Serdar ÖZYALIN. Su Ürünleri Temel Bilimler Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: Sunuş Tarihi: 07/08/2007

EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (YÜKSEK LİSANS TEZİ) KEMER BARAJ GÖLÜ (AYDIN) FİTOPLANKTONUNUN İNCELENMESİ Serdar ÖZYALIN Su Ürünleri Temel Bilimler Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: 504.03.01 Sunuş Tarihi: 07/08/2007 Tez Danışmanı : Prof. Dr. M. Ruşen USTAOĞLU Bornova-İZMİR

II

III Serdar ÖZYALIN tarafından Yüksek Lisans Tezi olarak sunulan Kemer Baraj Gölü (Aydın) Fitoplanktonunun incelenmesi başlıklı bu çalışma E.Ü. Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği ile E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Eğitim ve Öğretim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyarınca tarafımızdan değerlendirilerek savunmaya değer bulunmuş ve 07/08/2007 tarihinde yapılan tez savunma sınavında aday oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunmuştur. Jüri Üyeleri İmza Jüri Başkanı: Prof.Dr. M.Ruşen USTAOĞLU... Raportör Üye: Doç.Dr. Hasan Musa SARI... Üye: Prof.Dr. Şevket GÖKPINAR...

IV

V ÖZET KEMER BARAJ GÖLÜ (AYDIN) FİTOPLANKTONUNUN İNCELENMESİ ÖZYALIN, Serdar Yüksek Lisans Tezi, Su Ürünleri Temel Bilimler A.B.D. Tez Yöneticisi: Prof. Dr. M. Ruşen USTAOĞLU Ağustos 2007, 94 Sayfa Kemer Baraj Gölü (Aydın) nde gerçekleştirdiğimiz bu çalışmada, baraj gölünün daha önce incelenmemiş olan biyolojik ve fiziko-kimyasal özelliklerinin belirlenmesi, fitoplankton kompozisyonu ve mevsimsel değişiminin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaçla Aralık 2004-Kasım 2005 arasında gölde belirlenen 4 ayrı istasyondan aylık olarak su örnekleri ve fitoplankton örnekleri alınmıştır. Kemer Baraj Gölü nde gerçekleştirilen çalışma sonucunda 33 ü Chlorophyta, 22 si Bacillariophyta, 10 u Cyanophyta, 7 si Euglenophyta, 4 ü Dinophyta ve 1 i Chrysophyta bölümlerine ait olmak üzere toplam 77 fitoplankton taksonu tespit edilmiştir. Chlorophyta bölümüden Pediastrum simplex var. duodenarium çalışma boyunca dominant olan taksondur. Sonbahar aylarında fitoplankton takson sayısı ve yoğunluğunda belirgin bir artış gözlenmiştir. Özellikle Eylül ve Ekim aylarında Pediastrum simplex var. duodenarium aşırı derecede çoğalarak suyun yemyeşil bir renge bürünmesine neden olmuştur.

VI Kemer Baraj Gölü nde incelenen fitoplankton kompozisyonu ve suyun fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre gölün oligo-mezotrof bir karakterde olduğu görülmektedir. Anahtar sözcükler: Kemer Baraj Gölü, Fitoplankton, Fitoplankton dinamiği, Su kalitesi, Türkiye.

VII ABSTRACT INVESTIGATION FOR PHYTOPLANKTON OF THE KEMER DAM LAKE (AYDIN) ÖZYALIN, Serdar MSc in Faculty of Fisheries Supervisor: Prof. Dr. M.Ruşen USTAOĞLU August 2007, 94 pages İn this study that we performed in the Kemer Dam Lake (Aydın), we intent to display the composition of phytoplankton and its seasonal alternation and physcal, chemical and biological feature of the lake that have been not investigated before. For this purpose, we took water and phytoplankton samples from 4 different station between December 2004 and November 2005. As a result of this study, 77 taxa of phytoplankton have been identified in Kemer Dam Lake. 77 taxa of phytoplankton that we identified, belong to Chlorophyta (33), Bacillariophyta (22), Cyanophyta (10), Euglenophyta (7), Dinophyta (4), Chrysophyta (1). Pediastrum simplex var. duodenarium that belong to Chlorophyta, is the dominant taxon along the study. In autumn, a significiant increase have conditioned in the number of phytoplankton taxa and its density. Pediastrum simplex var. duodenarium made the water green by exceeding increase especially in September and October.

VIII By the reason of the phytoplankton composition and the physical, chemical and biological featuries of water of the Kemer Dam Lake, we defined the lake as a oligo-mesotrophic. Keywords: Kemer Baraj Gölü, Phytoplankton, Phytoplankton dynamics, Water quality, Turkey.

IX TEŞEKKÜR Bu çalışma konusunu bana öneren, çalışmalarım sırasında her türlü desteği ve yardımı esirgemeyen danışmanım, sayın hocam Prof.Dr. M.Ruşen USTAOĞLU na her şeyden önce teşekkürlerimi sunarım. Bu araştırmayı 2004/SÜF/009 numaralı projeyle destekleyen Ege Üniversitesi Rektörlüğü ne; araştırma süresince ekipman ve laboratuvar desteği sağlayan Ege Üniversitesi Dekanlığı ile Su Ürünleri Temel Bilimler Bölümü ne; proje kapsamında hem arazi çalışmalarına katılan hemde laboratuvar çalışmalarını destekleyen İçsular Biyolojisi Anabilim Bilim Dalı başkanı sayın hocam Prof.Dr.Süleyman BALIK a; çalışma boyunca, taksonların tayini, arazi çalışması ve literatür temininde bana yardımcı olan Araş.Gör. Haşim SÖMEK e; arazi çalışmalarındaki yardımlarından dolayı Doç.Dr. Murat ÖZBEK e, Araş.Gör.Dr. Cem AYGEN e, Araş.Gör.Dr. Ali İLHAN a, Araş.Gör. Esat Tarık TOPKARA ya, ve Teknisyen Yrd. Mesut KAPTAN a, ayrıca laboratuvar çalışmalarında yardımlarını esirgemeyen Uzm.Biyolog Aslı TUNA ya teşekkürlerimi bir borç bilirim.

X Bu noktaya gelene kadar maddi ve manevi her konuda benim arkamda olan ve desteklerini hep hissettiren sevgili annem Nursen ÖZYALIN a, babam Birol ÖZYALIN a ve biricik kardeşim Seda ÖZYALIN a, ayrıca çalışma boyunca desteğini benden hiç esirgemeyen sevgili Biyolog Nurgül CAN a teşekkür ve minnetlerimi sunarım.

XI İÇİNDEKİLER DİZİNİ Sayfa ÖZET... V ABSTRACT... VII TEŞEKKÜR...IX ŞEKİLLER DİZİNİ...XIII ÇİZELGELER DİZİNİ...XVI 1. GİRİŞ... 1 2. MATERYAL VE METOT... 9 3. BULGULAR... 13 3.1. Araştırma Ortamının Özellikleri... 13 3.2. Gölün Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri... 14 3.2.1. Fiziksel Özellikler... 14 3.2.1.1. Su Sıcaklığı... 14 3.2.1.2 Derinlik... 15 3.2.1.3. Işık Geçirgenliği... 17 3.2.2. Kimyasal Özellikler... 18 3.2.2.1. Klorofil a Miktarı... 18 3.2.2.2. Çözünmüş Oksijen ve Oksijen Doygunluğu... 19 3.2.2.3. Hidrojen İyonu Konsantrasyonu (ph)... 21 3.2.2.4. Elektrik İletkenliği... 23 3.2.2.5. Geçici Sertlik ve Toplam Sertlik... 24 3.2.2.6. Kalsiyum ve Magnezyum Miktarı... 26

XII İÇİNDEKİLER DİZİNİ (devam) Sayfa 3.2.2.7. Nütrientler... 28 3.2.2.7.1. Nitrit-Nitrat Amonyum Azotu Mikarları... 28 3.2.2.7.2. Ortofosfat... 30 3.2.2.7.3. Silikat... 31 3.3. Trofik Durum İndeksi (Trophic State Index)... 32 3.4. Kemer Baraj Gölü Fitoplankton Sistematiği... 35 3.5.Tespit Edilen Taksonların İstasyonlara Göre Aylık Dağılımları... 41 4. TARTIŞMA VE SONUÇ... 53 KAYNAKLAR... 67 LEVHALAR... 74 ÖZGEÇMİŞ... 94

XIII ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil Sayfa 2.1. Kemer Baraj Gölü ve Örnek Alınan İstasyonlar... 9 3.1. Kemer Baraj Gölü 2. istasyondaki yüzey suyu sıcaklık değişimi... 15 3.2. Kemer Baraj Gölü 2. istasyondaki yıllık derinlik değişimi... 16 3.3. 2. istasyondaki ışık geçirgenliği değişimleri... 18 3.4. Kemer Baraj Gölü 2. istasyondaki klorofil a miktarının aylara göre değişimi... 19 3.5. Ortalama Ç.O. ve ortalama O.D. değerlerinin aylara göre değişimleri... 21 3.6. Ortalama ph değerlerinin aylık değişimleri... 22 3.7. Ortalama elektrik iletkenliğinin aylara göre değişimi... 24 3.8. İstasyonlardaki aylık ortalama geçici sertlik değişimleri... 25

XIV ŞEKİLLER DİZİNİ (devam) Şekil Sayfa 3.9. Aylık ortalama toplam sertlik değişimleri... 26 3.10. Aylara göre ortalama kalsiyum ve magnezyum değişimleri... 27 3.11. Aylara göre ortalama nitrit+nitrat miktarı değişimi... 28 3.12. Aylara göre ortalama NH + 4 azotu mikarı değişimi... 29 3.13. Aylara göre ortalama PO -3 4 değişimi... 30 3.14. Aylara göre ortalama silikat miktarı değişimleri... 31 3.15. Aylık TSI (SD) değerleri değişimi... 33 3.16. Aylık TSI (KLF) değerleri değişimi... 33 3.17. Aylık TSI (TP) değerleri değişimi... 34 3.18. Aylık TSI (ORT) değerleri değişimi... 34 3.19. Kemer Baraj Gölü nde tespit edilen fitoplankton taksonlarının bölümlere göre yüzdelik dağılımları... 35 3.20. Kemer Baraj Gölü ndeki fitoplankton bölümleri takson sayılarının aylara göre değişimi (1. istasyon)... 43 3.21. Kemer Baraj Gölü ndeki fitoplankton bölümleri takson sayılarının aylara göre değişimi (2. istasyon)... 45 3.22. Kemer Baraj Gölü ndeki fitoplankton bölümleri takson sayılarının aylara göre değişimi (3. istasyon)... 47

XV ŞEKİLLER DİZİNİ (devam) Şekil Sayfa 3.23. Kemer Baraj Gölü ndeki fitoplankton bölümlerinin takson sayılarının aylara göre değişimi (4. istasyon)... 49 3.24. Kemer Baraj Gölü fitoplankton bölümleri takson sayılarının aylara göre değişimi (İst.2)... 50 3.25. İstasyonlara ve bölümlere göre takson sayısı.... 51 3.26. İstasyonlardaki takson sayılarının aylara göre değişimi... 52 4.1. Işık geçirgenliği ve klorofil a değişimleri (İst.2)... 53 4.2. Sıcaklık ve klorofil a değişimi. (İst.2).... 54 4.3. Sıcaklığın derinliğe göre değişimi (Kış)... 56 4.4. Sıcaklığın derinliğe göre değişimi (İlkbahar).... 57 4.5. Sıcaklığın derinliğe göre değişimi (Yaz).... 57 4.6. Sıcaklığın derinliğe göre değişimi (Sonbahar).... 58

XVI ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Sayfa 3.1. Kemer Barajı nın bazı morfometrik özellikleri... 13 3.2. İstasyonlardaki yüzey suyu sıcaklığının aylık değişimleri... 14 3.3. İstasyonlara göre aylık derinlik değişimleri... 16 3.4. İstasyonlardaki ışık geçirgenliğinin aylık değişimi... 17 3.5. İstasyonlardaki aylık klorofil a miktarı değişimi... 19 3.6. Çözünmüş oksijen değerlerinin istasyonlardaki aylık değişimleri... 20 3.7. Çözünmüş oksijen doygunluk değerlerinin istasyonlara göre aylık değişimleri... 20 3.8. İstasyonlarda ölçülen ph değerlerinin aylık değişimleri... 22 3.9. İstasyonlardaki aylık elektrik iletkenliği değişimleri... 23 3.10. İstasyonlardaki aylık geçici sertlik değişimleri... 24 3.11. İstasyonlardaki aylık toplam sertlik değişimleri... 25 3.12. İstasyonlardaki aylık kalsiyum miktarı değişimleri... 26 3.13. İstasyonlardaki aylık magnezyum miktarı değişimleri... 27 3.14. İstasyonlardaki aylık NO - 2 +NO - 3 azotu miktarı değişimi... 28 3.15. İstasyonlardaki aylık amonyum azotu miktarı değişimleri... 29

XVII ÇİZELGELER DİZİNİ (devam) Çizelge Sayfa 3.16. İstasyonlardaki aylık PO -3 4 değişimleri... 30 3.17. İstasyonlardaki aylık SiO 2 miktarı değişimi... 31 3.18. Aylara göre TSI değerleri... 32 3.19. Kemer Baraj Gölü nde tespit edilen fitoplankton taksonlarının 1. istasyondaki dağılımları... 41 3.20. Kemer Baraj Gölü nde tespit edilen fitoplankton taksonlarının 2. istasyondaki dağılımları... 43 3.21. Kemer Baraj Gölü nde tespit edilen fitoplankton taksonlarının 3. istasyondaki dağılımları... 46 3.22. Kemer Baraj Gölü nde tespit edilen fitoplankton taksonlarının 4. istasyondaki dağılımları... 48

1 1. GİRİŞ Dörtte üçü sularla kaplı olan dünyamız sucul ekosistem çeşitliliği açısından oldukça zengindir. En eski jeolojik çağlardan beri insanoğlu, temel yaşam gereksinimleri ve bulundukları bölgenin iklimini ılımanlaştırıcı etkisi nedeniyle, hayatlarını sürdürebilmek için sucul ortamlara yakın yerleri tercih etmişlerdir. Sucul ortamlar dünyadaki biyolojik çeşitlilik açısından ayrı bir öneme sahiptir. Gen havuzları niteliğinde olan bu ortamlar biyolojik çeşitliliğe en önemli katkıyı sağlarlar. Bu yüzden en eski çağlardan beri insanoğlunun araştırma konusu olmuş ve olmaya da devam edecektir. Yeryüzündeki tatlısu miktarının önemli bir kısmını barındıran göller ve baraj gölleri, kendilerine has özellikleri nedeniyle oldukça özel ekosistemlerdir. Göller karaların içinde yer almaları ve denizlere göre daha küçük su kütleleri olmaları nedeniyle çevresel değişimlerden denizlere oranla çok daha fazla ve hızlı etkilenirler. Bunun sonucunda, göller bulundukları coğrafi konuma ve iklim koşullarına göre çok değişik özellikler göstermekte ve buna bağlı olarak oldukça zengin tür çeşitliğine sahip olabilmektedirler. Baraj gölleri ise insanlar tarafından içme suyu eldesi, enerji üretimi, taşkın önleme ve sulama gibi amaçlarda kullanmak üzere, akarsuların önüne inşa edilen setlerin ardında toplanan durgun su kütleleridir. Baraj gölleri de diğer göller gibi kara içinde yer almalarına ek olarak, kendilerine özgü insan

2 kaynaklı değişimleri de barındırması bu su ortamlarını daha da özel yapmaktadır. Dünyadaki baraj göllerinin %48 i sulama faaliyetleri için, %20 si enerji elde etmek için, geri kalanı ise kentsel ve endüstriyel alanlara su sağlamak için veya rekreasyon vb. gibi amaçlarda kullanılmaktadır (ICOLD, 1998). Son 50 yılda dünyadaki baraj sayısı hızla artmıştır. 1950 li yıllarda dünyadaki baraj sayısı 5000 iken 1970 li yıllarda 30000 e, 1980 li yıllarda ise 40000 e ulaşmıştır. Günümüzde 800000 den fazla baraj mevcuttur (ICSU-SCOPE, 1972; Naiman ve Decamps, 1990; Tundisi, 1993). Ülkemizdeki toplam baraj sayısı 554, bunlardan uluslar arası baraj kriterleri (ICOLD kriterleri) ne uyan baraj sayımız 504 dür. Bu kriterlere uyan 504 barajımızın 497 si Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından yapılmıştır. Günümüzde halen 100 adet barajın yapımı sürmektedir (DSİ, 2005b). Günümüzde barajların alternatif kullanım amaçları hızla yaygınlaşmakta olup bunların başında akuakültür gelmektedir. Ülkemizde balık yetiştiriciliğinin yapıldığı baraj sayısı oldukça fazla olup sayıları her geçen gün artmaktadır. Bunun sonucunda baraj göllerinde yetiştirilip pazara sunulan ekonomik değere sahip balık miktarı her geçen gün artmaktadır. Baraj göllerinde balık yetiştiriciliği yapan bu işletmeler, ülkemiz su ürünleri üretimine katkıda bulunmasının yanında istihdam sağlayarak ülke ekonomisine de katkı

sağlamaktadırlar. Kemer Baraj Gölü de balık yetiştiriciliğinin yapıldığı barajlarımız arasındadır. 3 Sucul ortamda algler çok zengin biyolojik çeşitliliğe sahiptir ve en önemli gruptur. Tatlı veya tuzlu sularda, makro ve mikro formlarda çok çeşitli yapı ve şekilde olabilen bu canlılar, yeryüzünde yaşamın sürdürülebilmesinde anahtar role sahiptirler. Algler mikroskobik canlılardan balıklara ve oradan da insana kadar uzanan, en başta klorofil olmak üzere çeşitli fotosentetik pigment maddeleri sayesinde primer prodüktiviteyi gerçekleştirerek, besin zincirinin ilk basamağını oluştururlar. Dünyanın dörtte üçünün sularla kaplı olduğunu düşünürsek, yeryüzündeki organik madde ve oksijen üretiminde alglerin önemini daha iyi anlamış oluruz. Fitoplankton kompozisyonu su karışımları, ışık, sıcaklık, besleyici elementler ve herbivorlar gibi bir çok abiyotik ve biyotik faktörler tarafından kontrol edilmektedir. Bununla birlikte, fitoplankton dinamiği üzerine çalışan araştırmacılar su kolonundaki fiziksel kararsızlığın da tür kompozisyonlarındaki değişimlerin başlıca etkeni olduğunu ön görmektedirler (Reynolds, 1987). Sucul ortamın verimliliği doğrudan besin zincirinin ilk basamağını oluşturan fitoplanktona bağlıdır. Günümüzde bunun bilincinde olan yetiştiricilik işletmeleri bioteknolojik olarak özel koşullarda büyük bir titizlikle fitoplankton üretmekteler ve yetiştiricilik yapılan su ortamının verimliliğinin arttırılmasında

4 kullanmaktalar. Bunun yanı sıra kozmatik, gıda ve ilaç sanayinde de kullanılması bu canlılara daha fazla önem verilmesine neden olmuştur. Özellikle akuakültür yada içme suyu eldesi için kullanılan baraj göllerinde fitoplankton açısından izlemenin sürekli hale getirilmesi kaçınılmazdır. Bu sayede aşırı çoğalarak sucul ortam canlılarını ve insan sağlığını etkileyebilen toksik mikroalglerin tespit edilmesi sağlanabilir ve gereken tedbirler alınabilir. Ülkemiz iç sular bakımından oldukça zengindir. Fakat bu potansiyel gerektiği kadar değerlendirilememektedir. Baraj göllerinin fauna ve florasının belirlenmesine yönelik pek çok çalışma yapılmıştır. Baraj göllerinde fitoplankton üzerine yapılan çalışmalar 1980 li yıllardan itibaren hız kazanmıştır. Aykulu ve Obalı (1981), Kurtboğazı Baraj Gölü (Ankara) nün fitoplankton kompozisyonunu incelemiş ve 6 bölüme ait 74 takson tespit etmişlerdir. DSİ tarafından Keban Baraj Gölü (Elazığ) nün limnolojik verilerini ortaya çıkarmak amacı ile yapılan çalışmada, planktonik ve bentik alglere de yer verilmiştir (DSİ, 1983). Gönülol (1985a), Çubuk-1 Baraj Gölü (Ankara) nde gerçekleştirdiği çalışmada kıyı bölgesi algleri ve mevsimsel değişimini incelemiştir. Bunun yanında Gönülol (1985b), Bayındır Baraj Gölü (Ankara) nün fiziko-kimyasal özellikleri ile fitoplankton kompozisyonu ve mevsimsel değişimini incelemiş, Bacillariophyta bölümünün baskın olduğunu bildirmiştir.

5 Yıldız (1985), Altınapa Baraj Gölü (Konya) alg toplulukları ve mevsimsel değişimlerini incelemiş ve Bacillariophyta, Chlorophyta, Cyanophyta ve Euglenophyta bölümlerinin hakim olduğunu tespit etmiştir. Bacillariophyta dan Cyclotella ocellata nın en yaygın tür olduğunu belirtmiştir. DSİ (1987) tarafından yapılan bir başka çalışmada ise, Cip Baraj Gölü (Elazığ) nün limnolojik etüdü yapılmış ve gölün biyolojik yapısının tespiti kapsamında planktonik formlar da araştırılmıştır. Fitoplanktonda en baskın grubun Bacillariophyta, zooplanktonda ise Copepoda olduğu ifade edilmiştir Altuner ve Gürbüz (1994), Tercan Baraj Gölü (Erzincan) fitolankton kompozisyonunu incelemişler ve fitoplankton florasının Chlorophyta, Dinophyta, Bacillariophyta ve Eugleophyta bölümlerinden oluştuğunu belirtmişlerdir. Gezerler vd., (1996) Demirköprü Baraj Gölü (Manisa) nün fitoplankton kompozisyonunu incelemişlerdir. Çetin ve Şen (1998) Keban Baraj Gölü (Elazığ) nün İçme ve Keban bölgelerinde yayılım gösteren planktonik ve bentik algleri ile mevsimsel değişimlerini incelemişlerdir. Araştırmacılar, her iki bölgedeki fitoplankton ve bentik alglerin büyük ölçüde aynı alg bölümlerine ait taksonlar tarafından oluşturulduğu, bentik alg florasının fitoplanktona oranla tür çeşitliliği ve populasyon yoğunluğu bakımından daha önemli olduğu sonucuna varmışlardır.

6 Gönülol ve Obalı (1998a) Hasan Uğurlu Baraj Gölü (Samsun) nde gerçekleştirdikleri çalışmada fitoplankton kompozisyonunu incelemişler ve Bacillariophyta, Chlorophyta, Cyanophyta, Dinophyta ve Euglenophyta ya ait 57 takson tespit etmişlerdir. Ayrıca, fitoplanktonda Asterionella formosa, Cyclotella planctonica, Pediastrum simplex ve Ceratium hirundinella taksonlarının belirli aylarda aşırı çoğaldıklarını bildirmişlerdir. Gönülol ve Obalı (1998b), Suat Uğurlu Baraj Gölü (Samsun) nde geçekleştirdikleri çalışmada gölün fitoplankton kompozisyonu ve mevsimsel değişimlerini incelemişlerdir. Ayrıca, Bacillariophyta dan Asterionella formosa, Cyclotella planctonica, Melosira granulata Chlorophyta dan Pediastrum simplex, Pandorina morum, Dinophyta dan Ceratium hirundinella taksonlarının aşırı derecede çoğaldıklarının belirtmişlerdir. Çetin ve Yıldırım (2000) Sürgü Baraj Gölü (Malatya) nde gerçekleştirdikleri çalışmada gölün fitoplankton kompozisyonu ve mevsimsel değişimini incelemişlerdir. Atıcı (2002) Sarıyar Baraj Gölü (Ankara) nde yaptığı incelemelerde 1 tane Cyanophyta, 14 tane Chlorophyta, 3 tane Euglenophyta ve 1 tane Heterokontophyta bölümlerine ait toplam 19 tane fitoplanktonu Türkiye için yeni kayıt olarak bildirmiştir.

Gürbüz ve Kıvrak (2003) Kuzgun Baraj Gölü (Erzurum) bentik alg florasının mevsimsel değişimini incelemişlerdir. 7 Baykal vd., (2004) Devegeçidi Baraj Gölü (Diyarbakır) alglerini incelemişler ve Cyanophyta (29), Euglenophyta (5), Chlorophyta (45), Pyrrhophyta (5), Bacillariophyta (28), bölümlerine ait toplam 112 takson tespit etmişlerdir Çetin ve Şen (2004) Orduzu Baraj Gölü (Malatya) fitoplanktonunu incelemişler ve Bacillariophyta, Chlorophyta, Cyanophyta, Euglenophyta ve Dinophyta bölümlerine ait 117 takson tespit etmişlerdir. Baykal ve Açıkgöz (2004) Hirfanlı Baraj Gölü (Kırşehir) algleri üzerine bir çalışma gerçekleştirmişlerdir. Bacillariophyta (208), Chlorophyta (65), Cyanophyta (39), Euglenophyta (10), Dinophyta (5) ve Chrysophyta (2) olmak üzere toplam 329 alg türü tespit etmiştir. Kıvrak ve Gürbüz (2005) Demirdöven Baraj Gölü (Erzurum) fitoplankton kompozisyonunu ve gölün fiziko-kimyasal özelliklerini incelemişlerdir. Bacillariophyta, Chlorophyta, Cyanophyta ve Euglenophyta bölümlerine ait toplam 174 takson tespit etmişlerdir. Sömek vd., (2005) Topçam Baraj Gölü (Aydın) nde gerçekleştirdikleri çalışmada gölün fitoplankton kompozisyonunu incelemişlerdir. 15 i Cyanophyta, 26 sı Chlorophyta, 15 i

8 Bacillariophyta, 3 ü Dinophyta ve 4 ü Euglenophyta dan olmak üzere toplam 63 takson tespit etmişlerdir. Taş ve Gönülol (2007) Derbent Baraj Gölü (Samsun) fitoplankton kompozisyonunu incelemişler ve 22 si Cyanophyta, 74 ü Bacillariophyta, 69 u Chlorophyta, 1 i Chrysophyta, 2 si Cryptophyta, 6 sı Euglenophyta, 3 ü Pyrrophyta ve 3 ü Xanthophyta bölümlerine ait toplam 180 takson tespit etmişlerdir. Ancak, çalışma alanımız olan Kemer Baraj Gölü nde fitoplankton kompozisyonunun belirlenmesi üzerine herhangi bir yayın rapor edilmemiştir. Bu araştırmada Kemer Baraj Gölü (Aydın) nün daha önce araştırılmamış olan fitoplankton kompozisyonunun belirlenmesi, bu kompozisyonun aylık değişimi ve bu değişimin hangi faktörlerden etkilendiği belirlenmeye çalışılmış ayrıca ülkemiz biyoçeşitliliğinin son durumunun ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

9 2. MATERYAL VE METOT Aralık 2004 ve Kasım 2005 tarihleri arasında araştırma alanı olarak seçilen Kemer Baraj Gölü (Aydın) ünde belirlenmiş olan 4 farklı istasyondan her ay periyodik olarak fitoplankton örneklemesi ve suyun fiziko-kimyasal özelliklerin belirlenmesi için su örnekleri alınmıştır. (Şekil 2.1) Şekil 2.1. Kemer Baraj Gölü ve örnek alınan istasyonlar.

10 Birinci istasyon setin hemen yakınındaki bölgede olup, gölün kuzey-batı kesiminde yer almaktadır. İkinci istasyon gölün orta kesiminde yer almaktadır. Üçüncü istasyon gölün güney-doğu kesiminde boğaza yakın bir konumdadır. Dördüncü istasyon ise dar bir geçitle ana havzaya bağlanan gölün en sığ bölgesidir. Fiziko-kimyasal özelliklerin (su sıcaklığı, derinlik, ışık geçirgenliği, çözünmüş oksijen, ph, tuzluluk, elektrik iletkenliği) ölçümü arazi çalışmalarında taşınabilir aletler yardımıyla yerinde yapılmıştır. Su sıcaklığı, elektrik iletkenliği ve tuzluluk için YSI 30 model SCT metre, ph ölçümleri için WTW ph 330 model ph metre ve çözünmüş oksijen için Oxi 330 model oksijenmetre kullanılmıştır. Işık geçirgenliği ölçümü için 30 cm çapında siyah-beyaz standart secchi diski kullanılmıştır. Derinlik ölçümü ucunda secchi diskin bağlı olduğu 10 cm aralıklarla işaretli metrajlı bir ip kullanılmıştır. Suyun kimyasal özelliklerinin belirlenmesi amacıyla, her istasyonda yüzeyden ve dipten, buna ek olarak 2. istasyonda 15 metreye kadar her metreden ve dipten su örnekleri alınmıştır. Su alma işlemi Schindler su alma kabıyla gerçekleştirilmiş olup, 1 litre hacimli polietilen şişelerde ve soğuk ortamda muhafazalı taşıma bagajları içinde laboratuvara getirilerek analizleri yapılmıştır. Gölden alınan su örneklerinde kalsiyum, magnezyum, bikarbonat ve sertlik analizleri Egemen ve Sunlu (1999) a göre titrasyon yöntemiyle, Nitrit, nitrat, amonyum, fosfat ve silikat analizleri ise Egemen ve Sunlu (1999) a göre ve spektrofotometrik olarak (Bosh-Lamb Spectronic 21 UVD

model) yapılmıştır. Klorofil a ölçümü fluorometrik olarak (Tuner 10 AU fluorometre) gerçekleştirilmiştir. 11 Fitoplankton örnekleri 60 µm göz açıklığında ve ağız çapı 25 cm olan plankton kepçesi kullanılarak gerçekleştirilmiş olup, her istasyonda horizontal çekimlerle toplanmıştır. Örnekler 330 cc lik plastik kavanozlarda, % 4 lük formol ile tespit edilmiştir. Fitoplankton taksonlarının tayininde Olympus CHK model binoküler mikroskop kullanılmıştır. Bazı türlerin fotoğrafları Olympus CX-31 model mikroskop ve Olympus marka dijital kamera ile çekilmiştir. Kemer Baraj Bölü trofi düzeyini saptamak için Carlson (1977) un geliştirdiği total fosfor (TP) klorofil a (KLFa) ve secchi diski (SD) değerlerine dayanan Trophic State Index (TSI-trofi durum ineksi) yöntemi kullanılmıştır. TSI değerlerinin hesaplanmasında aşağıda belirtilen formüllerden yararlanılmıştır (Carlson 1977). TSI(SD) = 60-14,41 ln(sd) SD (Secchi disk derinliği, m) TSI(KLFa) = 9,81 ln(klf) + 30,6 KLFa (Klorofil a µg/l) TSI(TP) = 14,42 ln(tp) + 4,15 TP (Toplam P, µg/l)

12 Aralık 2004 de 3. istasyondan Şubat 2005 de 4. İstasyondan Kasım 2005 de 2. istasyonda 3 metreden sonra uygun olmayan hava koşulları nedeniyle su örneği alınamamıştır. Ayrıca 4. istasyonda Eylül Ekim ve Kasım aylarında su bulunmadığı için örnekleme yapılamamıştır. Örneklerin taksonomik açıdan belirlenmesinde Chlorophyta için West W. and West G.S., (1904-1922); Lemmermann et.al., (1915); Czurda, (1932); Huber-Pestalozzi, (1961, 1972); Philipose, (1967); Fott, (1969); Cirik (Altındağ), (1984); Bourrelly ve Coute, (1991); Cyanophyta için Geitler, (1925); Desikachary, (1959); Bourrelly, (1970); Cirik (Altındağ), (1982); Compere, (1986); Euglenophyta için Pascher ve Lemmermann, (1913); Huber-Pestalozzi, (1955); Bourrelly, (1970); Cirik (Altındağ), (1983); Dinophyta için Huber-Pestalozzi, (1950); Bourrelly, (1970); Bacillariophyta için Huber-Pestalozzi, (1942); Bourrelly, (1968); Chrysophyta için Huber-Pestalozzi, (1941) gibi araştırıcıların eserlerinden yararlanılmıştır.

13 3. BULGULAR 3.1. Araştırma Ortamının Özellikleri Aydın ili sınırları içindeki Kemer Baraj Gölü Aydın ın Nazilli ilçesine 46 km uzaklıktadır (37 34'20 N-28 33'57 E). Büyük Menderes ırmağının kollarından biri olan Akçay üzerinde kurulmuştur (Çizelge 3.1, Bkz. Şekil 2.1). Dar bir vadide yer alan baraj, adını 620 m aşağısında bulunan eski kemer köprüsünden alır. 300 ha lık bir alanın taşkından korunması, 38000 ha lık bir alanın tarımsal araziye dönüştürülmesi ve enerji üretimi amacıyla 1954 te yapımına başlanan baraj 1958 de hizmete girmiştir (DSİ, 2005a). Çizelge 3.1. Kemer Barajı nın bazı morfometrik özellikleri. Adı Kemer Yeri Aydın Akarsu Akçay Amaç Sulama, enerji, taşkın kontrolü İnşaatın başlangıç-bitiş yılı 1954-1958 Gövde dolgu tipi Beton ağırlık Gövde hacmi 740 hm 3 Yükseklik (talvegden) 108,50 m Normal su kotunda göl hacmi 358,50 hm 3 Normal su kotunda göl alanı 14,75 km 2

14 3.2. Gölün Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri 3.2.1. Fiziksel Özellikler 3.2.1.1. Su Sıcaklığı Kemer Baraj Gölü nde çalışma periyodu boyunca her istasyonda aylık olarak ölçülen yüzey suyu sıcaklık değerleri Çizelge 3.2 de verilmiştir. Yüzey suyu sıcaklığı bütün istasyonlarda Şubat ayında en düşük değerlerde iken 1. ve 2. istasyonda Ağustos, 3. ve 4. istasyonda Temmuz ayında en yüksek değerdedir. Kemer Baraj Gölü yüzey suyu sıcaklığının en düşük değeri Şubat ve Mart aylarında (9.7 C), en yüksek değeri ise Temmuz ayında (28.5 C) ölçülmüştür. Gölün orta kesiminde yer alan 2. istasyonda su sucaklığı değişimi ise Şekil 3.1 de görülmektedir. Çizelge 3.2. İstasyonlardaki yüzey suyu sıcaklığının aylık değişimleri ( C). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 13.9 10.9 9.7 9.7 15.5 19.3 24.2 26.8 27.2 23.5 18.4 12.9 2 14,3 11,5 9,8 10,5 14,6 21,1 24,8 26,9 28,1 24,5 19,1 13,3 3 * 10,1 9,7 10 14,9 20,4 25 27,8 27,5 23,5 18,7 12,8 4 13,4 10,3 * 11,3 15 20,7 25,2 28,5 27,8 * * * * Örnek alınamadı.

15 30 25 S ıcaklık ( 0 C ) 20 15 10 5 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.1. Kemer Baraj Gölü 2. istasyondaki yüzey suyu sıcaklık değişimi. 3.2.1.2. Derinlik 2004 Aralık 2005 Kasım tarihleri arasında Kemer Baraj Gölü ndeki çalışma periyodumuz boyunca her istasyon için tespit ettiğimiz derinlik değerleri Çizelge 3.3 de gösterilmiştir. Örnekleme periyodu boyunca su seviyesi kış aylarından itibaren yağışların etkisiyle artış göstermiştir. Derinlik Mart ayında bir önceki aya göre aşırı bir artış göstermiştir. Mart ve Nisan aylarında bütün istasyonlardaki su seviyeleri maksimum seviyededir. Mart ayında 2. istasyonda ölçülen 58,2 m, çalışma boyunca gölde tespit edilen en yüksek değer oldu. Haziran ve Temmuz aylarında su seviyesindeki düşüş az miktarda olurken en hızlı düşüş Ağustos ayında gerçekleşti. Bütün istasyonlarda çalışma boyunca belirlenen minimum su seviyesi Eylül ayında ölçüldü. Gölün en sığ bölgesindeki 4. istasyondan Eylül, Ekim ve Kasım aylarında su tamamen çekildi. Ekim ve Kasım

16 aylarında yağışların başlamasıyla ve baraj kapaklarının kapatılmasıyla birlikte su seviyesinin tekrar artışa geçtiği tespit edildi. Gölün orta kesiminde bulunan 2. istasyondaki yıllık su seviyesi değişimi Şekil. 3.2 de gösterilmiştir. İknci istasyonda yıllık su seviyesi değişiminin 44,3 m ye kadar ulaştığı görülmektedir. Çizelge 3.3. İstasyonlara göre aylık derinlik değişimleri (m). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 29 32 32 52,5 51,5 47 47 41 32 15 17,5 22,5 2 27 31 37 58,2 58 56 53 45,8 31 13,9 17,5 21 3 * 29 33,1 46,2 52,7 51 50 41 27 11,4 14,5 24 4 1,6 3,8 * 25 30 28 27 13 3 * * * * Örnek alınamadı. 70 60 50 Derinlik (m) 40 30 20 10 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.2. Kemer Baraj Gölü 2. istasyondaki aylık derinlik değişimi (m).

17 3.2.1.3. Işık Geçirgenliği Kemer Baraj Gölü nde ışık geçirgenliği ölçümleri, tüm çalışma boyunca bütün istasyonlarda aylık olarak ve secchi disk kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Işık geçirgenliği ölçümlerinin istasyonlardaki aylık değişimleri Çizelge 3.4 de gösterilmiştir. Çalışma periyodu boyunca gölde en yüksek ışık geçirgenliği değeri Ağustos ayında 1. istasyonda (410 cm), en düşük ışık geçirgenliği değeri ise Aralık ayında 4. istasyonda (40 cm) ölçülmüştür. Gölün orta kesiminde yer alan ve en derin yerinde bulunan 2. istasyonda ışık geçirgenliği en yüksek 310 cm ile Temmuz ayında, en düşük 110 cm ile Kasım ayında ölçülmüştür (Şekil 3.3). Çizelge 3.4. İstasyonlardaki ışık geçirgenliğinin aylık değişimi (cm). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 250 210 220 260 210 190 260 320 410 120 100 110 2 220 210 220 290 210 220 240 310 280 120 130 110 3 * 200 220 260 250 200 300 300 280 80 110 110 4 40 120 * 180 310 200 320 230 70 * * * * Örnek alınamadı.

18 350 300 Işık Geçirgenliği (cm ) 250 200 150 100 50 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.3. İkinci istasyondaki ışık geçirgenliği değişimleri (cm). 3.2.2. Kimyasal Özellikler 3.2.2.1. Klorofil a Miktarı Kemer Baraj Gölü nde örnekleme periyodu süresince bütün istasyonlarda ölçülen klorofil a miktarının aylara göre değişimi Çizelge 3.5 de verilmiştir. Ölçülen en yüksek klorofil a miktarı Ocak ayında 2,34 µg/l (istasyon 4), en düşük klorofil a miktarı ise Temmuz ayında 0,001 µg/l (istasyon 2) olarak saptanmştır. Ocak ve Ekim aylarında klorofil a miktarı diğer aylara oranla daha fazladır. Klorofil a miktarı, 2. istasyonda Temmuz ve Ağustos aylarında oldukça düşük seviyededir (Şekil 3.4).

19 Çizelge 3.5. İstasyonlardaki aylık klorofil a miktarı değişimi (µg/l). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 0,656 1,890 0,628 0,472 1,190 0,907 0,554 0,064 0,056 1,150 2,320 0,508 2 0,618 1,600 0,835 0,752 1,060 0,943 0,126 0,001 0,010 0,868 2,020 0,530 3 * 2,040 0,680 0,491 0,921 0,838 0,694 0,061 0,227 0,711 2,13 0,572 4 n.d. 2,340 * * 0,626 0,725 0,521 0,033 0,490 * * * * Örnek alınamadı. 2,5 2 K lo rofil a (µ g/l) 1,5 1 0,5 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.4. Kemer Baraj Gölü 2.istasyondaki klorofil a miktarının aylara göre değişimi (µg/l). 3.2.2.2. Çözünmüş Oksijen ve Oksijen Doygunluğu Kemer Baraj Gölü yüzey suyundaki çözünmüş oksijen konsantrasyonları (Ç.O.) ve çözünmüş oksijen doygunluğu (O.D.) değerleri her istasyon için ayrı ayrı aylık olarak ölçülmüştür. En düşük çözünmüş oksijen değeri Eylül ayında 4,9 mg/l olarak ölçülmüştür (3.

20 istasyon). En yüksek çözünmüş oksijen değeri ise 10,7 mg/l olarak Nisan ayında ölçülmüştür (1. istasyon) (Çizelge 3.6). Çizelge 3.6. Çözünmüş oksijen değerlerinin istasyonlardaki aylık değişimleri (mg/l). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 8,2 10,1 10,1 10,4 10,7 9,7 8,7 8,7 7,6 5,8 9,6 8,9 2 8,9 10,1 10,1 10,6 10 9,9 8,4 8,7 7,2 6 9,1 9 3 * 10,6 10,4 10,5 10 9,8 9,1 8,6 7,8 4,9 10,5 9,2 4 9,3 10 * 10,4 10,1 10 8,3 8,7 7,3 * * * * Örnek alınamadı. Çözünmüş oksijen doygunluğu değerlerine bakıldığında Nisan, Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında 4 istasyonda da 100 ün üzerindedir. Ağustos ayında 1. ve 3. istasyonlarda, Ekim ayında ise 1. istasyonda 100 ün üzerinde değer tespit edilmiştir. Diğer aylarda çözünmüş oksikjen doygunluk değerleri 100 ün altındadır (Çizelge 3.7). Çizelge 3.7. Çözünmüş oksijen doygunluk değerlerinin istasyonlara göre aylık değişimleri. İST A O Ş M N M H T A E E K 1 82 92 92 94 109 111 106 112 100 75 104 88 2 84 93 92 97 108 115 106 111 93 68 99 88 3 * 94 95 95 103 114 113 110 105 63 96 90 4 87 90 * 96 102 114 104 115 97 * * * * Örnek alınamadı.

21 Kemer Baraj Gölü ndeki dört istasyonun ortalama çözünmüş oksijen konsantrasyonu ve ortalama çözünmüş oksijen doygunluğu değerlerinin aylara göre değişimi Şekil 3.5 de görülmektedir. Eylül ayında çözünmüş oksijen ve oksijen doygunluğu değerleri belirgin bir biçimde azalmıştır. Ç.O. O.D. Çözünmüş Oksijen (m g/l) 11 10 9 8 7 6 5 4 A O Ş M N M H T A E E K Aylar 120 100 80 60 40 20 0 Oksijen Doygunluğu (%) Şekil 3.5. Ortalama Ç.O. ve ortalama O.D. değerlerinin aylara göre değişimleri. 3.2.2.3. Hidrojen İyonu Konsantrasyonu (ph) Kemer Baraj Gölü ndeki çalışmamız boyunca gölde ölçülen en düşük ph değeri 7,84 ile Aralık ayında 1. istasyondan ölçülürken, en yüksek ph değeri ise 9,15 ile Ekim ayında yine 1. istasyondan ölçülmüştür (Çizelge 3.8).

22 Çizelge 3.8. İstasyonlarda ölçülen ph değerlerinin aylık değişimleri. İST A O Ş M N M H T A E E K 1 7,84 8,61 8,36 8,6 8,84 8,67 8,61 8,36 8,46 8,86 9,15 8,57 2 8,11 8,45 7,87 7,95 8,86 8,55 8,42 8,4 8,39 8,78 7,96 8,58 3 * 8,66 8,36 8,66 8,83 8,63 8,67 8,75 8,65 8,56 8,99 8,59 4 7,95 8,69 * 8,66 8,79 8,54 8,76 8,57 8,28 * * * * Örnek alınamadı. Bir yıl boyunca 4 istasyondan aylık olarak ölçülen değerlerin ortalaması alındığında en düşük ph değeri 7,96 ile Aralık ayında, en yüksek ph değeri ise 8,83 ile Nisan ayında olduğu Şekil 3.6 da görülmektedir. Bu tespitler sonucunda göl suyunun alkali özellikte oluğu belirlenmiştir. ph 9 8,8 8,6 8,4 8,2 8 7,8 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil. 3.6. Ortalama ph değerinin aylık değişimi.

23 3.2.2.4. Elektrik İletkenliği Kemer Baraj Gölü nde bir yıllık çalışma periyodu boyunca yüzey sularından ölçülen spesifik elektrik iletkenliği değerleri 186-603 µs/cm arasında değişim göstermiştir (Çizelge 3.9). Çizelge 3.9. İstasyonlardaki aylık spesifik elektrik iletkenliği değişimleri (µs/cm). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 331 320 188 249 255 309 332 475 498 573 599 599 2 365 410 245 332 318 443 438 497 513 578 601 603 3 * 308 186 264 259 320 362 489 474 582 602 597 4 504 288 * 249 263 332 426 506 534 * * * * Örnek alınamadı. Dört istasyonda ölçülen aylık spesifik elektrik iletkenliği değerlerinin ortalaması alındığında en yüksek değer 600,66 µs/cm ile Ekim ayında, en düşük değer ise 206,33 µs/cm ile Şubat ayına ölçülmüştür (Şekil 3.7).

24 Spesifik Elektrik İletkenliği ( µs/cm) 700 600 500 400 300 200 100 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.7. Ortalama spesifik elektrik iletkenliğinin aylara göre değişimi (µs/cm). 3.2.2.5 Geçici Sertlik ve Toplam Sertlik Çalışma boyunca ölçülen geçici sertlik değerleri 12,6-19,18 dh arasında değişim göstermiştir (Çizelge 3.10). En yüksek ortalama geçici sertlik değeri 17,59 dh ile Ekim, en düşük ortalama geçici sertlik değeri ise 13.51 dh ile Ağustos ayında ölçülmüştür (Şekil 3.8). Çizelge 3.10. İstasyonlardaki aylık geçici sertlik değişimleri ( dh). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 14,84 16,8 15,4 14,28 13,72 16,24 14,42 14,84 12,6 15,4 19,18 16,8 2 13,16 15,96 14,84 13,16 13,16 15,68 18,2 15,68 13,16 15,4 16,8 15,4 3 * 15,68 13,72 13,44 13,44 16,24 15,54 16,24 14 14,56 16,8 15,12 4 16,8 15,96 * 14 14,84 17,08 14,56 15,4 14,28 * * * * Örnek alınamadı.

25 18 17 Geçici Sertlik 0 dh 16 15 14 13 12 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.8. İstasyonlardaki aylık ortalama geçici sertlik değişimleri ( dh). Toplam sertlik değerleri ise 400-770 mg/l arasında değişim göstermiştir (Çizelge 3.11). Ortalama toplam sertlik değerleri ise 426,6 mg/l (Şubat) 662,5 mg/l (Nisan) arasında değişim göstermiştir (Şekil 3.9). Çizelge 3.11. İstasyonlardaki aylık toplam sertlik değişimleri (mg/l). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 420 540 440 480 860 470 400 540 480 480 580 400 2 500 480 420 520 770 430 500 480 700 620 560 520 3 * 500 420 500 560 640 550 500 350 420 400 520 4 420 520 * 600 460 620 600 520 620 * * * * Örnek alınamadı.

26 Toplam Sertlik (mg/l) 700 650 600 550 500 450 400 350 300 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.9. Aylık ortalama toplam sertlik değişimleri (mg/l). 3.2.2.6 Kalsiyum ve Magnezyum Miktarları Kemer Baraj Gölü nde gerçekleştirdiğimiz bir yıllık çalışma periyodu boyunca elde edilen verilere göre kalsiyum miktarının 40,08-204,40 mg/l, magnezyum miktarının ise 14,59-175,10 mg/l arasında değiştiği Çizelge 3.12 ve Çizelge 3.13 de belirtilmiştir. Çizelge 3.12. İstasyonlardaki aylık kalsiyum miktarı değişimleri (mg/l). İST. A O Ş M N M H T A E E K 1 56,11 64,13 96,19 80,18 56,11 108,22 204,40 128,30 40,08 136,30 96,19 80,16 2 48,10 64,13 96,19 88,18 52,10 136,27 88,18 136,60 60,12 96,19 80,16 80,16 3 * 72,14 72,14 80,16 60,12 112,22 104,20 64,13 52,10 144,30 136,30 88,18 4 40,08 64,13 * 96,19 40,08 104,21 100,20 48,10 52,10 * * * * Örnek alınamadı.

27 Çizelge 3.13. İstasyonlardaki aylık magnezyum miktarı değişimleri (mg/l). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 68,10 92,42 48,64 63,23 175,10 48,62 26,75 53,50 72,96 34,05 82,69 48,64 2 92,42 77,82 43,78 72,96 155,65 21,89 68,10 34,05 133,76 94,85 87,55 77,82 3 * 77,82 58,37 72,96 99,71 87,55 70,53 82,69 53,50 14,59 14,59 72,96 4 77,82 87,55 * 87,55 87,55 87,55 85,12 97,28 119,17 * * * * Örnek alınamadı. Bir yıl boyunca bütün istasyonlardaki ortalama magnezyum ve kalsiyum miktarları değişimi Şekil 3.10 da görülmektedir. Ca Mg 140 120 Ca ve Mg (mg/l) 100 80 60 40 20 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.10. Aylara göre ortalama kalsiyum ve magnezyum miktarı değişimleri (mg/l).

28 3.2.2.7 Nütrientler 3.2.2.7.1. Nitrit-Nitrat Amonyum Azotu Miktarları Kemer Baraj Gölü nden elde edilen verilere göre nitrit+nitrat değerleri 2,87-351,6 (µg/l) arasında değişim gösterdiği görülmektedir (Çizelge 3.14). Çizelge 3.14. İstasyonlardaki aylık NO - 2 +NO - 3 azotu miktarı değişimleri (µg/l). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 63,47 42,72 15,35 45,49 48,12 14,73 3,7 17,61 19,47 15,98 60,93 31,23 2 41,33 12,85 9,73 44,47 54,1 10,61 6,23 2,87 20,35 28,11 12,66 30,74 3 * 18,6 18,85 18,22 61,73 351,6 4,25 16,99 7,98 39,94 81,7 33,36 4 39,73 16,71 * 24,73 85,6 57,2 5,11 11,74 24,7 * * * * Örnek alınamadı. Ortalama nitrit+nitrat değerleri Mayıs ayında en yüksek değerde olup Haziran ayında ise en düşük değerdedir (Şekil 3.11). 120 100 NO2 - +NO3 - (µg/l) 80 60 40 20 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.11. Aylara göre ortalama nitrit+nitrat miktarı değişimi (µg/l).

Örnekleme periyodu süresince amonyum azotu miktarı 0-673,10 µg/l arasında oldukça fazla değişim göstermiştir (Çizelge 3.15). 29 Çizelge 3.15. İstasyonlardaki aylık amonyum azotu miktarı değişimleri (µg/l). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 n.d 34,03 24,50 14,29 27,90 121,80 673,10 22,50 183,10 44,90 14,97 10,89 2 7,49 0,68 21,87 29,27 25,18 57,85 n.d. 20,40 59,90 25,20 17,10 11,57 3 * 7,49 1,36 17,70 25,86 n.d. 102,80 7,49 7,49 36,10 29,27 16,30 4 n.d. 1,36 * 26,54 10,21 75,5 503,60 23,80 36,10 * * * * Örnek alınamadı. 4 istasyonun amonyum azotu ortalama değerlerinin aylık değişimleri Şekil 3.12 de görülmektedir. Ortalama amonyum azotu değeri Haziran ayında belirgin bir şekilde artış göstermiştir. 350 300 250 NH4 + (µg/l) 200 150 100 50 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.12. Aylara göre ortalama NH 4 + azotu mikarı değişimi (µg/l).

30 3.2.2.7.2. Ortofosfat Çalışma boyunca ölçülen ortofosfat değerleri 0-29,56 µg/l arasında değişim göstermiştir (Çizelge 3.16). Çizelge 3.16. İstasyonlasrdaki aylık PO -3 4 değişimleri (µg/l). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 7,66 16,42 n.d. 4,38 1,09 n.d. 1,09 4,38 2,19 2,19 3,28 n.d. 2 3,28 n.d. 1,09 3,28 2,19 1,09 2,19 2,19 2,19 2,19 2,19 3,28 3 * 29,56 3,28 1,09 5,47 n.d. n.d. 3,28 1,09 4,38 6,57 2,19 4 n.d. 7,66 * 4,38 4,38 n.d. 2,38 10,95 7,66 * * * * Örnek alınamadı. 4 istasyonun ortalama ortofosfat değerleri Ocak ayında aşırı bir artış göstermiş olup, Mayıs ayında ise çok düşük seviyededir (Şekil 3.13). 16 14 12 PO4-3 (µg/l) 10 8 6 4 2 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.13. Aylara göre ortalama PO 4-3 değişimi (µg/l).

31 3.2.2.7.3. Silikat Örnekleme süresince Kemer Baraj Gölü nde silikat miktarı 0,14-9,14 µg/l arasında değişim göstermiştir (Çizelge 3.17). Çizelge 3.17. İstasyonlardaki aylık SiO 2 miktarı değişimi (µg/l). İST A O Ş M N M H T A E E K 1 8,41 3,98 4,36 6,10 4,87 1,88 3,70 2,29 3,51 0,14 5,40 1,42 2 9,14 5,43 4,72 5,42 5,03 1,94 5,29 1,96 3,25 3,43 5,64 1,44 3 * 5,27 6,04 5,52 5,68 2,56 3,51 3,10 4,25 5,08 5,52 1,42 4 8,48 5,78 * 5,78 6,11 2,09 3,99 3,77 3,82 * * * * Örnek alınamadı. Ortalama silikat değeri Aralık ayında diğer aylara göre daha yüksek miktarda tespit edilmiştir. Bunun yanında Mayıs ve Kasım aylarında düşük seviyelerde olduğu Şekil 3.14 de görülmektedir. SiO2 (µg/l) 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.14. Aylara göre ortalama silikat miktarı değişimi (µg/l).

32 3.3 Trofik Durum İndeksi (Trophic State Index) Kemer Baraj Gölünün TSI değerleri Carlson (1977) e göre klorofil a, secchi disk ve total fosfat değerleri baz alınarak hesaplanmıştır (Çizelge 3.18). Çizelge 3.18. Aylara göre TSI değerleri değişimleri. A O Ş M N M H T A E E K TSI (Klf a) 22,20 37,23 27,30 25,11 30,08 29,04 23,27 1,72 14,60 29,67 38,14 24,49 TSI (SD) 49,31 51,14 48,64 46,94 47,09 49,83 45,16 44,66 46,23 52,07 58,20 58,63 TSI (TP) 30,46 47,66 15,42 20,03 21,29 5,39 17,67 22,45 15,44 19,60 24,19 18,66 TSI (ORT) 33,99 45,34 30,45 30,69 32,82 28,09 28,70 22,94 25,42 33,78 40,17 33,93 * Örnek alınamadı. Çalışma boyunca tespit edilmiş verilerden hesaplanan TSI (SD) değerleri 44,66-58,63 arasında (Şekil 3.15), TSI (KLFa) değerleri 1,72-38,14 arasında (Şekil 3.16), TSI (TP) değerleri 5,39-47,66 arasında (Şekil 3.17) ve TSI (ORT) değerlerinin 22,94-45,34 arasında değiştiği görülmektedir (Şekil 3.18).

33 70 60 50 TSI (SD) 40 30 20 10 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.15. Aylık TSI (SD) değerleri değişimi. 50 40 TSI (KLFa ) 30 20 10 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.16. Aylık TSI (KLFa) değerleri değişimi.

34 TSI (TP) 60 50 40 30 20 10 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.17. Aylık TSI (TP) değerleri değişimi. 50 40 TSI (ORT) 30 20 10 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar Şekil 3.18. Aylık TSI (ORT) değerleri değişimi.

35 3.4 Kemer Baraj Gölü Fitoplankton Sistematiği Kemer Baraj Gölü nde belirlemiş olduğumuz dört ayrı istasyonda bir yıllık örnekleme periyodu süresince 33 ü Chlorophyta, 22 si Bacillariophyta, 10 u Cyanophyta, 7 si Euglenophyta, 4 ü Dinophyta, 1 i Chrysophyta olmak üzere toplam 77 takson tespit edilmiş olup, taksonların yüzdelik dağılımları Şekil 3.19 de görüldüğü gibidir. Kemer Baraj Gölü nde daha önce fitoplankton üzerine bir çalışma gerçekleştirilmemiş olup, bulunan taksonların hepsi Kemer Baraj Gölü için ilk kayıttır. Tespit edilen taksonların hepsi Türkiye tatlı suları için kozmopolittir. 9% 5% 1% 13% 43% 29% CHLOROPHYTA BACILLARIOPHYTA CYANOPHYTA EUGLENOPHYTA DINOPHYTA CHRYSOPHYTA Şekil 3.19. Kemer Baraj Gölü nde tespit edilen fitoplankton taksonlarının bölümlere göre yüzdelik dağılımları. Kemer Baraj Gölü nde tespit edilen taksonların sistematik durumları aşağıdaki gibidir.

36 TAKSONLAR Divisio: CYANOPHYTA Classis: Cyanophyceae Ordo: Chroococcales Familia: Chroococcaceae Chroococcus minutus (Kützing) Nageli Chroococcus turgidus (Kützing) Nageli Familia: Microcystaceae Microcystis aeruginosa (Kützing) Kützing Ordo: Synechococcales Familia: Merismopediaceae Merismopedia punctata Meyen Ordo: Nostocales: Familia: Nostacaceae Anabaena sp. Anabaena spiroides Klebahn Aphanizomenon sp. Nostoc sp. Ordo: Oscillatoriales Familia: Oscillatoriaceae Lyngbya sp. Oscillatoria sancta (Kützing) Gomont Divisio:BACILLARIOPHYTA Classis: Bacillariophyceae Ordo: Thalassiophysales Famila: Catenulaceae Amphora ovalis (Kützing) Kützing Ordo: Surirellales Familia:Surirellaceae Cymatopleura elliptica (Brebisson) W. Smith Cymatopleura solea (Brebisson & Godey) W. Smith Surirella robusta Ehrenberg

Ordo: Cymbellales Familia: Cymbellaceae Cymbella cistula (Ehrenberg in Hempr. & Ehrenberg) Kirchin Familia: Gomphonemataceae Gomphonema olivaceum (Hornemann) Kützing Ordo: Naviculales Familia:Naviculaceae Navicula cryptocephala Kützing Navicula sp 1. Navicula sp 2. Navicula sp 3. Familia: Pinnulariaceae Pinnularia mesolepta (Ehrenberg) W. Smith Familia: Pleurosigmataceae Gyrosigma attenuatum (Kützing) Rabenhorst Ordo: Bacillariales Familia:Bacillariaceae Nitzschia sigmoidea (Nitzsch) W. Smith Classis: Coscinodiscophyceae Ordo:Thalassiosirales Familia: Stephanodiscaceae Cyclotella kützingiana Thwaites Cyclotella ocellata Pantocsek Ordo: Aulacoseirales Familia: Aulacoseiraceae Aulacoseira granulata (Ehrenberg) Simonsen Classis: Fragilariophyceae Ordo: Fragilariales Familia:Fragilariaceae Asterionella formosa Hassal Diatoma elongatum (Lyngbye) C. Agardh Fragilaria capucina Desmazières 37

38 Fragilaria virescens Ralfs Synedra acus var. angustissima (Grunow) Van Heurck Synedra ulna (Nitzsch) Ehrenberg Divisio:CHLOROPHYTA Classis: Chlorophyceae Ordo: Tetrasporales Familia: Tetrasporaceae Tetraspora sp. Familia: Palmellaceae Sphaerocystis schroeteri Chodat Familia: Gloeocystaceae Gloeocystis planctonica (West & G.S. West) Lemmermann Ordo: Volvocales Familia: Volvocaceae Pandorina morum Bory de Saint-Vincent Familia: Chlamydomonadaceae Carteria cordiformis (Carter) Diesing Ordo:Chlorococcales Familia: Oocystaceae Oocystis solitaria Wittrock in Wittrock & Nordstedt Oocystis sp. Monoraphidium irregulare (G.M. Smith) Komárková- Legnerová Familia: Dictyosphaeriaceae Botryococcus braunii Kützing Familia:Scenedesmaceae Coelastrum microporum Nägeli Coelastrum reticulatum (P.A. Dangeard) Senn Coelastrum scabrum Reinsch Scenedesmus acuminatus (Lagerheim) Chodat

39 Scenedesmus arcuatus var. capitatus (Lemmermann) Lemmermann Scenedesmus armatus (Chodat) Chodat Scenedesmus armatus var bicaudatus (Guglielmetti) Chodat Scenedesmus bijugatus Lemmermann Scenedesmus bijugatus var. flexuosus Lemmermann Scenedesmus dimorphus (Turpin) Kützing Scenedesmus ecornis (Ehrenberg) Chodat Scenedesmus flexuosus (Lemmermann) Ahlstrom Scenedesmus obliquus (Turpin) Kützing Scenedesmus opoliensis Richter Scenedesmus protuberans F.E.Fritsch & M.F. Rich Scenedesmus quadricauda (Turpin) Brébisson Familia: Hydrodictyaceae Pediastrum boryanum (Turpin) Meneghini Pediastrum simplex var. duodenarium (J.W. Bailey) Rabenhorst Classis: Ulvophyceae Ordo: Ulotrichales Familia: Ulotrichaceae Planctonema lauterbornii Schmidle Classis: Zygnematophyceae Ordo: Zygnematales Familia: Zygenemataceae Mougeotia sp. Spirogyra sp. Ordo: Desmidiales Familia: Desmidiaceae Staurastrum crenulatum (Nägeli) Delponte Cosmarium sp. Familia: Closteriaceae Closterium acutum var. variabile (Lemmermann) Krieger

40 Divisio: DINOPHYTA Classis: Dinophyceae Ordo:Peridiniales Familia: Peridiniaceae Peridinium cinctum (O.F.Müller) Ehrenberg Peridinium inconspicuum Lemmermann Peridiniopsis cunningtonii Lemmermann Familia: Ceratiaceae Ceratium hirundinella (O.F. Müller) Bergh Divisio:EUGLENOPHYTA Classis: Euglenophyceae Ordo:Euglenales Familia: Euglenaceae Euglena oxyuris Schmarda Euglena proxima P.A. Dangeard Phacus denisii Allorge & Lefèvre Phacus orbicularis Hubner Phacus platalea Drezepolski Phacus pleuronectes (O.F. Müller) Dujardin Strombomonas verrucosa (Daday) Deflandre Divisio:CHRYSOPHYTA Classis: Chrysophyceae Ordo: Chromulinales Familia: Dinobryaceae Dinobryon divergens var. angulatum O.E. Imhof

Dağılımları 3.5. Tespit Edilen Taksonların İstasyonlara Göre Aylık 41 Kemer Baraj Gölü nde tespit edilen Cyanophyta, Bacillariophyta, Chlorophyta, Dinophyta, Euglenophyta ve Chrysophyta bölümlerine ait fitoplankton taksonlarının istasyonlara göre aylık dağılımları Çizelge 3.19-3.22 ve bu bölümlere ait takson sayılarının istasyonlara göre aylık değişimleri Şekil 3.20-3.23 de verilmiştir. Çizelge 3.19. Kemer Baraj Gölü nde tespit edilen fitoplankton taksonlarının 1. istasyondaki dağılımları. İSTASYON 1 A O Ş M N M H T A E E K TAKSONLAR CYANOPHYTA Anabaena sp. + + + + + Aphanizomenon sp. + + Chroococcus minutus (Kützing) Nageli + + + Chroococcus turgidus (Kützing) Nägeli + + + Lyngbya sp. + Merismopedia punctata Meyen + Microcystis aeruginosa (Kützing) Kützing + + + + Oscillatoria sancta (Kützing) Gomont + + BACILLARIOPHYTA Asterionella formosa Hassal + + + + + Aulacoseiria granulata (Ehrenberg) Simonsen + + + + + Cyclotella kützingiana Thwaites + + + + + + + + + + + + Cyclotella ocellata Pantocsek + + + + + + + + + + + + Cymatopleura elliptica (Brébisson) W. Smith + + + Cymatopleura solea (Brébisson & Godey) W. Smith + + + + + + Cymbella cistula (Ehrenberg in Hempr. & Ehrenberg) Kirchin + + + + + + + + + Nitzschia sigmoidea (Nitzsch) W. Smith + + + + + + Pinnularia mesolepta (Ehrenberg) W. Smith + Surirella robusta Ehrenberg + + + + + Synedra acus var. angustissima (Grunow) Van Heurck + + + + + + + + + + + + Synedra ulna (Nitzsch) Ehrenberg + + + + + + + + + +

42 Çizelge 3.19 un devamı. İSTASYON 1 A O Ş M N M H T A E E K CHLOROPHYTA Closterium acutum var. variabile (Lemmermann) Kreiger + Botryococcus braunii Kützing + + + Carteria cordiformis (Carter) Diesing + + Coelastrum microporum Nägeli + + + + + + + + + + Coelastrum reticulatum (P.A. Dangeard) Senn + + + + + Coelastrum scabrum Reinsch + + + Mougeotia sp. + + Oocystis solitaria Wittrock in Wittrock & Nordstedt + + + + + + + + Pandorina morum Bory de Saint-Vincent + + + Pediastrum boryanum (Turpin) Meneghini + + Pediastrum simplex var. duodenarium (J.W. Bailey) Rabenhorst + + + + + + + + + + + + Planktonema lauterbornii Schmidle + Scenedesmus acuminatus (Lagerheim) Chodat + + Scenedesmus armatus (Chodat) Chodat + + + + + + Scenedesmus bijugatus Lemmermann + + Scenedesmus bijugatus var. flexuosus Lemmermann + + + Scenedesmus dimorphus (Turpin) Kützing + Scenedesmus obliquus (Turpin) Kützing + + + + + Scenedesmus opoliensis Richter + Scenedesmus protuberans F.E.Fritsch & M.F. Rich + Scenedesmus quadricauda (Turpin) Brébisson + + + + Sphaerocystis schroeteri Chodat + + Staurastrum crenulatum (Nägeli) Delponte + + + + + + + + DINOPHYTA Ceratium hirundinella (O.F. Müller) Bergh + + + + + + + + + Peridiniopsis cunningtonii Lemmermann + Peridinium cinctum (O.F.Müller) Ehrenberg + + + + + + + + + Peridinium inconspicuum Lemmermann + + + + + + + + + EUGLENOPHYTA Euglena oxyuris Schmarda + Euglena proxima P.A. Dangeard + + + Phacus pleuronectes (O.F. Müller) Dujardin + + + + Phacus platalea Drezepolski + + Strombomonas verrucosa (Daday) Deflandre + + + + CHRYSOPHYTA Dinobryon divergens var. angulatum O.E. Imhof + + + + + +

43 Takson Sayısı 40 35 30 25 20 15 10 5 0 A O Ş M N M H T A E E K Aylar CYANOPHYTA BACILLARIOPYTA CHLOROPHYTA DINOPHYTA EUGLENOPHYTA CHRYSOPHYTA Şekil 3.20. Kemer Baraj Gölü ndeki fitoplankton bölümleri takson sayılarının aylara göre değişimi (1. istasyon). Çizelge 3.20. Kemer Baraj Gölü nde tespit edilen fitoplankton taksonlarının 2. istasyondaki dağılımları. İSTASYON 2 A O Ş M N M H T A E E K TAKSONLAR CYANOPHYTA Anabaena sp. + + + + Chroococcus minutus (Kützing) Nageli + + + + + Lyngbya sp. + Merismopedia punctata Meyen + Microcystis aeruginosa (Kützing) Kützing + + + + + Nostoc sp. + Oscillatoria sancta (Kützing) Gomont + BACILLARIOPHYTA Amphora ovalis (Kützing) Kützing + Asterionella formosa Hassal + + + Aulacoseira granulata (Ehrenberg) Simonsen + + + + + Cyclotella kützingiana Thwaites + + + + + + + + + + + + Cyclotella ocellata Pantocsek + + + + + + + + + + + + Cymatopleura solea (Brébisson & Godey) W. Smith + + + + + Cymbella cistula (Ehrenberg in Hempr. & Ehrenberg) Kirchin + + + + + Diatoma elongatum (Lyngbye) C. Agardh + Fragilaria capucina Desmazières + +