Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 28, Temmuz 2016, s. 254-263 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Published Date 10.05.2016 21.07.2016 Dr. Cihat TANIŞ Ahi Evran Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü cihattanis@gmail.com ŞARKÎ RUMELİ TÜRKLERİNİN SESİ: EMNİYET GAZETESİ (1896-1897) Öz Emniyet gazetesi 1896 yılında Bulgaristan ın Filibe şehrinde yayın hayatına başlamıştır. Çalışmada gazetenin 1896-1897 yılları arasında çıkan 1-74 sayıları arasındaki 40 nüshası incelenmiştir. Buna göre; Emniyet gazetesi, beş günde bir çıkan siyasî bir gazetedir. Emniyet kendi dönemindeki siyasî olaylara genel olarak Osmanlı Devleti nin penceresinden bakmıştır. Dönemin en önemli olaylarından bir tanesi Girit olayları ve arkasından meydana gelen Osmanlı-Yunan Savaşı dır. Gazete bu olaylar üzerinde ciddiyetle durmuştur. Diğer bir önemli olay ise Berlin Antlaşması ile başlayan, daha sonra giderek uluslararası bir soruna dönüşen Ermeni Meselesidir. Emniyet, her sayısında bu konu üzerinde durmayı ihmal etmemiştir. Bunların yanı sıra Avrupa basınının Osmanlı Devleti aleyhine yaptıkları haberlere karşı da savunma yazıları yazılmıştır. Anahtar kelimeler: Emniyet, Şarkî Rumeli, Filibe, Girit, Ermeni Sorunu. Bu çalışma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalında (Konya 2011) kabul edilen Yüksek Lisans Tezinin özetidir.
THE VOİCE OF EAST RUMELİAN TURKS THE NEWSPAPER OF EMNİYET (1896-1897) Abstract Emniyet newspaper started to be published in 1896 in Plovdiv, Bulgaria. In this study, 40 copies were examined out of the 1st-74th issues of this newspaper published between the years 1896 and 1897. Emniyet newspaper was a political newspaper published every five days. As Emniyet was a political newspaper, it mostly covered political news. Emniyet viewed political events in that period from Ottoman States s point of view. One of the most important events in the period was those in Crete and the ensuing Ottoman- Greek war. The newspaper covered these events seriously. Another important event was the Armenians problem which started with the Treaty of Berlin and then evolved into an international issue. Emniyet handled this problem in its every issue. Besides, defending writings were written against libels which European press made about the Ottoman State. Keywords: Emniyet, Eastern Rumelia, Plovdiv, Crete, Armenian Problem. GİRİŞ 255 Emniyet gazetesi 18 Mayıs 1896 da yayın hayatına başlamış ve tam 11 yıl yayınlanarak döneminde Filibe nin en uzun süreli yayınlanan gazetelerinden birisi olma özelliğini taşımıştır. 1 Gazetenin elimizde toplam 40 nüshası olup bunların tamamı İstanbul Belediye Kütüphanesi Atatürk Kitaplığı süreli yayınlar bölümünde bulunmaktadır. Elimizdeki nüshalar aradaki eksikliklerle beraber 1-74 sayılarından ibarettir. Gazete beş günde bir çıkmaktadır. 2 Abonelik ücreti bir senelik 4 mecidiye olup altı aylık abonelik ücreti ise 2 mecidiyedir. Gazetenin yabancı memleketlerdeki bedeli yıllık 20 frank, İstanbul nüshası ise günlük 1 kuruştur. 3 Osmanlı Bankası nın şubesinin olmadığı yerlerden abone olmak isteyenler İstanbul daki Hamidiye Türbesi karşısında bulunan Ahmet Zihni Efendiye abone bedelini posta ile nakden ödedikleri takdirde gazeteye abone olabilmekteydiler. Bu bilgiler, gazetenin her sayısının birinci sayfasının sol ve sağ köşelerinde yazmaktadır. Ebatları 20x41 cm boyutundadır. Gazetenin dili Türkçedir. Ancak bazı makalelerde dilinin biraz ağırlaştığı görülmüştür. İsminin kim tarafından ve niçin verildiği hakkında herhangi bir bilgiye rastlanılmamıştır. Ayrıca her bir sayısı dört sayfadan oluşmaktadır. Gazetenin bir ve ikinci sayfalarında genellikle siyasî haberler yer alırken üçüncü sayfasında edebî konular işlenmiştir. Dördüncü yani en son sayfasında ise tekrardan iç ve dış haberlere yer verilmiştir. Bu haberlere genelde dâhiliye 4 veya hariciye 5 başlıkları ile başlanılmıştır. Sayfanın sonunda da 1 Zeynep Gökçe Akgür, Bulgaristan Türk Basını, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1988, s. 45. 2 Bu durum her sayının birinci sayfasının üst bölümünde şu şekilde: her beş günde bir defa neşr olunur siyasî şark ceridesidir. şeklinde ifade edilmiştir. 3 Gazetenin her sayısında ücreti yazmaktadır. Ayrıca sonraki nüshalarında ücretinin değiştiği görülmüştür. 4 Emniyet, Dahiliye, 13 Haziran 1312 (25 Haziran 1896), nr. 8, s. 1. 5 Emniyet, Hariciye, 28 Teşrin-i Sani 1312 (10 Aralık 1896), nr. 46, s. 2.
ihtar 6 ve ilanlar yer almaktadır. Ayrıca dördüncü sayfanın sonunda genelde imtiyaz sahibinin ismi Emin Tevfik yazmaktadır. Gazetenin ismi her sayının ilk sayfanın ortasında yazılmıştır. Sayfalar dik çizgiler ile dört eşit sütuna ayrılır. İlk sayfadaki sütunlar sayfanın dörtte üçünü kaplamaktadır. Üst kısımda Emniyet yazısı ve gazete hakkında bilgilere yer verildiği için sütunlar bunların altından itibaren başlar. Diğer sayfalarda ise, sütunlara tam sayfa olarak yer verilir. İkinci sayfası ortadan ikiye bölünerek dörder sütundan oluşmaktadır. Buna karşılık diğer sayfalar yalnızca dört sütun şeklinde bölünmüştür. Her sayısının birinci sayfasında sağ üst ve sol üst köşelerinde çıktığı tarih yer almaktadır. Sağ taraftaki tarih Hicri takvim ile yazılmış olup sol taraftaki tarih ise Rumi takvime göre yazılmıştır. Bu iki tarihin ortasında çıktığı gün yazılmıştır. Ayrıca incelenen sayılar arasında gazetenin tirajı ile ilgili herhangi bir bilgiye rastlanılmamıştır. Osmanlı basını ile ilgili daha önceden yapılmış çalışmalara bakıldığında, araştırmanın konusu olan Emniyet gazetesine ait bilgilere ulaşmak oldukça güçtür. Bu nedenle gazete ile ilgili bilgiler doğrudan gazetenin kendisinden çıkarılmıştır. Gazetenin amacı, her sayısının ilk sayfasında Emniyet yazısının hemen altında Menâfii İslamiye nin Muhafazası İçin 7 ifadeleriyle kısaca belirtilmiştir. Ayrıca kendisinin de ifade ettiği gibi Siyasî bir şark ceridesi 8 dir. Gazetede sosyo-ekonomik ve edebî konulara da yer verilmiştir. Emniyet hemen hemen her sayısında yerel bilgilerden daha çok diğer gazetelerin ulusal/uluslararası haberlerinden alıntılar yaparak özgün bir yayın politikası gütmediği görülmüştür. Bu da yerel bir gazeteden beklenen yayın politikasından uzaktır. Çalışmada daha çok yayınlandığı bölge ile bilgileri edinmek amaçlanmıştır. Nitekim gazetenin izlediği yayın politikası nedeniyle bu gerçekleştirilememiştir. Siyasî haberler genellikle o dönemin aktüel konuları arasında yer alan Girit isyanı, Ermeni sorunu, Mısır meselesi ile ilgili olup bunun yanında Avrupa daki ittifaklar ve Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti ile olan ilişkileri üzerinedir. 256 EMNİYET GAZETESİ NİN DÖNEMİN SİYASÎ OLAYLARINA BAKIŞI A-Girit İsyanına Bakışı Girit sorununun çıkmasında Yunanistan ın bağımsızlığını kazanması ve ardından adayı ilhak etmeye yönelik politikalarının etkisi büyüktür. Bu tarihten sonra Yunanlılar adada hak iddia edip Rumları isyana teşvik etmişlerdir. Bu süreç Kırım Savaşı ndan sonra da aynen devam etmiş ve Yunanistan ın kışkırtmalarıyla beraber ada halkı 1866 yılında isyan etmiştir. 9 Osmanlı Devleti bu isyan üzerine, 1868 yılında bir ferman yayınlayarak adaya özerklik vermek zorunda kalmıştır. 10 Ancak Avrupalı devletlerin desteğini alan Yunanistan ın kışkırtmaları bu isyanla son bulmamış aksine daha da artmıştır. Bunun üzerine Girit teki Rumlar 1878 yılında tekrardan isyan etmişlerdir. Osmanlı Devleti 6 Emniyet, 30 Eylül 1312 (12 Ekim 1896), nr. 28, s. 4. 7 Her sayının birinci sayfasının üst bölümünde yer almaktadır. 8 Her sayının birinci sayfasındaki Emniyet logosunun altında yazmaktadır. 9 Hasan Ali Cengiz, Girit İsyanları (1866-1908), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 1999, s. 26; İdris Aksoy, Girit ve Girit teki Ayrılıkçı Hareketlerin Tarihi Süreci ve Kıbrıs a Yansımaları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2006, s. 31-32; Mehmet Volkan Şenaslan, Muhbir Gazetesi ne Göre 1866 Girit İsyanı, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya 2011, s. 13-15. 10 Fahir Armaoğlu, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi ( 1789 1914 ), TTK Yay., Ankara 2003, s. 557; Mehmet Çelik, II. Abdülhamid in Dış Politikası Çerçevesinde Küba ya Gönderilen Enver Paşa ve Faaliyetleri, ASOS Journal, Yıl 3, S. 10, Mart 2015, s. 606; Cengiz, Girit İsyanları, s. 56.
olayların daha da büyümemesi ve dış güçlerin adaya müdahale etmemesi için Rumlarla Halepa Anlaşmasını imzalamıştır. 11 Bu anlaşmadan sonra adada bir süreliğine de olsa sükûnet sağlanmıştır. Ancak 1885 yılında Şarkî Rumeli nin Bulgaristan ile birleşmesi 12 üzerine Girit Rumları yeniden hareketlenmiştir. 13 Osmanlı Devleti bu olay üzerine adaya asker göndererek isyanı bastırmıştır. Ardından Halepa Anlaşması ile verilen hakların bazılarını kaldırmıştır. 14 Ancak 1896 yılında Rumlar yeni bir isyan başlatmışlardır. Girit te yapılan bütün bu reformlara rağmen isyanların önü bir türlü alınamamıştır. Emniyet gazetesi döneminin aktüel sorunu olan bu konu üzerine eğilmeyi ihmal etmemiştir. Gazetenin konuyla ilgili yayın politikası daha çok başka gazetelerden alıntı şeklinde olmuştur. Mesela 5. sayısında Hamburg gazetesinden alıntı yapmış ve Bismark ın Girit olaylarında İngiltere nin parmağı olduğu iddiasına yer vermiştir. 15 Benzer bir haberde, Demek oluyor ki Girit asayişinin temin edilmemesi Hukuk-ı Osmaniye ye ne kadar muzır ise İngiliz menâfiine o nispette muvafıktır. 16 denilerek İngiliz politikaları eleştirilmiştir. 1896 yılına gelindiğinde Yunan hükümeti, adaya çok sayıda gönüllü, erzak ve mühimmat sevk etmeye başlamıştır. Yunanlıların bu teşebbüsü gazetede ciddi biçimde yankı bulmuştur. Buna göre, Girit den aldığımız ma lumat-ı hususiyede Yunan bandırasını hâmil olan bazı yelken sefineleri cezireye silah ve cephane çıkarıp erbâb-ı isyana tevzi eyledikleri suret-i mevsukada teyid olunuyor. Girit sularında bir Osmanlı filosu bulunmadığı cihetle bu gibi alet-i fesad olan gemilerin erbâb-ı ihtilale kemâl-i serbesti ile her türlü levazım-ı harbiye sarfında dûçar-ı müşkilât olmadığı dahi bildiriliyor. 17 Haberin içeriğinden anlaşılacağı üzere Yunanistan, adaya erzak ve mühimmat götürerek adadaki isyancıların elini güçlendirmekteydi. Böylelikle başından beri arzuladıkları gibi adayı ilhak fikrine biraz daha yaklaşmaktaydılar. Yunanistan ın bu hareketi karşısında Osmanlı Devleti adadaki askeri gücünü sorgulamış ve bunun sonucunda askeri varlığını artırma kararı almıştır. 18 Emniyet 15 Haziran 1896 tarihli nüshasında Girit teki olayları Zaten Girit isyanı Yunan Devleti nin tahrikiyle meydana çıkmamıştır ki Atina siyasiyesinin mesuliyeti icap eylesin. Bu teşvik rüzgârının batı cephesinden estiğini bütün dünya tasdik etmiştir. şeklinde değerlendirmiştir. 19 Anlaşılan gazete Girit sorunun perde arkasında Avrupalı güçlerin olduğunu belirtmek istemiştir. Avrupalı devletler, Girit teki olayların büyümesini önlemek için bir nota vererek Yunanistan dan adaya asker, mühimmat ve erzak sevk etmemesini istemişlerdir. 20 257 11 Bkz. Cemal Tukin, Girit, DİA, XIV, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 1996, s.791 804; Cemal Atabaş, Sava Paşa nın Girit Valiliği (1885-1887), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2011, s. 47-48; Cengiz, Girit İsyanları, s. 77-79. 12 18 Eylül 1885 tarihinde Filibe de Doğu Rumeli nin Bulgar Prensliği ile birleştiği ilan edildi. Böylelikle Büyük Bulgaristan ın ilk aşaması geçilmiş oldu. Bu olaylar gerek Girit olsun gerekse de Makedonya da aynı yolu denemek isteyen güçleri cesaretlendirdi. Ayrıntılı bilgi için bkz. Fikret Adanır, Makedonya Sorunu, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1996, s. 113-118. 13 Cengiz, Girit İsyanları, s. 80. 14 Rıfat Uçarol, Siyasi Tarih, Filiz Kitabevi, İstanbul 1999, s. 370. 15 Zaten Osmanlı idare-i dahiliyesinde sükûn ve ateşkes devam etmemesi İngilizlerin öteden beri yaptığı meslek icabındadır. Emniyet, 28 Mayıs 1312 (9 Haziran 1896), nr. 5, s. 4. 16 Emniyet, 29 Haziran 1312 (11 Temmuz 1896), nr. 11, s. 4. 17 Emniyet, 29 Haziran 1312 (11 Temmuz 1896), nr. 11, s. 4. 18 Ayşe Nükhet Adıyeke, Osmanlı İmparatorluğunda Girit Bunalımı (1896-1908), TTK Yay., Ankara 2000, s. 148. 19 Emniyet, 3 Haziran 1312 (15 Haziran 1896), nr. 6, s. 4. 20 Armaoğlu, s. 560.
İngilizler Girit teki çıkarlarından dolayı meydana gelen olaylardan Müslümanları sorumlu tutarak basın organlarında bu yönde haberlere sıkça yer vermişlerdir. Haberlerde özellikle Müslümanların yaptıkları zulümler ve kutsal yerlere verdikleri zararlar gibi aslı olmayan iddialar gündeme getirilmiştir. Bu tür haberler üzerine Emniyet 23 Ağustos 1896 tarihli nüshasında İngiliz gazetelerini sert sözlerle eleştirmiştir. 21 Buna göre; İngilizler bu politika ile bütün Avrupa ya, Müslümanları vahşi gibi gösterip kendi emellerini gerçekleştirme yolunda destekçiler aramakta veya diğer devletleri kandırmaktadırlar. Emniyet, bir gün sonraki nüshasında Avrupalı devletlerin Girit meselesine müdahalede bulunmalarının Osmanlı Devleti nin içişlerine doğrudan müdahale olduğunu ve aynı olayın herhangi bir Avrupalı devlette olsa diğer devletlerin bu şekilde o devletin içişlerine müdahale edemeyeceği yorumunda bulunmuştur. 22 Girit sorununun ortaya çıkışından beri adadaki Rumların taleplerinin neredeyse tamamının Osmanlı Devleti tarafından olumlu karşılanmasına rağmen olayların önü bir türlü alınamamıştır. Bunun başlıca sebebi daha önce de bahsedildiği üzere adayı Yunanistan a ilhak etme düşüncesidir. Ancak bütün bunların bilinmesine karşılık Osmanlı Devleti, Avrupalı devletler ile yaptığı görüşmeler sonunda Tâdilat Lâyihası adıyla yeni bir imtiyazı kabul etmiştir. 23 Bu lâyihanın 14. Maddesine göre adadaki jandarma teşkilatı yeniden yapılandırılacaktır. Tabi ki bu yapılandırmanın en mühim yanı jandarma teşkilatına artık yerli halktan Hristiyanların alınabilmesi olmuştur. Emniyet, konunun sakıncalarını belirtmiş ve eğer bu şekilde bir düzenleme yapılırsa ciddi sorunların çıkacağını, bunların en başında da yerel halktan olmayan bir takım kimselerin teşkilata gireceğini, bu nedenle de adadaki istikrar ve huzurun bozulacağını belirtilmiştir. 24 Bir diğer sorun ise adliye komisyonun teşkiliydi. Rumlar, Hıristiyan hakimlerin Halepa Sözleşmesine göre tayin olunmaları gerektiğini, eskilerin memuriyetlerini kabul edemeyeceklerini bildirerek protesto etmişlerdir. Bunun üzerine sakıncaları düşünülerek mahkemelerden temyiz derecesi kaldırılmamış ancak Mahkeme-i Reis-i Evveli ile diğer memurların ilk beş sene için ecnebiden olabileceği kabul edilmiştir. 25 258 Yapılan bütün bu reform çalışmaları yeniden bir isyanın patlak vermesini önleyememiş ve 1897 yılı başlarında yeni bir isyan başlamıştır. Bunun üzerine Vali Borevitch Paşa istifasını Bâb-ı Âli ye sunup adadan uzaklaşmıştır. Bu isyan hareketi hızla yayılıp tüm adada kendini göstermiştir. Yaşanan bu gelişmelerden faydalanmak isteyen Yunanistan ise bir oldu-bitti yapıp Girit e askeri olarak yardım etmeye başlamıştı. Bu olay resmen adanın işgali anlamına geldiği için Osmanlı Devleti derhal Avrupalı devletlerin elçiliklerine birer nota göndererek bunun egemenlik haklarına ve toprak bütünlüğüne müdahale olduğunu, bu nedenle de Avrupalı devletlerin hemen harekete geçmedikleri takdirde kendisinin harekete geçeceğini bildirmiş ve arkasından da olayı şiddetle protesto etmiştir. 26 Osmanlı Devleti nin bu uyarısı üzerine Avrupalı devletler Yunanistan a bir nota vermişlerdir. 27 Yunanistan bu notaya soydaşlarını koruma amacıyla adada bulunduğu cevabını vermiştir. Bu olumsuz cevap üzerine Avrupalı devletler askerlerini adaya çıkararak Girit i işgal etmişler ve gemileriyle de adayı abluka altına almışlardır. Emniyet, Girit in ablukaya alınmasını; Girit te memur olan İngiltere, Fransa, Almanya, Rusya, Avusturya ve İtalya kuvve-i bahriyesi bütün cezireyi muhasara altına almıştır. Ablukanın hududu 24, 26 ve 26, 30 derece-i tavîli ve 48, 35 ve 45, 34 derece-i arzı beyninde tahdid olunmuştur. 21 Emniyet, 11 Ağustos 1312 (23 Ağustos 1896), nr. 16, s. 1. 22 Emniyet, 17 Ağustos 1312 (29 Ağustos 1896), nr. 17, s. 3. 23 Emniyet, 6 Eylül 1312 (18 Eylül 1896), nr. 21, s. 4; Cengiz, Girit İsyanları, s. 96-97; Atabaş, Sava Paşa, s. 67-68. 24 Emniyet, 25 Teşrin-i Sani 1312 (7 Aralık 1896), nr. 44, s. 4. 25 Cengiz, Girit İsyanları, s. 98. 26 Aynı eser, s. 115. 27 Toktamış Ateş, Siyasi Tarih, Der Yay., İstanbul 2001, s. 402.
Yunan askerine mahsus evrak Girit e ait olmamak şartıyla karaya îsal olunabilecektir. Bi-taraf devletlerin gemileri düvel-i muazzama tarafından işgal edilen limanlara yanaşacak ise de donanma memurlarının nazar-ı teftişinden geçirilecektir. 28 ifadeleriyle duyurmuştur. Böylelikle Girit Avrupalı devletlerce ablukaya alınmıştır. 29 Ablukanın ardından Avrupalı devletler şu maddeleri yayınlamışlardır: 1-Girit hiçbir şekilde Yunanistan a katılmayacaktır. 2- Girit te Osmanlı Devleti yönetiminde bir muhtar idare kurulacaktır. 30 Avrupalı devletlerin bu girişimine ve tepkisine rağmen Yunanistan adadan ayrılmak istemiyordu. Bu da, Girit teki durumu daha da karmaşık ve zor bir hale sokmuştur. Böylesi gergin bir ortamda Etnik-i Eterya mensupları Osmanlı sınırını geçip terör faaliyetlerini artırması olayları iyice büyütmüştür. Ayrıca Yunanistan ın adaya asker çıkarması ve adayı ilhak ettiğini ilan etmesi bardağı taşıran son damla olmuştur. 31 Etnik-i Eterya nın bitmek bilmeyen sınır tecavüzleri sonucunda Osmanlı Devleti bu duruma daha fazla tahammül gösteremeyip Yunanistan a savaş açmıştır. 32 17 Nisan-18 Mayıs 1897 tarihleri arasında meydana gelen bu savaş, tarihte Otuz Gün Savaşları olarak da anılmaktadır. 33 Savaş kısa bir süre içerisinde Osmanlı ordusunun kesin zaferiyle sonuçlanmış olup Yunanlılar ağır kayıplar vermişlerdir. 34 Bu ağır yenilginin ardından Yunanistan Avrupalı devletlerin kabul edeceği her türlü barış şartına razı olacağını açıklayınca Osmanlı Devleti anlaşmaya yanaşmıştır. 4 Aralık 1897 de İstanbul da imzalanan anlaşmadan sonra olarak barış sağlanabilmiştir. 35 Ancak savaş sonunda Avrupalı devletlerin Girit için ortaya attıkları geniş özerklik planına göre; adaya Hristiyan bir vali getirilecek ve adadaki, genel meclis, adalet, jandarma, maliye gibi kurumlar tekrardan düzenlenecektir. Ayrıca Avrupalı devletler getirilecek olan bu Hristiyan valiyi de Yunan veliahdı Yorgi yi uygun görmüşlerdir. 36 Böylelikle Yunanlılar ağır bir yenilgi aldıkları savaş sonucunda bile Avrupalı güçlerin desteği sayesinde masada büyük kazançlar elde edebilmiştir. Bu bağlamda hem Yunanistan hem de Osmanlı Devleti Girit in büyük devletler denetiminde muhtariyetini kabul etmek zorunda kalmıştır. 259 Emniyet in incelenen nüshaları doğrultusunda Girit sorununa son derece ehemmiyet verdiği görülmüştür. Gazete Girit haberlerinde Osmanlı yanlısı bir yayın politikası gütmüştür. Bu bağlamda İngilizlerin ve diğer Avrupalı devletlerin Osmanlı karşıtı politikalarını eleştirmiştir. Netice itibariyle Girit meselesi Emniyet gazetesi tarafından yakinen takip edilen bir konu olmuştur. Bunda dönemin en önemli sorunun bu olması ile Emniyet in bir Rumeli gazetesi olmasının etkisi büyüktür. 28 Emniyet, 18 Mart 1313 (30 Mart 1897), nr. 57, s. 3. 29 Cengiz, Girit İsyanları, s. 116-118; Aksoy, Girit teki Ayrılıkçı Hareketlerin Tarihi Süreci, s. 38. 30 Adıyeke, s. 174. 31 Aksoy, Girit teki Ayrılıkçı Hareketlerin Tarihi Süreci, s. 38-39. 32 Cengiz, Girit İsyanları, s. 124-125. 33 Murat Hatipoğlu, 1897 Osmanlı Yunan Harbi ve Yunanistan ın Makedonya Politikası (1897-1913), Osmanlı, II, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999, s. 308. 34 Emniyet, 3 Temmuz 1313 (15 Temmuz 1897), nr. 70, s. 4. 35 Hatipoğlu, 1897 Osmanlı Yunan Harbi, s. 308. 36 Armaoğlu, s. 563; Aksoy, Girit teki Ayrılıkçı Hareketlerin Tarihi Süreci, s. 39-41; Çelik, Küba ya Gönderilen Enver Paşa ve Faaliyetleri, s. 606.
B-Ermeni Meselesine Bakışı Türkler ile Ermenilerin Selçuklulardan bu yana gelen yakın ilişkileri Osmanlı döneminde de aynen devam etmiştir. Bu ilişki Orhan Bey zamanına kadar uzanmaktadır. 37 Ermeniler, devlet içerisinde daha çok ticaret, endüstri gibi işlerle uğraşmışlar ve bu sayede de önemli kademelerde görevler almışlardır. 38 Böylelikle Osmanlı Devleti nde yüzyıllarca sorunsuz yaşayan Ermeniler, Avrupalı devletlerin şark meselesi olarak ortaya çıkardıkları politikaları neticesinde 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti ne ciddi bir sorun teşkil etmeye başlamışlardır. 39 Ermenilerin 19. yüzyılda teşkilatlanma ve ayaklanmalarında artış görülmüştür. Bunda terör hareketlerini organize eden Hınçak ve Taşnak gibi komitelerinin kurulmasının etkisi büyüktür. 40 Sason İsyanı, II. Abdülhamit e yönelik Yıldız Suikastı ve Osmanlı Bankası na baskın yapılması bu dönemde gerçekleştirilmiş Ermeni terör olaylarından bir kaçıdır. 41 Avrupalı devletlerin Berlin Konferansından beri Osmanlı toprakları üzerinde bir Ermeni Devleti kurma düşüncesi olduğu bilinmektedir. Berlin Antlaşmasından sonra da Anadolu da Ermenilere Islahat yapılması istenmiştir. Bu bağlamda Ermeni meselesinin üzerine en çok eğilen devletlerden birisi İngiltere olmuştur. Ermeniler de İngilizleri hamileri olarak görmüşlerdir. 42 Emniyet, Ermeni olaylarına hemen hemen her sayısında yer vererek bu konu üzerinde itina ile durmuştur. Gazete terör faaliyetlerinin çıkmasında Avrupalı devletlerin, özellikle de İngilizlerin, parmağının olduğunu her fırsatta vurgulamıştır. 43 Mesela, 17. sayısında Ermeni Mezalimi başlıklı haberinde Ermenilerin, cuma günü Diyarbakır da bir camiyi bastıklarını ve Bahri Paşa ile Ferik Hamdi Paşayı revolver ile yaradıklarını, Trabzon da bir binbaşıyı gaddarâne bir şekilde katlettiklerini, Tokat ta 70 yaşlarındaki bir yaşlıyı yaraladıktan sonra çantasındaki parayı alıp kaçtıklarını, Sivas ta 10 kişiyi öldürmekle kalmayıp bir kadına tecavüz ettiklerini anlatmıştır. 44 Bu tepkide aynı günlerde İngiliz basınında Ermeniler lehine çıkarılan haberlerin etkisi vardır. Buna göre, Times gazetesinde, Osmanlı Devleti nde Ermenilere zulüm ediliyor iddiasıyla yalan haberler yayınlamaktaydı. Emniyet, bu nedenle birçok Osmanlı şehrinde tam tersi Ermenilerin Müslümanlara katliamlar yaptıklarını örnekler vererek yazmıştır. Başka bir nüshada ise Ermenilerin bu katliamları yaparken İngilizlerin tahriklerinden etkilendiklerine tekrardan vurgu yapmıştır. 45 Nitekim 9 Ekim 1896 tarihli nüshasında Avrupalı devletlerin her fırsatta Osmanlı Devleti nin içişlerine karışarak Ermenilere ıslahat yapılmasını istemelerine tepki olarak Sen, niye kendi Ermenilerin olan İrlandalılara ıslahat yapmıyorsun? 46 demiştir. Anlaşılacağı üzere İngilizler kendi bölgesindeki İrlandalılara söz konusu olduğunda aynı hassasiyeti göstermemişler bu da Emniyet in gözünden kaçmamıştır. 260 37 Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yay., İstanbul 1999, s. 14-15; Muhsin Dangır, Tarihte Türk- Ermeni İlişkileri ve Ermeni Soykırımı İddialarının Türkiye nin Avrupa Birliği Üyelik Sürecine Etkileri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2009, s. 5. 38 Turgay Uzun, Osmanlı Devleti nde Toplumsal Yapı ve Ayrılıkçı Ermeni Hareketinin Doğuşu, Dünden Bugüne Türk-Ermeni İlişkileri, Nobel Yayın Dağıtım, İstanbul 2003, s. 198. 39 Yusuf Halaçoğlu, Ermeni Tehciri ve Gerçekler, Genel Türk Tarihi, VII, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, s. 451. 40 Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, IV, TTK Yay., Ankara 1977, s. 136; Yüksel Kabadayı, The Times Gazetesine Göre 1896-1897 Yıllarında Ermeni Sorunu, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya 2006, s. 4-6; Dangır, Tarihte Türk-Ermeni İlişkileri, s. 8. 41 Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yay., Ankara 1976, s. 458-459. 42 Kabadayı, The Times Gazetesine Göre Ermeni Sorunu, s. 28-29. 43 Emniyet, 28 Mayıs 1312 (9 Haziran 1896), nr. 5, s. 4. 44 Emniyet, 17 Ağustos 1312 (29 Ağustos 1896), nr. 17, s. 4. 45 Emniyet, 27 Eylül 1312 (9 Ekim 1896), nr. 27, s. 1. 46 Aynı yer.
Emniyet, Ermeni olaylarının ardında yalnızca Avrupalı güçlerin değil onlardan destek gören iç odakların da etkisi olduğuna inanmaktaydı. Ona göre Ermeni Patriği İzmirliyan 47 bunların başında gelmekteydi. 48 25 Haziran 1896 da konuyla ilgili bir mektup gazetede yayınlamıştır. Buna göre, Ohannes isimli bir Hristiyan din adamı, Patrik İzmirliyan ın Ermeni çetelerine verdiği destekle büyük bir yanlışın içinde olduğunu uzun uzadıya anlatmış ve bu gibi hareketlerden bir an önce vazgeçmesini söylemiştir. 49 Ermenilerin müstakil bir Ermenistan kurmak istedikleri Vilâyet-i Sitte 50 denilen Osmanlı Devleti nin Doğu Anadolu sunda yer alan yerdi. Ancak bu bölgede dahi ahalinin çoğunluğunu Müslüman ve Türk unsurlardan oluşuyordu. Emniyet, 20. sayısında Bir defada Asya-i Osmani nin coğrafya-i hülâsasını gözden geçirelim. Bütün Ermenileri iki milyon farz edecek olsak yine bunların belki beşte biri Asya'da içtimaa edebilir. 51 ifadeleriyle durumu yorumlamıştır. Bir Başka nüshasında ise Zeytun isyanına temas etmiş Kıbrıs ta İngiliz egemenliği bitmedikçe Ermeni olaylarının da bitmeyeceğini söylemiş ayrıca İngiltere nin Kıbrıs ı işgalinden evvel Ermeni meselesi zuhur etmiş miydi? 52 sorusuyla olayların perde arkasındaki bir kez daha İngiltere nin olduğu iddiasında bulunmuştur. Osmanlı Devleti nin son döneminde görülen ayaklanmalar Avrupalı devletlerin doğrudan veya dolaylı müdahalesine neden olmuştur. Bu sebeple gerek Girit sorununda olsun gerekse de Ermeni isyanlarında olsun hep bir dış müdahale olmuş ve inisiyatif Osmanlı nın elinden çıkmıştır. Netice itibariyle Emniyet, İngiltere nin bu dönemde uyguladığı politikaların tamamen Osmanlı Devleti aleyhine olduğunu yani Avrupalı devletlerin yüzyılın ilk başlarındaki Osmanlı nın toprak bütünlüğünü koruma politikasından vazgeçip başta Girit ve Ermeni meselesi gibi ayrılıkçı hareketleri el altından desteklediklerini ileri sürmüştür. 261 SONUÇ Basın tarihi araştırmaları tarih ilmi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu tür araştırmalarda kullanılan en önemli kaynakların başında gazeteler gelmektedir. 18 Mayıs 1896 yılında Bulgaristan ın Filibe şehrinde yayın hayatına başlayan Emniyet gazetesi bu açıdan önem arz etmektedir. Yerel gazeteler vasıtasıyla araştırılan bölge ile ilgili bilgilere daha kolay ulaşılabilmektedir. Ancak bu çalışmada, elimizdeki 1896-1897 yılları arasındaki 40 nüshadan, Emniyet gazetesinin yayın politikası olarak yerel haberlerden daha çok Osmanlı Devleti nin o dönemde meşgul olduğu genel siyasî haberlere önem verdiği anlaşılmıştır. Emniyet gazetesi, Şarkî Rumeli Vilayetinde Türkçe yayınlanan önemli basın organlarından birisi olarak yayınlandığı dönem boyunca oradaki Müslüman ahalinin hislerine tercüman olmuştur. İncelenen nüshalarda daha çok diğer gazetelerden alıntı yaptığı, kimi zamanda bu alıntılara cevap verdiği görülmüştür. Ayrıca Şarkî Rumeli ile ilgili haberlerin son derece az olduğu da gözlerden kaçmamıştır. Haberler daha çok aktüel ulusal/uluslararası konulardan seçilmiştir. 47 7 Aralık 1894 tarihinde Patrik I. Horen Aşıkyan ın vefat etmesinin ardından 20 Aralık ta patrikliğe seçilmiştir. 23 Temmuz 1896 da görevinden ayrılmış ve II. Abdülhamit tarafından Kudüs e sürgün edilmiştir. II. Meşrutiyet in ilanının ardından tekrar İstanbul a gelmiştir. 48 Patrikhanenin Ermeni sorunundaki rolüyle ilgili kapsamlı bilgi için bkz. Ramazan Erhan Güllü, Ermeni Sorununun Ortaya Çıkış ve Gelişim Sürecinde İstanbul Ermeni Patrikhanesinin Tutumu (1878-1923), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2013. 49 Emniyet, 13 Haziran 1312 (25 Haziran 1896), nr. 8, s. 2. 50 Erzurum, Van, Elazığ, Diyarbakır, Sivas, Bitlis şehirlerini kapsamaktadır. 51 Emniyet, 2 Eylül 1312 (14 Eylül 1896), nr. 20, s. 1. 52 Emniyet, 6 Eylül1312 (18 Eylül 1896), nr. 21, s. 1-2.
Emniyet gazetesi, Osmanlı Devleti nin epeyce başını ağrıtan Girit ve Ermeni sorununun giderek çıkmaza girdiği bir dönemde yayın hayatına başlamıştır. Bu iki mesele, 93 Harbi nin ardından Ayastefanos ve Berlin Antlaşmalarının sonucu olarak ortaya çıkmıştı. Osmanlı Devleti nin bu denli zor bir döneminde yayına başlaması nedeniyle bu önemli olaylar üzerinde durmayı ihmal etmemiştir. Yayın politikası Osmanlı yanlısı olmuştur. Çoğu kez Avrupa matbuatının Osmanlı aleyhine yayınladığı haberlere cevap vermiş ve böylelikle Osmanlı Devleti ni savunmuştur. Bu yolla da Avrupalı devletlerin Osmanlı toprakları üzerinde planlarını gündemde tutmaya çalışmıştır. Harici haberlerle de bu durum desteklenmiştir. Gazete edebî konulara her sayısında yer vermiştir. Bu yazılar çoğu zaman ya bir şiir ya da bir hikâyenin anlatımı şeklinde olmuştur. İncelenen nüshalar arasında herhangi bir reklama rastlanılmamıştır. Bu bağlamda gazetenin maddi açıdan nasıl ayakta kalabildiği konusu son derece dikkate değerdir. Anlaşılan o ki Emniyet yalnızca abone ücreti ile giderlerini karşılamaya çalışmıştır. Bütün bu yönleriyle ele alındığında Emniyet, Osmanlı yanlısı bir görüntü sergilemektedir. Bu haliyle Osmanlı Devleti nin içinde bulunduğu zor şartlarda bir nevi onun Şarki Rumeli deki sesi gibi davranmıştır. Bu bağlamda da her fırsatta Osmanlı aleyhine uyguladığı politikalar nedeniyle İngiltere yi suçlamaktan geri kalmamıştır. A- SÜRELİ YAYINLAR Emniyet KAYNAKLAR 262 B- KİTAP VE MAKALELER Adanır, F. (1996). Makedonya Sorunu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Adıyeke, A. N. (2000). Osmanlı İmparatorluğu nda Girit Bunalımı (1896-1908) Ankara: TTK Yayınları. Aksoy, İ. (2006). Girit ve Girit teki Ayrılıkçı Hareketlerin Tarihi Süreci ve Kıbrıs a Yansımaları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. Akgür, Z. G. (1988). Bulgaristan Türk Basını. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. Armaoğlu, F. (2003). 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914). Ankara: TTK Yayınları. Atabaş, C. (2011). Sava Paşa nın Girit Valiliği (1885-1887). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. Ateş, T. (2001). Siyasî Tarih, İstanbul: Der Yayınları Cengiz, H. A. (1999). Girit İsyanları (1866-1908). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne. Gazetelerin tarih ve numaraları metin içerisinde verilmiştir.
Çelik, M. (2015), II. Abdülhamid in Dış Politikası Çerçevesinde Küba ya Gönderilen Enver Paşa ve Faaliyetleri, ASOS Journal, Yıl 3, S.10, s.603-611. Dangır, M. (2009). Tarihte Türk-Ermeni İlişkileri ve Ermeni Soykırımı İddialarının Türkiye nin Avrupa Birliği Üyelik Sürecine Etkileri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Güllü, R. E. (2013). Ermeni Sorununun Ortaya Çıkış ve Gelişim Sürecinde İstanbul Ermeni Patrikhanesinin Tutumu (1878-1923). Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul Gürün, K. (1985). Ermeni Dosyası, Ankara: TTK Yayınları. Halaçoğlu, Y. (2002). Ermeni Tehciri ve Gerçekler. Genel Türk Tarihi, VII, Yeni Türkiye Yayınları. Hatipoğlu, M. (1999). 1897 Osmanlı Yunan Harbi ve Yunanistan ın Makedonya Politikası (1897-1913). Osmanlı, II, Yeni Türkiye Yayınları. Karal, E. Z. (1977) Osmanlı Tarihi, IV, Ankara: TTK Yayınları. Şenaslan, M. V. (2011). Muhbir Gazetesi ne Göre 1866 Girit İsyanı. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya. Tukin, C. (1996). Girit. DİA, XIV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.85-93. 263 Turan, O. (1999). Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Boğaziçi Yayınları Uçarol, R. (1999). Siyasî Tarih, İstanbul: Filiz Kitabevi. Uras, E. (1976). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Ankara: Belge Yayınları. Uzun, T. (2003). Osmanlı Devleti nde Toplumsal Yapı ve Ayrılıkçı Ermeni Hareketinin Doğuşu. Dünden Bugüne Türk-Ermeni İlişkileri, Nobel Yayın Dağıtım. ğuşu. Dünden Bugüne Türk-Ermeni İlişkileri, Nobel Yayın Dağıtım.