TRAKTÖRÜN KULLANIMI KONU 2. TRAKTÖR DEVRĐLME RĐSKĐ

TRAKTÖRÜN KULLANIMI KONU 2. TRAKTÖR DEVRĐLME RĐSKĐ

Bu eğitim modülü Avrupa Birliği Hayat Boyu Öğrenme Programı Leonardo da Vinci Yenilik Transferi Projeleri kapsamında desteklenen, Kırsal Alanda Çalışanlar için Daha Güvenli Tarım - Safer Agriculture For Employees in Rural - SAFER projesi için üretilmiştir. Koordinatör: Ondokuz Mayıs Üniversitesi-OMÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Ortaklar: Federacion Agroalimentaria de Comisiones Obreras-CCOO Đspanya Asesoria Declerq SL Estudios Europeos Đspanya Ente Nazionale per la Meccanizzazione Agricola-ENAMA Đtalya Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Uluslararası Tarımsal Eğitim Merkezi Müdürlüğü-UTEM Türkiye Ankara Üniversitesi -AÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Türk Tarım Alet ve Makineleri Đmalatçıları Birliği-TARMAKBĐR Türkiye Türkiye Ziraat Odaları Birliği-TZOB Türkiye Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü-TÜGEM Türkiye 2

Bu çalışmada; yerleştirme, çalıştırma, ayarlama, bakım, temizleme, onarım, taşıma işlerini yapan tarım makinesi kullanıcıları ve bu işlerin yapılması sırasında etkilenen diğer şahısların iş güvenliği ile ilgili karşılaşabilecekleri durumlarda yapılması gerekenler ile makinelerin güvenli imalatı ve kullanıcılara iletilmesi açısından uyulması gereken kurallar açıklanmaya çalışılmıştır. Tarım makinelerinde iş güvenliği ve kazalarla ilgili istenmeyen durumları sergileyen görsel bilgilerden hem olumsuz örneklerin edinilmesi ve içselleştirilmesindeki rolü hem de marka imajını zedelememek adına özellikle kaçınılmıştır. Bu eğitim modülündeki bilgiler ve bunlar esas alınarak üretilen bilgi kartları, video ve animasyonlara, http://safer-omu.net/ adresinden ulaşılabilir. Bu projeye ait eğitim modül ve materyallerinin tamamı ya da bir kısmı proje yasal sahibi Ondokuz Mayıs Üniversitesi nin yazılı izni alınmadan çoğaltılamaz, başka internet sitelerinde yayınlanamaz Proje materyallerini edinmek için; Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü 55139 Kurupelit-Samsun adresi ile temasa geçilebilir. 3

ĐÇĐNDEKĐLER 2: Traktörün Devrilme Riski 2.1. Devrilme Sebepleri 2.1.1 Traktörün tehlike unsurları (riskleri) 2.1.2 Engebeli arazi 2.1.3 Sürücülerin yetersiz hazırlığı 2.1.4 Teknik yetersizlikler 2.1.5 Tedbirsiz manevralar yada hatalı dönüşler 2.2 Devrilme Şekilleri 2.2.1 Yana devrilme yada yuvarlanma, Yana devrilme sebepleri 2.2.2 Arkaya devrilme yada şahlanma, Arkaya devrilme nedenleri 2.3 Devrilmeyi Etkileyen Faktörler 2.3.1 Traktöre bağlı faktörler 2.3.2 Traktör-ekipman grubuna bağlı faktörler 2.3.3 Çalışma alanına bağlı faktörler 2.4 Traktör Devrilmelerine Engel Olmak Đçin Önleyici Tedbirler 2.4.1 Genel tedbirler 2.4.1.1 Eğitim 2.4.1.2 Traktör ve ekipman 2.4.1.3 Çalışma alanı 2.4.1.4 Römorkla birlikte 2.4.2 Yana devrilmeyi önlemek için tedbirler 2.4.3 Arkaya devrilmeyi önlemek için tedbirler 2.4.4 Devrilme nedeniyle kazaları önlemek için koruyucu tedbirler: Koruyucu yapılar 2.5 Düşme Riskleri 2.5.1 Kabul edilen koruyucu tedbirler 4

2. TRAKTÖRÜN DEVRĐLME RĐSKĐ Traktör devrilmeleri sıklıkla yaralanmalara neden olan en önemli riskleri oluşturur, bu araçların kullanımından dolayı ciddi ve ölümle sonuçlanan kazalar oluşmaktadır. Tarımda ciddi ölümlü kazaların görüldüğü yerler genelde tarım traktörlerinin kullanıldığı alanlardır. Kazaların % 50 si ağır ve bununla birlikte üçte birinden az kısmı da hafif kazalardan oluşmaktadır. 1998-2000 arasında tarım makinelerinin neden olduğu kazaların istatistiklerine bakıldığında, yılda 40 ile 60 arası ölümle sonuçlanan kaza meydana gelmiştir ve % 1 civarına tekabül etmektedir, 40.000 de hafif kaza meydana gelmiştir, 2001 yılında 1100 kaza ve 121 ölümle sonuçlanan kaza olmuştur. Traktör kazalarının yaklaşık yarısı traktör devrilmelerinden meydana gelmektedir ve birçok yaralanmanın sorumlusu olmaktadır. Bu kazaların sıkılıkla nedeni sürücü hata ve dikkatsizliğinden kaynaklanmaktadır. Traktör devrilmesi önemli derecede yaralanmalarla sonuçlanabilir ve bu en önemli risktir. Bu araçların kullanımından dolayı ciddi ve ölümle sonuçlanan kazalar oluşmaktadır. Traktör devrilme kazlarında ölüm oranlarının artmasının nedeni traktörlerde koruyucu yapıların eksikliğidir. Örneğin Đspanya da ölüm oranlı bu kazlardan % 40 ı tarım makinelerinden kaynaklanmakta ve bunların % 50 si de traktör kullanımından, bununla birlikte % 60 oranında ölümlü kazalara traktör devrilmesi neden olmuştur. 5

2.1. Devrilme Sebepleri Traktör devrilme kazalarının oluşmasında birçok neden vardır. Bu devrilme nedenlerin ortaya çıkmasıyla oluşan yana veya arkaya (şahlanma) devrilme, sürücüler için önemli ve kötü sonuçlar oluşturmaktadır. Bu nedenler aşağıdaki tabloda sıralanan şekilde gruplandırılabilir. Traktörün kendinden olabilecek tehlikeleri * Dengesizlik Ağırlık merkezinin yerden yüksekliği, Đz genişliği, * Kumanda elemanlarının duyarlılığındaki yetersizlik * Çeki işleri yada treyler bağlantısı ile güç işlerin yapılmasında dengesizliğin oluşması Engebeli arazi ve arazide beklenmedik durumlar * Arazide sürüş için yetersiz yollar * Yoldaki seviye farklılıkları, hendekler, çukurlar, taşlar vb. Sürücülerin yetersiz hazırlığı * Önleyici bakım eksikliği * Riskleri bilmemek * Traktörün yapabilecekleri-sınırları hakkında bilgisizlik Teknik eksiklikler Yetersiz bakım ve koruma Tedbirsiz manevralar veya hatalı dönüşler Bakınız sonraki tablolar 6

2.1.1. Traktör Tehlike Unsurları Göz önünde bulundurulacak ilk nokta bir makine olan tarım traktörünün şeklidir, zeminle mukayese edildiğinde ağırlık merkezinin yeri zeminden yüksekte bulunur. Devrilme esnasında traktör dengesini kaybetmekte olup, bu durum akslar arası mesafe ve iz genişlikleri ile ilgilidir. Tekerlekler arası mesafe (iz genişliği) ne kadar fazla ise devrilme o kadar zor olacaktır, bu varsayımla dar iz genişliğine sahip traktörler devrilme konusunda risk taşımaktadır. 2.1.2. Engebeli Arazi Engebeli zeminlerde ilerlemek her zaman risk barındırmaktadır. Taş, yoldan çıkmak, hendek, yoldaki seviye farkı dengesizliği artırır ve devrilmeye neden olur. 7

2.1.3. Sürücülerin Yetersiz Hazırlığı Bir çok kaza sürücülerin hatalarından ve eksikliğinden, farkında olmadan yapılan keskin manevralar sonucunda oluşmakta ve ciddi riskler ortaya çıkmaktadır. Zor araziler, engebeli eğimli yüzey ve tepelerde dikkatsiz ve doğru olmayan emniyetsiz hareketler kazalara neden olmaktadır. 2.1.4. Teknik Yetersizlikler Traktör bakımındaki eksiklikler çoğu zaman traktörün fren, debriyaj, dümenleme vb. teknik sistemlerinde sorunlara neden olur. Bu faktörler devrilme kazalarının nedenlerindendir. 8

2.1.5. Tedbirsiz Manevralar yada Hatalı Dönüşler En genel emniyetsiz manevralar aşağıdaki tablolarda özetlenmiştir. Arazi tipi Seviye faklılığı Eğimli arazi, yokuş Düz arazi ve eğimli arazi, yokuş * Traktörü hendek, yamaç, kanal vb. yerlere yakın sürmek. * Zor bir işi sürdürürken seviye farklılığı olan yerlere yaklaşmak. * Traktör tekerleğinin arazide kayalar, çukurlar vb. nedenlerle yükselmesi veya zıplaması. * Parsel aralarındaki seviye farkları ve tümsekleri aşmaya teşebbüs. * Özellikle yüklü römork ile yokuş aşağı yüksek hızda ilerlemek. * Özellikle aşırı yüklenmiş römork takılı ve yetersiz frenlerle yokuş aşağı giderken. * Traktörü minimum iz genişliğinde kullanmak. * Yüksek hızda ilerlerken aniden tek tekerleği frenlemek. * Bağımsız fren sistemi olmayan aşırı yüklenmiş römorkla ilerlerken ani fren. * Topak sürerken pulluğu yerden kaldırmadan yön değiştirme hareketi. * Özellikle elverişsiz arazide (kaygan veya eğimli yokuşlar) veya çekilir ekipmanlarla yüksek hızda giderken ani dönüşler. Arazi tipi Düz arazi ve eğimli arazi, yokuş Eğimli arazi, yokuş * Asılır ekipman takılı iken yeterli denge ağırlıklarının traktör ön aksına takılı olmaması ile traktörün ağırlığının dengesizliği. * Römork bağlantısının traktör bağlantı noktasında çok yüksek yapılması. * Çekilir ekipman veya römork takılı iken traktörü ani kavrama ve hızla hareket ettirmek. * Traktör sıkıştığında veya arazide dirençle karşılaştığında traktörü ani kavrama ve hızla ileri doğru hareket ettirmek. * Oldukça ağır asılır ekipman veya aşırı yüklenmiş römorkla yokuş yukarı ilerlemek. * Oldukça ağır asılır ekipman takılı iken yokuş yukarı ilerlerken yön değiştirmek. 9

2.2 Devrilme Şekilleri -% 85 yana devrilme -%15 arkaya devrilme (şahlanma) -% 1 den az öne devrilme 2.2.1 Yana Devrilme yada Yuvarlanma En çok rastlanan devrilme tipidir. Traktör devrilmelerinin yaklaşık % 85 i bu tip devrilmeler olarak görülmektedir. Yana Devrilmenin Muhtemel 8 Sebebi 1- Virajlı, dolambaçlı yollarda devam ederken veya meyilli arazilerde hendek gibi seviye farkı olan yerlerde asılı makinalar bağlı iken ani manevra ve dönüşler bu tür kazalara neden olmakta, traktör devrilebilmektedir. 2- Sarp ve dik yokuşlu arazilerde çıkma esnasında dönüşler. 10

3- Dönüşlerin çok hızlı yapılması. Yana devrilmeler düz zeminlerde sürüş esnasında da olabilmektedir. Hızlı dönüş esnasında merkezkaç kuvvetinin etkisiyle traktör gövdesinde oluşan ağırlık transferi arka tekerleğin yerden kalkmasına ve bu da devrilmeye neden olur. 4- Ön yükleyici kullanımı esnasında ağır yük kaldırmak ve kepçenin ağır yükle en yukarı çıkması. Ön yükleyicinin kepçenin yüksekliği ağırlık merkezini yükseltir ve değiştirir bunun etkisiyle traktör dengesi bozulur ve yana devrilmeler meydana gelebilir. 5- Çok ağır veya dengesiz çekilir bir yük taşımak, örneğin ekipman, römork, vagon vb., traktörün devrilmesine neden olabilir. Eğer yük aniden hareket eder veya traktör yükün kontrolünü kaybederse, yokuş aşağı iniş esnasında yük traktörü öne doğru iter, bu durumda kontrolün kaybedilmesi ile traktör devrilebilir. 6- Traktörü kanal ve yol kenarlarına yakın sürmek. Eğer yol kanala çok yakın ve zemin sağlam değil ise traktörün ağırlığını taşıyamayacaktır ve traktör kanala devrilebilir. 7- Traktör odun, taş veya kasisli zeminde ilerliyorsa ve çukurlara düşüyorsa özelilikle yüksek hızlarda ilerleme esnasında devrilmelere neden olabilir. 8- (dolaylı olarak); Traktör taşıma araçları üzerinde taşınırken, yanlış araç kullanılırsa, hareket esnasında platformdan düşebilir, ciddi kazalara neden olabilir. 11

2.2.2. Arkaya Devrilme yada Şahlanma Bu tip devrilmeler daha az görülmesine rağmen yana devrilmeler kadar ciddi sonuçlar ortaya çıkarır. Şahlanmanın başladığı andan itibaren devrilmeyi engellemek için yeterli zaman olmayabilir. Arkaya devrilme çok çabuk (1,5 saniye) civarında gelişir. Arkaya devrilme esnasında dönüşü olmayan kritik nokta 0,75 sn içindedir ve bu zamandan sonra devrilmeye engel olmak imkansızlaşır. Kişinin reaksiyon zamanı 0,5-1,5 sn arasında değişmekle birilikte bu zaman aralığı devrilmeyi engellemek için yeterli olmayabilir. Arkaya Devrilmenin Muhtemel Nedenleri - Zeminde saplanmış ve ya takılmış traktörü kurtarmaya teşebbüs etmek. Eğer traktör saplanmış ve hareket ettirilemiyorsa arka tekerleklerin etkisiyle oluşan kuvvet ön taraftaki şaseye etki eder ve gövdenin arkaya doğru kaymasına neden olur. - Yanlış halat ve ya zincir bağlantısı saplanmış araçları çekerken yoldan çıkmaya neden olur. 12

Traktörün arkaya devrilme kuvveti iki noktayla ilgilidir ki bu arkaya devrilmenin ana nedenidir: A-Arka tekerlek aksı Traktör motoru ilerlemek için tekerleğe güç sağlayan kısımdır. Eğer güç sağlayan tekerlekler herhangi bir sebeple bloke olursa, traktör şasesi aks etrafında döner. Daha sonra traktör aniden geriye doğru yükselir ve bu durumda aracın ön tarafının havaya doğru kalkması ilerlemesinden daha kolay gerçekleşecektir. Arkaya devrilme şu hatalardan dolayı oluşabilir: - Motoru düşük viteste ve yüksek devirde çalıştırmak, büyük güç transfer edildiği söylenebilir, - Ani debriyaj-kavrama, - Ağır yükle dik yokuş veya meyilli alanlarda ilerlerken ani ivmelenme hareketleri, - Güç tekerlekleri hareket etmediği veya ilerlemediği esnada traktörün aniden kavraması, örneğin bir engelle karşılaşıldığı zaman. B-Güç tekerleklerinin yere olan tutunma mesafesi Traktör asılır veya yarı asılır ağır bir yük taşırken ve bu yük traktörde kalması durumunda. Eğer traktörde bulunan ilerleme direnç kuvveti ön aks üzerinde yeterli ağırlıkta ilave yüklerle dengelenmeze, traktör güç tekerleklerinin yere olan tutunma alanı ile arka aks etrafında dönerek arkaya devrilebilir. 13

2.3. Devrilmeyi Etkileyen Faktörler 2.3.1 Traktöre Bağlı Faktörler Traktör tipleri Bağ ve meyve bahçelerinde kullanılan dar izli traktörler, standart tarım traktörlerine göre devrilme riski daha büyüktür. 2.3.2 Traktör-Ekipman Grubuna Bağlı Faktörler Yokuş yukarı çalışırken, Dik yokuşlarda çalışma esnasında, traktörün kapasitesi veya ağırlık nedeniyle gerekli olan gücü sağlamaması. Çekilen bir araçla gücün sınırlarında çalışılır, bundan dolayı dik yokuşlarda düz bir hat boyunca ilerlemek mümkün olmayabilir ve sürücü çapraz bir hat çizerek ilerlemeyi dener. Ekipmanın ağırlığı ve eğimden kaynaklanan kuvvetlerin birleşmesi ile traktör zeminden kayarken sürücü yolu takip edecektir. Kontrolün kaybedilmesiyle muhtemelen traktör de devrilecektir. Yokuş aşağı çalışma esnasında, Aşırı yük altında veya ağırlık/güç oranı yüksek traktörler yokuş aşağı giderken, aracın hızı artar ve fren sistemi bu kuvveti yeterli derecede engelleyemez, römork ile traktör arasında makaslama meydana gelir, kontrol kaybolur ve sonuç olarak araç devrilir. Ani debriyaj hareketleri de aracın yükselmesine neden olur ve devrilme gerçekleşir. 2.3.3 Çalışma Alanına Bağlı Faktörler Çalışma alanından maksat tanımlanan iş ile arazinin etkileşimindeki (meyil, yokuş, viraj, dolambaç, taşlar ve toprak yapısı) ve ürün tipindeki tüm karakteristiklerdir. Eğim/Meyil Devrilme vakalarında eğim büyük etkendir. Eğim % 20 nin üstünde olduğu zaman, tarım traktörleri için özellikle virajlı kısımlarda çalışırken devrilme riski yüksektir. Eğim % 45 ten fazla ise kayma, kontrolün kaybedilmesi ve devrilme riski meyil boyunca çalışan tarım traktörleri için çok daha yüksektir. 14

Kenarlar ve Sınırlar Arazinin topoğrafik özellikleri veya var olan düzensizlik kasis vb. gibi etkenler de yüksek oranda devrilmeye neden olmaktadır. Hendekler gür bir bitki örtüsü ile kaplı olabilir, bu nedenle yol güzergahı bu bitki örtüleri nedeniyle gözlemlenemeyebilir ve yoldaki boşluklar saklı kalabilir. Arazi Biçimi Arazideki yapısal bozuklukların fazla olması devrilmede etkendir. Tehlikeli çalışma şartlarında yoldaki ağaç kökü, kaya, taşlar bile kaza ve devrilme riskini artıran nedenlerdir. Arazinin dışa doğru kavisli yapıda olması içe doğru kavisli olmasına oranla daha tehlikelidir. Rutubetli toprak daha az tutunma demektir ve aracın kontrolü güçleşir, devrilme riski artar. Bitkilerle kaplı zeminde devrilme riski daha fazladır. 2.4. Traktör Devrilmelerine Engel Olmak Đçin Önleyici Tedbirler Eğer sürücüler devrilmelere nelerin sebep olduğunu biliyorsa, traktör devrilmeleri nedeniyle oluşan ve dramatik sonuçlar doğuran kazaların büyük bir kısmı büyük ölçüde önlenebilir. 2.4.1 Genel Tedbirler Eğitim Genç çiftçiler ek eğitimler almalıdırlar ve bu eğitimler genel anlamda profesyonel ve deneyime sahip biri tarafından verilmelidirler. Sadece kalifiye traktör sürücüleri genç sürücüleri eğitebilir ve yetiştirebilir. Bu eğitim operasyonel görevler hakkında en basit olanından başlayıp giderek görevin artan zorluk alanlarında devam etmelidir. 15

Traktör sürücüsü kullanılacak traktör modeli ve ekipman hakkında, beklenmedik ve olabilecek durumlar dahil olmak üzere bilgi sahibi olmalıdır. Öğrenmenin en iyi yolu kullanma kılavuzlarını dikkatlice okumaktır. Traktör ve Ekipman Geleneksel dişli vites sistemli traktör modellerinde, vites değiştirme esnasında dikkatli olunmalı, vites değiştirme sırayla ve yavaşça gerçekleştirilmelidir. Ani debriyaja basmaktan kaçınmalıdır; traktörün şahlanmasına neden olabilir. 16

Otomatik vitesli modellerde, vites değişimi gerçekleştikten sonra hızlanma düzgün olmalıdır. Tekerleklerin durumu güvenlik ve ekonomi açısından çok önemlidir. Tekerlekler aşındığı zaman çekiş kapasitesi düşer ve gereksiz risk ortaya çıkar. Traktörle çalışma esnasında beklenmedik bir durumla karşılaşıldığında, traktör düz bir zeminde durdurulmalı, el freni çekilmeli, hidrolik sistem alt pozisyona getirilmeli, motor durdurulmalı ve eğer yokuştaysa vites meyilin tersi yönde olmalıdır. Kontak anahtarı traktörden çıkarılmalı ve sürücü tarafından cebine konulmalıdır. Sürücü tarafından hemen yapılacak bir rutin kontrolle sorunun ne olduğu tespit edilebilir. Çalışma Alanı Traktör çamur zemine saplandığında ilave güvenlik önlemleri alınmalıdır. Yöntem 1- Geçici takozları kullanmaktan kaçınmak; düzgün olmayan arazi boyunca traktörün ve ekipmanların ağırlığı herhangi bir zamanda herhangi bir arızaya neden olabilir, 2- Ekipman bağlantısını çözmek, 3- Çamura saplanmış traktörü çekmek için yeterli güçte başka bir traktör kullanmak, 17

4- Traktör saplanmış durumdayken yerinden çıkarmak için mümkünse gidiş yönünün tersine çekilmelidir. 5- Çekme aparatı (çeki demiri yada zincir) gerilmiş olacaktır ve kırıldığında kamçı etkisi olabilir. Bu yüzden iki araç arasında kimse bulunmamalıdır. Çekme aparatı yeterince kalın ve sağlam olmalıdır. 6- Zincirler çekme halatı, kablo veya çekme kancasından daha güvenlidirler. Tesviye Eğrileri (Meyile paralel çalışma) Meyilli arazilerde meyile paralel çalışmak her zaman maksimum eğime sahip yokuşlarda doğru boyunca çalışmaktan çok daha tehlikelidir. Meyilli alanlarda çalışırken ekipman traktörün yokuşa göre üst tarafında yer almalıdır. 18

Şiddetli yağmurun ardından yada çiğ yaşı olduğu zamanlarda veya yağmur yağarken traktör tipi ne olursa olsun tüm yön değişikliklerinde düşük vitesle ve minimum hızda hareket edilmelidir. Đş bittikten sonra çalışma alanından ayrılırken her zaman diferansiyel kilidinin aktif olmadığından ve fren pedallarının kilidinin birleşik olduğundan emin olunmalıdır. Römorkla Birlikte Çalışma Riskleri Genel devrilme durumları: - Bağlantı hatası, - Yükün orantısız yerleştirilmesi, - Aşırı yükleme, bu durum römorkta denge kaybına neden olur ve aynı zamanda trafik kurallarına uygun değildir. Bununla birlikte diğer riskler aşağıdaki hallerde ortaya çıkar: - Çeki demirinin veya çeki okunun bağlanması ve sökülmesi, - Traktör bağlantı ekipmanı ve çeki okunun bağlantı halkası arasında, - Çeki oku düştüğünde, - Kuvvet iletim aksları ile sürtünme varsa, - Kancalar kapatıldığında. Her durumda: Tüm bakım, ayar ve temizlik işleri motor durdurulduktan sonra gerçekleştirilmelidir. 19

Alışkanlık haline getirin Römorka yükleme yapılırken mümkün olduğunca düzgün yük dağılımı yapılmalıdır. Tek dingilli römork kullanıldığında, römork tamamen veya kısmen yüklü olduğunda asla çözülmemelidir. Römork belirtilen seviyede veya arka aksın altında bir seviyede bağlanmalıdır, Her zaman uygun miktarda yükleme yapılmalı ve yükleme oranı asla bildirilen kapasitenin üstünde olmamalıdır, Daima genel ve traktöre özel trafik kurallarına uyulmalıdır, Römork yürürlükteki mevzuatlarda bildirilen özelliklere uygun fren, aydınlatma ve sinyal donanımına sahip olmalıdır. Koruyucu Mekanizmalar - Đki dingilli römorklarda, bağlantı oku, pimi sabitlemek için yay parçasını üzerinde bulundurmalıdır. - Römork tek akslı ise, ayarlanabilir destek ayağı mutlaka bulunmalıdır. - Römorkta bulunan kuvvet iletim aksları teleskopik borulu korumaları ve bağlantı koruma kapakları olmalıdır. - Dişliler, kayışlar, zincirler ve benzeri tehlike kaynakları koruyucu kalkanlarla kapalı olmalıdır. - Eğer römorkta sonsuz vida mevcut ise, mutlaka koruyucu bir perde ile kaplı olmalıdır. 20

2.4.2 Yana Devrilmeyi Önlemek Đçin Tedbirler Traktörlerde yana devrilmeyi önlemek için aşağıdaki önlemleri almak uygundur: Traktör tekerlekleri arasındaki en büyük aralığı muhafaza etmek (iz genişliği), aynı zamanda yürütülen işlerle uygun bir aralığı sağlamak, yatay dengeyi sağlayacak şekilde desteği arttıracak nesneleri yerleştirmek. Traktör fren pedallarını kilitlemek, traktör nispeten yüksek hızlarda ilerlerken, tekerleklerde eşit ve devamlı fren yapmayı sağlar. Kurallar yollarda ve hatta patikalarda böyle yapılmasının zorunlu olduğunu söyler. Tek tekerlek üzerinde frenleme yapıldığında diferansiyel fark oluşumu nedeniyle diğer tekerlek daha hızlı döner bu aynı zamanda traktörü nispeten daha küçük yarıçapta dönmeye zorlar, önemli bir savrulma kuvveti oluşur ve aniden traktörün dengesizliğine neden olabilir. - Araç her zaman için şartların gerektirdiği uygun hızda kullanılmalıdır bu durumda sürücü ortaya çıkan beklenmedik durumun kontrolünü sağlayabilir. - Birtakım engellerin bulunduğu yolda asla aracı sürmeyin. Eğer bu kaçınılmaz bir durum ise, hız uygun olarak azaltılmalıdır. - Traktörün hendeğe düşmesinden kaçınmak için kaygan yüzeylerde her zaman yavaş hareket edilmelidir. Özellikle patinaj çok kötü sonuçlar ortaya çıkarabilir. Kayma ve kaygan zemin tek başlarına devrilme nedeni değildirler buna rağmen araç devrilebilir. Traktör kayma esnasında büyük bir engelle karşılaşırsa bu durumda traktör bloke olur. 21

- Ağır römork çekilen durumlarda hız bu duruma uygun olarak düzenlenmelidir. Yönetmeliklere göre bu hız 30 km/s dir. Ağır bir römork traktörün yönlendirilmesini ve idaresini etkileyebilir, örneğin; Yokuş aşağı giderken eğer ani bir fren yapılması veya yokuş aşağı düz yolda giderken beklenmedik aşırı bir hızlanma kuvvetinin oluşması. - Her zaman römork bağlantısını olası en düşük noktada tutmayı deneyin. Arazide gerçekten çok düşük hızlarda çalışmanın dışında frenlerin ayrı olarak kullanılmaması çok önemlidir. Dik arazilerde U dönüşü yapılırken her taraf gözden geçirilerek-dikkate alınarak manevra yapılmalıdır. Talimatlar 1) Çalışma alanından ayrılırken yokuş yönünde dönüş yapın, 2) Eğimli arazide geri yönde sürün, 3) Çalışma alanına dönüş için ters yönde sürün. 22

Çok dik yokuşlarda sürüşten kaçınmak, özellikle belirli yan yollardan tepeden aşağı inişte yolda bulunan en alt seviyedeki çukurlar veya en üst seviyedeki tümsekler nedeniyle traktörün dengesi bozulabilir. Traktöre bağlı makinenin eğim yönünde olması da çok önemlidir. Eğimli arazide yokuş aşağı iniş esnasında ilk olarak mutlaka motor freni kullanılmalıdır. Bunu yaparken yokuşun başına ulaşmadan önce nispeten düşük bir vites hızı seçilmelidir (genel olarak yüklü bir traktörle yokuş çıkarken seçilen vitesle aynı olmalı). Rampadayken asla hızı azaltmayı (vitesi düşürmeyi) denemeyin, eğer hızınız çok yüksekse tekerlek frenlerini kullanın. Asla çekilen aracın sürüme hızına erişmesine izin vermeyin, bu kazaya neden olabilir. Hidrostatik transmisyonlar (otomatik şanzuman) için özel dikkat gerekir ve bu yüzden motor durdurulmamalıdır. 23

Asla bankete yakın sürmeyin, hendek kenarları veya diğer çukurlarda, seviye farkı olan arazilerde traktör ağırlığı nedeniyle çökme oluşur. Böylesi durumlarda kenardan en az 1 metre mesafe ile içerde olacak şekilde sürmek tavsiye edilir. Seviye farkı olan yerlerden geçerken özellikle kaygan ve düzensiz yüzeylerde manevra için her zaman mesafe bırakılmalıdır. Her zaman traktörün ön kısmından arazinin uç kısmında hatırı sayılır bir boşluk bırakılmalıdır. Traktörün ön kısmında ön yükleyici kepçe, kürek, maşa ve benzeri makine bulunduğunda daha çok tedbirli olunmalıdır. Bu durumda temel kural ön taraf yükü mümkün olduğunca az olmalıdır ve manevralar yavaş yapılmalıdır, arazinin düzensizliklerine dikkat edilmelidir. Ön taraftaki kepçe ve benzeri edevat kullanımda olmadığı zaman sökülmesi tavsiye edilir. Eğer bu mümkün değilse kepçe mümkün olan en düşük seviyede tutulmalıdır. Sürücü bu durumda işe olabildiğince tüm dikkatini vermelidir. 24

2.4.3 Arkaya Devrilmeyi Önlemek Đçin Tedbirler Traktörün arkaya devrilmesinin neden olduğu kazaları engellemek için aşağıdakilerin yapılması uygundur: Bağlantı noktalarındaki yükü imalatçının bu iş için sağladığı parçalarla güveli bir şekilde sabitleyin. Olası arkaya devrilmesi ile ilgili olarak traktör stabilitesi için arka kasa yakın ve alt konumda yükleri bağlamak daha iyidir. Delikli çeki demiri sadece küçük yükleri çekme esnasında kullanılmalıdır, herhangi miktarda bir yük rijit çubuklarda desteklenerek hareketsiz konuma getirilmelidir. Traktör ağırlık dengesini uygun şekilde arttırmak ön kısma, tekerleklere ağırlıklar ilave ederek veya lastiklerin su ile şişirilmesiyle sağlanır. Traktörün arka kısmındaki asılır makine çok ağır olduğu zaman bu ağırlıklar yerleştirilmelidir. Arazinin dışında yavaşça hareket etmelidir. Beklenmedik önemli bir dirençle karşılaşıldığında düşük vites kullanmayın, motor vazgeçmeyecektir, orta seviyede ve yavaşça hızlanarak ilerlenmelidir. 25

Tepeden yokuş aşağı inerken frenlere yavaşça kademeli basılır ve yokuş aşağı daima ileri yönde hareket edilmelidir. Yüzey kaygan ve yüksek otlar var ise daha dikkatli davranılmalıdır çünkü bu bölümlerde traktör aşağı doğru bir kızak gibi kayabilir. Mümkünse dik yokuşları geri vites ile çıkın. Saplamış olan traktörü çıkarmak için en iyi yöntem sürüş yönünün tersine yönde çekmektir. Eğer ön tekerlekler saplanmışsa, ileri yönde kuvvet uygulanmamalıdır, her zaman ters yönde sürüş denenmelidir. Bu manevraları kolaylaştırabilecek tavsiyeler: - Lastiklerin arkasındaki çamur vb. birikintileri çıkarın, - Toprağı kalas vb. katı bir malzeme ile destekleyin, - Yavaş hareket edin. Her halükarda en iyi yol ısrarcı olmamaktır, traktör çamur içine çok hızlı bir şekilde gömülebilir, saplanmış traktörü çıkarmak için en iyi yöntem başka bir traktör sürücüsünden yardım istemektir. Çamur tekerlekleri kaplamış olsa bile benzer bir traktör aracı dışarı çekebilir. Traktör çekilirken havaya doğru kalkmamamsına dikkat edilir bu işlemlerde kullanılan zincir çok güçlü ve sağlam olmalıdır. 26

2.4.4 Devrilme Kazalarını Engellemek Đçin Koruyucu Tedbirler: Koruyucu Yapılar 600 kg dan fazla ağırlığı olan tüm yeni traktörler devrilmeye karşı koruyucu yapı olarak roll-bar, çerçeve veya kabin ile donatılmış olmalıdır. Hava şartlarının etkisinden korunmak için yapılan kabinlerin takılı olduğu traktörler, kabin veya çerçeve olmayan traktörler kadar tehlikeli olabilirler. Bu tür kabinlerin yapısal özellikleri devrilme durumunda sürücü için yeterince koruma sağlamaz yada sürücünün kaçışını engelleyebilir. Kabin ve çerçevelerin sadece belgeli modelleri monte edilmelidir. Bu yapıların amacı traktör devrildiği zaman traktörün yanı üzerinde kalmasını sağlamaktır, böylece tamamen yuvarlanması engellenmiş olur, bu durumda bir boşluk hacmi oluşur ve bu hacim de sürücünün hayatta kalması için yeterli genişlikte bir alandır. 27

Bilinmelidir ki; Bu tür koruyucu yapılar her tip traktörde piyasaya sunulması öncesinde zorunlu bir standart olarak bulunmalıdır, Eğer traktör bu mekanizmayla donatılmamış ise, işveren veya çiftçi bir tane taktırmalıdır, yada satıcı-bayi ile mutabakatla uygun yapının takılması sağlanmalıdır, Nasıl tasarlanacağına bağlı olarak bu yapılar kemer veya iki direkli çerçeve (rollbar), dört direkli çerçeve ve kabin olarak adlandırılır. Onay Ve Belgelendirme Bu koruyucu yapılar resmi bir kurum tarafından belgelendirilmiş olmalıdır. Bu belgelendirme ulusal ve uluslararası test standartları uygulanarak yürütülmelidir. Koruyucu yapılar, Türkiye de Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından belgelendirilir. Katlanabilir veya indirilebilir koruyucu yapılar % 18 eğime kadar makuldür. Bu eğim meyve bahçelerinde ve seralarda çalışıldığında, olabildiğince depolar arasındaki seyahatlerde aşılmaz. Bu katlanabilir çerçeveler sadece mutlaka gerekli olduğunda katlanmalıdır. Genel olarak Türkiye de standart traktör tipleri için belgeli koruyucu yapılar 2000 yılından önce zorunlu değildi ve dar izli traktörler için bu tarih 2001 e gelmektedir. Uygun bir koruyucu yapının takılması (çerçeve yada kabin) için esas, işlevlerini yerine getirebilecek garantide olması çok önemlidir. 28

Koruyucu yapılar ilave tedbir yoluyla koruma sağlarlar, bundan dolayı; Traktördeki koruyucu yapılar kabin veya çerçeve, mekanik direnci zayıfladığında etkin bir koruma sağlamayacaktır, orijinalliği muhafaza edilmelidir, Bundan dolayı, bu koruyucu yapılar asla kaynak yapılmamalı ve bu yapılara asla oyuk veya delik açılmamalıdır. Periyodik kontroller yapılmalı ve herhangi bir noktada pas olmamalıdır, eğer bu durum oluşmuşsa uzmanlardan yardım alınmalıdır. Güvenlik sadece yapıya bağlı değildir, traktörde emniyet kemeri bulunuyorsa daima kullanılmalıdır. Çalışmalar göstermektedir ki, traktör sürücüleri devrilme durumunda ezilme, ağır yaralanma sonuçları ile traktörden çıkartılabilirler. Emniyet kemeri devrilme durumunda koltuktan sizin dışarı doğru fırlamayacağınızı garantileyecektir. Devrilme durumunda, traktör belgeli koruyucu yapıya sahip ise dışarıya atlamayı denemeyin, bunu yapmak için yeterince zamanınız olmayacak. Bunun yerine traktör tamamen durana kadar direksiyona sıkıca tutunun. Kaza durumunda, koruyucu yapı güvenlikle ilgili-yeterli bir teknisyen tarafından gözden geçirilmelidir. Bu kişi koruyucu yapının durumunu belirleyip değişimine veya tamirine karar verecektir. Güvenlik kabini akustik izolasyona sahipse bu traktörlerde iki misli dikkat edilmelidir; dışarıdan gelecek ikaz ve bağırma seslerini engelleyebilir. 29

2.5. Düşme Riskleri Bu tipte ana kazalar traktöre binerken ve traktörden inerken yada özellikle kaygan yüzeyler, merdivenler ve platformlarda, bu alanlar kaygan veya kirli zemin ise yada buralara ulaşmak zor ise meydana gelir. TRAKTÖR E BĐNME VE ĐNME Sadece traktörler değil, modern tarım makinaları güvenli ayak basamakları, erişilebilir kolçaklar, uygun geçitler vb. erişim araçları ile donatılmış olup biniş ve iniş esnasında sürücülere yardım edecektir. Bununla birlikte bu yapılar eğer varsa, uygun şekilde kullanılmalıdır. KAYGAN YÜZEYLER VE ZEMĐNLER Tarımda görülen en sık kaza tipleri kişilerin bu gibi yüzeylerde ve zeminlerde hareket ederken ve büyük ölçüde kaygan zeminlerden kaynaklanan kaza tipleridir. 30

2.5.1. Kabul Edilen Koruyucu Tedbirler Tabanı kaymaya dirençli ayakkabı giyilmesi tavsiye edilir. Operatöre zarar verebilecek yada yaralanmaya neden olacak nesneleri uzaklaştırmak veya ortadan kaldırmak ta gereklidir. Her zaman iş kıyafeti giyilmelidir. Tüm çalışma alanları temiz ve düzenli tutulmalıdır. Bu alanlarda anahtar, pense, hortum gibi basit şeyler de dahil herhangi bir nesne yerlerde bulunmamalıdır. Asla, hangi şartta olursa olsun hareket halindeki traktörden inip binme yapılmamalıdır. Araç dururken kaza küçük ölçekli atlatılabilir, eğer araç hareket ediyorsa kaza ölümcül olabilir. Yolcu koltuğu bulunsa dahi sürücüden başka kimse kabin içerisinde bulunmamalıdır, devrilme durumunda kabin yolcu koltuğunda bulunan kişi için yeterli koruma sağlamaz. Ayrıca, devrilme durumunda bu kişinin hareketleri sürücüyü güvenli bölge dışına itecektir. Bir çok gereksiz yaralanma traktöre binen yolcuların düşmesi esnasında olmuştur. Ani bir hareket veya beklenmedik bir anda durma, yolcunun dengesini bozacaktır ve bu yüzden yolcu düşebilir, traktör tekerleklerinin altında kalabilir. Traktöre Đnme ve Binme Her zaman traktöre doğru şekilde inilip binilmelidir. Bu uyulması gereken ilk tavsiyedir. Her zaman araca bakarak çıkın ve başka bir yere-yöne bakarak çıkmayı denemeyin. Araçtan inerken asla atlamayın! Bu konuda doğru olan, traktöre binerken ve inerken her zaman üç destek noktasının kullanılmasıdır. Her iki ayak ve tek el veya tek ayak ve her iki el ve her zaman sürücü koltuğuna bakarak hareket edilmelidir. 31