ARTIKLARIN ve ATIKLARIN EKONOMĠYE KAZANDIRILMASI ĠÇĠN GEREKLĠ YASAL DÜZENLEMELER Y.Müh.Haşim ACAR Mühendislik A.Ş.
Türkiye de konuyla ilgili olarak tespit edebildiğim 100 civarında BİLİMSEL ARAŞTIRMA yapılmış olmasına rağmen, yapılan araştırmalar niçin uygulamaya dönüģtürülemiyor, hayata geçirilemiyor?
Çünkü; 1) Bilinçlendirme ve bilinçlenme eksikliği var; 2) Zorlayıcı ve yönlendirici tedbirler yok, 3) Teşvik ve motive edici düzenlemeler yok
10 milyon ton ocak artığı 1,5 milyon ton sayalama, düzeltme artığı 2,5 milyon ton blok ihracatı 1,5 milyon ton toz atık 20 milyon ton kaya 9 milyon ton ham blok 7 milyon ton düzeltilmiş blok 1 milyon ton kesilmiş artık 1 milyon ton toz atık 0,5 milyon ton toz atık 4,5 milyon ton iç pazar 2 milyon ton ebatlı ürün 0,1 milyon ton paledyen / yer karosu vs 1,7 milyon ton döşenmiş ürün 0,2 milyon ton döşeme artıkları 0,1 milyon ton toz atık 0,1 milyon ton toz atık 0,1 milyon ton mozaik 0,7 milyon ton kesilmiş atık
NE KADAR ATIK ve ARTIK OLUġUYOR? Türkiye deki mermer ve diğer doğal taşların blok, işlenmiş taş üretiminde, 2007 üretim verileri ile takriben aşağıdaki artıklar ortaya çıkmaktadır: Ocak artıkları 10,0 milyon ton/yıl 3,70 milyon metreküp Toz atık 3,2 milyon ton/yıl 1,54 milyon metreküp Kesilmiş/kırılmış parça atık 3,4 milyon ton/yıl 1,26 milyon metreküp TOPLAM 16,6 milyon ton/yıl 6,5 milyon metreküp
BĠRĠKMĠġ ARTIK ve ATIKLAR NE KADAR? Üretimdeki artık ve atık oranlarını geriye doğru yıllara taşıyıp, ortadan kaldırılan ya da değerlendirilebilen kısmı düşersek, Türkiye de toplam taş artık ve atıklarının toplamını aşağıdaki gibi yaklaşık olarak buluyoruz: Ocak artıkları 75,0 milyon ton/yıl 27,8 milyon metreküp Toz atık 15,0 milyon ton/yıl 4,7 milyon metreküp Kesilmiş/kırılmış parça atık 10,0 milyon ton/yıl 3,7 milyon metreküp TOPLAM 100,0 milyon ton/yıl 36,2 milyon metreküp
ARTIKLARIN KOLAY ve YAYGIN OLARAK KULLANILABĠLECEĞĠ ALANLAR - Alt yapı ve üst yapı inģaatlarında dolgu malzemesi olarak, - Hazır beton ve prekast beton tesislerinde agrega ve taģ tozu olarak, - Zirai kireçleme malzemesi olarak
SEKTÖR İnşaat dolgu malzemesi SEKTÖREL ÜRETİM 15 milyon metreküp Teknik olarak mermer ve diğer doğal taş katılabilme oranı ve şekli Mevcut durumda kullanılan oran Mevcut durumda kullanılan miktar (TON) Katkı oranı teknik olarak mümkün olana çıkartılırsa kullanılacak miktar (TON) %50 %1 400.000 20.000.000 Hazır beton ve Prekast beton üretimi 75 milyon metreküp %10 öğütülmüş temiz artık ve %5 pres keki olmak üzere toplam %15 kullanılabilir. % 0,5 1.000.000 30.000.000 Zirai kireç olarak kullanımı 5 milyon ton (İHTİYAÇ) %100 (öğütülmüş temiz taş ya da pres keki olabilir. Kalsiyum karbonat oranı yüksek taşlar tercih edilir) %5 250.000 5.000.000 TOPLAM: 1.650.000 55.000.000
TAġ ARTIK ve ATIKLARININ GERĠ KAZANILABĠLEN KISMI - Mevcut durumda taş artık /atıklarının inşaat sektöründe kullanım oranı:.. % 10 - Zorlayıcı ve teşvik edici tedbirler ile erişilebilecek kullanım oranı:... % 330 İlave olarak; Böylece yıllık tüketim, yıllık atık/artık miktarının 3,3 katı olacağından, yıllardır birikmiş artık ve atıklar da zamanla eritilmiş olur - Zirai kireç (ph yükseltici asit giderici) olarak kullanım oranı: %? - Tahmini ihtiyaç, 5 milyon metreküp:. % 30 - Sadece toz atıkları dikkate alırsak 5,0 milyon ton / 3,2 milyon ton = % 156 - Zirai kireç olarak kullanımda öncelik:...mevcut zeytinlikler - Zeytin yetişmeyen bölgelerde:....kireçli toprakta yetişen bitkilerin teşviki
TÜRKĠYE ĠNġAAT SEKTÖRÜ BÜYÜKLÜĞÜ Türkiye de inşaat sektörü, 2007 yılında, arsa değeri hariç, toplam İNŞAAT CİNSİ 276 milyar USD Değerinde konut, konut dışı yapı, yol ve altyapı üretimi yapmıştır. TOPLAM BÜYÜKLÜK (Milyar USD) Arsa Payı (milyar USD) Kar Payı (milyar USD) İnşaat Maliyet (milyar USD) Konut 279 85 55 139 Konut dışı yapı (iş merkezi vs) Kamu binaları, yol ve alt yapı 91 32 20 39 108 10-98 TOPLAM 478 127 75 276
ATIK ve ARTIKLARIN ĠNġAAT SEKTÖRÜNDE KULLANIMINI ZORLAYICI GEREKLĠ TEDBĠR: ĠnĢaat izni ve iskan almak üzere, arsa hariç; inģaat maliyet değerleri üzerinden, KONUTLAR ĠÇĠN %5 KONUT DIġI BĠNALAR ĠÇĠN %10 ALT YAPI ve KAMU ĠNġAATLARI ĠÇĠN %15 geri dönüģümlü malzeme kullanımı zorunlu hale getirilmelidir.
2011 Yılından BaĢlayarak, 2015 Yılına Kadar Kademeli ArtıĢlar Ġle % 5 - % 10 - % 15 Kullanım Oranlarına Nasıl EriĢilebilir? 2011 2012 2013 2014 2015 KONUT ĠNġAATI % 1 % 2 % 3 % 4 % 5 KONUT DIġI % 2 % 4 % 6 % 8 % 10 ALT YAPI ve KAMU % 3 % 6 % 9 % 12 % 15
Yıllardır BirikmiĢlerle Birlikte, Her Yıl Ortaya Çıkan Artık ve Atıklar Ne Zaman Tamamen Ortadan Kalkar? 2009 2010 yıllarında yasa taslağı hazırlanır ve 2011 yılından itibaren kademeli olarak artık ve atıkların inşaat sektöründe kullanımı için zorlayıcı düzenlemeler yapılırsa, 2017 yılında birikmişler dahil, artık ve atıklar tamamen ortadan kaldırılmış olur. Yasa yürürlülükte kalmaya devam ederse, 2017 yılından sonra, değerlendirmek üzere artık ve atık bulmak sorun (!) olmaya başlayabilir.
GERĠ KAZANILMIġ MALZEME ÜRETĠM ve KULLANIMI ĠÇĠN MEVCUT YASAL DÜZENLEMELER 14 Mart 1991 tarihli 20814 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Katı Atıklardan Geri Kazanılmış Malzeme Üretenlerin Özendirilmesi maddesi: Bakanlık, mahallin en büyük mülki amiri ve belediyeler; geri kazanılabilen veya insan sağlığına ve çevreye zarar vermeden bertaraf edilmesi mümkün olan maddelerin kullanılmasını, geri kazanılmıģ maddelerden imal edilen malzeme ve ürünlerin kullanımının tercih edilmesini, teģvik ederler. Katı atıkları geri kazanma amacıyla tesislerinde iģleyen kiģi ve kuruluģlara, bu faaliyetlerinden dolayı Çevre Bakanlığı tarafından Çevre Kirliliğini Önleme Fonu'ndan karģılanmak üzere uygun görülmesi halinde maddi destek sağlanabilir.
%5 -%10 - %15 Zorunlu Kullanım Düzenlemesi Ġle Geri KazanılmıĢ Malzemeler Ġçin OluĢabilecek Pazar Büyüklüğü İNŞAAT CİNSİ İnşaat Maliyet (milyar USD) Tavsiye edilen geri kazanılmış malzeme kullanım oranı Tavsiye edilen geri kazanılmış malzeme kullanım değeri (Milyar USD) Konut 139 % 5 6,95 Konut dışı yapı (iş merkezi vs) 39 % 10 3,90 Kamu binaları, yol ve alt yapı 98 % 15 14,70 TOPLAM 276 % 9,26 (ağırlıklı ortalama) 25,55
Dolgu malzemesi olarak ve hazır beton üretiminde taş artık ve atıkları kullanımı zorlanır ve teşvik edilirse, yıllık 50 milyon tonluk bir pazar oluşmaktadır. Oluşan 50 milyon tonluk pazar (talep); yıllık 16,6 milyon tonluk miktarının 3 katı olacaktır. artık ve atık Bu sebeple,sadece yıllık artık ve atık miktarı değil, yıllarca birikmiş artık ve atıklar da hızla tüketilir. %5 - %10 - %15 yasası ile oluşmak zorunda olan 25 milyar USD hacimli geri kazanımlı malzeme pazarının içinde, taş artık ve atıklarının oranı %1-2 yi geçmez. Geri kalan % 7 8 lik geri kazanılmış inşaat malzemesi pazarı, demir, alüminyum, cam, plastik gibi diğer sektörlerin artık ve atıklarının değerlendirilmesi için fırsat yaratır.
GEREKLİ TEŞVİKLER Artık veya atıklardan geri kazanılmıģ malzeme üretimiyle ilgili olarak; 1) Yatırımlar için bedelsiz arsa tahsisi, 2) Yatırımlar için 5 yıl vadeli faizsiz kredi sağlanması, 3) Yatırım girdilerinde KDV muafiyeti, 4) Elektrik ve doğal gaz fiyatlarında indirimli tarife, 5) Akaryakıtta ÖTV muafiyeti, 6) Üretim hedeflerini yakalamak kaydı ile, 5 yıl süre ile vergi muafiyeti, 7) Geri kazanılmış ürünlerin satışında KDV muafiyeti.
SONUÇ % 5 - % 10 - % 15 İMAR İSKAN YASASI TALEP ve PAZAR OLUŞTURUR TEŞVİK ve MADDİ DESTEKLER ÜRETİM ve ARZ SAĞLAR ARTIK ve ATIKLAR İÇİN PAZAR OLUŞUR, OLUŞAN PAZARA UYGUN FİYAT ve MİKTARDA ÜRÜN SAĞLANIR. ARTIK ve ATIKLAR TÜKETİLİR
Beni dinleme zahmetine katlandıkları için, Oturum Başkan ve Üyeleri ne ve tüm katılımcılara; araştırmalarımı ve görüşlerimi burada paylaşma imkanı sağlayanlara ve Sempozyuma emeği geçen herkese çok teşekkür ederim. Konuyla ilgili sorularınızı Ģimdi sorabileceğiniz gibi, aģağıdaki iletiģim bilgileri kanalı ile daha sonra da sorularınızı yöneltebilirsiniz. Haşim ACAR - İNKA Mühendislik A.Ş. hasim@inkatrade.com - hasim@inkamakina.com.tr Tel: +90 216 471 81 00 - Fax: + 90 216 471 75 89