Birlesmis Milletler Ticaret ve Kalkinma Konferansi Bilgilendirici medya kullanimi için Resmi kayit degildir BASIN BÜLTENI AMBARGO Bu Rapor un içerigi 18 Eylül 2001 tarihi saat GMT 17.00 dan önce basili halde, yayin araciligiyla veya elektronik medyada alinti olarak veya özet olarak yer alamaz (New York - 13.00, Cenevre - 19.00, Delhi - 22:30, Tokyo 19 Eylül 02:00) TAD/INF/PR21 18 Eylül 2001 DOGRUDAN YABANCI YATIRIM ARTMAKTADIR, ANCAK BU YIL INISE GEÇECEKTIR; Sirket Birlesmeleri ve Satinalimlarindaki patlama durulacak Dogrudan Yabanci Yatirim da 1 2000 yilinda %18 lik bir yükselme göstererek 1.3 trilyon USD lik rekor seviyeye ulasan global girisin, Birlesmis Milletler Ticaret ve Kalkinma Örgütü nde (UNCTAD) bugün yayimlanan Dünya Yatirim Raporu 2 na göre bu yil düsmesi beklenmektedir. Geçen yil meydana gelen büyüme ve bu yil gerçeklesmesi beklenen düsüsün arkasindaki ana neden tüm dünyada Dogrudan Yabanci Yatirim in büyük bir bölümünü olusturan sinirötesi sirket birlesmeleri ve satinalimlaridir. Ancak, geçen yil ulasilan doruk seviyenin ardindan sinirötesi sirket birlesmeleri ve satinalimlari 1999 yilindaki seviyeye oranla %50 yükselerek 2000 yilinda 1.1 trilyon USD ye ulasmistir (bakiniz tablo 2) bu seviyenin düsüs trendinde oldugu gözlemlenmektedir. Bu da ekonomik büyümedeki genel yavaslama ile baglantilidir. Dogrudan Yabanci Yatirim daki hizli genisleme dünya ekonomisinde uluslararasi üretimin rolünü büyüterek Dünya Yatirim Raporu 2001 e göre bu yatirimlari uluslararasi ekonomik entegrasyonda temel kuvvet haline getirmektedir. Dünya üzerinde Dogrudan Yabanci Yatirimi sürükleyen 63.000 çokuluslu sirket 3 ve bunlarin diger ülkelerdeki 800.000 dis temsilcilikleri de ticaret modellerini giderek daha çok etkileyerek bütün dünya ticaretinin yaklasik üçte ikisine tekabül etmektedir. Ancak, hem Dogrudan Yabanci Yatirim hem de ticaret, bölgeler içerisinde ve komsu bölgelerde yogunlasmis olup her bölge içerisinde ticaret baglantilari Dogrudan Yabanci Yatirim baglantilarindan daha kuvvetlidir.
TAD/INF/PR21 Sayfa 2 Gelecek yillarda oldugu gibi, 2000 yilinda da en çok Dogrudan Yabanci Yatirim alan 10 ülke ve en genis 10 Dogrudan Yabanci Yatirim kaynagi, gelismis ülkeler olmus, ancak gelisen ülkelerden birkaç istisna bu gruba katilmistir (Çin ve Hong Kong, Çin) (bakiniz sekil 1 ve 2). Geçen yil girisler 1 trilyon USD yi asan ve %21 lik artisla, gelismis ülkeler Dogrudan Yabanci Yatirim in baslica hedefi olmus ve bunlar global toplamin dörtte üçünden fazlasini olusturmustur. Gelisen ülkelere giris de geçen yil artarak 240 milyar USD ye ulasmis, bu ülkelerin global girisleri üç yil arka arkaya düsüs göstererek 1991 yilindan beri en düsük seviye olan %19 a inmistir. Ancak gelisen ülkeler çikis paylarini 1980lerin basindaki %3 lük seviyeden geçen sene %9 a arttirmistir. Dünyanin 49 az gelismis ülkesine girisler de, marjinal bir seviyede, dünyadaki giris seviyesinin sadece %0.3 oraninda yükselme göstermektedir. Geçen sene diger bölgesel gelismeler bakarsak:?? Hem gelismis dünyada hem de global olarak Üç Büyük Bölge (Triad-Avrupa Birligi, Amerika Birlesik Devletleri ve Japonya) giris (%71) ve çikis (%82) olmak üzere Dogrudan Yabanci Yatirim akislarini özellikle sinirötesi birlesme ve satinalimlar nedeniyle elinde tutmaktadir. ABD nin disa yatirim yapan 1 numarali ülke rolü Ingiltere ve Fransa tarafindan devralinmistir; ve ABD dünyanin en fazla giris alan ülkesi olsa bile, hem giris hem de çikislar geçen yil sirasiyla %5 ve %2 oraninda düsmüstür. Almanya Ingiltere yi geçerek Avrupa daki en fazla yatirim alan ülke konumuna gelmis ve global giris oraninda ikinci konuma çikmistir. Ingiltere dünyanin en büyük kaynak ülkesi konumunda ikinci yilina girmistir.?? Orta ve Dogu Avrupa ya 4 yapilan Dogrudan Yabanci Yatirim %7 oraninda yükselerek 27 milyar USD ye çikmis, Rusya Federasyonu, Polonya ve Çek Cumhuriyeti ne yogunlasmis, bu bölge de global giris açisindan %2 lik payini muhafaza etmistir. Genel olarak, Dogrudan Yabanci Yatirim özellestirme ile ilgili islemlerde yer almistir; bunlar da en azindan 2002 yilinin sonuna kadar bölgesel ülke girislerin önünde yer alacaktir. Bunun ardindan, model ülkeden ülkeye degisse de, girisler henüz fikir asamasindaki yatirimlar ve özel sinirötesi birlesme ve satinalimlar ile güdülenebilir. Yatirimlarin çogu Bati Avrupa dan özellikle AB ülkelerinden gelmeye devam etmektedir. Disa dogru Dogrudan Yabanci Yatirim ise geçen sene girislere göre daha hizli geliserek 4 milyar USD ye ulasmistir. Ulasim, petrol ve dogal gaz ve ilaç çikislarda lider sektörler olmustur.?? Gelisen Asya dan ve Asya ya Dogrudan Yabanci Yatirim giris ve çikislari geçen sene rekor seviyelere ulasmis ve özellikle ana kita Çin i Asya daki en genis ülke ve en fazla yatirim alan Hong Kong, Çin de yogunlasmistir. Asya dan gelen 143 milyar USD lik giris 1999 yilinda %44 lük bir artis göstermistir, çikislar %140 oraninda artarak 85 milyar USD ye ulasmistir. Ancak, Güneydogu Asya (ASEAN 10) ve Güney Asya ya olan girisler düsmüstür. Kuzeydogu Asya nin üç ekonomisine olan akislar (Hong Kong, Kore Cumhuriyeti ve Çin in Tayvan Eyaleti) 80 milyar USD ye ulasmistir; Çin e girisler 41 milyar USD; ve bölgenin dokuz az gelismis ülkesine girisler 461 milyon USD olmustur.
TAD/INF/PR21 Sayfa 3 Hong Kong un içine ve disina dogru olan faaliyetlerin çogu çokuluslu sirketlerin Çin in Dünya Ticaret Örgütü ne beklenen girisinin öncesinde Hong Kong daki park fonlari ve Hong Kong araciligiyla yapilamakta olan ve artan transit Dogrudan Yabanci Yatirim dan olusmaktadir.?? Güney Amerika ve Karayipler, girisler açisindan 1990larin ikinci yarisinda üç katina çiktiktan sonra geçen yil %22 oraninda 86 milyon USD lik bir oran kaydetmistir Bu düsüs 1999 yilinda girislerde bazi büyük sinirötesi satinalimlardan etkilendigi zaman yapilan ayarlamadan kaynaklanmaktadir. En çok yatirim alan ülke Brezilya (34 milyar US$) ve Meksika ( 13 milyar US$) olmustur; Sile bölgenin disa en çok yatirim yapan ülke olmustur. Hizmetler ve dogal kaynaklar Güney Amerika da baskin gelmektedir; imalat ve mali hizmetler Meksika da önde gitmektedir. Birlesme ve satinalimlar 2000 yilinda da önemini devam ettirmis, özellikle hizmet sektörüne yogunlasmistir. Arjantin ve Sile ye gelen Dogrudan Yabanci Yatirim girisleri kismen önceki yilda yapilan üç büyük birlesme ve satinalim islemi nedeniyle düsüs göstermistir. Siyasi ve ekonomik istikrarsizlik Kolombiya ve Peru gibi And bölgesi ülkelerinde düsüse neden olmustur, bunun aksine, Venezuela ya dogru girisler artmistir.?? Afrika ya dogru girislerdeki %13 lük düsüsle ortaya çikan 9.1 milyar USD lik sonuç, kitanin global girislerindeki payi geçen yil %1 e düsürmüs, bunun nedeni özellikle Güney Afrika, Angola ve Fas taki yavaslamalar olmustur. Ülke gruplari arasinda, alt Sahara Afrikasi, 14 Güney Afrika Gelisen Bölge ülkeleri dahil (SADC) ve Afrika nin 34 az gelismis ülkesinde düsüs meydan gelmistir; sadece Kuzey Afrika da durum degismemistir. Güney Afrika kitanin Dogrudan Yabanci Yatirim açisindan 1 numarali kaynak ülkesi olmus, geçen yildaki 1.3 milyar USD lik disa akisin %40 ini temsil etmektedir. En fazla yatirim alan ülkeler sirasiyla Angola, Misir, Nijerya, Güney Afrika ve Tunus olmustur. En büyük çokuluslu sirkete sahip ülkeler Dünyanin en büyük 100 mali olmayan çokuluslu firmasinin 91 inin merkezinin oldugu Üç Büyük Bölge (Triad) 1999 daki dis varliklarin siralamasina göre listedeki liderligini devam ettirmis ancak üç gelisen ülke sirketleri ilk kez listede yer almistir (bakiniz TAD/INF/PR29). Listenin basinda arka arkaya dördüncü yilinda General Electric (ABD), ve besinci siradan ikinci siraya siçrayan ExxonMobil (ABD) yer almaktadir. Royal Dutch/Shell Group (Hollanda/Ingiltere) üçüncü sirada kalmis, General Motors (ABD) ikinci siradan dörde düsmüstür. TotalFina SA (Fransa) 1998 yilindaki 32. siradan 1999 yilinda 8. siraya yükselerek ilk 10 a girmistir, Ford Motor Company (ABD), Toyota Motor Corporation (Japonya), DaimlerChrysler AG (Almanya), IBM (ABD) ve BP (Ingiltere)ilk 10 da yer almaya devam etmistir, ancak siralamalarda degisiklikler olmustur. Ilk 100 firmanin dis varliklari %10 artarak 2.1 milyar USD ye ulasmistir; dis varliklarda en büyük üç artis petrol firmalarinda gerçeklesmistir. ABD menseli çokuluslu firmalar ilk 100 firma arasinda genel toplam dis aktif paylarini %6 oraninda arttirmistir. AB menseli çokuluslu firmalar 1990 yilindan beri ayni seviyelerde kalmis ancak AB nin en büyük ülkeleri Almanya, Fransa, Ispanya bu bölge grubu
içerisindeki paylarini arttirmistir. Japonya nin ilk 100 dis varliklardaki payi geçtigimiz 10 yil içerisine %28 artmis, Japon firmalarin disa dogru oryantasyonlarinin etkisini göstermistir. Toplam dis satislar %3 artarak 2.1 trilyon USD ye ulasmistir, ABD nin ilk 100 çokuluslu firma arasinda payi düsmekte, AB nin payi, özellikle Alman firmalarinin faaliyetlerine bagli olarak, artmaktadir. Toplam dis istihdam ilk kez düsüs göstermis, %8 oraninda düsmüs, toplam istihdam %4 oraninda artarak genel istihdamdaki düsüsün ve dis istihdamin arttigi önceki trendin tersine döndügünü göstermistir. Ancak, basta Mc Donalds, General Motors ve Siemens olmak üzere, bazi çokuluslu firmalar dis istihdama büyük oranda katkida bulunmustur. Ilk 100 firma listesinde geçen yillardaki öne çikan dört sanayi alani önde yer almistir: elektronik ve elektrikli cihazlar, motorlu araçlar, petrol arastirma ve dagitim, ve gida ve içecek (bunlarin ilk üçü ilk 100 firmanin 50 tanesini olusturmaktadir). 1999 yilinda gelisen ekonomilerde en büyük 50 çokuluslu firma listesi (bakiniz TAD/INF/PR29), 1998 yilinda, bunlarin dis varlik ve satislarinda sirasiyla %18 lik ve %12 lik düsüslerinin ardindan büyük artislariyla yansidigi gibi, bu firmalarin sinirötesi faaliyetlerindeki gelismeyi vurgulamaktadir. Ancak, toplam istihdam %27 oraninda düsmüs, dis istihdam sadece %4 lük bir artis göstermistir. Geçen sene oldugu gibi, bu firmalarin çogu Asya merkezlidir. Ilk 50 firma listesinde sanayi dagilimi degisim göstermemistir; hem dis varliklar hem dis istihdam açisindan arslan payini çesitli sanayi alanlarinda faaliyet gösteren holdingler kapmistir. Ancak, faaliyetlerin çokulusluluk açisindan dagilimina bakarsak, en üst siralamada gida ve içecek sektörü, ardindan elektronik ve elektrikli cihazlar ve insaat firmalari gelmektedir. Orta ve Dogu Avrupa kökenli ilk 25 çokuluslu firmanin uluslararasilasma çabalari (bakiniz TAD/INF/PR29) henüz oldukça yeni olmakla birlikte artis göstermektedir. Bunlarin bazilari kendi uluslararasi üretim aglarinda öncü oyuncular arasinda yer almaya baslamistir. Ulasim madencilik, petrol ve gaz ve kimya ve ilaç sektörleri bu çokuluslu firmalar arasinda en sik görülen sanayi sektörleridir. Çokuluslu firmalarin Çokulusluluk Endeksi, yatirim alan ülkeler Dünya Yatirim Raporu 2001 çokuluslu firmalarin Çokulusluluk Endeksi ni çikarmaktadir. Bu Endeks, yani toplam varlik, satislar ve istihdam oranlarinin ortalamasi, bir firmanin genel faaliyetlerindeki yurtdisi boyutunu yansitmaktadir. 1999 yilinda düsen bu Endeksin tekrar yükselmesi beklenmektedir. Endeks bazi trendler konusunda bilgi vermektedir:?? Sanayi sektörüne göre çokulusluluk büyük oranda degismektedir; medya Endeksin en üstünde, ticaret en altta yer almaktadir. Gida ve içecek sektörü en fazla kar eden alandir ; kimya sektörü ise en az kar yapmistir. Motorlu araçlar hariç bütün sektörlerin kendi sektörlerindeki çokulusluluk endeksi %50 den fazla artmis ancak motorlu araçlardaki global konsolidasyon trendi daha büyük bir çokuluslu olma adayidir. Gelisen ülke endeksindeki artis bu ülkelerin kriz yillarda bile çokuluslu olma sürecini izlediklerini göstermektedir.
?? Büyük çokuluslu kamu hizmeti sirketleri, perakende ve telekomünikasyon sirketlerinde de belirli bir artis olmustur. Bu firmalar, geleneksel olarak genis olan yurtiçi varlik portföyleri ile, ilk 100 firma arasinda ortalama Çokulusluluk Endeksi nin düsmesine katkida bulunmustur. Bu tür firmalarin faaliyet gösterdigi ortamlarin giderek daha çok liberal politikalar gütmesi nedeniyle bunlarin çokulusluluk özelliklerinin gelecek on yilda artmasi beklenmektedir. Bu Rapor, Dogrudan Yabanci Yatirimin bir ekonomideki göreceli anlamini ölçen ve 23 gelismis ülke ve 19 Orta ve Dogu Avrupa ülkesini kapsayan yatirim alan ülkelerin Çokulusluluk Endeksi ni degerlendirmektedir. Bu Endeks dört payin ortalamasi olarak hesaplanmaktadir: brüt sabit sermaye olusumunun bir yüzdesi olarak Dogrudan Yabanci Yatirim girisleri; GSMH nin bir yüzdesi olarak Dogrudan Yabanci Yatirim iç stoklari; GSMH nin yüzdesi olarak dis temsilciliklerin kata degeri; ve toplam istihdamin yüzdesi olarak dis temsilcilerin istihdami. Yatirim alan ülkeler arasinda Hong Kong, Çin en fazla çokuluslu niteligini tasiyan ülke olup Yeni Zelanda gelisen ülkeler arasinda ilk sirada yer almaktadir. Bu Endeks genelde gelismis ülkelerde gelisen ülkelere göre daha yüksektir, bu da belki gelismis ülkelerde lokal firmalarda güç farkliliklarini ima etmektedir. Macaristan Orta ve Dogu Avrupa içerisinde en fazla çokuluslu olma niteligini tasiyan ülkedir. Bu Endeksin bulgulari yabanci yatirimi takip ederken ülkelerde izlenmesi gereken politika yönleri konusunda ipuçlari saglamaktadir. Yenilikçilige yogunlasmis sanayiler, örnegin enformasyon ve komünikasyon teknolojileri, giderek daha fazla çokuluslulasmaktadir. Enformasyon ve komünikasyon teknolojileri gelisen ülkelerin yüksek teknolojideki faaliyetlerine evsahipligi yapmalarini saglar. Bir sanayi teknolojik açidan ne kadar çok ilerlemis olursa bu alandaki firmalar faaliyet yerlerini seçerken var olan, var olmayan lar arasinda seçim yapar; bu da Dogrudan Yatirimin belli yerlerde yogunlasmasina neden olur. Içe Dogru Dogrudan Yabanci Yatirim Endeksi: bu yil ilk kez Dünya Yatirim Raporu 2001 de de ilk kez sunuldugu gibi, Içe Dogru Dogrudan Yabanci Yatirim Endeksi, ekonomik büyüklük ve rekabet gücünü dikkate alarak ülkelerin Dogrudan Yabanci Yatirim çekme becerilerini degerlendirir. Daha spesifik olarak, Endeks her ülkenin GSMH deki payina göreceli olarak dünyadaki Dogrudan Yabanci Yatirim daki payini, istihdam ve ihracatlari göstererek üç oranin ortalamasini alir. Örnegin, Bir oraninda bir endeks degeri, bir ülkenin dünyadaki Dogrudan Yabanci Yatirim payinin bu üç gösterge açisindan ekonomik konumuna esdeger oldugunu gösterir.
TAD/INF/PR21 Sayfa 6 Endeks ülkelerin çokuluslu firmalara ne kadar cazip geldigi açisindan büyük farkliliklar gösterir. Bes ülke dengeli olup (yani endeksleri bir dir) bu ülkelerin Dogrudan Yabanci Yatirim girislerdeki payi dünya GSMH sindeki ortalama paylarina, istihdam ve ihracatlara esdegerdir: Costa Rica, El Salvador, Macaristan, Malezya ve Slovakya. Genel olarak güçlü ve açik ekonomiye sahip ülkeler endeks siralamasinin üst kademelerinde yer almaktadir; ancak, ekonomileri zayif ama dogal kaynaklar gücü olan bazi ülkeler de Angola ve Mozambik gibi üst siralarda yer almaktadir. Bazi durumlar, ekonomik faktörler ve politikalar bir ülkenin siralamasini Endeksteki ekonomik gücün ögelerini temel alarak beklenen orandan daha asagiya çekebilir. Siralamanin altlarinda yer alan diger ülkeler (örnegin Japonya ve Kore Cumhuriyeti) genel anlamda güçlü ekonomik konumlara sahip olmalarina ragmen geçmiste Dogrudan Yabanci Yatirim girisini sinirlamistir. 1988-1990 ve 1998-2000 yillari arasinda Endeks teki degisiklikler Dogrudan Yabanci Yatirimi etkileyen ekonomik performans ve politika faktörlerindeki degisiklikler ile ayni paraleldedir. Irlanda, teknolojisini ve ihracat yapisini insan kaynaklari ile kombine ederek ilerletmek üzere Dogrudan Yabanci Yatirimi hedeflemis ve cezbetmis, böylece 46. siradan 3. siraya siçramistir. Bu süreç içerisinde Irlanda, Dünya Yatirim Raporu 2001 e göre, geri kalmis, düsük üretim veren ekonomisini, teknoloji odakli bir üretim ve yazilim faaliyeti merkezine çevirmistir. Isveç in konumu ayni dönem süresince özellikle politikalardaki degisikliklere bagli olarak 29. siradan 4. siraya yükselmistir. Geçtigimiz 10 yil içerisinde ilk 20 ülke arasinda AB üyesi ülkelerin sayisindaki artis kismen Dogrudan Yabanci Yatirim girislerdeki bölgesel entegrasyonun büyük ve artan etkisini yansitmaktadir. Bölgesel seviyede de, gelismis ülkelerin endeks degeri dünya ortalamasinin iki kati olup gelisen ülkeler ve Orta ve Dogu Avrupa da endeks ortalamasinin altina düsmektedir. Hem gelismis hem de gelisen ülkeler dünyadaki GSMH paylarina orantili olarak Dogrudan Yabanci Yatirim çekmektedir, ancak gelismis ülkeler istihdam paylarina göre daha az Dogrudan Yabanci Yatirim payi çekerken gelisen ülkeler ve geçis sürecindeki ekonomilerde daha az Dogrudan Yabanci Yatirim vardir. Bu basin bülteni ve Dünya Yatirim Raporu 2001 lansmani ile ilgili bilgilere (Rapordan bölümler dahil olmak üzere) internet ortaminda bu adresten ulasilabilir : http://www.unctad.org Ayrintili bilgi için bu kisiler ile temasa geçiniz : Yatirim, Teknoloji ve Girisim Gelistirme Bölümü Direktörü Karl P. Sauvant, tel : +41 22 907 57 07, faks : +41 22 907 04 98, email : karl.sauvant@unctad.org; Erica Meltzer, Basin Sorumlusu, tel : + 41 22 907 53 65 / 5828 ; veya Alessandra Vellucci, Enformasyon Sorumlusu, tel : +41 22 907 4641 / 5828, faks : +41 22 907 0043, email : press@unctad.org 1 Dogrudan yabanci yatirim bir ekonomide kurulu olan sirketin baska bir ekonomide kurulan bir sirket tarafindan yatirim araciligiyla yönetimi kontrol etmesi olarak tanimlanir. Dogrudan Yabanci Yatirim bir yatirimcinin yabanci bir ülkedeki bir sirkete uzun vadeli ilgisinin uzun vadeli bir iliskiye dönüsmesini kapsar.
2 Dünya Yatirim Raporu 2001 : Baglantilarin Güçlendirilmesi (Satis No. E.01.II.D.12, ISBN 92-1-112523 5) Birlesmis Milletler Yayinlari, Satis Bölümü nden (Palais des Nations, CH-1211 Cenevre 10, Isviçre, faks : +41 22 917 0027, email : unpubl@un.org, website : www.un.org/publications) veya Birlesmis Milletler Yayinlari, Satis Bölümü nden (Two UN Plaza, Room DC2-853, Dept. PRES, New York,N.Y. 10017, ABD ; tel : +1 212 963 83 02 veya +1 800 253 96 46, faks : + 1 212 963 34 89, email : publications@un.org) 49USD karsiliginda ve gelisen ülkeler ve geçis sürecindeki ekonomiler için 19USD lik özel fiyat karsiliginda temin edilebilir. 3 Çokuluslu firmalar ana firmalari ve bunlarin dis temsilciliklerini kapsar: ana firma bir ülkede veya ülkelerde kendi ülkesinin disindakilerin haricinde genelde sermaye payi seklinde baska bir firma veya firmalari kontrol eden firmadir. Bu baglamda, varliklarin kontrolü için gereken minimum oran en az %10 luk özsermaye payidir. 4 Eski Yugoslavya ülkeleri dahil. 5 Bati ve Orta Asya dahil.