Kosova Ombudspersonu nun seçilmesi süreci İnsan hakları programı ve işbu yayın İsveç İnsan Hakları Helsinki Komitesi tarafından desteklenmiştir Priştine Ocak 2009
İçindekiler Kısaltmalar......3 Giriş...4 Metodoloji. 5 Seçim ile ilgili süreç, 2005-2009... 5 Seçim ile ilgili birinci tur...5 Seçim ile ilgili ikinci tur 6 Seçim ile ilgili üçüncü tur...7 Seçim ile ilgili dördüncü tur.. Error! Bookmark not defined. Sonuç 11 Öneriler 13 2
Kısaltmalar AAK AKR CBM İHÖKK ÇOHU! HRW ICO ICR INPO LDD LDK STÖ OHCHR KOK ORA AGİT PDK SLKM SLS GSÖT UNMIK YIHR Kosova Geleceği İttifakı (Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës) Yeni Kosova İttifakı (Aleanca Kosova e Re) Mitroviça Topluluklar Binası (Community Building Mitrovica) İnsan Hakları ve Özgürlükleri Koruma Kurulu (Këshilli për Mbrojtjen dhe Liritë e të Drejtave të Njeriut KLMDNJ) Demokrasi, Antikorupsiyon ve Asalet Örgütü (Organizata për Demokraci, Antikorrupsion dhe Dinjitet) Human Rights Watch Uluslararası Sivil Ofisi (International Civilian Office) Uluslararası Sivil Temsilcisi (International Civilian Representative) İlerleme Girişimi (Initiative for Progress) Dardaniya Demokratik Birliği (Lidhja Demokratike e Dardanisë) Kosova Demokratik Birliği (Lidhja Demokratike e Kosovës) Sivil Toplum Örgütü BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri (the UN Office of the High Commissioner for Human Rights) Kosova Ombudsperson Kurumu (the Ombudsperson Institution in Kosovo) ORA Reform Partisi (Partia Reformiste ORA) Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (OSCE - the Organization for Security and Co-operation in Europe) Kosova Demokratik Partisi (Partia Demokratike e Kosovës) Kosova Metohiya Sırp Lisatesi (Srpska Lista Kosovo i Metohija) Sırp Liberal Partisi (Srpska Liberalna Stranka) Genel Sekreter Özel Temsilcisi (SRSG - the Special Representative of the Secretary - General) Birleşmiş Milletler Kosova Misyonu (the United Nations Mission In Kosovo) İnsan Hakları ile ilgili Gençlerin Girişimi (YIHR - Youth Initiative for Human Rights) 3
Giriş Kosova Ombudpersonu Kurumunun Oluşturulmasına ilişkin 30 Haziran 2000 tarihli ve 2000/38 No lu UNMİK Kuralı esasınca Kosova Ombudsperson Kurumu Enstitüsü (KOK) kurulmuş, ofis ise kendi çalışmalarına 21 Kasım 2000 tarihinde başlamıştır. Ombudsperson makamı, ilk başta uluslar arası camiadan gelecek bir kişinin atanmasına göre hazırlanmıştı, ancak daha geçlerde bu göreve Kosova dan bir kişinin atanması hedeflenmekteydi. İlk Ombudsperson görevine Polonya kökenli olan Z. Marek Antoni Novicki, AGİT Misyon Şefi tarafından yapılan öneri sonucu, dönemin Genel Sekreter eski Özel Temsilcisi Bernard Koushner tarafından 11 Haziran 2000 tarihinde atandı. Kendisi beş yıllık bir dönem bu görevde kalarak 2005 yılı Aralık ayına kadar hizmet etti. Kosova Ombudsperson Kurumu ile ilgili 16 Şubat 2006 tarihte yürürlüğe giren 2006/6 No lu UNMIK Kuralı bu kurumu yerli görevlilere devredilmesini öngörmektedir. Bu şekilde de Ombudspersonun tayin edilmesi görevi GSÖT den Kosova Meclisi ne transfer edildi (Metnin devamında: Meclis). Ne var ki 2006 yılından itibaren şimdiye kadar istenen koşul ve kalifiye şartlarını yerine getiren bir şahsın bulunması ile ilgili başlatılan üç girişimden sonuç alınamadı. 2006/6 sayılı UNMIK Kuralı ile Meclis Prosedür Kuralları Yönetmeliği (İçtüzüğü) yasal düzenlemeleri arasında mevcut olan uyuşmazlık sonucu, 2006 yılının Aralık ayında yapılan bir oylama sonuç vermedi. Bunun sonucu olarak, seçim ile ilgili prosedürün basitleştirilmesi işlevinde olan UNMIK 2007/15 No lu Kuralı sayesiyle birkaç kanun değiştirgesi yapıldı. 2007 yılı Haziran ayında bu makam için ilan tekrar Meclis tarafından duyuruldu. Bu sefer ise dar aday listesinin saptanması ile ilgili tertiplenen mülakatların usulüne uygun bir şekilde yapılmadığı ve dar listeye alınan olası adayların insan hakları alanında istenen tecrübe sahibi olmadıkları yüzünden yapılan eleştiriler sonucu bu sürec geçersiz ilan edildi. 2008 yılının Mart ayında üçüncü kez ilan duyuruldu. Bu kez ise dar olası aday listesine giren Sn. Murat Yaşari anlaşmamazlıklara sebep oldu. Adem Yaşari ile yakınlığı ve akraba ilişkisi yüzünden ne uluslar arası topluluk ne de Sırp topluluğu tarafından destek alamayan bu adaya, insan hakları alanında gereken tecrübe sahibi olmadığı gerekçesi ile çok sayıda Arnavut faktörü tarafından da favori gözüyle bakılmadı. Bu sürecin bi daha iptal edilmesi ile ilgili karar Meclis tarafından alındı. Bu makam ile ilgili ilan 2008 yılı Ekim ayında tekrar duyuruldu. Müracat eden toplam 22 adaydan 17 aday ile görüşme/ mülakat 21 Aralık 2008 tarihinde gerçekleşti. Seçim ile ilgili bu turda ilk gelişme işaretleri net bir şekilde gözlenmekteydi. Bundan önce yapılan mülakatların usulüne uygun bir şekilde düzenlenmesi ve tüm sürecin politik entrikalara bürünmesine karşın, bu turda olası adaylar ile yapılan görüşmeler/ mülakatlar dış gözlemcilerin değerlenedirmelerine göre tarafsız ve usulüne uygun yapıldığı şeklinde değerlendirildi. Bir önceki turda dar listeye alınana olası adayların istenen tecrübe eksikliği gözlenirken, son adaylar listesinde bulunan olası adayların gereken kalifiye ve insan hakları alanında tecrübe sahibi oldukları gözlendi. Görüşmelere/ mülakatlara gözlemcilerin katılmasına imkan sağlanması, şeffaflık seviyesinin artması olarak yorumlanmaktadır. İşbu Raporun amacı, şimdiye kadar yapılan seçim süreci hakkında genel bir değerlendirme yapmaktan ibarettir. Bu süreç hâlâ devam etmektedir ve bu yüzden de Raporun son 4
bölümünde, en son tur olmasını temenni ettiğimiz bu turun final safhasını kolaylaştırma amacını taşımaktadır Metodoloji Sözü edilen bu raporda yer alan verilerin çoğu 11 Kasım 2008 ila 13 Ocak 2009 tarihleri arasında Priştine de (Kosova da) yapılan bire bir görüşmelere /mülakatlara dayanmaktadır. Yapılan toplam 12 mülakattan hepsinde AGİT, ICO, KOK, İHÖKK, Avrupa Konseyi, OHCHR ve Kosova Meclisi temsilcileri hazır bulundu. Mülakatlar yanı sıra, kanun ve yönetmelikler ve ikincil kaynak olarak sayılan yazılı basından da veriler temin edilmiştir. Seçim ile ilgili süreç, 2005-2009 Seçim ile ilgili birinci tur UNMIK in 2006/6 No lu Kuralı 16 Şubat 2006 tarihinde yürülüğe girip o ana kadar geçerli olan UNMIK in 2000/38 No lu Kuralını değiştirdi. Yürürlükte olan kanunlardan hareket edrek, Adalet, Yasama ve Anayasal Çerçevesi Parlamento Komisyonu (metnin devamında: Yasama Komisyonu), yerli Ombudspersonun tayin edilmesi ile ilgili Usuller ile ilgili Yönetmeliği hazırlamıştı. Bu konu ile ilgili önerge 15 Haziran tarihli genel kurul toplantısında onaylandı. Aynı Komisyon bundan sonra seçici kurulu oluşturmuştu. Duyurulan ilana 21 aday katıldı ve kendileri ile görüşmeler 11 Ekim tarihinde düzenlendi. Adayların dar listesi 14 Aralık tarihli Parlamento toplantısında oylamaya sunuldu. Bu listede Hilmi Yaşari, İbrahim Makoli ve Diana Toska bulunuyordu. Hilmi Yaşari altı oy alırken, Diana Toska 30, İbrahim Makoli ise 41 oy almıştı. En çok oy alan iki aday hakkında Mecliste tekrar oylama yapıldı. İkinci tur oylamada Sayın Makoli 41 oy alırken Bayan Toska 34 oy aldı. 1 Bu oylamadan sonra gerekli oy sayısı hakkında anlaşmamazlık ortaya çıktı. Bir yandan UNMIK in 2006/6 No lu Kuralı adayın mutlaka çoğunluk tarafından (61 oy) desteklenmesini öngörürken, diğer yandan Meclis tarafından kabul edilen Prosedür Yönetmeliği belgesi ile ikinci turda bulunan üye çoğunluğunun temin edilmesi ögörülüyordu ve bu örnek iki belge arasında bir uyumsuzluğu oluşturuyordu. Diğer yandan bu belgelerden hangisinin diğerine nazaren üstünlük taşıdığı konusunda da bir ikircimliğin sözkonusu olduğu yüzünden oylama ertelendi ve konuya açıklık getirmek üzere mesele UNMIK Hukuk Danışma Dairesine havale edildi. 2 Konu ile ilgli daha sonra yapılan açıklama ile yeni kanun belgelerinin sadece aynı hukuk alanlarını düzenleyen kanunlara göre üstünlük taşıdığı ilkesine açıklık getirildi. Prosedür Yönetmeliği (Kuralları), UNMIK Kuralı esasınca çıkartılan bir alt kanun düzenlemesini oluşturduğundan hareket ederek, bu örnekte UNMIK Kuralı, Prosedür Yönetmeliğine göre daha üstün bir belgeyi oluşturmaktadır. UNMIK Hukuk Danışma Dairesinden yapılan açıklamaya göre, mutlak çoğunluk şartının yerine getirilmediği gerekçesi ile yapılan oylamanın geçersiz olduğu görüşü ortaya atıldı. Bu açıklama 9 Ocak 2007 tarihli Başkanlık Kurulu toplantısında gündeme getirildi ve bu makam için ilanın tekrar edilmesi karara bağlandı. Başkanlık Kurulu toplantısından sonra, Mecliste aynı adaylar ile oylamanın 1 Kosova Meclisi nin Gözetlenmesine ilişkin AGİT Raporu, 14 Ekim 31 Aralık 2006 2 Ibid. 5
adaylardan birinin mutlaka çoğunluk oyunu alıncaya kadar devam etmesi talimatını içeren bir yazı aynı gün içerisinde GSÖT tarafından geldi. Bu olay durumu daha da çetrefil yaptı ve gelecek adımların neler olması konusunda bir açıklama UNMIK Hukuk Danışma Dairesinden gelinceye kadar bu konu ilerideki bir toplantıya ertelendi. En nihayet UNMIK Hukuk Danışma Dairesinden gelen açıklamada Meclisin iki seçeneğinin olduğu ileri sürülüyordu; ya adaylardan birinin 61 oy sağlamasına kadar oylama ile devam edecek ya da yeni duyuru ilan edilecekti. 3 Bu sırada İbrahim Makoli nin yeni parti olan AKR ile yakınlaşması da bazı tedirginliklerin ortaya çıkmasına neden oldu. 4 UNMIK in 2006/6 No lu Kuralı: Ombudsperson görevinde bulunan kimsenin politikada ya da dairede bir mevki ve profesyonel faaliyetlerin yürütülmesi ile bağdaşmaz ilkesini içerir. 5 AGIT e göre, bu durum ile karşılaşan Başkanlık Kurulu aynı adaylar ile oylamaya devam etmek yerine ilanın tekrar edilmesi konusunda karar aldı. Bu durum ile ilgili Meclis tarafından güçlü bir karşı gelme ile karşılaşılmadığı yüzünden, AGİT, kararın doğru olduğu kanaatine vardı. 6 Bu sürecin daha da basitleştirilmesi yönünde yürütülen çabalar çerçevesinde, 15 Mart 2007 tarihinde kabul edilen UNMIK in 2007/15 No lu Kuralı ile kanun üzerinde değişiklik yapıldı. Yapılan en büyük değişiklik arasında, ikinci turda çoğunluğun temin edilmesi ihtiyacından hareket ederek ilk turda en çok oy alan iki adaydan her aday için ayrı ayrı oylamanın yapılması esasınca [...] çoğunluğun sağlanması öngörüleni oluşturmaktadır 7 Bu yönde bir tercih yapılırken mutlak çoğunluk yeterli oyunun temin edilmesinin kolaylaştırılması hedeflenmektedir. İptal ve ertelemelerin yapılması yüzünden, Yönetmeliğin bu yeni çözümü pratikte henüz denetlenmiş değildir. Seçim ile ilgili ikinci tur Haziran 2007 tarihinde aldığı bir karar ile, Meclis, duyuruyu ikinci kez ilan etti. Katılan toplam 22 kişiden 20 kişi görüşmelere/ mülakata davet edildi. Meclis tarafından tayin edilen seçici kurul önünde adaylar 1 Ekim tarihinde mülakata katıldı ve bu görüşmelere herhangi bir dış gözlemci katılmadı. Yapılan görüşmelerin usule uygun yapılmadığı ortaya çıktı. Adaylar ile ilgili yapılan notlama 0 ila 100 puan arasında bir seçenek veriyordu ve onunla ilgili herhangi bir ön anlaşma yoktu ve değerlendirme yaparken adayların değişik kriterler kullandığı ortaya çıktı. Seçici kurul üyelerinin çoğu sadece 50 100 notlamasını kullanırken, bir üye adaylardan yarısına 0 notu verdi. Bunun bir etkisi olarak final sonuçta büyük bir oransızlık ortaya çıktı. Bunun yanı sıra bazı adayların seçici kurulun tam oluşumda çalışmadığı yönünde itirazları vardı, oysa sonuçlarda tüm adaylar için tüm panel üyelerinden notlar verildiği ortaya çıktı. Seçici kurul üyeleri görüşme yapmadıkları bir kişi hakkında kendi notlarını gerçekten verdikleri bi durum söz konusu ise, bu panelden çıkan sonuçların geçersiz ilan edilmesi anlamına geliyordu. Diğer yandan yapılan görüşmelere/ mülakatlara herhangi bir gözlemci katılmadığı için olayların gerçekten ne şekilde cereyan ettiğini doğrulayacak bir mercih te yoktu. Yasama Komisyonu 10 Ekim tarihinde olası adayların dar bir listesini ilan etti. Bu listede avukat Esat Mazreku, gazeteci Gani Mulliçi ve iş adamı Lulzim Tafa yer alıyordu. İnsan 3 Kosova Meclisi nin Gözetlenmesine ilişkin AGİT Raporu, 14 Ekim 31 Aralık 2006 4 Kosova Meclisi nin Gözetlenmesine ilişkin AGİT Raporu, 1 Ocak 28 Şubat 2007 5 UNMIK in 2006/6 No lu Kuralı 6 Kosova Meclisi nin Gözetlenmesine ilişkin AGİT Raporu, 1 Ocak 28 Şubat 2007 7 UNMIK in 2007/15 No lu Kuralı 6
hakları alanında herhangi bir tecrübeye sahip olmayan bu üç adayın seçilmesi ve ileri sürülmesi, uluslar arası aktörlerin belli bir sayısı tarafından eleştiri yağmuruna tutuldu. Eski Ombudsperson Marek Novicki, 10 Ekim 2007 tarihinde Meclise gönderdiği açık mektubunda, seçim sürecinde politik baskılara son verilmesi ve bu praktiğin değiştirilmesini talep etti. Gönderdiği yazıda, seçilecek adayın insan hakları alanında tecrübe sahibi olan bir kişinin seçilmesinin önemini vurguladı. Bundan iki gün sonra Amnesty İnternational da kalifiye sahibi olmayan adayların seçilmesi sürecinde şeffaflığın eksikliği için bu işlem hakkında kendi tedirginliğini ifade etti. 8 Norveç Helsikin Komitesi nin 16 Ekim tarihli Meclise gönderdiği mektubunda bu göreve gelecek olan kişinin insan hakları alanında önemli tecrübe sahibi olmasının önemine işaret etti. 9 Bundan bir gün sonra Human Rights Watch da olası aday adaylar arasında tecrübe sahibi olmayan kimselerin girmesi ve politik partiler dışında bağımsız bir Ombudspersonun seçilmesi işlemini ertelemesi için Meclisi eleştirdi. 10 17 Ekim tarihinde bir grup sivil toplum örgütü Meclise ortak bir mektup gönderdi. 11 Bu mektupta Meclisin, bu alan ile ilgili Prosedür (Usul) Yönetmenliği ile öngörülenlere riayet ederek tecrübe sahibi olan bir kimseyi bu göreve seçmesi ve bu süreç sonucu çıkacak olan sonuçlara politik çıkarların etkisine izin vermemesi yönünde çağrı yapılmaktaydı. Mektubun devamında gerçek ve tam bir şefaflığın sağlanmasına saygının gösterilmesi talep edilirken gereken kalifiyeye sahip olan bazı adayların dar çerçevreye alınmaması nedenlerine açıklığın getirilmlesi de istenmektedir. Nihayetinde de, sözü edilen bu mektup ile de ikinci tur seçimin geçersiz ilan edilmesi ve yeni bir ilanın duyurulması için karar alması yönünde Meclis teşvik edilmekteydi. Sonunda da, 29 Ekim tarihinde AGIT, Avrupa Konseyi ve OHCHR tarafıdan Meclis Başkanlık Kuruluna gönderilen ortak mektupta usulüne uygun olarak yapılmayan ve profesyonellikten uzak olan bir şekilde düzenlenen mülakatlar ve şeffaflığa riayet edilmediği yüzünden bu süreci eleştirdiler. Devamda yapılan eleştiri hedefi ise olası adaylar ile ilgili yapılan dar listede bulunan kişilerden insan hakları alanında hiç bir tecrübe sahibi olmalarına yönelikti. 12 Mevcut eleştirilerden hareket ederek, Meclis Başkanlığı, bunları yaklaşan seçimlerden kaynaklanmış olabileceğine bağlayarak bu süreci bir kez daha erteleme kararını aldı ve bu konunun yeni Meclisin oluşmasından sonra ele alınmasını kararlaştırdı. Seçim ile ilgili üçüncü tur 2008 yılının Mart ayında duyuru üçüncü kez ilan edildi. Bu kez 20 başvuru yapıldı ve katılanlardan 15 i görüşmeye/ mülakata davet edildi. Bu 15 aday arasında, Adem Yaşari nin akrabası olan Murat Yaşari da bulunuyordu. Adaylardan altı kişi hiç bir ön açıklama yapmadan, görüşmeden/ mülakattan çekilme kararı aldılar. Konu ile ilgili Koha Ditore gazetesine göre Murat Yaşari ye meydan okumaktan çekinmeleri için onların böyle bir yola baş vurdukları ileri sürülüyordu. 13 8 Amnesty International Raporu, 12 Ekim 2007, erişim için: <http://www.amnesty.org.ru/library/index/engeur700132007?open&of=eng-375> 9 Norvaç Helsinki Komitesi nin 16 Ekim 2007 tarihinde Kosova Meclisine gönderdiği mektubu; erişim için: <http://www.nhc.no/php/files/documents/land/kosovo/2007/consernombudsperson-071016.pdf> 10 Human Rights Watch, Ombudspersonun Seçilmesi ile İlgili Kosova Meclisine Gönderdiği Mektubu; erişim için: <http://hrw.org/english/docs/2007/10/17/eca17117.htm> 11 Grup arasında İnsan Hakları Gençler girişimi, HLC, Elysium, Gelişme Girşimi CBM, ÇOHU ve Kosova Küçük İnsanlar derneği temsilcileri yer alıyordu 12 Kosova Sot gazetesi, Sylë Ahmeti, Riaranzhimi i kandidatëve të njëjtë Odisea mbi Përzgjedhjen e Ombudspersonit, 2 Kasım 2007 13 Koha Ditore gazetesi, Agron Halitaj, Tre kandidatë shkojnë në finale të Ombudspersonit, 9 Mayıs 2008 7
İkinci turda yapılan görüşmeler/ mülakatların kalitesi ile ilgili yapılan eleştirilerden harket ederek, OHCHR ve Avrupa Konseyi seçici kurul panel üyelerinin eğitimleri ile ilgili bir eğitim tertiplemeleri konusunda karar aldılar. Sözü geçen bu eğitim 30 Nisan tarihinde düzenlendi ve Sayın Ciaran O Moalain tarafından yönetildi. Kendisi Kuzey İrlanda İnsan Hakları Komisyonu eski Yüksek Görevlisi ve halihazırda Büyük Britanya İnsan Hakları ve Eşitlik Komisyonu Müşaviri görevinde bulunmaktadır. Sayın O Maolain yaptığı konuşması sırasında İnsan Haklarının korunması ve promosyonu yönündeki ulusal kurumların enstitülerin statüsü ve işlevleri ile ilgili Paris İlkelerine değinmesi yanı sıra görüşme/ mülakat sırasında baş vurulan değişik teknikler ve sorulacak soru ve alınacak cevapların kalitesine odaklanmanın önemi hakkında da bilgi verdi. Seçici kurulun panelin yedi üyesinden beş üyesi bu eğitime katılmıştı. 14 Adaylar ile mülakatlar 5 Mayıs tarihinde yapıldı. Mülakatlar süresinde gözlemci sıfatı ile AGİT ve İHÖKK (KLMDNJ) temsilcileri hazır bulundu. AGİT e göre, ikinci turda yapılan görüşmelere/ mülakatlara göre bu mülakatlarda bir ilerleme kaydedilmişti. 15 Tüm adaylara aynı içerikte sorular yapılmıştı ve aynı seçici kurul - panel üyesi her adaya aynı soruları sormuştu. Seçici kurulun tüm üyeleri mülakatlara katılmıştı. Hiç bir adaya hiç bir şekilde herhangi bir öncelik yapılmadı ve bütün adaylar aynı ve eşit muamele gördü. 16 Diğer yandan, İHÖKK (KLMDNJ) temsilcisi Bexhet Shala, seçici kurul üyelerinin insan hakları alanı ile ilgili sınırlı bilgileri olduğu yüzünden kendi raporunda panel üyelerinin yetersizliğine işaret ediyordudu. Her iki örgüt de, özellikle insan hakları alanındaki gereken deneyim sahibi olmamasına rağmen Murat Jashari nin olası adaylar arasında dar bir çevreye alınmasını eleştirmişlerdi. Gözlemcilere göre, Diana Toska ve Sami Kurteshi, Murat Jashari den daha iyi kalifiyeye sahip adaylardı. 17 Hal böyle olmasına rağmen, Murat Jashari, jüri üyelerinden, diğer iki aday olan Diana Toska ve Sami Kurteshi den çok daha fazla puan almıştı. 18 Değerlendirme yapılacağı sırada AGIT ve İHÖKK (KLMDNJ) temsilcilerinden kurul çalışmalarını terk etmeleri istenmiş ve karar kapalı ardında alınmıştı, bu şekilde de bu iki örgütün düşüncesine göre, bu süreç ile ilgili şeffaflığa gölge düşürmüştü. 19 Seçici kurulun aday Murat Jashari üzerinde durması meselenin tartışmalı bir hal almasını etkiledi, çünkü kendisinin insan hakları alanında mevcut yetersizliği yanı sıra Adem Jashari ailesi ile aile bağlarının olması daha büyük bir sorunu oluşturuyordu. Sırp topluluğu birkaç temsilcisi tarafından imzalanan bir petisyonda, imzalı yazıda AGİT ve GSÖT e gönderilerek Murat Jashari nin adıylığına karşı olduklarını belirtmişti. 20 Dahası, KOK un Graçanitsa Ofisinde çalışan bir görevlinin sözlerine göre, Sıp topluluğu Murat Jashari yi kendi Ombudspersonları olarak kabul etmeyecek ve bunun bir sonucu onlar artık KOK a kendi şikayet ve itirazlarını göndermeyeceklerdi. Murat Jashari nin aday olarak gösterilmesine rağmen bu arada Sırplar tarafından sunulan şikayet saysında bir azalmanın gözlenmemesi, Sıp topluluğu temsilcilerinin konu hakkında gerekli bilgilerinin olmamasından ileri geldiği ifade edilmektedir. 21 14 Avrupa Konseyi temsilcisi ile YIHR yetkilisinin mülakatı, 2 Aralık 2008 15 AGİT temsilcisi ile YIHR yetkilisinin mülakatı, 19 Kasım 2008 16 Ibid. 17 Ibid. ve Bexhet Shala nın CDHRF in Priştine ofisindeki ifadesi, 13 Kasım 2008 18 Koha Ditore, Agron Halitaj, Yaşari, Toska ve Kurteşi Ombudsperson makamına daha yakın Jashari, Toska dhe Kurtesh i afrohen postit të Ombudspersonit, 14 Mayıs 2008 19 AGİT temsilcisi ile YIHR yetkilisinin mülakatı, 19 Kasım 2008 ve Bexhet Shala nın CDHRF in Priştine ofisindeki ifadesi, 13 Kasım 2008 20 Koha Ditore, Sami Kastrati ve Agron Halitaj, Sırplar Yaşari nin Ombudsperson olmasına karşı Serbët kundër Murat Jasharit si Ombudsperson, 4 Haziran 2008 21 YIHR yetkilisinin Graçanitsa KOK temsilcisi ile telefonla yaptığı görüşmesi, 11 Kasım 2008 8
Üçüncü turda gözlenen bu olumsuz gelişmeler sonucu uluslar arası topluluk müdahale etme gereksinimine ihtiyaç duydu. ICO nun bir temsilcisnin belirttiğine göre, OHCHR tarafından 2008 yılında gönderilen bir istemle ICO nun müdahale etmesi istenmişti, ancak o dönemde kendilerine tanınan yetkilerin böyle bir şey için elverişli olmadığı, kendilerinin henüz sınırlı yetkilerinin olduğu ve yetki sahibi olmadıkları yüzünden böyle bir şey yerine getirilemedi. 22 Buna rağmen, Uluslar Arası Sivil Temsilci Piter Feit ile AGİT Büyükelçisi Tim Guldiman arasında gerçekleşen görüşmeden sonra, olası adaylar ile Mecliste oylama yapılmadan üç gün önce, 30 Mayıs tarihinde, Piter Feith Meclis Başkanı ile bir görüşme yaptı. Yapılan bu görüşmede, Yakup Krasniçi ve Piter Feit, oylama işleminin yaz tatillerinden sonraki döneme ertelenmesi konusunda uzlaştılar. 23 Yeni oylamanın 25 Eylül tarihinde yapılması kararlaştırıldı. Oylama yapılmadan önce Yakup Krasniçi ile bir araya gelen ICO Şef Yardımcısı Fleçer Barton aday seçiminin yapılması sırasında devamdaki ilkelere saygının gösterilmesinin özel önem arz ettiğini vurguladı: a) şefafflık; b) istenen koşulların yerine getirilmesi ve c) tüm topluluk temsilcileri tarafından adayın kabul görülmesi.. Buna rağmen, Fleçer Barton bu konunun gündemden çekilmesi ve sürecin tekrar açılması konusunda herhangi bir istemde bulunmadı. 24 Yine de tüm bunlar 25 Eylül tarihli toplantıda gerçekleşti. AGİT in bir raporuna göre, Murat Yaşari nin seçilmesinin önlenmesi için dıştan yapılan baskılar sonucu Meclis, tüm bu sürecin iptal edilmesi ve yenilenmesi konusunda bir karar aldı. 25 Koha Ditore gazetesine göre, Yakup Krasniçi, bu göreve Murat Yaşari nin seçilmemesi için uluslar arası topluluktan kendisine baskı yapıldığını itiraf etmişti. 26 Sürecin iptal edilmesi ile ilgili karar PDK, LDK, AKR ve azınlık toplulukları temsilcileri tarafından destek alırken, AAK ve LDD tarafından bu ital kararına karşı gelinmişti. 27 Üçüncü turda yapılan seçim sürecinde çok sayıda ilerlemelerin kaydedilmesine rağmen, sürecin temel eksikliğinin şefaflığın olmamasından kaynaklandığı belirtildi ve bunun tüm bu sürece değişik açılardan ister politik partilerin ister de uluslar arası topluluğun müdahaleleri olarak görmek mümkündü. Seçim ile ilgili dördüncü tur Yani ilan 2008 yılı Ekim ayında duyuruldu. Katılan 22 aday arsında, geçen tur oylamaya katılan çok sayıda aday da yer alıyordu. Buna rağmen, son ilanı iptal etmekle kendisine karşı beklenen bir şekilde ve adil davranmadığı görüşünde olan Murat Yaşari, artık bu görev için adaylığını koymama kararı almıştı. Konu ile ilgili yaptığı bir açıklamasında şunları ifade etmişti: ne uluslar arası, ne de yerli faktörlerle, yani hiç kimse ile çatışma içinde olmak istemediğini, buna rağmen kendisinin ilan ile istenen iki esas kriteri yerine getirdiğini beyan etmişti: profesyonalizm boyutunu ve hiç bir politik tarafta olmayıp tarafsızlığını muhafaza ettiğini. 28 21 Aralık 2008 tarihinde 17 aday ile görüşme/ mülakat yapıldı. Seçici kurul panal üyeleri arasında şunlar yer alıyordu: Bayram Kosumi (AAK), Adem Salihaj (LDD) ve Branislav 22 YIHR yetkilisinin ICO temsilcisi ile gerçekleştirdiği mülakatı, 13 Kasım 2008 23 Ibid. 24 Ibid. 25 Koha Ditore, Agron Halitaj, Murat Yaşari ile ilgili algılamalar konkurun iptal edilmesine yol açtı, Perceptimet mbi Murat Jasharin e anulojnë konkursin, 26 Ekim, 2008 26 Ibid. 27 Zëri, Zijadin Gashi, émeclis Ombudspersonun seçilmesini iptal etti yeni duyuru ilan edilecek, Kuvendi anulon përzgjedhjen e Ombudpersonit e rishpall konkursin, 26 Ekim 2008 28 Koha Ditore, Agron Halitaj, Murat Yaşari, Meclisin kendisine karşı dürüst ve adil davranmadığı görüşünde, Murat Jashari konsideron se Kuvendi nuk e ka trajtuar atë në mënyrë korrekte, 20 Kasım 2008 9
Grbiç (PLS), Yasama Komisyonu adına Nerxhivane Dauti (PDK), İbrahim Makolli (AKR), Shpresa Murati (7 +) ve İnsan Hakları, Cinsiyet Eşitliği, Kayıp Kişiler ve Petisyon Komisyonu (metnin devamında: İnsan Hakları Komisyonu) adına ise İsmet Beçiri (LDK). Daha önce yapılan seçim süreçlerinde bu komisyon üyelerine yer verilmediğine dair bir şikayet yazısı İnsan Hakları Komisyonu tarafından Meclis Başkanına gönderilmişti. 29 İnsan Hakları Komisyonu temsilcisine seçici kurul panal üyeleri arasında yer verilmesi bir önceki tura göre gözle görülür bir iyileşmeyi ifade ediyordu aynı zamanda. AGİT, İHÖKK (KLMDNJ) ve OHCHR temsilcileri yapılan görüşmeler/ mülakatlar sırasında gözlemci sıfatı ile bu çalışmalara katılmışlardır. AGİT temsilcisine göre görüşmeler usulüne uygun bir şekilde ve uyuşma sağlanacak şekilde yerine getirilmiştir. Seçici kurulun aynı üyesi tarafından tüm adaylara aynı içerikte sorular sorulmuş ve hiç bir adaya karşı ayrımcılık muamelesi yapılmamıştır. Ertesi gün, 22 Aralık tarihinde kararların alındığı toplantıya gözlemciler de davet edilmiş ve kararların alınmasını yakından izlemelerinin sağlanması sonucu şeffaflık seviyesi bir hayli artmıştır. 30 Bu turda en önemli yeniliği oluşturan bu gelişme pozitif bir ilerlemenin işareti idi. Olası adayların dar çerçevesinde Hilmi JaSHari, Diana Toska ve Veton Vula adlı adaylar yer alıyordu. Hilmi Yashari en çok oy almıştı, ardından ise Diana Toska ve Veton Vula geliyordu. Tüm bu adayların insan hakları alanında önemli tecrübeleri vardı ve bu makam için istenen tüm koşulları yerine getiriyorlardı. AGİT gözlemcisine göre, dar çerçeveye giren tüm olası adaylar mülakat sırasında yüksek bir performans sergilediler ve seçimin yapılması sırasında mevcut kriter ve kıstaslara riayet edilmiştir. 31 Yeni seçici kurul panel üyelerinin bir eğitimden geçmemelerine rağmen mülakatlar başarılı geçmişti. İlk başta AGİT ve OHCHR tekrar Sayın Ciaran O Maolain i getirip panel üyelerine eğitim vermesi ve bu kapsamda İsveç Ombudspersonu nu da davet etme fikrinde idi. Ancak, zaman darlığı yüzünden böyle bir şeyden vaz geçildi. Eğitimin yapılması gereken tarihlerde seçici kurul panel oluşumu ve tüm öyeleri henüz tayin edilmemişti ve bunun soncu eğitime katılım il ilgili teyid de henüz temin edilmemişti. 32 Buna rağmen, AGİT gözlemcisine göre, seçici kurul panel üyeleri ile tertiplenen hazırlık toplantılarında üyeler, daha önce tertiplenen eğitimde geçilen malzeme ve diğer belgeleri okuyup incelemişlerdi. 33 AGİT gözlemcisine göre, seçici kurul panel üyleri dıştan herhangi bir baskı ile karşılaşmadı ve bu yönde ne politik partiler ne de uluslar arası topluluk tarafından baskı yapılmadı. 34 Bir önceki turlar ile kıyaslanması halinde dördüncü turda bir hayli ilerlemenin kaydedildiği sonucuna varılmaktadır. Seçimin yapılması ile ilgili Kanunla belirlenen kriterlere saygı gösterilmiş, şeffaflık giderek daha artmış ve değerlendirme işlemi tarafsızlık ve uzlaşma ilkelerine saygı gösterilecek şekilde yerine getirilmiştir. Final seçimin yapılması için genel kurul toplantısının ne zaman düzenleneceği henüz bilinmiyor. Buna rağmen, bu konuya politik bir önceliğin verildiği artık netlik kazanmıştır. Bu olgudan hareket ederek bu süreç Ocak ayı sonlarına doğru tamamlanabilir. 29 Koha Ditore, Agron Halitaj, Üç aday Ombudsperson finaline kaldı Tre kandidatë shkojnë në finale të Ombudspersonit, 9 Mayıs 2008 30 AGİT temsilcisi ile YIHR yetkilisinin gerçekleştirdiği mülakatı, 13 Ocak 2009 31 Ibid. 32 YIHR yetkilisinin Avrupa Konseyi temsilcisi ile gerçekleştirdiği mülakatı, 2 Aralık 2008 33 YIHR yetkilisinin AGIT temsilcisi ile gerçekleştirdiği mülakatı, 13 Ocak 2008 34 Ibid. 10
Sonuç Bundan önce yapılan tüm seçim turlarında değişik türde ve özel sorunlar ile karşılaşılmasına rağmen, her turda önemli bir ölçüde ortaya çıkan bazı trendler gözlenmektedir ve onlar Kosova Ombudspersonu nun seçilmesi işleminin sona erdirilmesi için Meclise neden üç yıl gibi bir zamanın gerektiğini göstermektedir. Birincisi olarak, ilk başta tüm sürece politik bir boyutun verilmesi için politik partilerde bir eğilimin olduğu gözlendi. Bu şekilde seçim kriterleri değeresiz kılınarak, Kanun ile öngörülmeyen diğer kriterlerin favorize edilmesi eğilimi ağır bastı. Bu tür davranış öyle bir hal almıştır ki üçüncü turda görüldüğü gibi bir nevi önleme mekanizmasına büründü. Aslında bu turda seçme işinin kanun hükümlerine göre değil, politik kriterlere göre yapılacağı sonucuna varan birkaç aday adaylıktan çekilme yoluna baş vurmuştu. Nitekim onların tahimnleri doğru çıktı ve adaylar ile yapılan görüşmlerden mülakattan sonra Murat Yaşari en çok oy alan aday olarak ortaya çıktı ve bu makam için istenen koşulları kendisinin yerine getirmemesine rağmen Meclis tarafından da destek alması bekleniyordu. İkincisi, görüşme/ mülakat sırasında adayların değerlendirmesi konusunda bir sorun ortadaydı. Bu sorun özellikle ikinci turda gözlendi. Özellikle üçüncü turda, insan hakları alanında gereken tecrübe eksikliğinin olmasına rağmen Murat Yaşari nin olası dar adaylar çerçevesine alınması, adayların usulüne uygun ve bağımsız bir şekilde değerlendirilmediği sonucunu açık bir şekilde ortaya koymaktaydı. Üçüncüsü, şeffaflığın eksikliği de sürekli olarak tekrarlanan bir sorunu oluşturuyordu. Bundan önceki tüm turlarda aday değerlendirmelerinin yapıldığı toplantılara gözemciler alınmamıştı. Dahası, üçüncü tur seçimi iptal etmesi için Meclise baskı uygulayan unsur hakkında henüz sağlıklı bir bilgi temin edilmemişti. Dördüncüsü, bu sürecin başarısız geçmesi için sorumluluğun bir bölümü Meclise düşerken, uluslar arası topluluğa da sorumluluğun bir kısmı düşmektedir. Önemli aktörler kendi faaliyetlerini sürdürürken önleyici unsur olarak ortaya çıkmalıdırlar, seçimin yapılmasından sonra müdahalenin yapılması ise pek isabetli bir şey değildir. Daha ilk seçim turu sırsında yakından bir takip ve gözetleme uyugulanmış olsaydı Prosedür Yönetmeliğinin içerdiği eksik ve yanlış hükümler daha zamanında görülürdü. Dahası, seçici kurul panel üyelerine daha ikinci turdan itibaren eğitimler uygulanmalıydı ve değerlendirmenin yapılması ile ilgili bir el kitabının oluşturulması yönünde kendilerine destek sunulmalıydı. Böyle bir şey görüşmeler/ mülakatlar sırasında ortaya çıkan yanlışların ortaya çıkmasını önlerdi. Nitekim üçüncü tur seçim sırasında, kalifiye sahibi olan ve kanun ile belirlenen koşulları yerine getiren uygun adayların seçilmesi işini başarıyla yerine getirebilmek için Meclise de gereken destek sunulmalıydı. Tüm bunlara rağmen, son tur seçim değerlendirilmesinden hareket ederek, gereken kalifiye ile donatılmış ve politikadan bağımsız olan bir Ombudsperson fikrinin Meclis tarafından kabul edildiği izlenimi edinilmektedir. Bu noktaya varmaya kadar üç yıl kadar bir zaman diliminin geçmesi ürkütücü gözükmektedir ve böyle bir şeyin üç yıllık bir zaman dilimi içerisinde biriken baskıdan ileri geldiği de kesindir. Buna rağmen, süreç henüz tamamlanmış değildir. Dar çerçevede bulunan üç adaydan birisi kendisi ile ilgili düzenlenecek olan oylama sırasında mutlak çoğunluğun oylarını temin 11
etmelidir. 35 Üç yıllık bir zamanın geçmesinden sonra Ombudspersonun seçilmesi için her şeyin hazır olduğuna inanmak istiyoruz ve ilk tur seçimin yapıldığı genel kurulu toplantısının tekrarlanmayacağını umut ediyoruz. Bu sürecin önümüzdeki haftalar içerisinde sona erdirilmesi gerekir. 35 UNMİK in 2007/15 No lu Kuralı 12
Öneriler Meclis Kanun ile belirlenen kriterlere saygı göstererek, Meclis, Ombudspersonun sıralı bir şekilde seçilmesini temin etmelidir. Olası erteleme, bu kurumu ve Kosova da insan hakları ile ilgili durumun zayıflamasına yol açması yanı sıra Kosova nın politik imajına da olumsuz bir şekilde yansımış olacaktır. Dar çerçeveye giren adaylardan birinin mutlak çoğunluğun oylarını almasını temin etmek için Meclis gerekeni yapmalıdır. Olası adaylar, seçici kurul panel tarafından değerlendilip belli sayıda puan almış ve bu olgu onların gereken kalifiye sahibi olduğu ve Ombudsperson görevini üstelenebileceklerini göstermektedir. Meclis, seçici kurulun çalışmalarından yararlanmalıdır. Mecliste yapılacak oylama açık olmalıdır ve bu şekilde politik esasça oylamadan kaçınılarak şeffaflık arttırılmalıdır. Bağımsız kurumların oluşturulması fikrinin güncelleştirilmesi için Meclis aktif bir şekilde çaba harcamalıdır. Kalifiye sahibi olan bir Ombudspersonun seçilmesi, bu yönde umut verici bir örneği oluşturmuş olacaktır. Uluslar arası topluluk Uluslar arası topluluk, ilerideki dönemde, Kosova kurumları ile beraber daha pro aktif ve önleyici bir rol oynamlıdır. Uluslar arası topluluk tarafından yapılan tüm müdahale ve entervensiyonların şeffaf bir şekilde yerine getirilmesi yönünde çaba harcanmalıdır. 13