1
T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı Öğr. Gör. Mücahit KIVRAK 0 505 772 44 46 kivrak@gmail.com www.mucahitkivrak.com.tr 2
3
4 Fosfor: Özelikle taban suyunun derinde olduğu, sulanmayan veya yılda en çok 2 3 kez sulanan zeytin bahçelerinde, uzun yıllardan beri 2 3 yılda bir fosfor gübrelemesi yapılıyorsa fosfor noksanlığı görülmez. Ancak zamanında kökler tarafından fosfor alınamadığından, fosfor noksanlığı görülmese de üründe artış sağlanamaz.
5 Zeytin ağacının kökleri toprağın derinliklerine yayıldığından, toprağın ısınması ile birlikte zeytin ağacının kökleri yeterli fosforu topraktan alabilmektedir. Toprakta alınabilir fosfor 6 ppm den az olduğunda, köklerle alınan fosfor yeterli olmamaktadır.
6 Fosfor noksanlığında, ağacın gelişmesinde duraklama, yapraklarda küçülme ve daralma, boğum aralarında kısalma, köklerde zayıflama, çiçeklerde azalma ve çiçek açılmasında gecikme, çekirdeklerde küçülme ve meyvelerde küçülme görülür.
7 Ancak bu belirtiler görülmeden de yaprak analizlerinde fosforun kritik seviyelere yakın olduğu üretim koşullarında, çiçek açma döneminde, köklerin bulunduğu alanda toprak soğuk olduğundan, kökler yeterli fosforu alamaz.
8 Böyle koşullarda noksanlık belirtileri görülmese de; çiçek açımı az olacağından çok az meyve tutacaktır ve mayıs haziran aylarındaki meyve dökümü şiddetli olacaktır. Toprağın ısınması ile birlikte kökler, topraktan daha kolay fosfor alacağından, fosfor noksanlığı görülmeyecektir.
9 Bitkide enerji oluşumunda ve transferinde olmasa olmaz tek mineral, fosfordur. Bu nedenle zeytin ağacının uyanma döneminde yapraktan fosfor takviyesi çok önemlidir.
10 Bitkilerde döllenme organlarının tam olarak gelişmesi için fosfor gerekli bir elementtir. Kökler iyi büyüyemez ve etrafa yayılamaz.
11 Fosfor Fazlalığı Fosfor fazlalığı belirtileri gözle kolay görülmez. Fosfor fazlalığı Cu, Fe ve Zn gibi diğer elementlerin üzerine etki yaparak onların noksanlıklarını ortaya çıkmasına sebep olur.
12 Fosfor noksanlığı: Fosfor noksanlığında gelişme yavaşlar, yapraklar küçülür. Dalların boğum araları kısalır. Çiçeklenme azalır, çiçek açması gecikir. Dolayısıyla meyve bağlama olayı da olumsuz etkilenir. Meyveler geç olgunlaşır. Karbonhidrat miktarı azalacağından gelişme zayıflar. Sonuçta ürün miktarı azalır. Filizlerin pişkin ve sağlam olması engellenir. Soğuklara ve kuraklığa olan duyarlılık artar. Meyvelerde kalite azalır, yağ oranı da normalin altına düşer. Noksanlığa, topraktaki organik madde yetersizliği, soğuk ve nemli koşullar, asit yapılı topraklar neden olabilir. Çözüm için, toprak ve yaprak analizleri yaptırılarak, analiz sonuçlarına göre. topraktan fosforlu gübre uygulamaları yapılmalıdır.
13 FOSFORLU GÜBRELER Gübreler arasında çok önemli bir yeri olan fosforlu gübreler, bitki besin maddesi fosforu suda eriyebilir fosfat anyonu halinde bulunduran veya toprağa katıldıktan sonra bünyesindeki fosfor alınabilir hale dönüşen ve azotlu gübrelerden sonra dünyada en fazla tüketilen gübredir. Bunlar Süperfosfat ve Triple süperfosfat olmak üzere iki çeşittir.
14 Süperfosfat Normal süper fosfat gübresi gri veya kahverengi renge sahip olup depolama ve uygulama kolaylığı temini için genellikle granül yapıya sahiptir. Toz ürünleri depolama esnasında topaklaşır. Kullanılan aside ve kayanın özelliğine bağlı olarak % 17-20 oranında toplam P 2 O 5 içerir. Bu miktarın % 90 dan fazlası suda çözünebilir formdadır. Bu gübre ayrıca % 16 civarında kükürt içerir. Granüllü normal süper fosfat tarlaya homojen bir şekilde problemsiz olarak uygulanabilir. Az miktarda serbest asit içerdiği için ambalajlamada aside dayanıklı çuvallar kullanılır.
15 Normal süper fosfat gübresi asit karakterli topraklar dışında ki topraklar için uygun bir fosforlu gübre çeşididir. Kalsiyum ve kükürt noksanlığı gösteren topraklarda kullanılması sonucu bitkilerin kalsiyum ve kükürt ihtiyaçları karşılanır. Suda çözünür fosfatın fiksasyonunu asgariye indirmek amacıyla bu gübreyi banda tohum sıralarının hemen yanına uygulamak gerekir. Son yıllarda hem üretim miktarları hem de tüketim miktarları azalan bu gübrenin çok iyi bir kükürt kaynağı olması, özellikle de kükürt gübrelemesi gerektiren alanlarda kullanılabilecek alternatif bir gübre olarak yeniden önem kazanmasını sağlayabilir.
16 Bitkiler fosforu kökleri vasıtası ile (-) bir değerlikli H 2 PO -1 4 ve (-) iki değerlikli HPO -2 4 anyonu halinde topraktan alırlar. Bu iki formdaki fosforun alınımı daha önce açıklandığı gibi toprağın ph değerine bağlıdır. Ülkemizde üretilen ve tüketilen fosforlu gübrelerde her iki formda da fosfor bulunmaktadır.
17 Triple Süperfosfat Triple süper fosfat hemen tamamı suda eriyen formda % 42-44 P 2 O 5 içerir. Toz halindeki triple süper fosfat serbestçe akmaz ve topaklaşma eğilimi gösterir, fakat granüllü halde serbestçe akar, depolanması ve kullanımı mükemmeldir. Kirli beyaz veya gri renkli tanecikler granüle halindedir. Uzun süre rutubetli bir yerde bekletildiğinde su çekerek topaklaşırsa da bu keseklerin dağıtılarak kullanılmasında tarımsal yönden bir sakınca bulunmamaktadır. Triple süper fosfat gübresi daha az kükürt içerir. Bu gübre normal süper fosfat gübresinde olduğu gibi ekim veya dikimden hemen önce veya ekim esnasında tohum veya kök derinliğine gömülerek uygulanır.
18 Fosforlu gübre olarak kullanılan normal süperfosfatlar ile triple süperfosfat gübrelerinin yurdumuzun toprak ve iklim şartlarında ürüne olan etkileri yönünden belirgin bir fark yoktur. Burada belirleyici unsur toprağın kükürt ve kalsiyum ihtiyacı olmalıdır. Tüm şartlar incelendiğinde gerekli besin maddesi sadece fosforsa bu durumda kullanılacak gübre cinsini belirleyici unsur gübrenin suda erir besin maddesi içeriği olmalıdır. Bu gübre nötr veya hafif asit karakterde olduğundan toprak ph sını etkilemez.
19 Granül yapıya sahip olan Triple Süperfosfat gübresi kirli beyaz renkten koyu gri renge kadar değişen renklerde üretilebilmektedir. Bünyesinde etkili madde oranı % 42-44 P 2 O 5 arasındadır. Kimyasal formulü CaH 4 (PO 4 ) 2.H 2 O şeklindedir. Toprak suyunda eridikten (çözündükten) sonra Ca +2 ve H 2 PO -1 4 şeklinde iyonlara ayrılır. Bünyesinde zaman zaman % 1-2 oranında kükürt bulunabilmektedir. Bunun nedeni ise üretimde kullanılan fosforik asidin safiyetinden ileri gelmektedir. Üretimde kullanılan fosforik asit kükürt ihtiva ediyorsa bu kükürt Triple Süperfosfata da geçmektedir. Triple Süperfosfatın etkili madde % sine bağlı olarak bünyesinde % 12-16 oranında kalsiyum bulunmaktadır. Bu nedenle asit topraklarda etkinliği daha fazla görülür.
20 Triple süper fosfat gübresi
21 Normal Süperfosfat (NSP) Ülkemizde mineral gübre üretiminin başladığı ilk yıllarda üretilen fosforlu gübrenin % 20 kadarı normal Süperfosfat gübresi tipinde idi. Bu gübrenin bünyesinde % 16-20 kadarı değişen oranda etkili madde (P 2 O 5 ) bulunmaktadır. En yoğun olarak üretilen tipinde % 18 P 2 O 5 bulunmaktadır.
22 TSP İle NSP Arasındaki Farklar Normal Süperfosfat gübresi Triple Süperfosfat gübresine oranla yaklaşık 2.5 kat daha az etkili madde ihtiva etmektedir. Bir üretici TSP gübresinden dakara 20 kg kullanıyorsa NSP gübresinden dekara 50 kg kullanırsa aynı miktarda toprağa fosfor vermiş olur.
23 -Normal Süperfosfat gübresinin kimyasal formulü 3CaH 4 (PO 4 ) 2.H 2 O+7CaSO 4 Süperfosfat Jips (Alçı)
Formulden de görülebileceği gibi normal Süperfosfat gübresinin yapısında jips 24 bulunmaktadır. TSP gübresinde % 12-16 kalsiyum bulunurken, NSP gübresinde % 18-24 arasında Kalsiyum (Ca) bulunur. TSP gübresinin suda çözünür bitkiye yarayışlı fosfor oranı (ihtiva ettiği fosforun) % 85 i düzeyinde iken NSP gübresinin suda çözünür fosfor oranı daha düşüktür. Bu nedenle NSP ye oranla daha iyi bir gübredir. Özellikle kireç miktarı yüksek olan topraklarda TSP yerine NSP gübresi kullanımında fosforun etkinliği azalmaktadır. Bunun birinci nedeni bir dekara TSP ye oranla ortalama 2.5 kat daha fazla kullanılan NSP gübresinin daha fazla miktarda toprak ile temas yüzeyi olmasından ve toprakta daha kolay bir şekilde geçici de olsa alınamaz hale gelmesindendir.
25 Özellikle nakliye ve ambalaj maliyetlerinin artması nedeni ile ülkemizde NSP gübresi üretimi durdurulmuş ve bunun yerine TSP gübresi üretimi arttırılmıştır. Ancak son yıllarda bazı gübre ithalatçıları NSP gübresi ithal etmek sureti ile ülkemizde tekrar NSP kullanımı başlamıştır.
26 Normal Süperfosfat gübresi çuvalının üzerinde % 18-19 P 2 O 5 şeklinde ifade bulunmaktadır. Bunun anlamı 100 kg P 2 O 5 var demektir. Ancak, bazı gübre pazarlayıcıları özellikle 20:20:0 kompoze gübresinde bulunan 20:20 ifadesinin birinci 20 sinin azot (N) % si, ikincisinin fosfor (P 2 O 5 ) % sine benzeterek normal Süperfosfat gübresindeki 18-19 ifadelerinin birinin azot (N) diğerinin fosfor (P 2 O 5 ) olduğunu ime ederek normal Süperfosfat gübresinin 20:20 kompoze gübre yerine geçebileceğini ifade etmektedirler. Bu tamamen yanlıştır, jips (CaSO 4.2H 2 O) çok iyi bir toprak ıslah (düzenleyici) maddesidir. Özellikle tuzlu toprakların ıslahında kullanılmalıdır.
27 Mono Amonyum Fosfat (MAP) Bu gübrenin fosfor formu TSP gübresinin fosfor formu ile aynıdır. İki ayrı tipi mevcuttur. Tarla tarımında % 11 N + % 52 P 2 O 5 ihtiva eden granül yapıya sahip bir gübredir. Ülkemizde bu gübre çok kullanılmamaktadır. Diğer tipi ise kristal yapıya sahip, suda erime oranı yüksek ve katkı dolgu maddesi ihtiva etmeyen, damla sulama ve yapraktan gübrelemeye uygun olan tipidir. Bünyesinde % 12 oranında azot (N) amonyum formunda bulunan ve % 61 oranında P 2 O 5 bitkinin alabileceği H 2 PO 4 formunda bulunur. Bu gübrenin formulü NH 4. H 2 PO 4 şeklindedir.
Diamonyum Fosfat (DAP) 28 Bünyesinde bitkilerin alabileceği formda amonyum (NH 4 ) azotu ve bitkilerin alabileceği fosfor formunu (HPO 4 ) ihtiva eder. Azot miktarı % 18 N, fosfor miktarı ise % 46 P 2 O 5 oranındadır. Granül yapıya sahiptir, gri renkten koyu gri ve kahverengine kadar değişen renkleri bulunmaktadır. DAP ve diğer gübrelerin renklerinin farklı olması o gübrelerin besin maddesi bakımından farklı olduğu anlamına gelmez. Gübrenin rengi hiç önemli değildir. Bu gübre açıkta yapılan tarla bitkileri yetiştiriciliğinde ve meyve-bağ-zeytin yetiştiriciliğinde ilk gübrelemede (TABAN) kullanılan bir gübredir. Kimyasal formulü (NH 4 ) 2. HPO 4 şeklindedir.
29 Diamonyum fosfat gübresi fosfor ve azot gibi iki önemli bitki besin maddesini bir arada bir çok bitki türü için daha uygun oranlarda kapsayan ve muhtevası ile ideal bir taban gübresi olarak çok yaygın kullanım alanı bulan kompoze bir gübredir. Diamonyum fosfat gübresi %18 azot ve büyük bir kısmı suda çözünen % 46 fosfor içeriğine sahiptir.
30 Koyu gri, kahverengimsi veya kirli beyaz gibi çok değişik renklerde tanecikler halinde olabilir. İçerisinde her kilo azota karşılık yaklaşık 2.6 kilo fosfor bulunmaktadır. Bu içerdiği fosforun % 90 ından fazlası suda eriyebildiğinden diamonyum fosfat gübresi toprağa verildikten sonra gerekli rutubeti bulunca terkibindeki fosfor ve azottan bitkiler derhal yararlanabilirler.
31 Diamonyum fosfat, terkibindeki fosfor ve azot miktarları bakımından bilhassa Orta Anadolu ve geçit bölgelerde yetiştirilecek buğday için en uygun bir gübredir. Hububat ve benzeri bitkilere sonbaharda, ekim esnasında, mibzerle tohum derinliğine ve bant halinde verilmesi en ideal tatbik şeklidir. Ekimle dönüme 18 kilodan fazla gübre uygulanması durumunda gübrenin; tohumla temas etmeyecek şekilde, tohum yakınındaki ayrı bir banda verilmesi gübrenin tohum çimlenmesine muhtemelen olabilecek zararlı etkisini giderecektir.
32 Mibzerle ekimin mümkün olmadığı durumlarda diamonyum fosfat gübresini ekimden hemen önce toprak yüzeyine serpip, daha sonra da ekim yapılarak gübrenin toprakla karışması temin edilmiş olur. Güzlük bitkilere bu gübrenin uygulanması ekimden hemen önce veya ekim esnasında yani sonbaharda, yapılmalıdır. Meyve ağaçlarında ise kışın şiddetine bağlı olmakla beraber şubat ayı sonunda veya mart ayında, 10 15 cm derinliğine gübrenin gömülmesi şeklinde verilmelidir. İlkbaharda ekilecek bitkilerde ise ekim esnasında veya ekimden hemen önce güzlük ekimlerde olduğu gibi tohum yatağına gelecek şekilde gübrenin uygulanması sağlanmalıdır.
33 Diamonyum fosfat bütün bitkilere başarıyla uygulanabilecek bir gübredir. Ancak bu gübrenin uygulanması esnasında kazançlı bir gübre uygulaması için bitkilerin fosforlu gübre ihtiyaçları dikkate alınarak uygulanacak gübre miktarı tespit edilmelidir. Yapılan hesaplamalar sonucu aynı bitkinin eksik kalan azot ihtiyacı bitki çeşidine göre ilkbaharda veya daha sonra diğer azotlu gübreler kullanılarak telafi edilmelidir.
34 Diamonyum fosfat nisbi nemin düşük olduğu yerlerde, iyi bir depoda senelerce topaklaşmadan muhafaza edilebilir. Nisbi nemin % 80 in üzerinde günlerce devam edebildiği bol yağışlı yerlerde üst üste 8-10 çuvaldan fazla konmamak ve depoyu havalandırmak suretiyle gübrenin topaklaşması azaltılabilir. Diamonyum fosfatın 100 kilosunda yaklaşık 66 kilo saf bitki besin maddesi vardır. Bu sebeple de diğer gübrelere kıyasla bu gübre nakliye, depolama ve işçilikte büyük tasarruf sağlamaktadır.
35 Diamonyum fosfat gübresi
36 Mono Potasyum Fosfat (MKP) Bünyesinde % 52 oranında fosfor (P 2 O 5 ) ve % 34 oranında potasyum (K 2 O) bulunan iki ana bitki besinli bir gübredir. Beyaz renkli, kristal yapıya sahip, damla sulama ve yapraktan gübrelemeye uygun bir gübredir. Kimyasal formulü KH 2 PO 4 tür.
37 Ham Fosfatlar Ham fosfatlar doğrudan gübre olarak kullanılmazlar, ancak son yıllarda organik (ekolojik) tarım sisteminde bünyesindeki gübre dışı olan (kireç gibi) materyallerden arıtılarak çok küçük zerrecikler haline getirilerek toz halinde ve özellikle asidik toprak şartlarında gübre olarak uygulanmaktadır. Ham fosfatlar aynı zamanda kaya fosfatı olarak da adlandırılan kalsiyum karbonat florapatit (Ca 10 F 2 (PO 4 ) 6 x CaCO 3 ) tir. Bünyelerindeki etkili madde oranı % 2-30 arasında değişmektedir. % 20-25 in üzerinde etkili madde (P 2 O 5 ) ihtiva edenleri fosforlu gübre üretiminde kullanılmaktadır. Ülkemizde de ham fosfatlar bulunmakta (özellikle Mazı dağında) ancak, etkili madde oranları hem düşük ve hemde homojen değildir. Bu konuda çalışma yaparak etkili madde oranlarının yükseltilmesi gerekir.
38 Fosforik Asit (H 3 PO 4 ) Doğrudan toprağa uygulanan bir gübre olmayıp damla sulama sistemi ile kullanılır. % 85 lik olan tipinin bir litresinde 1000 gr P 2 O 5 bulunmaktadır. % 70 liğin daha altında olanların damla sulama ile kullanılması doğru değildir.
Sorularınız varsa cevaplayayım. Daha sonra aklınıza soru gelirse lütfen yüzyüze, e posta veya telefon yoluyla ulaşınız. 39
40
DERS NOTLARI SÜREKLİ YENİLENMEKTEDİR. LÜTFEN DAHA ÖNCE İNDİRDİĞİNİZ DERS NOTU VAR İSE ONUN İLE SAYFADAKİ DERS NOTUNUN TARİHLERİNİ KARŞILAŞTIRINIZ VE YENİ TARİHLİ OLAN DERS NOTUNU TERCİH EDİNİZ. NOTLARDA HATALI ve EKSİK BİR YER GÖRDÜĞÜNÜZDE LÜTFEN BİLDİRİNİZ. 41
T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı Öğr. Gör. Mücahit KIVRAK 0 505 772 44 46 kivrak@gmail.com www.mucahitkivrak.com.tr 42