İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN DIŞ PİYASALARDAKİ DURUMU Nurel KILIÇ Yurtdışı müteahhitlik hizmetleri, doğrudan hizmet ihracatını gerçekleştirmenin yanısıra, mal ve servis ihraç eden birçok sektörün yeni pazarlar bulmasına da katkıda bulunmaktadır. Sektörün, son dönemdeki performansı her yıl belirlenen hedeflerin üzerinde gerçekleşmiştir. Son yıllarda büyük bir yükseliş gösteren inşaat ve yapı sektörü büyümeye devam etmektedir. Kentsel dönüşüm, yenilikler ve artan projelerle birlikte Türkiye, dünyanın aranılan yüzü olmuştur. Türkiye'deki en büyük ekonomik hareketi getiren inşaat ve yapı sektörüne yön veren firmalara artık yurt dışından da önemli talepler, özellikle doğu ülkelerinden alt ve üst yapı, konutlar ve barajlar olmak üzere çok sayıda proje teklifi gelmektedir. Türk müteahhitleri, sektördeki yetişmiş insan gücü ve teknik birikimini kullanarak, girişimci yapıları ve risk alabilme kabiliyetleri ile dünyanın en büyük müteahhitlik firmaları arasında önemli bir konum elde etmiş, işletmeleri rekabete açık, daha güçlü finansman kaynaklarına sahip bir yapı sergilemekle kalmayıp özellikle yurt dışında yaptığı çalışmalarla ülkemize döviz kazandırıcı bir sanayi halini almıştır. Dünyanın en büyük 250 Uluslararası Müteahhidi listesinde 2013 verilerine göre Türk müteahhitlik firma sayısının 42 olduğu düşünülürse, pastadaki payımız daha net anlaşılacaktır. Türk müteahhitlik firması sayısı 2014 yılı verilerine göre 2015 yılında 43'e yükselmiştir. Bu sayı ile Türkiye, 65 firma ile listede birinci sırada yer alan Çin in ardından dünyada ikinci sıradaki yerini korumuştur. Üçüncü sırada ise 32 firma ile ABD yer almaktadır. Artık, Türk inşaat sektörü temsilcileri, uluslararası arenada aranan bir marka haline gelmiştir. Türk müteahhitlik sektörü hizmetleri 1972 yılında Libya da başlamıştır. Libya da üstlenilen ilk iş 1972 yılında 109.000.000 dolar değerindeki Tripoli Limanı İnşaatı Aşama 1B işi olmuştur. 1972 den 2002 yılına kadar geçen 30 yılda yurt dışında toplam 44 milyar dolarlık taahhüt gerçekleştirilmiştir. 34
1972 den 2015 sonuna kadar 107 ülkede 322,6 milyar dolar değerinde 8.693 proje üstlenmiştir. 2004 yılında üstlenilen proje bedelinde ilk defa 10 milyar Dolar sınırını aşan Türk müteahhitlik sektörü Dünyada yaşanan siyasi ve ekonomik dalgalanmalara rağmen 2006 yılından beri ortalama proje bedeli 40 milyon Doların üzerinde bir performans sergilemektedir. 2012 yılına kadar bu seviyelerde kaldıktan sonra 2012 yılında 60 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılında, başta Türkmenistan da üstlenilen projeler olmak üzere, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Rusya'nın yer aldığı Bağımsız Devletler Topluluğu gibi ülkelerde üstlenilen büyük ölçekli projeler ile ortalama proje bedeli 83,8 milyar dolara yükselmiştir. 2015 yılında ise 124 milyon dolar ortalama proje bedeliyle rekor kırılmıştır. Tablo 1: Yıllar İtibariyle Üstlenilen Proje, Ülke Sayısı ve Toplam Proje Bedeli Yıllar Proje Sayısı Ülke Sayısı Toplam Proje Bedeli ($) Orta Proje Bedeli ($) 2000 ve öncesi 1.897 40.858.616.053 21.538.543 2002 132 32 2.571.419.045 19.480.447 2003 270 37 4.490.224.866 16.630.462 2004 429 39 11.366.513.810 26.495.370 2005 408 34 12.375.287.980 30.331.588 2006 518 36 24.256.358.579 46.826.947 2007 570 44 25.260.215.400 44.316.167 2008 620 40 24.827.903.534 40.045.006 2009 474 45 21.667.584.518 45.712.204 2010 583 50 23.066.779.890 39.565.660 2011 505 47 20.488.720.029 40.571.723 2012 485 44 29.434.078.928 60,277.136 2013 374 45 32.519.978.500 80.098.469 2014 255 27.005.878.658 83.869.188 2015 156 19.366.010.668 124.141.094 1972 yılından günümüze kadar müteahhitlik firmalarınca yurt dışında üstlenilen projelerin ülkelere göre dağılımında, Rusya Federasyonu %20 lik oranı ile lider konumdadır. Rusya yı Türkmenistan takip ederken, ilk 10 da yer alan ülkelerin 4 ü BDT ülkeleri, diğer 6 ülke ise Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleridir. Bugüne kadar üstlenilen projelerin 2015 yılı sonu itibariyle bölgesel dağılım ise şu şekildedir. BDT %49 (158 milyar dolar), Ortadoğu %25,2 (81,4 milyar dolar), Afrika %17,1 (55,3 milyar dolar - Sahraaltı Afrika %2,7, Kuzey Afrika %14,4), Avrupa ve Amerika %5,8 (18,6 milyar dolar), Asya Pasifik Bölgesi %2,9 dur (9,4 milyar dolar). 1972 yılından günümüze en çok proje üstlenilen sektörlerin dağılımında ilk 5 sırada, konut projeleri %13 lük pay ile ilk sırada yer almaktadır. Konut projelerini, karayolu/tünel/köprü projeleri, ticaret merkezleri, havalimanları ve enerji santralleri izlemektedir. Ayrıca, üstlenilen projelerin niteliği ve büyüklüğü açısından da olumlu yönde değişimler yaşanmaktadır. 35
Sayıda az, ancak daha büyük ve entegre projeler üstlenilmektedir. Tablo 2: 1972-2015 Ağustos Sonu İtibari İle En Çok İş Üstlenilen Ülke Sıralaması Ülkeler Toplam Proje Pay Bedeli ($) (%) Rusya Fed. 64.477.696.883 20,0 Türkmenistan 48.006.805.734 14,9 Libya 29.177.248.500 9,0 Irak 23.349.628.075 7,2 Kazakistan 20.805.669.516 6,4 S. Arabistan 16.878.759.517 5,2 Cezayir 12.226.060.795 3,8 Katar 11.592.535.084 3,6 Azerbaycan 11.024.594.857 3,4 BAE 8.994.218.940 2,8 Diğer Ülkeler 76.054.865.974 23,6 Toplam 322.588.083.876 1972 yılından Ağustos dönemine kadar müteahhitlik firmalarınca yurt dışında üstlenilen projelerin ülkelere göre dağılımında, Rusya Federasyonu yaklaşık % 19,4 lük oranı ile lider konumdadır. 36
Rusya yı Türkmenistan (% 15), Libya (% 9,2), Irak (%7,3), Kazakistan (% 6,5), S. Arabistan (%5,3), Cezayir (%3,8), Katar (%3,6), Azerbaycan (%3,5) ve Birleşik Arap Emirlikleri (%2,8) izlemiştir. Söz konusu veriler Türk Müteahhitlerinin iş yaptığı komşu ve çevre ülkelerde büyük bir itibarının olduğunu göstermektedir. Türk müteahhitleri en gelişmiş teknolojileri kullanmakta ve her türlü altyapı ve bina projesini inşa etmektedirler. Deneyimli oldukları alanlar; Otoyollar, Tüneller, Köprüler, Barajlar, Limanlar, Havalimanları, Rafineriler, Boru Hatları, Prestij Yapıları gibi geniş bir faaliyet alanını kapsamaktadır. Tablo 3: Ülkelere Göre Dağılım (2015 **) Ülkeler **: 2015 yılının İlk 8 ayı. Toplam Proje Bedeli (Dolar) 2015 yılının İlk 8 ayında en çok iş üstlenilen ülke Kuveyt olmuştur. 4,4 milyon dolarlık iş üstlenilmiş olup toplam üstlenilen işlerin % 29,2 sini oluşturmuştur. Kuveyt i Türkmenistan (%19,6) ile takip etmiştir. Rusya 2015 yılında en çok iş üstlenilen üçüncü ülke olmuştur. Uluslararası pazarlarda 2014 yılı faaliyetlerine göre hazırlanan ENR Top 250 Listesi nde de bu yıl ilk 100 firma arasında 8 Türk firması yer almıştır. Yurtdışı müteahhitlik hizmetlerin 2023 yılı hedefi 100 milyar dolardır. Pay (%) Kuveyt 4.340.000.000 29,2% Türkmenistan 2.915.172.409 19,6% Rusya Fed. 2.284.638.224 15,4% Cezayir 2.081.368.742 14,0% S. Arabistan 1.016.246.828 6,8% Diğer 2.213.516.980 14,9% TOPLAM 14.850.943.183 37
2015 yılında sektörü etkileyen unsurların başında yabancı yatırımcıların ilgisinin artarak devam etmesi, 2013 son çeyreği ile 2014 ilk yarısı beklemeye geçip talebini erteleyen yatırımcının konut alımları, 2014 yılını rekorla tamamlaması ve bu eğilimini 2015 yılına taşıması sayılabilir. Yurtdışında inşaat işi üstlenen inşaat sanayicileri, kar transferi şeklinde veya işçilerin gönderdiği dövizler yoluyla ülkeye döviz girdisi sağladığı gibi, inşaat malzemeleri, makine ve teçhizat ihracı yolu ile de ödemeler dengesine k katkı sağlamaktadırlar. Ayrıca, yarattığı istihdam, teknoloji birikimi ve inşaat malzemelerinin kalite ve standardının yükselmesi gibi olumlu katkıları nedeniyle, yurtdışı inşaat faaliyetlerinin Türkiye ekonomisi içinde önemli bir yeri vardır. Bununla birlikte, Türkiye nin yakın ve içinde bulunduğu coğrafyada jeopolitik öneminin devam etmesi, Altyapı projelerinin cazibe merkezi ve ilgi yaratması, Ulaşım araç ve olanaklarının giderek artması sonucu büyük şehir çevrelerinin genişlemesiyle hinterlandının büyümesi, Kentsel dönüşüm ve buna bağlı düzenlemelerin hayata geçirilmeye devam etmesi ve Türkiye konut piyasasını etkileyen temel unsurlardan olan nüfus artışı, göç ve konutun yatırım aracı olarak görülmesi talebi hala canlı tutmaktadır. Bu kapsamda, yurt dışı müteahhitlik hizmetleri yapan veya yapacak olanlara, iş potansiyeli olan ülkelerin mali ve hukuki mevzuatı hakkında yardımcı olunması da önemlidir. Ayrıca, yurtdışı ihalelerine KOBİ seviyesindeki yapımcıların da katılımının sağlanması, yurtdışı ihale teknikleri hakkında bilgilendirilmeye ağırlık verilmesi de kaçınılmazdır. İnşaat sektörüne kazandırdığı yeni kavramların yanı sıra, uluslararası platformlarda da kendini kanıtlamış olan yurt dışı müteahhitlik hizmetleri sektörünün inşaat yapımı, teknoloji birikimi ve uluslararası ihalelere katılım tecrübesinde yakaladığı yüksek potansiyel ile önümüzdeki yıllarda uluslararası pazardan daha fazla pay alması kaçınılmazdır. Sonuç olarak, inşaat şirketlerimiz dış pazarlardaki arayışlarını her düzeyde sürdürmektedirler. Kaynaklar: İnşaat Sektörü Raporu, Mart 2016. Intes Türkiye İnşaat Sanayicileri İşveren Sendikası. 38