KEMER BARAJ GÖLÜ NDEKİ SAZANIN (Cyprinus carpio L., 1758) GONADOSOMATİK İNDEKS DEĞERİ VE ET VERİMİ

Transkript

1 KEMER BARAJ GÖLÜ NDEKİ SAZANIN (Cyprinus carpio L., 1758) GONADOSOMATİK İNDEKS DEĞERİ VE ET VERİMİ Gülnaz ÖZCAN*, Süleyman BALIK EGE ÜNİVERSİTESİ SU ÜRÜNLERİ FAKÜLTESİ TEMEL BİLİMLER BÖLÜMÜ ÖZET Bu araştırmada, Kemer Baraj Gölü ndeki Cyprinus carpio L., 1758 nun gonadosomatik indeks değeri, kondisyon faktörü ile et verimliliğini araştırmak amacıyla, Ocak Aralık 2006 tarihleri arasında balık örnekleri elde edilmiştir. İncelenen örneklerin gonadosomatik indeks değerleri en yüksek ilkbaharda olup, sonbaharda ise en düşük bulunmuştur. Kondisyon faktörü kış mevsiminde en yüksek, ilkbahar mevsiminde ise en düşüktür. Yaşlara göre en düşük kondisyon faktörü I. yaşta (1.33), en yüksek ise V. yaşta (1.41) görülmüştür. Et verimi erkeklerde 69.61±2.07, dişilerde 73.95±1.57 ve tüm populasyonda ise 71.37±1.01 olarak belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Cyprinus carpio, Gonadosomatik İndeks, Kondisyon Faktörü, Et Verimi, Kemer Baraj Gölü MEAT YIELD AND GONADOSOMATIC INDEX OF CARP (Cyprinus carpio L., 1758) IN KEMER DAM LAKE ABSTRACT In this research, the fish samples were caught between January 2006 and December 2006 to study of the gonadosomatic index value and meat yield of Cyprinus carpio L., 1758 in Kemer Dam Lake. Gonadosomatic index values of fish samples of examined were found to have a maximum value in spring and minimum value in autumn. Condition factor was found minimum value in spring and maximum value in winter season. Condition factor according to ages was found between 1.33 (I. age) and 1.41 (V. age). The meat yield of males was determined to be 69.61±2.07, 73.95±1.57 for females and 71.37±1.01 for all species (both sexes together). Keywords: Cyprinus carpio, Gonadosomatic Index, Condition Factor, Meat Yield, Kemer Dam Lake. GİRİŞ Büyük Menderes Nehri nin önemli bir kolu olan Akçay akarsuyu üzerinde kurulu olan Kemer Baraj Gölü yılları arasında DSİ tarafından yapılmıştır. Baraj gölünün yüzey alanı km 2 ve göl hacmi ise 544 hm 3 tür (Şekil 1). Baraj gölünde Cyprinus carpio, Acanthobrama mirabilis, Barbus pectoralis, Chondrostoma meandrense, Silurus glanis, Capoeta capoeta bergamae ve Nemacheilus angorae olmak üzere 7 takson balık bulunmaktadır (Özcan, 2007). Kemer Baraj Gölü ndeki C. carpio nun biyolojik özellikleri üzerine şimdiye kadar hiçbir çalışma yapılmamıştır. Bu eksikliği doldurmak amacıyla, Kemer Baraj Gölü ndeki sazanın kondisyon faktörü, gonadosomatik indeks değeri ile et verimliliği incelenmiştir. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışma alanından, aylık olarak Ocak-Aralık 2006 tarihleri arasında elde edilen balık örnekleri, mm arasında değişen göz açıklığına fanyalı ağlar ile yakalanmıştır. Yakalanan balık örnekleri, 4 lük formalinde tespit edilerek laboratuvara getirilmiş ve 176

2 incelenmiştir. Balıkların çatal boyları ±1 mm bölmeli ölçü tahtası kullanılarak ölçüldü. Vücut (VA), baş (BA), iç organ (İOA), gonad (GA) ve yüzgeç (YA) ağırlıkları ise 0.01 g hassasiyetli elektronik terazide tartıldı.yaş tayini, en yaygın ve kolay olan pullardan yapılmıştır. Balığın vücut şekli ile ilgili önemli bir parametre olan kondisyon faktörünün hesaplanmasında K=W/L 3 *100 formülü kullanılmıştır. Üreme sezonunun belirlenmesinde kullanılan gonadosomatik indeks değerinin hesaplanmasında GSI=(Gonad ağırlığı/vücut ağırlığı)*100 formülü kullanılmıştır. Şekil 1. Kemer Baraj Gölü nün haritası Figure 1. Map of Kemer Dam Lake BULGULAR Sıcaklık ve Çözünmüş oksijen Baraj Gölü nden 12 aylık periyotta alınan yüzey suyu sıcaklık değerleri C C arasındadır. Yüzey suyu çözünmüş oksijen değerleri 5.0 mg/l ile 10.7 mg/l olarak bulunmuştur. Bu değerlerin balık yaşamı için uygun olduğu görülmüştür. Araştırma süresince örneklenen sazanın mevsimlere ve yaşlara göre kondisyon faktörü Şekil 1 ve Şekil 2 de verilmiştir. Kondisyon faktörü en yüksek kış mevsiminde (1.491), en düşük ise ilkbahar mevsimindedir (1.273) (Şekil 2). 177

3 Kondisyon Faktörü 1,55 1,5 1,45 1,4 1,35 1,3 1,25 1,2 1,15 kış ilkbahar yaz sonbahar Mevsimler Şekil 2. C. carpio nun mevsimlere göre kondisyon faktörü Figure 2. Condition factor according to seasons of C. carpio En düşük kondisyon faktörü I. yaşta (1.332), en yüksek ise V. yaşta (1.411) görülmüştür. Kondisyon faktörünün yaşın artması ile birlikte artış gösterdiği görülmektedir (Şekil 3). Ortalama kondisyon faktörü 1,355 olarak hesaplanmıştır. Kondisyon Faktör 1,42 1,4 1,38 1,36 1,34 1,32 1,3 1,28 I II III IV V YAŞ Şekil 3. C. carpio nun yaşlara göre kondisyon faktörü Figure 3. Condition factor in respect of ages of C. carpio GSI 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 kış ilkbahar yaz sonbahar M evsim ler Şekil 4. C. carpio nun mevsimlere göre gonadosomatik indeks değeri Figure 4. Gonadosomatic index value as to seasons of C. carpio 178

4 İncelenen C. carpio bireylerinin mevsimlere göre gonadosomatik indeks değerleri Şekil 4 te verilmiştir. Şekil 3 e göre, gonadosomatik indeks değeri en düşük sonbahar mevsiminde, en yüksek ise ilkbahar mevsimindedir. Kemer Baraj Gölü nden yakalanan sazanın tüm bireyler için yaşlara göre baş, iç organ, yüzgeç ve et verimi ile dişi, erkek bireyler için ortalama değerler Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. C. carpio un yaşlara göre vücut ağırlığı ve çeşitli vücut kısımlarının ortalama ağırlıkları Table 1. Mean weights of various body parts and body weight with respect to ages of C. carpio YAŞ N BA±SE IOA±SE YA±SE KA±SE I ± ± ± ±3.32 II ± ± ± ±1.36 III ± ± ± ±1.58 IV ± ± ± ±2.57 V ± ± ± ± Ort ± ± ± ±1.01 Ort ± ± ± ±2.07 Ort ± ± ± ±1.57 Çizelge 1 den görüldüğü gibi tüm bireylerde BA ile 17.26, IOA 5.41 ile 8.03, YA 1.90 ile 1.10 ve et verimi ile arasında değişmektedir. Yaşın artması ile birlikte BA ile YA oranlarında azalmalar görülmüştür. Et verimi, yaşın artması ile birlikte artış göstermiştir. Erkek bireylerin ortalama et verimi 69.61, dişi bireylerin ise ve tüm bireylerin ortalama et verimi olarak bulunmuştur. TARTIŞMA VE SONUÇ Balık ve Ustaoğlu (1986) nun çalışmalarında kondisyon faktörü (I. yaşta) ile (XIV. yaşta) arasında değiştiğini bulup, yaş ilerledikçe kondisyon değerinde de belirgin bir şekilde azalma görülmüştür. Erdem (1988) in Tödürge Gölü ndeki çalışmasında ortalama kondisyon faktörünü olarak bulmuştur. Ekmekçi (1996) nin Sarıyar Baraj Gölü ndeki çalışmasında C. carpio nun kondisyon faktörünün (I. yaş) ile (XVIII. yaş) arasındadır. Kondisyon faktörünün yaşın artması ile beraber artış gösterdiğini bulmuştur. Bircan (1998) çalışmasında yaşlara göre kondisyon faktörünü (I. yaş) ile (VII. yaş) arasında değiştiğini bulmuştur. Kırankaya ve Ekmekçi (2004) nin Gelingüllü Baraj Gölü ndeki çalışmalarında ortalama kondisyon faktörünü 2.34 olarak bulmuşlardır. Mevsimlere göre kondisyon faktörünü ise en yüksek ilkbaharda (1.77), en düşük ise yaz mevsiminde (1.73) olarak bulmuştur. Ortalama kondisyon faktörü ise de 1.73 olarak bulmuştur. Kemer Baraj Gölü ndeki çalışmamızda ortalama kondisyon faktörü 1,355 olup, mevsimlere göre en yüksek kondisyon faktörü kış mevsiminde (1.491), en düşük ise ilkbahar mevsiminde (1.273) olarak hesaplandı. Yaşlara göre kondisyon faktörü (I. yaş) ile (V. yaş) arasında değişmiştir. Hem yaşlara hem de mevsimlere göre kondisyon faktörü bakımından verilerimiz bütün çalışmalardan düşüktür. Kondisyon faktörü su sıcaklığına, beslenme yoğunluğuna, mevsimlere, yıllara, yaşlara, cinsiyete, avlanma yeri ve zamanına göre değişiklilik gösterir. İncelenen C. carpio bireylerinin mevsimlere göre gonadosomatik indeks değerleri 0.25 ile 4.37 arasında değişmiştir. Bircan (1991) ın Bafra Balık Gölleri nde yaptığı çalışmasında GSI değeri 0.12 ile arasında değişmiştir. Yerli ve Zengin (1998) in Çıldır Gölü ndeki çalışmalarında en yüksek GSI değerini Haziran ayında 7.51 olarak 179

5 bulmuşlardır. Karataş (2000) ın Kazova Kaz Gölü ndeki çalışmasında GSI değerleri 1.40 ile 8.26 arasında olup, ilkbahar mevsimde en yüksektir. Özyurt ve Avşar (2001) ın Seyhan Baraj Gölü ndeki çalışmalarında GSI değerleri 0.22 ile 1.19 arasında değişmektedir. Bizim çalışmamızda elde ettiğimiz GSI değeri Özyurt ve Avşar (2001) ın bulgularına yakın olup, diğer çalışmalarda elde edilen bulgulardan düşük çıkmıştır. Kemer Baraj Gölü ndeki çalışmamızda BA 20.83, IOA 6.32, YA 1.60 ile 1.10 ve et verimi olarak bulunmuştur. Erdem (1988) in çalışmasında BA oranını 20.2 olarak saptamıştır. Cengizler ve Erdem (1989) in Hafik Gölü ndeki çalışmalarında BA oranı 23.0 olarak bulmuşlardır. Aras ve ark. (1992) nın Karasu Irmağı nda yaptıkları çalışmalarında baş ağırlığını 23.32, iç organ ağırlığını 12.78, yüzgeç ağırlığını 1.48, et verimini olarak bulmuşlardır. Özdemir ve Temizer (1992) in Çıldır Gölü nde yaptıkları çalışmalarında ortalama et verimini 61.53, baş ağırlığını 17.56, iç organ ağırlığını ve yüzgeç ağırlığını 3.76 olarak bulmuşlardır. Bizim çalışmamızda elde ettiğimiz BA oranı Erdem (1988) in verilerine yakın olup, Cengizler ve Erdem (1989), Aras ve ark (1992) ile Özdemir ve Temizer (1992) in verilerinden düşüktür. Çalışmamızdaki et verimi Aras ve ark (1992) ile Özdemir ve Temizer (1992) in bulgularından yüksek çıkmıştır. Kondisyon faktörü ile gonadosomatik indeks değerlerine göre C. carpio nun Kemer Baraj Gölü nde ilkbahar ile yaz mevsimlerinde üremektedir. Diğer bölgelerdeki bazı çalışmaların bulgularından çalışmamızdaki kondisyon faktörü ve GSI değeri düşük çıkmıştır. Ortamın besin miktarı ve kalitesinin düşük olması nedeniyle iyi bir gelişme göstermemesine rağmen et verimliliği bakımından sazanın diğer bölgelere göre uygun seviyede olduğu görülmektedir. KAYNAKLAR Aras, M.S., Yanar, M. ve Bircan, R., Karasu Irmağı nda yaşayan Capoeta capoeta umbla (Heckel, 1843) nın et verimi ile çeşitli vücut organları arasındaki ilişkiler, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Erzurum, Balık, S. ve Ustaoğlu, M.R., Gölcük Gölü ndeki (Bozdağ-Ödemiş) sazan (Cyprinus carpio L., 1758) populasyonunun biyolojik özellikleri üzerine araştırmalar, VIII. Ulusal Biyoloji Kongresi, (3-5 Eylül 1986, İzmir), Bircan, R., Bafra-Altınkaya Baraj Gölü ndeki sazan balığının (Cyprinus carpio L., 1758) kondüsyon faktörü üzerine bir araştırma, Doğu Anadolu Bölgesi III. Su Ürünleri Sempozyumu, (10-12 Haziran 1998, Erzurum), Cengizler, İ. ve Erdem, Ü., Hafik Gölü ndeki (Sivas) sazan (Cyprinus carpio L., 1758) populasyonunun bazı yapısal özelliklerinin incelenmesi, DOĞA TU Zooloji D., 13, 3, Ekmekçi, F.G., Sarıyar Baraj Gölü nde (Ankara) yaşayan sazan (Cyprinus carpio L., 1758) populasyonunun büyüme özellikleri, Tr. J. of Zoology, 20, Ek sayı. Erdem, Ü., Tödürge Gölü ndeki sazan (Cyprinus carpio L., 1758) populasyonunun bazı biyolojik özelliklerinin incelenmesi, DOĞA TU Zooloji D., 12, 1, Karataş, M., Kazova (Tokat) Kaz Gölü Sazan (Cyprinus carpio L., 1758) Populasyonu nun Üreme Özelliklerinin İncelenmesi, Turk J. Vet. Anim. Sci., 24, 2000, Kırankaya, Ş. G. ve Ekmekçi, F. G., Gelingüllü Baraj Gölü nde Yaşayan Aynalı Sazan (Cyprinus carpio L., 1758) ın Büyüme Özellikleri, Turk J. Vet. Anim. Sci., 28, 2004, Özcan, G., Kemer Baraj Gölü nün (Aydın) balıkları ve bazı ekonomik balık populasyonlarının biyolojik özellikleri üzerine araştırmalar, Doktora Tezi, EÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 187 s. Özdemir, N. ve Temizer, A., Çıldır Gölü nde yaşayan sazanların Cyprinus carpio L., 1758) et verimi ile ilgili bir araştırma, Fırat Üniversitesi XI. Ulusal Biyoloji Kongresi, Elazığ, Özyurt, C. E. ve Avşar, D., Seyhan Baraj Gölü sazan (Cyprinus carpio Linnaeus, 1758) ların bazı biyolojik özelliklerinin belirlenmesi, E. Ü. Su Ürünleri Dergisi Cilt:18, Sayı:3-4, Yerli, S. ve Zengin, M., Çıldır Gölü (Ardahan, Kars) ndeki Cyprinus carpio L., 1758 nun üremesi üzerine bir araştırma, Tr. J. of Veterinary and Animal Sciences, 22,