Kültür ve medeniyet 1)DEVLET YÖNETİMİ 2)DİN VE İNANIŞ 3)SOSYAL VE İKTİSADİ HAYAT 4)DİL VE EDEBİYAT 5)BİLİM VE SANAT

Kültür ve medeniyet 1)DEVLET YÖNETİMİ 2)DİN VE İNANIŞ 3)SOSYAL VE İKTİSADİ HAYAT 4)DİL VE EDEBİYAT 5)BİLİM VE SANAT

TİMURLULAR

Timur devleti 14.yüzyılın 2. yarısında Çağatay devleti topraklarında kurulmuştur. Devletin sınırları,batıda Anadolu, doğuda Hindistan, güneyde Basra körfezi,kuzeyde de Ukrayna ya kadar genişledi.

Timur, Kaşgar Hanlığını kendine bağladıktan sonra Horasan,Sicistan, Azerbaycan ve Harizm bölgelerini ele geçirdi.iran daki Muzafferoğulları beyliğini de ortadan kaldırdı. Bu sıralarda Kırım Hanı olan Toktamış Timur un seferde olmasından yararlanarak Maveraünnehir e girdi.fakat Timur un geri dönmesi üzerine kuzeye çekildi.timur da onu izledi ve Ural nehrinin batısında yapılan savaşta Timur, Toktamış ı yendi. Bundan sonra Timur 2. Altın orda seferine çıktı.1395 te aldığı zaferde Toktamış han öldü.altın orda devleti de dağılmaya başladı.toprakları üzerinde kırım,ejderhan,kazan,kasım, küçüm,nogay,özbek gibi bir çok devlet kuruldu.

Timur 1398 yılında Hindistan ın büyük bir kısmını, ele geçirdi. Bağdat ı Celayirli lerden aldı. Karakoyunlu devletinin topraklarının da çoğunu zapt etti. 1401 yılında Suriye ye girerek Halep ve Şam ı aldı. Daha sonra Yıldırım Bayezid ile aralarında 1402 yılında Ankara da Çubuk ovasında büyük bir savaş oldu. Timur Bayezid i yendi ve esir aldı. Timur Çin i fethetmek amacıyla çıktığı seferde hastalanarak öldü(1405).ölümünden sonra önemli bir sarsıntı geçiren devlet parçalanarak küçük devletlere bölünmüştür.

1-KARADENİZİN KUZEYİNDEKİ SİYASİ GELİŞMELER

a)kırım Hanlığı Kurucusu Hacı Giray dır.o kırım dan başka, Taman, Kabartay ve Kıpçak bölgelerini de egemenliği altına aldı.1466 da ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları çıktı. Bu dönemde Kırım halkı Fatih Sultan Mehmet ten yardım istedi. Bunu fırsat bilen Fatih, Gedik Ahmet Paşa yı 1475 de Kırım a gönderdi. Kefe başta olmak üzere Kırım kıyısındaki Cenevizlilere ait bütün limanlar ele geçirildi. Kırım Hanlığı Osmanlı Devletine bağlı olmayı kabul etti. 16. Yüzyılda Kırım hanları Rusya nın Kafkasya ve Karadeniz e doğru genişlemesini önlediler. Ancak 18. Yüzyılda Kırım Rus ilerleyişi karşısında fazla direnemedi ve Ruslar Kırım Hanlığını işgal ettiler(1736). Osmanlı Devletinin Rusya ile yaptığı Küçük Kaynarca antlaşması ile Kırım bağımsız oldu(1774) ve 1784 te Ruslar Kırım ı topraklarına kattılar.

b)ejderhan (Astarhan) Hanlığı İtil nehrinin Hazar Denizine döküldüğü yerin yakınındaki Astarhan şehri ile onun çevresindeki topraklarda kurulmuştur. Kurucusu Mahmut oğlu Kasım Han dır. 1557 de Rusya tarafından ortadan kaldırıldı. c)kazan Hanlığı Bugünkü Tataristan, Başkurdistan ve Çuvaşistan toprakları üzerinde kurulmuştur. 1552 de Rusya tarafından ortadan kaldırılmıştır. ç)kasım Hanlığı(1445-1681 ) Kurucusu Kasım Han dır. Merkezi, Oka nehri üzerindeki Kasım şehridir. Bu hanlık, daha kurucusunun sağlığında Moskova knezlerinin etkisi altına girmiştir.

d)küçüm Hanlığı(?-1628) Batı Sibirya da kurulmuştur. Merkezi Tümen şehri yakınındaki tura veya Sibir şehri idi. En tanınmış hükümdarı Küçüm handır.onun en büyük başarısı 1584 te Rusları yenerek,onları Sibirya dan çıkarmasıdır. Ancak 1598 de ölmesi üzerine Ruslar bütün Sibirya yı ele geçirdiler.daha sonra kazakların, Tunguzların ve Yakutların ülkesini de işgal ettiler. Rusların kısa zamanda,bu kadar geniş toprakları ele geçirmesi,burada bulunan Türklerin sayıca az, dağınık, birbirleri ile ilgileri kopuk olmalarından ileri gelmiştir. e)nogay Hanlığı Hanlık,İdil den Irtış a ve Hazar denizinden Aral gölüne kadar olan Kazakistan bölgelerini içine alıyordu. Merkezi Saraycık şehriydi. Nogaylar,daha sonra Kırım Hanlığı na bağlandı ve sonunda Rus egemenliğine girdiler.

2-TÜRKİSTAN,HİNDİSTAN VE İRAN DAKİ GELİŞMELER

a)şeybaniler(1428-1598) Batı Türkistan da yaşamış bir Türk hanedanıdır. Kurucusu,Batu Han ın kardeşi şıbanın soyundan olan Ebulhayr handır. Başkentleri, Semerkant tı. Safevilerin Özbekleri yenmesi hanlığın parçalanmasına yol açtı(1597).horasan Safevilerin;Taşkent dolayları Kırgızların eline geçti.diğer yerlerde de ayrı birtakım hanlıklar kuruldu.

b)safeviler(1502-1736)

İran da kurulmuştur. Bu devletin halkını oluşturanlar, Anadolu dan İran a göçen Türkmenlerdir. kısa zamanda, İran, Horasan, Irak, Gürcistan, Azerbaycan, Dağıstan, Türkmenistan, Doğu Arabistan kıyıları ve doğu Anadolu nun bazı kısımlarını sınırları içine aldı. Osmanlılar, 3.Ahmet in son zamanlarında İran a ait pek çok bölgeyi ele geçirip orta İran a kadar geldiler.fakat nadir şah, elden çıkan yerleri kısa zamanda geri alarak iran devletini eski haline getirdi. Safeviler,İran kültürü altında kalmakla birlikte,türklüklerini korudular.şah İsmail in yazdığı Türkçe şiirler Türk şiirinin tüm özelliklerini taşımaktadır.

c)hindistan Türk Sultanlıkları ve Babürlüler

Delhi Türk sultanlığının kurucusu Kutbeddin Aybeg adlı Türk bir komutandır. Delhi Türk sultanlığından sonra Hindistan a Tuğluk sultanlığı egemen olmuştur. Bu durum Babür ün Hindistanı fethine kadar devam etti. Babür devletinin kurucusu Babür Şah tır. 1526 da Babür Şah Delhiyi ele geçirdi ve kendini Hint padişahı olarak kabul etti.1528 de Kuzey Hindistanın fethini tamamlayan Babür Şah, 1530 da ölmüştür. Bu devlet,1858 yılında İngilizler tarafından yıkılmıştır.

ç)özbekler ve Özbek Hanlıkları

1428 de Şeybanilerin yıkılışıyla kurulmuş olan bu hanlıklar,özbek hanlıkları(hive, Buhara ve Hokand hanlıkları)dır. I-Hive hanlığı Kurucusu İl Bars tır. Hanlığın merkezi Ürgenç şehriydi, 1603 ten sonra Hive oldu. Nadir şah zamanında İran a bağlanan Hive hanlığı 1783 te Rus egemenliğini kabul etmiştir.sovyetler Birliği 1920 de bu hanlığa son vermiştir.

II-Buhara Hanlığı Kurucusu Baki Muhammed dir. 1740 ta İran ın egemenliğine girdi. Daha sonra 19. Yüzyılda Rusların egemenliğine giren bu hanlık, Sovyetler Birliği tarafından ortadan kaldırıldı(1920). III-Hokand Hanlığı Şah Ruh tarafından Hokand şehri merkez olmak üzere 1710 da Fergana da kurulmuştur. 1876 da Ruslar tarafından ortadan kaldırılmıştır.

d)kazak Hanlığı ve Yüzler Bu hanlık bugünkü Kazakistan da kazaklar tarafından kurulmuştur. Kazakların hepsini bir araya getiren ve bir devlet kuran hükümdarları Kasım Han dır. Kazaklar bütün ülkeyi, büyük, orta ve küçük olarak üç orda şeklinde teşkilatlandırdılar.bu teşkilatın amacı göçebe toplulukların yaylak ve kışlak yerlerini düzenlemek ve her kesimin savaşta çıkaracağı kuvvet miktarını belirlemekti. Ancak bütün bu uygulamalara rağmen ülkenin ordalara ayrılması, parçalanmanın da ilk adımı oldu.kazaklar 18. Yüzyıl başlarında komşuları Uyrakların akınına uğradılar. Kazak ordaları uyrakları durdurmayı başaramayınca Ruslardan yardım istediler. 1731 de küçük, 1740 da orta ve 1742 de büyük orda Rusların himayesi altına girdi.1848 yılında ise kazak toprakları tamamen Rus egemenliği altına girdi.

e)sayan-altay Türkleri ve Kırgızlar Kuzeydoğu Asya da İrtiş, Obi, Yenisey ve Lena ırmaklarını yukarı kısımları ile sayan ve Altay dağlarını içine alan bölgelerde saka, Tuva, Hakas ve Altay Türkleri yaşamaktadır. Yakut Türkleri 1632 yılında Rus egemenliği altına girdiler. Sayan-Altay bölgesindeki Türkler ise hala varlıklarını sürdürmektedirler. Kırgızlar ise yukarı Yenisey bölgesinde yaşıyorlardı. 840 yılında Uygur devletini yıkarak Ötüken e egemen olmuşlardı. Fakat 10. Yüzyıl başlarında Karahıtaylar tarafından Ötüken den çıkarıldılar ve çok geçmeden Karahıtayların egemenliği altına girdiler. Daha sonra Moğollar a bağladılar.