DİKKATİNİZE: BURADA SADECE ÖZETİN İLK ÜNİTESİ SİZE ÖRNEK OLARAK GÖSTERİLMİŞTİR. ÖZETİN TAMAMININ KAÇ SAYFA OLDUĞUNU ÜNİTELERİ İÇİNDEKİLER BÖLÜMÜNDEN GÖREBİLİRSİNİZ. HADİS TARİHİ VE USULÜ (İLH1007) KISA ÖZET-2013 KOLAYAOF
İÇİNDEKİLER Ünite 1: Hadis İlmi: Temel Kavramları ve Alt Dalları. 3 Ünite 2: Hadislerin Korunması ve Kayıt Altına Alınması 5 Ünite 3: Hadislerin Tasnifi.. 8 Ünite 4: Temel Hadis Kaynakları Üzerine Yapılan Çalışmalar.10 Ünite 5: Yakın Dönem Hadis Çalışmaları.12 Ünite 6: Tarihsel Süreçte Hadis Eğitim-Öğretimi ve Âdâbı..14 Ünite 7: Râvî 16 Ünite 8: Hadis Öğrenim ve Öğretim Yöntemleri 18 Ünite 9: Hadislerin Değişik Açılardan Taksimi 20 Ünite 10: Mütevâtir, Âhâd, Zayıf ve Mevzû Hadisler 21 2 KOLAYAOF/0 362 2338723 Sayfa 2
ÜNİTE 1: HADİS İLMİ: TEMEL KAVRAMLARI VE ALT DALLARI Sünnet, hadis, haber, eser terimlerinin tanımı Sünnet: Hz. Peygamber in söz, fiil ve onaylarıdır. Arapça s-n-n kökünden gelir. Sözlükte, üzerinde devamlı olarak yürünen yol, hayat tarzı, gelenek, âdet, çığır, hal, tavır, karakter, uygulama, kanun, kural gibi anlamlara gelir. Sünnet kelimesi ara sıra ve gelişigüzel yapılan şeyleri değil, âdet niteliğinde, devamlı ve sürekli, aynı zamanda bilinçli davranışları ifade eder. Dolayısıyla ara sıra yapılan ve bilinçsiz davranışlar sünnet anlamının dışında kalır. (ا) tahdîs Hadis: Sünnetin söz veya yazılı metin şeklinde dile getirilmiş, ifade edilmiş halidir. Arapça mastarının ismi olup sözlük anlamı; haber verme, anlatılan, haber verilen husus, haber ve söz demektir. Çoğulu ehâdîs د) (اح şeklindedir. Hadis ilminde, Hz. Peygamber den gelen haber/haberler anlamına gelir. :(الخبربربربر) Haber Arapça kökenli olmakla birlikte Türkçe de de Arapça daki aynı anlamıyla kullanılır. Çoğulu. dır (ا Sözlük anlamı, bir olay veya nesneyi gören, tanık olan birinin; görmeyenlere, tanık ر) Ahbâr olmayanlara söylemesi, iletmesi, duyurması, bildirmesiyle elde edilen dolaylı bilgidir. Eser :(ا) Arapça dır. Sözlükte iz, kalıntı anlamına gelir. Çoğulu ر) âsâr. dır (ا Bazı âlimler tarafından Hz. Peygamber den nakledilenler anlamında hadis terimiyle eşanlamlı olarak, bazılarınca da haber kavramıyla eşanlamlı olarak Peygamber, sahâbe ve tâbiûndan nakledilenler anlamında kullanmışlardır. Peygamberden gelenlere haber, sahâbeden gelenlere eser diyenler de olmuştur. 3 Hz. Peygamber in özelliklerini, görevlerini ve Peygamber le ilgili ilimleri Hz. Peygamber bütün diğer peygamberler gibi ismet özelliğine sahiptir. İsmet, peygamberlerin, dînî konularda ve peygamberlik görevleri ile ilgili olarak hata yapmaktan, günah işlemekten Allah tarafından korundukları anlamına gelir. Ayrıca Allah onları sürekli kontrol altında tutar ve gönderdiği vahiylerle yanlışlarını düzeltir, onlara yol gösterir. Peygamberimizin üç temel görevi vardır: Tebliğ: Allah tan vahiy yoluyla bildirip insanlara iletmesini emrettiği buyruklarını eksiksiz olarak insanlara iletmek, duyurmak. Beyân: Allah ın buyruklarını içeren Kur an ı açıklamak ve hayata geçirmek. Tezkiye: İnsanları kötülüklerden, günahlardan arındırmak. KOLAYAOF/0 362 2338723 Sayfa 3
Hz. Peygamber i konu edinen ilimler: Meğâzî, Siyer, Şemâil Delâil dir. Hadîs in iki temel ögesi olan isnâd ve metin İsnad/Sened: Hadisin baş tarafındaki, Hz. Peygamberle hadis kitabı yazarı arasındaki hadisi nakleden râvîler silsilesinin yani zincirinin adıdır. Metin: İsnâddan sonra gelen ve hadîsin Hz. Peygamber in söz, davranış ve onaylarını dile getiren kısmıdır. Hadis ilminin İslâmî ilimler içindeki yerini, konusunu ve amacı Hadis ilmi Şer î ilimler denen İslâmî ilimlerin bir koludur. Hz. Peygamber in Sünnet i bütün İslâmî ilimlerin temel konuları arasındadır. Hadis İlmi de Hz. Peygamber in Sünnet ini konu edinir. Diğer İslâmî ilimler Sünnet i kendi açılarından ele alırlarken, Hadis İlmi, Sünnet in sözlü ve yazılı ifadeleri olan hadislerin sahih olup olmadıklarını, başka bir ifade ile gerçekten Peygamber e ait olup olmadıklarını belirlemeyi amaçlar. 4 Hadis ilminin alt dallarını sayıp ana hatları Hadis İlminin önemli alt dalları: HadisTarihi, Hadis Usûlü, Ricâl, Ğarîbü l-hadîs, İlelü l-hadîs, İhtilâfü l-hadîs, Esbâbü Vürûdi l-hadîs tir. Hadis Usûlü ;Usûl kelimesi Arapça el-asl( (ا kelimesinin çoğuludur. Temel, esas, soy, kök, ana gövde, dayanak, kaide, kural gibi anlamları vardır. Bu kelime aynı anlamları koruyarak Türkçeye de geçmiştir. Hadis Usûlüdiye Türkçe ye çevrilmiş olan Arapça الح) (ال tamlaması, hadisin asılları, dayanakları, kökleri, kaynakları, kuralları anlamına gelir Hadis tenkidinin temel ilkeleri;iki temel ilkeye dayanır: KOLAYAOF/0 362 2338723 Sayfa 4
1-Hadisin tek tek bütün râvîlerinin yani hadisi bize aktaran kişilerin güvenilir olmaları, hadîsi sağlam ve geçerli yöntemlerle almış ve nakletmiş olmaları. 2-Râvîleri ne kadar güvenilir olursa olsun, hadîsin tek bir rivayet kanalına güvenilmeyip, farklı rivayet zincirleriyle gelen başka kanallarla desteklenmesinin şart koşulması. ÜNİTE 2: HADİSLERİN KORUNMASI VE KAYIT ALTINA ALINMASI Hadislerin nasıl ortaya çıktıklarını ve toplum içinde yayılmaları Hadisler önce yazılı ve sözlü olarak koruma ve kayıt altına alınmaya çalışılmış(tesbît), sonra bunlar belli kitaplar içinde bir ayaya toplanmış(tedvîn), ardından da bu kitaplardaki hadislerin sınıflandırılması(tasnîf) yoluna gidilmiştir. Tesbît Döneminde hadislerin sözlü ve yazılı olarak öğretilmesi, öğrenilmesi, halk arasında yayılması, böylece hafızalarda ve değişik yazı malzemeleri üzerinde tespit edilip koruma altına alınması söz konusudur. Bu dönem aşağı yukarı hicri 1. yüzyılın sonlarına kadar devam eder. Yani sahâbe ile büyük tâbiûnun yaşadığı dönemdir. Hadislerin yayılmaları için kimlerin ne gibi etkinlikler yaptıkları Tesbît Dönemi nde hadis öğretim ve öğrenimi için başta Hz. Peygamber olmak üzere ilk Müslümanların yoğun faaliyetleri vardır. Bunun için zamanın tüm iletişim imkânları kullanılmıştır denebilir. 5 Hadislerin güvenilirliklerinin nasıl sağlanmaya çalışıldığı; Başta sahâbîler olmak üzere ilk Müslümanlar, hadislerin aslına uygun bir şekilde öğrenim ve öğretimi için gereken titizliği göstermiş ve bunun için başlıca şu çarelere başvurmuşlardır: 1. Hadis rivayetini azaltma; 2. Hadis rivayet edenden şahit isteme; 3. Hadis rivayet edene yemin ettirme; 4.Hadisi Kur ân-kerim le ve önceden bildikleri hadislerle karşılaştırma; 5. Hadisi ilk duyan kimseden almaya çalışma; 6. Hadisin râvilerini inceleme. Hadislerin nasıl koruma altına alındıkları Hadisler bu dönemde daha ziyade semâ(yani hocadan işitme) yoluyla alınmışlardır. Bununla beraber, ilerde meşhur olacak olan diğer usûller de zaman zaman kullanılmıştır. Zaten sonraki asırlarda hadis âlimleri de, muteber hadis öğrenme usûllerini tartışırlarken esas olarak onların bu dönemde, özellikle de Hz. Peygamber döneminde uygulamasının olup olmadığına bakacaklardır. Bu dönemde hadisleri, mümkün olduğu sürece Hz. Peygamber den -sallellahu aleyhi ve sellemduyuldukları gibi aynen alıp nakletme üzerinde özenle durulmuş, ancak aynen rivayet etme imkânı olmadığında, mânâ bozulmamak şartıyla, Hz. Peygamber in kullandığı lafızların yerine benzerlerini kullanarak rivayet etme yoluna da gidilmiştir. İlgili haberlerin incelenmesinden anlaşılıyor ki, bazı sebeplerden dolayı hadislerin yazılması önceleri yasaklanmış, daha sonra bu sebeplerin ortadan KOLAYAOF/0 362 2338723 Sayfa 5
KOLAYAOF/0 362 2338723 Sayfa 6 6