BELEDİYELERDE DİsİPLİN SUç VE CEZALARı Şevki P AZARCI* Genel Açıklama Toplum hayatının temelini, düzenli işlemesini ve sürekliliğini sağlayan en önemli unsurlardan biri disiplindir. Disiplin, çalışma düzeninin sağlanıp sürdürülmesi, devletin onur ve saygınlığının korunması bakımından kamu hizmetlerinde etkinliği, sürati ve verimi sağlayacak bir araçtır. vardır. Devlet memurlarının hakları yanında yükümlülükleri ve yasaklılık halleri Yükümlülüklerinin En Önemlileri 1. Kendisine verilen görevleri gereği şekilde, kanun, nizam ve kurallara uygun şekilde yapmak, 2. Kuruluşun kanunlara uygun şekilde işlemesini, düzen ve sistemini bozmamak, 3. Memuriyet onur ve saygınlığını korumaktır. Disiplin cezaları; kamu düzenini devam ettirmek, onun verimli, süratli ve yararlı biçimde çalışmasını sağlamak için kamu personeli hakkında uygulanacak idari ceza müeyyideleridir. Türk hukuk lügatında disiplin cezaları"amme hizmetlerinin layık olduğu önem ve doğrulukta görülmesi için memurlar üzerinde ıslah ve ikaz, bazan da tasfiye maksadıyla konan belirli tedbir ve kaidelerdir" şeklinde tanımlanmıştır. Devlet Memurları Kanunu'nun değişik birinci maddesine göre; belediyeler ile belediyelerin kurdukları birlikler ve bunlara bağlı döner sermayeli kuru- Merkez Valisi. Çağdaş l'end Yönetimler, Cilt 1, Sayı 4, Temmuz 1992, s. 35-40.
36 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETİMLER luşlar personeli; Devlet Memurları Kanunu hükümlerine tabidir. Bu bakımdan disiplin konularında 657 sayılı Kanunun düzenlemeleri geçerlidir. Disiplin suçu teşkil eden fiil ve davranışların yapıldığı aşağıdaki şekillerde ortaya çıkarılır: - Yetkili amirin bizzat tespit etmesiyle, - Başka merciler tarafından yetkili amire bildirilmesiyle, - Herhangi bir şikayet veya ihbar ile, Bir teftiş veya inceleme sırasında, İdari veya adli soruşturma sonunda öğrenilmesi suretiyle. Disiplin Amirieri ve Disiplin Kurulları Disiplin ile ilgili mevzuat hükümlerini uygulamak, disiplin soruşturması açmak veya açtırmak, disiplin cezası vermek yetkisi tanınan görevliler disiplin amiridir. Devlet Memurları Kanunu'nun 124 üncü maddesinde; disiplin amirlerinin kurumların kuruluş ve görev özellikleri dikkate alınarak özel yönetmeliklerinde tayin ve tespit edileceği belirtilmiş, ayrıca aynı Kanunun 134 üncü maddesinde de "Disiplin amirlerinin tayin ve tespitinde uygulanacak esaslar ile bunların yetki ve sorumlulukları gibi hususlar Bakanlar Kurulu'nca çıkarılacak Yönetmelikle düzenlenir" hükmüne yer verilmiştir. 134 üncü maddeye dayanılarak Bakanlar Kurulu'nun 17.9.1982 tarih ve 8/5336 sayılı kararı ile yürürlüğe konulan "Disiplin Kurulları ve Disiplin Amirleri Hakkında Yönetmelik" ile daha sonra bu Yönetmeliğin bazı maddelerinin değiştirilmesine dair 13.1.1986 tarih ve 10286 sayılı Yönetmelik yürürlüğe girmiştir. Yukarıda belirtildiği üzere; belediye ve belediye birliklerinde disiplin işlemleri, Disiplin Kurulları ve Disiplin Amirleri Hakkındaki Yönetmeliğin koyduğu esaslara göre yürütülecektir. Yönetmeliğin 16 ncı maddesi ile disiplin amirlerinin tayin ve tespiti yapılmış, belediyelerde belediye başkanı disiplin amiri olarak belirlenmiştir. Belediye başkanı, 1580 sayılı Belediye Kanunu'nun 96 ncı maddesine, Belediye Memur ve Müstahdemleri Tüzüğünün 8 inci maddesine göre de atamaya yetkili amir durumundadır. 657 sayılı Kanunun 134 üncü maddesine göre, Bakanlar Kurulu'nca kararlaştırılan 8/5336 sayılı Disiplin Kurulları ve Disiplin Amirleri Hakkında Yönetmeliğin 13.1.1986 tarih ve 86/10286 karar sayılı Yönetmelikle değiştirilen 4 üncü maddesinin beşinci fıkrasının (B) bendinde gösterildiği üzere Belediye Disiplin Kurulu:
BELEDİYELERDE DİsİPLİN SUç VE CEZALARı 37 1. Büyük şehir belediyelerinde, genel sekreter veya başkanın görevlendireceği genel sekreter yardımcılarından birinin başkanlığında; a. Hukuk müşaviri veya görevlendirilecek bir avukat, b. Personel şube müdürü, c. Kararlar şube müdürü, d. Fen işleri daire başkanlığından görevlendirilecek bir şube müdüründen kurulur. 2. Diğer belediyelerde disiplin kurulu, belediye başkanının veya görevlendireceği yardımcısının başkanlığında; a. 1580 sayılı Kanunun 88 inci maddesindeki daire baş amirieri ile, b. Belediye encümeni üyelerinin kendi aralarından bir yıl için seçecekleri iki üyeden kurulur. Aynı Yönetmeliğin 6 ncı maddesine göre de, kurulların başkan ve üyeleri kendilerine, eşlerine, ikinci derece dahil kan ve sıhri hısımlarına, disiplin cezası verilmesini teklif ettikleri veya atamasına yetkili oldukları memurlara ait işlerle ilgili toplantılarına katılamazlar. Yönetmeliğin, yukarıda belirtilen; "Belediye disiplin kurulu, belediyelerde belediye başkanlarının veya görevlendireceği yardımcısının başkanlığında kurulur" hükmü ile 6 ncı maddesinde yer alan; "Kurul başkanlarının disiplin cezası verilmesini teklif ettikleri veya atanmasına yetkili oldukları memurlara ait işlerle ilgili kurul toplantılarına katılamayacakları" hükmünün birbiri ile çelişkili oldukları ve bu durumun sorun yarattığı düşünülebilir. Büyük şehir belediyelerinde genel sekreter veya başkanın görevlendireceği genel sekreter yardımcılarından biri kurula başkanlık edeceğinden, bu belediyelerdeki uygulamada 6 ncı madde hükmüne aykırı bir durum görülmemektedir. Diğer belediyelerde, varsa belediye başkan yardımcısının kurula başkanlık etmesi, başkan yardımcısı olmayan yerlerde de belediye başkanlarının 6 ncı madde hükmü karşısında atamaya yetkili amir olarak kurullara başkanlık etmemesi gerekmektedir. Zira "Belediye disiplin kurulu, belediye başkanlarının veya görevlendireceği yardımcısının başkanlığında kurulur" hükmünün belediye başkan yardımcısı olmayan belediyeler için tatbik kabiliyeti bulunmamaktadır. Çünkü bu belediyelerde Disiplin Kurulları ve Disiplin Amirleri Hakkında Yönetmeliğin 4 üncü maddesinin (v) fıkrasının (B) bendindeki "Disiplin kurulu belediye başkanlarının başkanlığında kurulur" hükmü uygulandığında, belediye başkanının hem "kademe ilerlemesinin durdurulması" cezasını teklif etmesi, hem de atamaya yetkili amir sıfatı ile Yönetmeliğin 6 ncı maddesine aykırı olarak kurula başkanlık etmesi ve karar vermesi gerekecektir.
38 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETİMLER Disiplin kurullarının diğer görevi de, üst disiplin amirleri tarafından verilen uyarma ve kınama cezalarına vuku bulacak itirazları inceleyip karara bağlamaktır. Disiplin kurulu belediyelerde, belediye başkanlarının başkanlığında kurulduğu takdirde, belediye personeline disiplin amiri sıfatı ile belediye başkanı tarafından verilen uyarma ve kınama cezalarına karşı itiraz yoluna gidildiğinde inceleme mercii disiplin kurulu olacağından, belediye başkanı, kurul başkanı olarak daha önce kendisi tarafından verilen uyarma ve kınama cezalarının doğru olup olmadığı hakkında karar verme durumuna düşecektir. Yönetmeliğin 10 uncu maddesinin 3 üncü fıkrasında da, kurulların başkan maddedeki sebepler ile toplantılara katılamamaları halinde baş larının 6 ncı kanlık görevinin en kıdemli üye tarafından yürütüleceği hüküm altına alındığından, bu durumda; büyük şehir belediyeleri dışındaki belediyelerde varsa belediye başkan yardımcısının kurula başkanlık etmesi, başkan yardımcısı olmayan yerlerde de belediye başkanlarının (atamaya yetkili amir ve disiplin amiri olmaları nedeni ile) kurullara başkanlık etmeyerek, başkanlık görevinin en kıdemli üye tarafından yürütülmesi Yönetmelik hükümlerine uygun olacaktır. Disiplin Cezalarının Uygulanması 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun değişik 124 üncü maddesine göre: Kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak amacı ile kanunların, tüzüklerin ve yönetmeliklerin devlet memuru olarak emrettiği ödevleri yurt içinde veya dışında yerine getirmeyenlere, uygulamasım zorunlu kıldığı hususları yapmayanlara, yasakladığı işleri yapanlara durumun niteliğine ve ağırlık derecesine göre 125 inci maddede sıralanan disiplin cezalarından birisi verilir. Bu madde uyarınca uygulanacak disiplin cezaları; 1. Uyarma: Memura, görevinde ve davranışlarında daha dikkatli olması ge ile bildirilmesidir. rektiğinin yazı 2. Kınama: Memura, görevinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir. 3. Aylıktan kesme: Memurun, brüt aylığından 1/30-1/8 arasında kesinti yapılmasıdır. 4. Kademe ilerlemesinin durdurulması: Fiilen ağırlık derecesine göre memurun, bulunduğu kademede ilerlemesinin 1-3 yıl durdurulmasıdır. 5. Devlet memurluğundan çıkarma: Bir daha devlet memurluğuna atanmamak üzere memurluktan çıkarmaktır.
BELEDİYELERDE DİsİPLİN SUç VE CEZALARı 39 Yukarıdaki cezaları gerektiren fiil ve haller sözü geçen 125 inci maddede ayrı ayrı sayılmıştır. 657 sayılı Kanunun değişik 126 ıncı maddesi uyarınca; uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezaları disiplin amiri olarak belediye başkanları tarafından verilir. Disiplin kurulundan görüş ve karar almaya gerek yoktur. Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası kurumun disiplin kurulunun kararı alındıktan sonra atamaya yetkili amir tarafından verilir. Burada disiplin kurulları ile yetkili amirlerin görüşlerinin uyumu zorunludur. Hazırlanan soruşturma dosyası, atamaya yetkili amir tarafından disiplin kuruluna gönderilerek ceza hakkında karar talep edilir. Disiplin kurulunun bu isteği kabul etmesi halinde atamaya yetkili amir cezayı uygulayacak, isteğin geri çevrilmesi halinde amir başka bir disiplin cezası (uyarma, kınama veya aylıktan kesme) verebilecektir. Burada disiplin kurulunun görevi, kademe ilerlemesinin durdurulması cezasında, bu cezanın veriinıesini uygun gören atamaya yetkili amirin yani belediye başkanının isteğinin kabulüne veya reddine karar vermektir. Devlet memurluğundan çıkarma cezası, amirlerin bu yoldaki isteği üzerine, memurun bağlı bulunduğu kurumun yüksek disiplin kurulu kararı ile verilir. Disiplin kurulu ve yüksek disiplin kurulunun ayrı bir ceza tayinine yetkisi yoktur, cezayı kabul veya red eder. Red halinde atamaya yetkili amirler, 15 gün içinde başka bir disiplin cezası vermekte serbesttir. Disiplin Kurulları ve Disiplin AmirIeri Hakkında Yönetmeliğin değişik 4/D maddesine göre; Mahalli idarelerin Yüksek Disiplin Kurulu, İçişleri Bakanlığı Yüksek Disiplin Kuruludur. Ancak büyük şehir belediye başkanlıklarında bu kurullar "büyük şehir belediye encümeni"nden teşekkül eder. Zamanaşımı 657 sayılı Kanunun 127 nci maddesi uyarınca; bu kanunun 125 nci maddesinde sayılan fiil ve halleri işleyenler hakkında, bu fiil ve hallerin işlendiğinin öğrenildiği tarihten itibaren; 1. Uyarma, kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezalarında bir ay içinde disiplin soruşturmasına, 2. Memurluktan çıkarma cezasında 6 ay içersinde disiplin kovuşturmasına, başlanmadığı takdirde disiplin cezası verme yetkisi zaman aşımına uğrar.
40 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETİMLER Disiplin cezasını gerektiren fiil ve hallerin işlendiği tarihten nihayet iki yıl içinde disiplin cezası verilmediği takdirde ceza verme yetkisi zaman aşımına uğrar. Disiplin Cezalarıyla Ilgili Özet Olarak Danıştay Kararlan 1. Memur iken işlediği disiplin suçundan ötürü hakkında soruşturmaya başvurulmuş, ancak soruşturma bitmeden görevden herhangi bir nedenle ayrılmış kişi hakkında da soruşturmanın sürmesi, gereken kararın alınması ve bunun uygulama olanağı olmasa da sicil dosyasında saklanması gerekeceği hk. (Danıştay 3.D., 27.1.1977 gün ve E: 1977/47, K: 1977/42) 2. Disiplin cezalarının ağırlığının sonuçları gözönüne alınarak değerlendirilmesi ve belli bir eylem ve harekete verilecek cezanın buna göre saptanmasının hakkaniyet gereği olduğu hk. (Danıştay Dava Daireleri Kurulu, 28.3.1980 gün ve E: 1978/988, K: 1980/1986) 3. Disiplin cezası verilirken sicil durumuna göre, cezanın bir alt dereceye indirilmesi hususunun mutlak olmayıp ilgili amirin takdirine bağlı olduğu hk. (Danıştay Mürettep Daire, 12.3.1980 gün ve E: 1978/8543, K: 1980/1107) 4. Disiplin soruşturması yapan kişinin, disiplin kuruluna katılmayacağı hk. (Danıştay 5.D., 18.3.1976 gün ve E: 1974/10222, K: 1976/1276) 5. Suçun işlendiği ileri sürülen pazar günü görevli bulunmadığı anlaşılan davacıya, böyle bir görev yapmadığı ileri sürülerek kınama cezası verilerneyeceği hk. (Danıştay 5.D., 3.10.1977 gün ve E: 1974/8242, K: 1977/4295) 6. Aylıktan kesinti yapılabilmesinin, ancak mevzuatın açıkça düzenlendiği hallerde mümkün olacağı hk. (Danıştay 5.D., 6.10.1977 gün ve E: 1977/83, K: 1977/4322) 7. Yetkili kurullarca verilmeyen disiplin cezalarının yetki yönünden iptali gerektiği hk. (Danıştay Mürettep Daire, 19.3.1980 gün ve E: 1978/10318, K: 1980/1195) 8. Disiplin cezası verilirken sicil durumuna göre cezanın bir alt dereceye indirilmesi hususunun mutlak olmayıp ilgili amirin takdirine bağlı olduğu hk. (Danıştay Mürettep Daire, 6.2.1980 gün ve E: 1979/3968, K: 1980/309) 9. Disiplin kurulunun yeterli sayıda üye ile toplanmamasının, disiplin kurulu kararının iptali için yeterli olduğu hk. (Danıştay Mürettep Daire, 12.3.1980 gün ve E: 1978/8543, K: 1980/1107) 10. Davacının İsnat edilen suçtan dolayı adliye mahkemesinde beraat etmesinin veya ceza davasının ortadan kaldırılmasının, aynı suçtan disiplin cezası uygulanmasının engellenemeyeceği hk. (Danıştay Mürettep Daire, 13.3.1980 gün ve E: 1978/10288, K: 1980/1124)