MARMARA DENİZİ ARAŞTIRMALARI NİSAN 1994 ÖLÇÜMLERİ İLK BULGULAR M. Levent Artüz

Transkript

1 İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakültesi 1994 MARMARA DENİZİ ARAŞTIRMALARI NİSAN 1994 ÖLÇÜMLERİ İLK BULGULAR M. Levent Artüz 25Nisan Mayıs 1994 tarihleri arasında Marmara Denizi nde Marmara denizi Ekosisteminde Değişen Oseanografik şartların Araştırılması Projesi çerçevesinde projenin ikinci bölümü gerçekleştirilmiştir. Projenin kapsamında olan rutin ölçümlerin yanı sıra; 1) 28º 04' 50" E 40º 30' 00" N 2) 28º 30' 00" E 40º 30' 00" N 3) 28º 04' 50" E 40º 24' 50" N 4) 28º 30' 00" E 40º 24' 50" N noktaları arası pilot bölge olarak seçilerek, söz konusu alanda uzaktan algılama sırasında iki ucu kıyıda nihayetlenen yay şeklindeki oluşumun sebepleri araştırılmıştır. Araştırma sırasında rutin ölçümler; - Sıcaklık ölçümleri (TºC) - Salinite ve Klornite ölçümleri ( S ve Cl) - Yoğunluk hesaplamaları (Sigma-T) - Elektrik iletkenliği (LF) (mhos cm 2 ) - Ses iletkenliği hesaplamaları (S.sp x 10) - Suda çözünmüş oksijen (DO) (mg/l ve ml/l) - ph dağılımı - Secchi-disc (Işık geçirgenliği, bulanıklık) - Deniz rengi - İstasyon su derinliği - Hava şartları ile ilgili ölçümlerin yanı sıra; - Nitrat - Nitrit - Sülfat - Fosfat - Sudaki ham petrol ve türevleri ölçümleri ve seçilen pilot bölgede echo-saunder ile echo-surway ve laboratuarda değerlendirebilmek amacı ile kor aleti aracılığı ile çamur numuneleri alınma işlemleri yapılmıştır. ÖLÇÜMLER ve UYGULANAN YÖNTEMLER Mevki tayinleri: Hidrografik araştırmaların sağlığı açısından önemli faktörlerden birisi olan mevki tayini, İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakültesi, İLHAM ARTÜZ Deniz Bilimleri Laboratuarına ait GPS ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmalarımızda kullanılan HİDRO-QL paket programında geçerli olan 60 saniyelik ölçüm aralığı ile, GPS de kullanılan desimal sisteme uyum sağlamak amacı ile oluşturulan çevrim tablosundan yararlanılmıştır. (Ek.1)

2 Su sıcaklığı (TºC) ölçümleri: derinlikler ve bunlara ek olarak Termoklin tabakasının kesin konumunu saptamak amacı ile 15-25m. Derinliklerde 1 er metre aralıklarla sıcaklık ölçümleri yapılmıştır. Bu ölçümler, 100m. derinliğe kadar erişen kablo ile donatılmış mikroprossesörlü WTW ölçeri ile gerçekleştirilmiştir. Sıcaklıklar, her üç ölçerde (Konduktivite-metre, Oksi-metre, ph-metre) bulunan termik sensörler ile in-situ olarak saptanmıştır. Salinite ve Klornite ölçümleri: derinliklerde ve bunlara ek olarak haloklin tabakasının kesin konumunu saptamak amacı ile 15-25m. derinliklerde 1 er metre aralıklarla Salinite ve Konduktivite ölçümleri yapılmıştır. Bu ölçümler saha çalışmaları süresince kullanılan, 100m. derinliğe kadar erişen kablo ile donatılmış mikroprossesörlü WTW Konduktivite-metre aygıtı ile gerçekleştirilmiştir. Bu ölçere bağlı termosensor ile ölçüm yapılan suyun sıcaklığı da diğer aygıtlarınkine paralel olarak ölçülmektedir. Aslında bu aygıt ile ölçülen, deniz suyunun mhos/cm 2 cinsinden elektrik geçirgenliği olmaktadır. Suyun sıcaklığı ile Konduktivite arasındaki ilişkiden, mikroprosesör Saliniteyi hesaplayarak vermektedir. Konduktivite (LF) ölçümleri: Salinite ölçümlerine paralel olarak Konduktivite (elektrik geçirgenliği, LF, mhos/cm 2 ) ölçümleri yapılmıştır. Bu ölçümler HİDRO-QL programında yer alan ve Klornite ve sıcaklık değerlerinin fonksiyonu olarak hesaplanan değerler ile karşılaştırılmaktadır. Çözünmüş oksijen (DO) ölçümleri: derinliklerde ve bunlara ek olarak DO dağılımının termoklin/haloklin tabakası ile ilişkisini saptayabilmek ve ayrıca denizel canlıların gereksinim duydukları 5mg/l sınırını saptamak amacı ile, 15-25m. derinlikler arasında 1 er metre ara ile WTW 196 Oxy-metre ölçeri ile ölçümler yapılmıştır. Yoğunluk (SIGMA-T) ölçümleri: Sigma-T cinsinden, Klornite ve Temperatür değerlerinden yararlanılarak HIDRO-QL programı ile tablolara otomatik olarak işlenmektedir. Bilindiği gibi Sigma-T yoğunluğun kısaltılmış halidir ve; Sigma-T = (Yoğunluk-1) x 1000 Şeklinde tanımlanmaktadır. Yoğunluğun yatay olarak haritalandırılması, Örneğin Marmara denizi için, Karadeniz (üst) Akdeniz (alt) su kütlelerinin sınırını belirlemektedir. Bu iki kütle arasında hızla değişen ara tabakanın (interface) konumu da saptanabilmektedir. Detaylara inildiğinde söz konusu ara tabakanın nerelerde upwelling yaptığı görülebilecektir ki, bu Marmara denizi nde yoğun olarak uygulanan derin deniz deşarjlarının akıbeti bakımından büyük önem taşımaktadır. ph ölçümleri: derinliklerde ve bunlara ek olarak termoklin tabakasında 1 er metre aralıklarla ph ölçümleri yapılmıştır. Bu ölçümler, 100m. derinliğe kadar erişen kablo ile donatılmış mikroprosesorlü WTW ph metre ile gerçekleştirilmiştir. Işık geçirgenliği (Bulanıklık) ölçümleri: Araştırma yapılan istasyonlarda, Secchi-disk (ışık geçirgenliği) ölçümleri yapılmıştır. Işık geçirgenliğinin klasik ölçümü olan bu yöntem, 25cm. Çapındaki beyaz renkte bir diskin su içersinde görülebildiği derinliğin göz ile saptanması esasına dayanmaktadır.

3 PİLOT BÖLGEDE YAPILAN İNCELEME: Söz konusu bölge harita üzerinde plot edilerek, yay çizgisini zig-zaglar ile kesen bir rota oluşturulmuş ve Marmara denizi nin 2 tabakalı yapısının gözlenmesi sağlanmıştır. Bunun sonucunda, gerek echosaunder görsel verilerinden, gerekse diğer ölçüm sonuçlarından, bölgede kuvvetli bir upwelling tespit edilmiştir.. upwellingin yoğunluk farklarından konvergens akıntıya dönüştüğü yay üzerindeki noktalar GPS ile tespit edilerek, haritada plotlanmış ve sonuçta uydu fotoğrafları ile kesişen bir yapı elde edilmiştir. Sonuç: 1- Söz konusu oluşum iki tabakalı yapı gösteren Marmara Denizi nde jeomorfolojik şartların teşvik ettiği kuvvetli karışım (upwelling) sonucunda, Akdeniz kökenli suların yayılımını göstermektedir. 2- Söz konusu bölgenin parametrik değerleri ile Termoklin-Piknoklin altı değerler tam anlamı ile eş değerler olarak karşımıza çıkmıştır. 3- Görsel değerler (Planktonik ve Yellow Substance yığışım bölgesi olması dolayısı ile Termoklin- Piknoklin hattı echo-saunder ile izlenebilmektedir.) teorinin doğruluğunu ispatlar niteliktedir. Ekler:

4

5