Fatiha Suresi'nin Tefsiri ve Faydaları Şeyh'ul İslam Muhammed ibni Abd'il Vehhab (rahimehullah), Mecmu a et-tevhid, 19-20 www.at-tawhid.org 1
Allah şöyle buyurmaktadır: {ال ح م د ل ل ه ر ب ال ع ال م ين ال هرح م ن ال هرح يم م ال ك ي و م الد ين { "Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla... Hamd Alemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur. O, Rahman ve Rahim'dir. Din (mükafat ve ceza) Günü'nün sahibidir." (el-fatiha 1/1-3) Bu üç ayet üç meseleyi içermektedir: ال ح م د ل ل ه ر ب ال ع ال م ين Sevgi ve Çeşitleri "Hamd Alemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur" ayeti sevgiyi içerir. Çünkü Allah, nimet verendir. Nimet veren ise, verdiği nimet kadar sevilir. 1 Sevgi dört kısma ayrılır: 1- Şirk olan sevgi 2 : Bununla ilgili olarak Allah (celle celaluhu) şöyle buyuruyor: {و م ن النهاس م ن ي تهخ ذ م ن د ون ا ه ل ل أ ن د ادا ي ح ب ون ه م ك ح ب ا ه ل ل { "İnsanlardan bazıları Allah'tan başkalarını (Allah'a) denk tutarlar. Onları Allah'ı sevdikleri gibi severler (...)" (el-bakara 2/165) ayetinden, (Allah'ın) şu buyruğuna kadar: و م ا ه م ب خ ار ج ين م ن النهار Ve onlar ateşten çıkacak değildirler. (el-bakara 2/167) ayetine kadar. 2 (Nifak olan sevgi: Batılı ve batıl ehlini sevip, Hakka ve hak ehline buğzetmek. İşte bu münafıklara ait bir sıfattır. 3 (Mubah olan; tabii, fıtri sevgi: Kişinin mal ve çocuklarına olan fıtri sevgisi gibi. Böyle bir sevgi kişiyi Allah'a itaattan alıkoymadıkça, Allah'a karşı haram işlemeye yardımcı olmadıkça, mubahtır. 4 (Farz olan sevgi: Tevhid ehlini sevip şirk ehline buğzetmektir. İşte 2
bu, imanın en sağlam kulpudur, kulun Rabbine yönelttiği ibadetler arasındaki en yüce ibadet şeklidir. İbadette Tevhid (umut), O "ال Rahman ve Rahim'dir" ayetinde, Reca هرح م ن ال هرح يم م ال ك ي و م الد ي ن almaktadır. "Din gününün sahibidir" ayetinde ise, Havf (korku) yer "Ancak Sana ibadet ederiz" (el-fatiha 1/4) ayeti şu {إ يهاك ن ع ب د { anlamdadır: Ey Rabbim! Yukarıdaki üç ayette geçen şekliyle Sana ibadet ederim. Yani; Sen'i severek, Sen'den ümitvar olarak ve korkuyu da elden bırakmayarak Sana ibadet ederim. İşte bu üç temel ölçü, ibadetin rükünleridir. Bu üçünü Allah'tan başkasına yapmak ise, Allah'a şirk koşmaktır. Yine bu üç ayet, bu üç esastan sadece birine takılıp kalmayı da reddetmektedir. Mesela Allah a sadece sevgi yönünden ibadet edip diğerlerini terketmek, ya da sadece ümitvar olup da, diğer ölçüleri yerine getirmemek, yanlızca korku rüknünü alıp da diğer ikisini hesaba katmamak gibi. İşte kim bu üç temel ölçüden birini Allah tan başkasına yöneltirse yüce Allah'a şirk koşmuş olur. Kısacası bu ayetler, üç taifeye reddiye içermektedir. Bu üç taifeden her biri yukarıda sunulan üç rükundan yanlızca birer tanesine sahip çıkmaktadırlar. Mesela sadece Allah (celle celaluhu)'ya sevgiyle kullukta bulunurken diğer iki ölçüyü bırakanlar gibi. Allah a sadece ümit üzere ibadet eden Mürcie de bunun gibidir. Allah a sadece korku yönünden ibadet edenlere misal olarak da Haricileri gösterebiliriz. Uluhiyet ve Rububiyet Tevhidi "Ancak Sana ibadet ederiz ve ancak Sen'den {إ يهاك ن ع ب د و إ يهاك ن س ت ع ي ن { yardım dileriz." (el-fatiha 1/4) ayetlerinde Uluhiyyet tevhidi ile Rububiyet tevhidi yer almaktadır. 3
"Ancak Sana ibadet ederiz" uluhiyet tevhididir ki, ibadet {إ يهاك ن ع ب د { edilecek varlık, olarak Allah'tan başkasını tanımıyoruz demektir. "Ancak Sen'den yardım dileriz" ayeti de Rububiyyet {و إ يهاك ن س ت ع ين { tevhidini kabullendiğimizi belirtir (yani tüm varlıkları yetiştirenin, var edenin, imkan sahibi kılanın Allah olduğunu kabul ettiğimizi dile getirir zira ancak bu sıfatlara sahip olan bir Rabb insanlara yardım edebilir). 1/5) "Bize doğru yolu göster." (el-fatiha {اه د ن ا الص ر اط ال م س ت ق يم { Bu ayette bid'atçılara reddiye yer almaktadır. Son iki ayet ise insanların durumlarını bildirir. İnsanlar Üç Halden Biriyle Sıfatlanır ص ر اط الهذ ين أ نع مت ع ل يه م غ ير الم غض وب ع ل يه م و ال ال هضال ين "Kendilerine nimet verdiğin kimselerin yolunu isteriz. Gazaba uğramışların ve sapmışların yolunu değil." (el-fatiha 1/6-7) Yüce Allah burada insanları üç sınıfa ayırmıştır: 1- Kendilerine nimet verilenler (Nebi, sıddık, şehid ve salihler), 2- Gazaba uğramış olanlar (Yahudiler), 3- Sapmış olanlar (Hristiyanlar vb.) Gazaba uğrayanlar, amelsiz ilim sahibi olanlardır. Sapmış olanlar ise, yalnızca ibadet ehli olup da ilimden habersiz olanlardır. Ayetlerin nüzul sebebi her ne kadar Yahudilerle Hristiyanlar hakkında olsa da, ayet bu nitelikleri üzerinde bulunduran tüm insanları kapsamaktadır. Nimet verilenler ise, ilim ve amelin her ikisine birden sahip olanlardır. Faydalar 4
Bu sureden çıkarılacak derslerden birisi de şudur: Allah'a karşı güç ve kuvvet gösterisinde bulunmaktan uzak durulmalıdır. Çünkü nimeti veren Allah'tır. Yine bu surede marifetullah yani Allah'ı tam anlamıyla tanımak, her türlü eksikliklerden tenzih etmek, O'nu yüceltmek ve O'na tazimde bulunmanın gerekliliği anlatılmaktadır. Yine ayetten öğrendiğimiz başka bir gerçek de, insanın Rabbini ve bizzat kendisini tanıması gerçeğidir. Madem ki O Rab'dır, o halde mutlaka Merbub (O'nun terbiye ettiği, idare ettiği mahlukatı) vardır. Mademki O Rahim'dir (merhamet edendir), mutlaka bir Merhum (merhamet olunan) vardır. Madem ki ortada bir Malik bulunmaktadır, o halde mutlaka Memlük (O Malik'in emrinde olan varlıklar) olmalıdır. Madem ki ortada bir Abd (kul) vardır. Mutlaka onun kulluk ettiği bir Mabud (İlah) olmalıdır. Madem ki ortada Hadi (Hidayet eden) vardır. Mutlaka Mehdi (Hidayet olunan) bulunmalıdır. Madem ki Mu'nim (nimet veren) vardır, mutlaka bu nimetleri alan da vardır. Madem ki Mağdub (gazaba uğrayan bir toplum) vardır, mutlaka bu durumda gazabta bulunan bir Zat da vardır. Madem ki sapmış olan bir topluluk vardır öyleyse bunları saptıran bir varlığın olması da kaçınılmazdır. İşte bu sure böylece hem uluhiyeti hem rububiyeti; hem de Allah'ın noksan sıfatlardan tenzih edilmesini ihtiva etmektedir. Ayrıca ibadet ve ibadetin şartları, rükünleri hakkında da bigi vermektedir. 5
Allah en doğrusunu bilendir. Alıntı Dipnotlar 1- Yani Allah ın verdiği nimetler de sayılamayacak kadar çok olduğu için en çok sevilmesi gereken de O dur. 2- Herhangi bir varlığı Allah kadar sevmek veya yalnız Allah'a yapılması gereken ibadetleri, kendisine duyulan sevgiden dolayı, Allah'tan başkasına yapmaktır. 6