İLE MADDE DEĞİŞEBİLİR * Rüzgar,deprem,erozyon vb.nedenlerden dolayı doğanın şekli değişir. * Kayalar; rüzgar ve erozyon nedeniyle küçük parçalara ayrılır.zamanla toprak oluşur. * Yaşlanan ağaçlar böcekler ve yağmur etkisiyle çürür ve kurur. * Şimşek ve gökgürültüsü havada azotlu bileşikler oluşmasına neden olur. * Günümüzde kullandığımız kömür; milyonlarca yıl önce bitkilerin toprak içinde kömürleşmesiyle oluşmuştur.
MADDENİN ISI ETKİSİYLE DEĞİŞİMİ a)isinma-soğuma * Isı enerjisi alan maddenin sıcaklığı artar. * Maddenin sıcaklığının artması ısınma sonucunda gerçekleşir. * Örneğin;Yanmakta olan ocağın üzerinde bulunan çorba ya da yemek bir süre sonra ısınır. * Yiyeceklerin pişmesi ısınma ile gerçekleşir. * Özel karışımlı toprakların pişmesi ile seramik,porselen,kiremit,tuğla vb. malzemeler yapılır. * Sıcak su ile temizlik iyi sonuçlar verir. * Havanın ısınması ilkbaharda bitkilerin uyanmasına neden olur. * Isınan hava bitkilerin gelişmesine ve tohumların çimlenmesine neden olur
b)hal DEĞİŞİMLERİ 1)Erime ve Donma * Katı haldeki bir madde yeterince ısı alırsa sıvı duruma geçer.bu olaya erime denir * Yeterince soğuyan sıvı maddelerin katı hale geçmesine de Donma (katılaşma) denir. * Donma olayı erimenin tersidir.bir maddenin erime ve donma sıcaklıkları aynıdır. * Eriyen maddenin hacmi büyür.donan maddenin hacmi küçülür. * Erime ile çözünme olayı çok farklıdır. * Erime ısı etkisi ile gerçekleşir.çözünme ise katı maddelerin sıvı içinde çok küçük parçacıklar biçiminde dağılmasıdır. 2)Buharlaşma ve Yoğunlaşma (Yoğuşma) * Yeterince ısınan sıvı maddelerin gaz haline geçmesine buharlaşma denir. * Buharlaşma her sıcaklık derecesinde gerçekleşir.bundan dolayı buharlaşma derecesi yoktur. * Islak maddelerin kuruması; bu maddedeki suyun buharlaşarak uzaklaşması sonucunda olur. * Buharlaşma sırasında gerekli ısıyı veren madde ısı kaybeder;soğur. * Karpuz dilimi bir süre dışarıda bekletilirse yüzeyi soğur. * Suyu sızdıran testiler suyu soğuk tutar.
3) Kaynama * Kaynama; buharlaşmanın hızlı halidir.buharlaşma olayı sının yüzeyinde gerçekleşir. * Kaynamakta olan bir sıvının ise her noktasında buharlaşma görülür. * Her madde belli sıcaklıklarda kaynar. * Örneğin su 100 C de, Hava -191 C de, Civa 357 C de kaynar.. * Basıncın artması kaynama hızını arttırır. * Örneğin; düdüklü tencereler basınçlı olduğundan yemekler daha hızlı pişer.
4) Bozunma (Bozulma) * Isı bazı maddelerin yapısında değişikliğe yol açar. * Isı etkisiyle maddenin yapısında olan bu değişikliğe bozunma(bozulma)denir. * Örneğin; pişirilen yiyeceklerin yapısı değişir.oda sıcaklığında bekletilen bazı yiyecekler kokuşur. * Isıtılan şeker kömürleşerek bozunur. * Odun kömürü odunun ısıtılması sonucunda oluşur. * Kullandığımız kömür,petrol canlı yapılarının milyonlarca yılda bozunmasından oluşur.
MADDELER DOĞADA KARIŞIK HALDE BULUNUR Saf Maddeler Çevremizdeki bazı maddeler saf durumundadır. İçlerinde kendinden başka madde bulunmayan maddelere saf maddeler denir. Şeker, tuz, cam, altın, alüminyum gibi maddeler saf maddelerdir. Karışımlar Çevremizdeki bir çok madde karışımlar halindedir. Birden çok saf maddelerin kendi özelliklerini kaybetmeden bir araya gelmesiyle oluşan maddelere karışım denir. Toprak, şekerli su, limonata, ayran, ekmek, süt, reçel, bal, hava, deniz suyu, harç karışımdır. Çözeltiler Katı sıvı yada gaz bir maddenin bir sıvı içerisinde dağılması sonucu oluşan saydam sıvı karışımlarına çözelti denir. Şekerli ve tuzlu su, maden suyu, gazlı içecekler, deniz suyu çözeltilere örnektir. Şeker, tuz gibi maddeler suda erimezler, çözünürler
KARIŞIMLAR AYRILABİLİR Mİ? Süzme Katı taneciklerle karışmış sıvı maddeler süzme yöntemiyle birbirinden ayrılır. Yıkanmış pirinci haşlanmış makarnayı içinden yaprak tanecikleri olan çayı süzdürme yöntemiyle birbirinden ayırabiliriz. Ayrıca içme ve kullanma sularındaki katı taneciklerde süzülerek temizlenir. Yüzdürme Birbiriyle karışmış olan tanecikler yüzdürme yöntemiyle ayrılabilir. Samanla karışmış buğday, sapla karışmış mercimek, toprakla karışmış ıspanak bu şekilde birbirinden ayrılır
DAMITMA Birbiriyle karışmış sıvıların ayrılmasında damıtma yöntemi kullanılır. Karışan maddelerin kaynama noktalarının farklı olmasından yararlanılır. Farklı kaynama noktasına sahip iki sıvıdan kaynama noktası düşük olan sıvı daha buharlaşmaya başlar ve ayrı bir kapta toplanarak yoğunlaştırılır. Böylece iki sıvı ayrılmış olur. Rafinelerde petrol damıtılarak petrol gazı, benzin, gaz yağı, motorin, fuel oil, makine yağları ve asfalt elde edilir.
BUHARLAŞMA Bir sıvı madde ile karışmış başka bir maddeyi birbirinden ayırmak yada karışımı koyu bir kıvama getirmek için kullanılan bir yöntemdir. Süt tozu sütteki suyun; deniz tuzu, özel havuzlara alınan deniz suyunun buharlaştırılmasıyla elde edilir. Salça, reçel, pestil, pekmez, marmelat yapılırken de buharlaşma yöntemi kullanılır.