AVRUPA BİRLİĞİ MÜKTESEBATINDA VE ULUSLARARASI HUKUKİ METİNLERDE TEHLİKELİ MALLARIN KARAYOLUYLA TAŞINMASINDA ROL ALAN KİŞİLERİN EĞİTİMİ VE TÜRKİYE DEKİ MEVZUATIN KARŞILAŞTIRILMASI GÜLŞAH AYTEKİN AVRUPA BİRLİĞİ UZMANLIK TEZİ Bu uzmanlık tezinde öne sürülen fikirler eserin yazarına aittir; Ulaştırma Bakanlığı nın görüşlerini yansıtmaz. EYLÜL - 2011
Danışman ve Tez Jürisi Üyelerinin İmza Sayfası tarafından hazırlanan adlı bu tezin AB Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. (İmza) (Tez Danışmanı) Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Avrupa Birliği Uzmanlık Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı ve Soyadı İmzası Başkan :.. Üye : Üye : Üye : Üye : Tarih :.../ / Bu tez, Ulaştırma Bakanlığı Avrupa Birliği Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini hazırlarken uyacakları AB Uzmanlığı Tez Hazırlama Yönergesi ile belirlenen kurallara uygundur.
YETERLİK SINAV KURULUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgileri akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplayıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. İmza Adı-Soyadı : Gülşah AYTEKİN i
ÖZ AVRUPA BİRLİĞİ MÜKTESEBATINDA VE ULUSLARARASI HUKUKİ METİNLERDE TEHLİKELİ MALLARIN KARAYOLUYLA TAŞINMASINDA ROL ALAN KİŞİLERİN EĞİTİMİ VE TÜRKİYE DEKİ MEVZUATIN KARŞILAŞTIRILMASI Aytekin Gülşah Ulaştırma Bakanlığı Avrupa Birliği Uzmanlık Tezi Eylül 2011 Bu tezde; karayoluyla tehlikeli mal taşımacılığında rol alan şoför, güvenlik danışmanı, gönderen, taşıyan, teslim alan, yükleyen, paketleyen, dolduran, tank/konteyner/portatif tank operatörü ve boşaltanların eğitimleriyle ilgili AB müktesebatı, konuyla ilgili uluslararası hukuki metin olan ADR ve Türk mevzuatı incelenmektedir. Tezin amacı; tehlikeli mal taşımacılığında rol alan kişilerin eğitimi ile ilgili ADR nin ve AB Müktesebatının incelenerek, konuya ilişkin Türk mevzuatındaki eksikliklerin tespit edilmesi ve mevzuatımızın oluşturulmasında ve sektörün geliştirilmesinde faydalanılabilecek başvuru kaynağı niteliğinde bir çalışma ortaya konulmasıdır. Bu çalışmada, tehlikeli mal taşımacılığı ile ilgili Türk Mevzuatı nın, AB Müktesebatı ve ADR ye tam olarak uyumlaştırılmasının nasıl sağlanacağı sorusuna cevap aranmaktadır. ii
Tüm analiz ve incelenmelerden sonra, Türkiye de tehlikeli mal taşımacılığının daha güvenli, kaliteli olmasına ilişkin ve tehlikeli mal taşımacılığı ile ilgili Türk Mevzuatı nın, AB Müktesebatı ve ADR ile daha uyumlu şekilde yapılmasına yönelik aşağıdaki öneriler sunulmaktadır. Güvenlik danışmanlarının taşıma yapacakları kurallara uygun taşıma yapmaları konusunda taşımada yer alanları yönlendirmeleri ve şirket içi eğitimlerdeki önemli rolleri nedeniyle, öncelikle güvenlik danışmanlarıyla ilgili bir mevzuatın çıkarılıp, güvenlik danışmanlarının eğitimi sisteminin uygulamaya konulması gerekmektedir. Mevzuatta yer alan ufak farklılıkların haricinde, mevzuatlarda geçen tehlikeli madde terimi yerine tehlikeli mal teriminin kullanılması gerekmektedir. Ayrıca AB mevzuatıyla Türk mevzuatının tam uyumunun sağlanması için, yol kenarı denetlemeleriyle ilgili de bir mevzuatın hazırlanması gerekmektedir. Bunların dışında, tehlikeli mal taşımacılığında yer alacak kuruluşların sorumluluklarının belirlenmesinde ve tehlikeli mal taşımacılığı ile ilgili konularda farklı kurum ve kuruluşların katılımıyla danışma kurullarının oluşturulmasında fayda olacağı düşünülmektedir. Sonuç olarak; çevreye, insanlara ve mülklere verebileceği olası zararları engellemek için, Türkiye deki karayoluyla tehlikeli mal taşımacılığı mevzuatının ve uygulamalarının uluslararası anlaşmalara ve AB mevzuatına tam uyumunun sağlanması gerekmektedir. Anahtar kelimeler: Karayolu, tehlikeli mal, tehlikeli madde, taşımacılık, Tehlikeli Malların Karayolu İle Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR), SRC 5, şoför, güvenlik danışmanı, denetleyen, gönderen, taşıyan, teslim alan, yükleyen, paketleyen, dolduran, tank/konteyner/portatif tank operatörü, boşaltan, eğitim. iii
ABSTRACT COMPARISON OF THE EUROPEAN UNION ACQUIS AND INTERNATIONAL LEGAL TEXTS TO THE TURKISH LEGISLATION CONCERNING THE TRAINING OF THE PERSONNEL INVOLVED IN THE TRANSPORT OF DANGEROUS GOODS BY ROAD Aytekin Gülşah Ministry of Transport and Communications European Union Expert Thesis September 2011 In this thesis, European Union (EU) acquis, ADR, the international legal text regarding the transport of dangerous goods by road, and the legislation of Turkey concerning the personnel involved in the transport of dangerous goods by road (driver, safety adviser, consignor, carrier, consignee, loader, packer, filler, tankcontainer/portable tank operator and unloader) is examined. The aim of this thesis, is to investigate European Union (EU) acquis and ADR regarding the training of the personnel involved in the transport of dangerous goods by road and determination of inadequacies in the Turkish legislation and to provide a basis for the foundation of new legislation and development in sector. In this study, an analysis of the process which Turkey will follow in order to establish the full alignment of her legislation with the EU acquis and ADR. iv
Finally, after all the analysis and examinations, the following proposals for a safer, more qualified dangerous goods transportation in Turkey, and concerning the transport of dangerous goods, improved alignment of the Turkish legislation with EU acquis and ADR are presented. Because of the guidance of the safety advisers to the transport enterprises for the convenient transport of the dangerous goods to the regulations and the important roles of the safety advisers in the training of the personnel of the enterprises, there should be a regulation about safety advisers and a system for training of the safety advisers. Despite of the minor differences in the ADR and the Turkish legislation, the term dangerous goods should be used instead of the term dangerous substances. Moreover, a regulation on the road side checks should be prepared for the full alignment of EU acquis. Apart from these, the assigning of the responsibilities to the institutions and constituting of the advisory committees for all aspects of the transport of dangerous goods by road sector is thought to be useful. Finally; full alignment of the implementation and the legislation of the EU acquis and the international agreements on the transport of dangerous goods by road needs to be applied in order to prevent harm to humans or property and damage to the environment. Keywords: Road, dangerous goods, dangerous substances, transportation, European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road (ADR), SRC 5, driver, safety adviser, consignor, carrier, consignee, loader, packer, filler, tank-container/portable tank operator, unloader, training. v
İÇİNDEKİLER KONUSU: SAYFA NO: BEYAN....i ÖZ..........ii ABSTRACT.....iv İÇİNDEKİLER.vi KISALTMALAR......x ŞEKİLLER...xii TABLOLAR...xiii BÖLÜM 1. GİRİŞ... 1 1.1.Tezin Amacı...4 1.2.Tezin Kapsamı...5 2. AVRUPA BİRLİĞİ MÜKTESEBATI NDA KARAYOLUYLA TEHLİKELİ MAL TAŞIMACILIĞI....7 2.1. 2008/68/EC Sayılı Tehlikeli Malların Karasal Taşımacılığı ile İlgili Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi.....7 2.2. 2010/61/EU sayılı Komisyon Direktifi...10 2.3. Komisyon Kararları...11 2.4. Tehlikeli Malların Karayoluyla Taşımacılığında Denetleme ile İlgili Direktifler...11 3. TEHLİKELİ MALLARIN KARAYOLU İLE ULUSLARARASI TAŞIMACILIĞINA İLİŞKİN AVRUPA ANLAŞMASI....13 3.1 Türkiye nin ADR ye Taraf Olma Süreci...14 3.2. ADR nin Yapısı.....15 3.3. ADR Hükümleri.....17 3.3.1 ADR ye Göre Tehlikeli Malların Sınıflandırılması...18 3.3.2. Taşıma Türlerine Göre Muafiyetler...20 vi
4. TEHLİKELİ MAL TAŞIMACILIĞINDA ROL ALAN KİŞİLER İLE İLGİLİ ADR BÖLÜMLERİ...21 4.1. Güvenlik Danışmanları...21 4.1.1. Güvenlik Danışmanının Görevleri...21 4.1.2. Güvenlik Danışmanının Eğitimi ve Sınavları...23 4.1.3 Güvenlik Danışmanı Sertifikası...27 4.2. Tehlikeli Mal Taşıyan Şoförler...27 4.2.1 Temel Eğitim...29 4.2.2 Tank Eğitimi...30 4.2.3 Sınıf 1 (Patlayıcı Maddeler) Eğitimi...30 4.2.4 Sınıf 7 (Radyoaktif Malzemeler) Eğitimi...30 4.2.5. Başlangıç Eğitim Programı...31 4.2.6. Bilgi Yenileme Eğitimi...31 4.2.7. Eğitimin Onaylanması...32 4.2.8. Tehlikeli Mal Taşıyan Şoförlerin Sınavları...33 4.2.9. Tehlikeli Mal Taşıyan Şoförlerin Sertifikaları...34 4.3 Denetleyenler...36 4.4.Gönderen, Taşıyan, Teslim Alan, Yükleyen, Paketleyen, Dolduran, Tank/Konteyner/Portatif Tank Operatörü, Boşaltan...37 4.4.1. Emniyet Eğitimi...38 5. KARAYOLUYLA TEHLİKELİ MAL TAŞIMACILIĞI İLE İLGİLİ TÜRK MEVZUATI...40 5.1. Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik...40 5.1.1 Taşıma Faaliyetlerine İlişkin Genel Kurallar...42 5.1.2 Denetim...43 5.1.3. Güvenlik Danışmanı...44 5.1.4. Eğitim...45 5.1.5 Diğer Yönetmelik Hükümleri...45 5.2. Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelikte Yapılan Son Değişiklik...46 5.3. Karayolu Taşımacılık Faaliyetleri Mesleki Yeterlilik Eğitimi Yönetmeliği...47 vii
5.4. Karayoluyla Tehlikeli Madde Taşıyan Araç Şoförlerine Yönelik Mesleki Yeterlilik Eğitimi Yönergesi...49 5.4.1. Eğitim Kurumları...50 5.4.2. Eğiticiler...51 5.4.3. Tehlikeli Madde Taşımacılığı Eğitiminin İçeriği...51 5.4.3.1 ADR Temel Eğitimi...52 5.4.3.2 ADR Tank Eğitimi...53 5.4.3.3 ADR Sınıf 1 Eğitimi...53 5.4.3.4 ADR Sınıf 7 Eğitimi...53 5.4.3.5 Tehlikeli Madde Taşımacılığı Yenileme Eğitimleri...54 5.4.4. SRC 5 Belgesi...55 5.4.5 Diğer Yönerge Hükümleri...56 5.4.6. TMYB ve SRC 5 Alma Süreci...57 6. TEHLİKELİ MALLARIN TAŞIMACILIĞINDA MODLAR ARASI ENTEGRASYON.....58 6.1. BM Düzenlemeleri......58 6.1.1. Tehlikeli Mal Taşımacılığı ve Kimyasalların Sınıflandırılması ve Etiketlenmesi Konusunda Küresel Uyum Sistemi Üzerine Birleşmiş Milletler Uzmanlar Komitesi......59 6.1.2.BM Tehlikeli Mal Taşımacılığı Tavsiyeleri... 60 6.1.3. Birleşmiş Milletler Kimyasalların Sınıflandırılması ve Etiketlenmesi Konusunda Küresel Uyumluluk Sistemi......63 6.1.4. BM Testler ve Kriterler Kılavuzu......63 6.2.Tehlikeli Mal Taşımacılığı ile İlgili Uluslararası Anlaşmalar......63 6.3. ADR de Diğer Düzenlemelere Uygulanabilme Hükümleri....67 6.3.1. Deniz ve Havayoluyla Taşımaları İçeren Bir Taşıma Zincirinde Taşıma......67 6.3.2. Karayolu Dışında Yapılan Taşımalar... 69 6.4. Çok Modlu Tehlikeli Mal Taşımacılığında Farklılıklar ve Çözüm Yolları......70 viii
7. TEHLİKELİ MALLARIN KARAYOLUYLA TAŞINMASI KONUSUNDA AVRUPA BİRLİĞİ MÜKTESEBATI VE ULUSLARARASI HUKUKİ METİNLER İLE TÜRK MEVZUATININ KARŞILAŞTIRILMASI...73 7.1 Farklılıkların Analizi...73 8. SONUÇ VE ÖNERİLER...77 KAYNAKÇA...80 EK-1..83 ix
KISALTMALAR AB: Avrupa Birliği ADR: Tehlikeli Malların Karayolu İle Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (Anlaşmanın orjinal (Fransızca) hali: Accord européen relatif au transport international des marchandises Dangereuses par Route) (European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road) BM: Birleşmiş Milletler BMAEK: Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu UN No: (BM Numaraları) Madde veya nesnelerin Birleşmiş Milletler Model Yönetmelikleri nden alınmış 4 basamaklı tanımlama numarası GHS: Birleşmiş Milletler Kimyasalların Sınıflandırılması ve Etiketlenmesi Konusunda Küresel Uyumluluk Sistemi (Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals) RID: Tehlikeli Malların Demiryolları İle Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Düzenlemeler (Regulations concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Rail) ADN: Tehlikeli Malların İç Suyolu İle Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Inland Waterways) CO 2 : Karbondioksit ICAO-TI: Havayoluyla Tehlikeli Malların Güvenli Taşımacılığı için Teknik Talimatlar IATA-DGR: Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği nin Tehlikeli Mallar Talimatları IMO: Uluslararası Denizcilik Örgütü IMDG Kod: Uluslararası Denizcilik Tehlikeli Yükler Kodu (International Maritime Dangerous Goods Code) Kg: Kilogram KTFMYEY: Karayolu Taşımacılık Faaliyetleri Mesleki Yeterlilik Eğitimi Yönetmeliği x
MYEYB: Mesleki Yeterlilik Eğitimi Yetki Belgesine TMKTHY: Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik TMYB: Tehlikeli Madde Taşımacılığı Mesleki Yeterlilik Eğitimi Yetki Belgesi SRC 5 Belgesi: Tehlikeli mal taşıyan şoförlerin alması gereken mesleki yeterlilik belgesi SRC: (Sürücü) Karayolunda motorlu bir aracı veya taşıtı sevk ve idare eden kişi xi
ŞEKİLLER Şekil 3.1: ADR...13 Şekil 4.1: ADR ye Göre Şoför Belgelerinin Ön Yüzü...35 Şekil 4.2: ADR ye Göre Şoför Belgelerinin Arka Yüzü...35 Şekil 5.1: SRC 5 Belgesi Örneğinin Ön Yüzü...55 Şekil 5.2: SRC 5 Belgesi Örneğinin Arka Yüzü...56 Şekil 6.1: Tehlikeli mal taşımacılığını düzenlemek için BM mekanizmaları ve uluslararası anlaşmalar...66 xii
TABLOLAR Tablo 3.1: ADR ye Göre Tehlikeli Malların Sınıflandırılması...19 xiii
BÖLÜM I GİRİŞ Türkiye nin 12 Eylül 1963 tarihinde Ankara Anlaşmasının imzalamasıyla başlayan Avrupa Birliği (AB) ile yakınlaşma süreci, 10-11 Aralık 1999 tarihinde Helsinki'de yapılan AB Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi'nde Türkiye'nin adaylığının resmen onaylanmasıyla devam etmiştir. AB, Türkiye ile tam üyelik müzakerelerine 3 Ekim 2005 tarihinde başlamıştır. 14-15 Aralık 2006 tarihlerinde Brüksel de düzenlenen Avrupa Konseyi Zirve Toplantısında AB nin, Türkiye nin Gümrük Birliği Ek Protokolünün şartlarını tam olarak yerine getireceği zamana kadar müzakerelerin açılmaması kararını aldığı sekiz fasıldan biri Taşımacılık Politikası Faslıdır. Türkiye nin AB üyeliği için gerekli mevzuat uyumlarının gerçekleştirilmeye devam etmesi için Türkiye nin AB Müktesebatına Uyum Programı: 2007-2013 yayınlanmıştır. Bu program ile Taşımacılık Politikası Faslı gibi açılmayan fasıllarda da AB üyeliği için gerekli mevzuat uyumlarının yapılması planlanmıştır. Türkiye'nin AB Müktesebatına Uyum Programı nın (2007-2013) ve Türkiye nin Katılım Süreci İçin AB Stratejisi (2010-2011) Eylem Planı nın Taşımacılık Politikası kısımlarında Tehlikeli Maddelerin Taşınması Hususunda Görevli Güvenlik Danışmanlarına İlişkin Tebliğ in çıkarılmasında yarar görülen yasal düzenlemeler arasında olduğu belirtilmiştir. Dünyada olduğu gibi Türkiye de de ulaştırmanın ağırlıkla gerçekleştirildiği taşıma modu, karayolu taşımacılığıdır. Türkiye de yapılan eşya taşımalarının 2008 1
verilerine göre yaklaşık % 92 si karayoluyla yapılmaktadır (1). Dolayısıyla ülkemizde tehlikeli mal taşımacılığının da büyük kısmı karayoluyla yapılmaktadır. Tehlikeli mallar, insanları, mülkleri ve çevreyi tehlikeye sokabilecek olan, sahip oldukları tehlike özelliğine göre farklı sınıflara ayrılan tehlikeli madde ve nesnelerdir. İnsanlara, çevreye, mülklere ve diğer mallara zarar verebilecek kazaları ve taşımanın düzgün yapılmamasından dolayı meydana gelebilecek herhangi bir zararı önlemek için tehlikeli mal taşımacılığının düzenlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla Birleşmiş Milletler öncülüğünde 1957 yılında Cenevre de, Tehlikeli Malların Karayolu İle Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR) (orjinal adı Accord européen relatif au transport international des marchandises Dangereuses par Route ) imzalanmıştır (2). Şu an itibariyle 47 ülke ADR ye taraftır. AB ülkelerinin hepsi ADR ye taraftır (3). Türkiye, ADR anlaşmasına 22 Mart 2010 tarihinde taraf olmuştur. ADR nin amacı, uluslararası karayolu taşımacılığında güvenliğin arttırılması, BM Tavsiyelerine dayanarak tehlikeli malların sınıflandırılması, paketlenmesi, etiketlenmesi, taşıma birimlerinin ve çeşitli ekipmanlarının üretimi, işaretlenmesi, periyodik bakımı, testleri ile ilgili standartlar ve kuralların, diğer taşıma türlerindeki tehlikeli mal taşımacılığı kurallarıyla uyumlu bir şekilde ortaya konmasıdır. ADR nin uygulanmasıyla karayolunda meydana gelen kazaların çevresel ve sosyal etkileri ve karayoluyla taşımacılık faaliyetlerinin ortaya çıkardığı riskler azalmıştır. Avrupa Birliği Komisyonu nun hazırladığı Türkiye 2010 İlerleme Raporunda karayoluyla tehlikeli mal taşımacılığı ile ilgili Türkiye, 22 Şubat 2010 tarihinde, Tehlikeli Malların Karayoluyla Uluslararası Taşınmasına İlişkin Avrupa Anlaşmasına (ADR) taraf olmuştur. Ancak, Kara Ulaştırması Genel 1 TÜİK, Ulaşım yollarına göre yük ve yolcu taşıması tablosu (Ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.tuik.gov.tr/veribilgi.do?tb_id=52&ust_id=15, 18/01/2011) 2 Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR), 2011. (Ayrıntılı bilgi için bkz. http://live.unece.org/trans/danger/publi/adr/adr2011/11contentse.html, 30/05/2011) 3 UNECE Ülke Bilgisi, http://live.unece.org/trans/danger/publi/adr/country-info_e.html, 28/05/2011 2
Müdürlüğü nün (4) ADR nin uygulanması için kurumsal ve teknik kapasitesi sınırlı olmayı sürdürmektedir. denmektedir. Türkiye'nin AB Müktesebatına Uyum Programı nın (2007-2013) ve Türkiye nin Katılım Süreci İçin AB Stratejisi (2010-2011) Eylem Planı nın Taşımacılık Politikası kısımlarında Tehlikeli Malların Taşınması Hususunda Görevli Güvenlik Danışmanlarına İlişkin Tebliğ çıkarılmasında yarar görülen yasal düzenlemeler arasındadır. Avrupa Birliği Müktesebatı nda karayoluyla tehlikeli mal taşımacılığını düzenleyen en temel mevzuat, 2008/68/EC Sayılı Tehlikeli Malların Karasal Taşımacılığı ile İlgili Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi dir. Bu direktifle tehlikeli malların sadece karayoluyla taşınması değil, karayolu, demiryolu ve iç suyollarıyla taşınması da düzenlenmektedir. Direktifte tehlikeli malların karayoluyla taşınması konusunda, bazı Üye Ülkelerin ulusal taşımacılık konusunda aldıkları istisnalar hariç olmak üzere, ADR hükümleri benimsenmektedir (5). Bu nedenle, karayoluyla tehlikeli mal taşımacılığında AB Müktesebatı ve Türk Mevzuatı nı karşılaştırmak için, ADR ile Türk Mevzuatı nın arasındaki farklılıkları incelemek gerekmektedir. Ayrıca karayoluyla tehlikeli mal taşımacılığında denetlemeyi düzenleyen AB direktifleri bulunmaktadır. Türkiye de tehlikeli mal taşımacılığı Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik (TMKTHY) ile düzenlenmiştir (6). Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına 4 01/11/2011 tarihli ve 28102 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan KHK/655 sayılı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Karayolu Düzenleme Genel Müdürlüğü olarak yapılandırılmıştır. 5 2008/68/EC, Tehlikeli Malların Karasal Taşımacılığı Konusunda Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi, 24 Eylül 2008 6 Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik, 26479 sayılı Resmi Gazete, 31/03/2007 3
Dair Yönetmelik (7) ile TMKTHY in bazı kısımları için uygulama zamanlarında değişiklik yapılmıştır. Ayrıca tehlikeli mal taşıyan şoförlerin eğitimi ile ilgili hükümler Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğü nce (8) 17/06/2010 tarihinde yayımlanan Karayoluyla Tehlikeli Madde Taşıyan Araç Şoförlerine Yönelik Mesleki Yeterlilik Eğitimi Yönergesi ile düzenlenmiştir. (9) 1 Kasım 2011 tarihli ve 28102 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan KHK/655 Karar Sayılı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile bütün taşıma modlarındaki tehlikeli mal taşımacılığı ile ilgili görevleri yerine getirmek üzere, Tehlikeli Mal ve Kombine Taşımacılık Düzenleme Genel Müdürlüğü, Bakanlığın yeni teşkilat yapısında yer almıştır. (10) 1.1. Tezin Amacı Bu tezde; karayoluyla tehlikeli mal taşımacılığında rol alan şoför, güvenlik danışmanı, gönderen, taşıyan, teslim alan, yükleyen, paketleyen, dolduran, tank/konteyner/portatif tank operatörü ve boşaltanların eğitimleriyle ilgili AB müktesebatı, ADR ve Türk mevzuatı incelenmektedir. 7 Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 27789 sayılı Resmi Gazete, 18/12/2010 8 01/11/2011 tarihli ve 28102 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan KHK/655 sayılı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Karayolu Düzenleme Genel Müdürlüğü olarak yapılandırılmıştır. 9 Karayoluyla Tehlikeli Madde Taşıyan Araç Şoförlerine Yönelik Mesleki Yeterlilik Eğitimi Yönergesi, Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğü, 17/06/2010, (Ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.kugm.gov.tr/blsm_wiys/kugm/tr/belgelik/mevzuat/yonergeler/20100617_140143_2 769_1_64.doc, 28/01/2011) 10 Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 28102 sayılı Resmi Gazete, 01/11/2011 4
Bu kapsamda hazırlan bu tezin amacı; tehlikeli mal taşımacılığında rol alan kişilerin eğitimi ile ilgili ADR nin ve AB Müktesebatının incelenerek, konuya ilişkin Türk mevzuatındaki eksikliklerin tespit edilmesi ve mevzuatımızın oluşturulmasında ve sektörün geliştirilmesinde faydalanılabilecek başvuru kaynağı niteliğinde bir çalışma ortaya konulmasıdır. 1.1. Tezin Kapsamı Bu çerçevede, tezin birinci bölümü olan bu bölümle tezin girişi yapılmıştır. Tezin ikinci bölümünde, Avrupa Birliği Müktesebatı ndaki tehlikeli mal taşımacılığı ile ilgili direktifler hakkında bilgi verilmiştir. AB Müktesebatı nda, ADR hükümleri benimsendiği için, tezin üçüncü bölümünde ADR hakkında genel bilgi verilmiştir. Tezin dördüncü bölümü, ADR de karayoluyla tehlikeli mal taşımacılığında yer alanlarla ilgili bölümlerin incelenmesine ayrılmıştır. Beşinci bölümde tehlikeli malların karayoluyla taşınması ile ilgili Türk Mevzuatı incelenmiştir. Altıncı bölümde tehlikeli malların taşımacılığında modlar arası entegrasyon ve tehlikeli mal taşımacılığı ile ilgili uluslararası anlaşmalar ve düzenlemelerden bahsedilmiştir. Yedinci bölümde, tehlikeli malların karayoluyla taşınması ile ilgili AB Müktesebatı ve uluslararası hukuki metinler yani ADR ile Türk Mevzuatı nın karşılaştırılması yapılmıştır. Sekizinci ve son bölümde ise elde edilen sonuçlar değerlendirilmiş ve bu doğrultuda geliştirilen öneriler sunulmuştur. 5
Türk Mevzuatında konuyla ilgili eksiklikler bulunmakla beraber, mevcut mevzuat bazı ufak farklılıklar haricinde, genel olarak ADR ile (dolayısıyla AB Müktesebatı ile) uyumludur. Bakanlığın teşkilat ve görevlerinde değişiklik yapan Kanun Hükmünde Kararname nedeniyle Bakanlıpın mevzuatının güncellenmesi çalışmalarında, bu ufak farklılıkların da giderilip, mevzuatın ADR ve AB direktifleriyle tam uyumlu hale gelmesi gerekmektedir. Özellikle güvenlik danışmanlarına yönelik kapsamlı bir mevzuata gerek vardır. Ayrıca denetlemelerle ilgili Türk Mevzuatı ndaki kısmın, AB direktiflerine uyumlu hale gelecek şekilde yenilenmesi gerekmektedir. 6
BÖLÜM II AVRUPA BİRLİĞİ MÜKTESEBATI NDA KARAYOLUYLA TEHLİKELİ MAL TAŞIMACILIĞI Avrupa Birliği Müktesebatı nda karayoluyla tehlikeli mal taşımacılığı ile ilgili en temel direktif, 2008/68/EC Sayılı Tehlikeli Malların Karasal Taşımacılığı ile İlgili Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifidir. Ayrıca bu direktifi, Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması nın (ADR) son versiyonuna güncelleyen 2010/61/EU sayılı Komisyon Direktifi ilgili en güncel direktiftir. Bu direktifler haricinde denetlemelerle ilgili direktifler de bulunmaktadır. 2.1. 2008/68/EC Sayılı Tehlikeli Malların Karasal Taşımacılığı ile İlgili Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi Bu direktif ile tehlikeli malların karayolu, demiryolu ve iç suyollarıyla taşınması hakkındaki hükümler tek bir direktif altında toplanmıştır. Tehlikeli malların karayoluyla taşınması direktifin Ek I kısmında, demiryoluyla taşınması direktifin Ek II kısmında, iç suyoluyla taşınması ise direktifin Ek III kısmında yer almaktadır. Bu direktif, Tehlikeli Malların Karayoluyla Taşımacılığıyla İlgili Üye Devletlerin Yasalarının Yakınlaştırılması Konusundaki 94/55/EC sayılı Konsey Direktifini, Tehlikeli Malların Demiryoluyla Taşımacılığıyla İlgili Üye Devletlerin Yasalarının Yakınlaştırılması Konusundaki 96/49/EC sayılı Konsey Direktifini, 7
Karayolu, Demir Yolu ve İç Suyolu İle Tehlikeli Malların Taşımacılığı İçin Güvenlik Danışmanlarının Tayin Edilmesi ve Mesleki Ehliyeti Hakkındaki 96/35/EC sayılı Konsey Direktifini, Karayolu, Demiryolu ve İç Suyolu İle Tehlikeli Mal Taşımacılığında Güvenlik Danışmanları İçin Asgari Sınav Şartlarına İlişkin 2000/18/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifini, Tehlikeli Malların Karayoluyla Taşımacılığı İle İlgili Direktif 94/55/EC Üzerine Üye Ülkelerin Bazı Belirli Muafiyetleri Kabul Etmelerine İzin Veren 2005/263/EC sayılı Komisyon Kararını, Tehlikeli Malların Demiryoluyla Taşımacılığı İle İlgili Direktif 96/49/EC Üzerine Üye Ülkelerin Bazı Belirli Muafiyetleri Kabul Etmelerine İzin Veren 2005/180/EC sayılı Komisyon Kararını yürürlükten kaldırmaktadır. Direktifte ADR, RID ve ADN nin tehlikeli malların uluslararası güvenli taşımacılığı hakkında ortak kurallar belirlediği ve söz konusu kuralların tehlikeli malların taşımacılığı şartlarını AB içinde uyumlaştırmak ve ortak taşıma pazarının uygun şekilde işlemesini sağlamak amacıyla ulusal taşımaya genişletilmesi gerektiği belirtilmektedir. Bu nedenle, bu Direktif ile her bir AB ülkesinde tehlikeli malların ulusal taşımacılığında, uluslararası tehlikeli mal taşımacılığı anlaşmaları olan ADR, RID ve ADN anlaşmalarının kurallarının geçerli olacağı anlaşılmaktadır. Direktifin hükümleri silahlı kuvvetlerin doğrudan ve fiziksel sorumluluğu veya danışmanlığı altında yapılan tehlikeli mal taşımacılığına da uygulanmaz. Ancak, silahlı kuvvetler adına çalışan ticari yüklenicilerce yapılan tehlikeli mal taşımacılığı, ticari yüklenicinin sözleşme görevleri silahlı kuvvetlerin doğrudan ve fiziksel sorumluluğu veya danışmanlığı altında yapılmıyorsa, bu Direktif kapsamında değerlendirilmelidir. 8
Bu Direktif ile AB içinde ve üçüncü ülkelerle yapılacak tehlikeli mal taşımacılığı, Direktifin 6 ncı Maddesinde belirtilen ve direktifin eklerinde detaylı olarak verilen istisnai uygulamalar haricinde, ADR, RID ve ADN ye uygun olarak yapılacaktır. Direktifin İstisnai Uygulamalar başlıklı 6 ncı Maddesinde belirtilen istisnai uygulamalar şunlardır: 1. Kendi bölge sınırlarında yapılan taşımacılık işlemleri için, Üye Ülkeler Ek lerde belirtilmiş olan lisanlardan farklı bir lisanın kullanılmasına onay verebilecektir. 2. (a) Güvenlikten ödün verilmemek şartıyla, Üye Ülkeler orta ya da yüksek seviye radyoaktivite içeren maddeler hariç, az miktarda belirli tehlikeli malların kendi sınırları içinde taşımacılığı için, taşımacılık şartlarının Eklerde belirlenen şartlardan daha sıkı olmaması kaydıyla, Ek I, Bölüm I.1, Ek II, Bölüm II.1, ya da Ek III, Bölüm III.1 de istisnai uygulama talep edebilirler. (b) Güvenlikten ödün verilmemek şartıyla, tehlikeli malların kendi sınırları içinde taşımacılığı için, Üye Ülkeler aşağıdaki durumlarda Ek I, Bölüm I.1, Ek II, Bölüm II.1, ya da Ek III, Bölüm III.1 de istisnai uygulamalar talep edebilecektir: (i) Kısa mesafelerde yerel taşıma; ya da (ii) Bilinen bir endüstriyel işlem için ve net olarak belirlenmiş şartlar altında yakinen kontrol edilmesi halinde belirli rotalarda demiryolu ile yerel taşıma. Her Üye Ülke, olağan dışı olarak ve güvenlikten ödün verilmemek kaydıyla, bu Direktifte yasaklanmış olan tehlikeli malların kendi sınırları içerisinde taşınabilmesi amacıyla ya da bu tip taşımaların Direktifteki şartlardan farklı şartlar altında yapılabilmesi amacıyla, bu tip taşımaların net bir şekilde tanımlanmış ve belirli bir süreyle sınırlanmış olması şartıyla, özel onaylar verebilecektir. 9
Komisyon ulusal istisnalar listelerini gözden geçirebilmeli ve bir kaza ya da olay anında acil önlemleri uygulama ve yerine getirme konusunda karar verebilmelidir. Direktifin Ulusal İstisnai Uygulamalar başlıklı Ek I, Bölüm I.3 kısmında Üye Ülkelerin kendi bölgelerindeki karayoluyla tehlikeli mal taşımacılığındaki istisnaları bulunmaktadır. Bu istisnaların sona erme tarihi 30 Haziran 2015 dir. Bu tarihten sonra Üye Ülkelerin istisnaların süresini uzatma talebi olursa ve Komisyon bu talebe onay verirse bu süre azami 6 sene daha uzatılabilir. Direktifte ayrıca, Direktifin Eklerinin, takip ve iz sürme konusunda teknolojik gelişmeler de dâhil olmak üzere bilimsel ve teknik gelişmelere hızlıca uyarlanmasını sağlamak ve özellikle de ADR, RID ve ADN ye dahil edilen yeni hükümleri dikkate almanın şart olduğundan bahsedilmektedir. ADR, RID ve ADN ye yapılacak değişiklikler ve Eklerde buna karşılık gelen değişiklikleri aynı anda devreye sokmanın önemine de değinilmiştir. (11) Direktif incelendiğinde, Direktifin Üye Ülkelerde karayoluyla uluslararası ve ulusal düzeyde yapılan tehlikeli mal taşımacılığında ADR hükümlerini benimsediği, sadece ulusal boyutta yapılan tehlikeli mal taşımacılığı için bazı Üye Ülkelere 30 Haziran 2015 tarihine kadar istisnalar verildiği anlaşılmaktadır. Dolayısıyla AB içindeki karayoluyla tehlikeli mal taşımacılığı hakkındaki teknik bilgiler -Üye Ülke istisnaları hariç olmak üzere- ADR içinde bulunmaktadır. 2.2. 2010/61/EU sayılı Komisyon Direktifi 2008/68/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin Tehlikeli Malların Karasal Taşımacılığıyla İlgili Direktifini Bilimsel ve Teknik Gelişmelere İlk Defa Uyarlayan, 2 Eylül 2010 tarihli, 2010/61/EU sayılı Komisyon Direktifi ile ADR nin 1 Ocak 2011 tarihinde yürürlüğe giren en son versiyonu geçerli kabul edilmektedir. 11 a.g.e. 10
Üye Ülkelere iç mevzuatlarını ADR nin 2011 versiyonuna uyumlaştırmaları için 30 Haziran 2011 tarihine kadar bir geçiş dönemi verilmiştir. (12) 2.3. Komisyon Kararları Tehlikeli malların karasal taşımacılığı ile ilgili üye ülkelerin belirli istisnaları (13) (14) (15) kabul etmesine ilişkin Komisyon Kararları da bulunmaktadır. 2.4. Tehlikeli Malların Karayoluyla Taşımacılığında Denetleme ile İlgili Direktifler Tehlikeli malların karayoluyla taşımacılığında denetleme ile ilgili direktiflerin ilki Karayoluyla Tehlikeli Mal Taşımacılığında Denetlemeler İçin Standart Prosedürler adlı ve 95/50/EC sayılı Konsey Direktifidir (16). Daha sonra bu direktifi değiştiren direktifler yayınlanmıştır. 12 2010/61/EU, 2008/68/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi nin Tehlikeli Malların Karasal Taşımacılığı Direktifini Bilimsel Ve Teknik Gelişmelere İlk Defa Uyarlayan, 2010/61/EU sayılı Komisyon Direktifi, 2 Eylül 2010 13 2009/240/EC, 2008/68/EC sayılı Tehlikeli Malların Karasal Taşımacılığı Konusunda Avrupa Parlamentosu Ve Konseyi Direktifine göre Üye Ülkelerin belirli istisnaları kabul etmesine izin veren Komisyon Kararı, 4 Mart 2009 14 2010/187/EU, 2008/68/EC sayılı Tehlikeli Malların Karasal Taşımacılığı Konusunda Avrupa Parlamentosu Ve Konseyi Direktifine göre Üye Ülkelerin belirli istisnaları kabul etmesine izin veren Komisyon Kararı, 25 Mart 2010 15 2011/26/EU, 2008/68/EC sayılı Tehlikeli Malların Karasal Taşımacılığı Konusunda Avrupa Parlamentosu Ve Konseyi Direktifine göre Üye Ülkelerin belirli istisnaları kabul etmesine izin veren Komisyon Kararı, 14 Ocak 2011 16 95/50/EC, Karayoluyla Tehlikeli Mal Taşımacılığında Denetlemeler İçin Standart Prosedürler adlı ve 95/50/EC sayılı Konsey Direktifi, 6 Ekim 1995 11